Geografia - Wielkie formy ukształtowania powierzchni Ziemi

Położenie lądów na świecie. 510 mln km2 powierzchnia Ziemi. 29% - 149 mln km 2 zajmują lądy. 71% - 361 mln km2 zajmuje woda. Ukształtowanie powierzchni lądowej. Nizina obszar równinny położony do wysokości 200 m n.p.m. Niziny na świecie: Nizina Francuska (Europa), Gangesu (Azja), Centralna (Ameryka Północna), Amazonki (Ameryka Południowa), Nullarbor (Australia). Wyżyna obszar wzniesiony powyżej 200 m n.p.m. Mniej rozczłonkowany niż góry, o małych różnicach wysokości względnych. Do wyżyn zaliczamy także Kotliny górskie. Największą pod względem powierzchni wyżyną jest Mongolska 3 mln km2 Druga pod względem wielkości jest wyżyna Irańska – 2,5 mln km2. Najwyżej wzniesiona wyżyna to Tybet 2500 – 5000 m n.p.m. Wyżyny na świecie: Wyżyna Bawarska (Europa), Irańska (Azja), Libijska (Afryka), Meksykańska (Ameryka Północna), Brazylijska (Ameryka Południowa). Góry najwyższe wzniesienia o dużych różnicach wysokościach względnej. Ze względu na wysokość dzielimy je na niskie, średnie i wysokie. Ze względu na budowę na: fałdowe, zrębowe i pochodzenia wulkanicznego. Góry na świecie: Alpy –Mont Blanc (4807 m n.p.m. Europa), Himalaje – Mont Everest (8848 m n.p.m. Azja), Kilimandżaro (5895 m n.p.m. Afryka), Alaska – McKinley (6194 m n.p.m. Ameryka Północna), Andy - Aconcagua (6959 m n.p.m. Ameryka Południowa). Kotlina rozległa, niezbyt mocno wydłużona, wklęsła forma terenu, ze wszystkich stron otoczona wzniesieniami. Może być w postaci zamkniętej (bezodpływowej) lub otwartej. Przylądek fragment wybrzeża zbiornika wodnego najdalej wysunięty w stronę wody na danym odcinku linii brzegowej, łącznie z towarzyszącym mu fragmentem lądu. Przylądek może być w postaci wyraźnego, choć niezbyt głębokiego, występu linii brzegowej lub też stanowić najdalsze wysunięte w wodę miejsce półwyspu. Przesmyk wąski pas lądu łączący dwa większe obszary lądowe, oddzielający od siebie dwa morza lub oceany. Depresja - obszar lądu położony poniżej poziomu morza. Najgłębsza depresja świata to Rów Jordanu z Morzem Czarnym 404 m p.p.m. Najbardziej rozległa depresja – tereny położone wokół Morza Kaspijskiego. Depresje na świecie: Morze Martwe (396 m p.p.m. Azja), Qattara (133 m p.p.m. Afryka), Laguna del Carbon (105 m p.p.m. Ameryka Południowa), Dolina Śmierci (86 m p.p.m. Ameryka Północna), Zuidplaspolder (7 m p.p.m. Europa). Kryptodepresja obszar depresyjny pokryty wodą. Najgłębsza kryptodepresja – Jezioro Bajkał, głębokość 1741 m.

Szelf - łagodnie opadający do głębokości 200 m przybrzeżny fragment lądu, pokryty wodą. Stok kontynentalny fragment dna oceanicznego. Zbudowany z tych samych skał, co ląd, ograniczony z jednej strony szelfem, a z drugiej basenem oceanicznym. Basen oceaniczny zajmuje 72% powierzchni dna, jest jego najmniej urozmaiconą częścią. Baseny na Atlantyku: Zielonego Przylądka, Północnoamerykański. Na Spokojnym: Peruwiański, Chilijski. Na Indyjskim: Somalijski. Grzbiet oceaniczny (śródoceaniczny) najwyższe wzniesienie dna oceanicznego, wynoszące się do 3 tys. m. Ich wierzchołki mogą stanowić wyspy, archipelagi, obszary aktywne sejsmicznie. Grzbiety: Himalaje, Grzbiet północnoatlantycki, południowoatlantycki, Wielorybi, Australijsko – antarktyczny. Rów oceaniczny najgłębsze miejsce oceanu, występuje u jego wybrzeży i brzegów kontynentu. Najgłębszy jest Rów Marjański 11034 m. Rowy: Japoński, Filipiński, Puerto Rico. Ukształtowanie powierzchni Polski. 173 m n.p.m. średnia wysokość Polski, 292 m n.p.m. średnia wysokość Europy. Najniższy teren Polski – Raczki Elbląskie 1,8 m p.p.m. Najwyższy teren Polski – Rysy 2499 m n.p.m. Pobrzeża kształtowały zlodowacenia, działalność rzeźbotwórcza morza – tworzenie wybrzeży (klify, mierzeje) Najwyższy teren pobrzeżu to Milejewska Góra 197 m n.p.m. na terenie wzniesień Elbląskich. Pojezierza rzeźba młodoglacjalna (jeziora polodowcowe, moreny) Najwyższy teren Wierzyca 329 m n.p.m. Najniższy teren obszar w dolinach rzecznych. Niziny (niż środkowopolski) Najwyżej wzniesiony obszar wokół Łodzi. Najniższy obszar w dolinach rzecznych (Wisła) Rzeźba staroglacjalna. Wyżyny (wyż polski) rzeźba erozyjnodemutacyjna. Góry Świętokrzyskie – występują gołoborza, Najwyższy szczyt Łysica 612 m n.p.m. Najniższy teren 120 m n.p.m. w okolicach Puław. Kotliny powstają na skutek ruchów górotwórczych lub w wyniku erozji. Najwyższy szczyt Słowińca 384 m n.p.m. Najniższy teren dolina Wisły 140 m n.p.m. Góry Sudety powstały w czasie orogenezy kaledońskiej i hercyńskiej, a położeniu uległy podczas orogenezy Alpejskiej. Kotliny – Jeleniogórska, Wałbrzyska, Kłodzka. Sudety góry zrębowe. Sudety najwyższe pasmo Karkonosze, Śnieżka 1602 m n.p.m. Młode góry fałdowe Karpaty. Orogeneza Alpejska. Podział Karpat: 1) Pogórze Karpackie (Wschodnie – Bieszczady – Tarnica 1346 m n.p.m.) Karpaty Zewnętrzne (Zachodnie – Beskid Żywiecki, Wysoki – Babia Góra 1725 m.n.p.m., Niski, Średni, Mały, Śląski, Sądecki), 2) Karpaty Wewnętrzne (Tatry, Podhale, Pieniny – Trzy Korony 982 m n.p.m.) Flisz Karpacki seria naprzemianlegle ułożonych warstw skał osadowych morskiego pochodzenia. Pobrzeża: Nizina Szczecińska, Pobrzeże Słowińskie, Żuławy Wiślane, Nizina Pruska. Pojezierza: Wielkopolskie, Dobrzyńskie, Mazurskie, Suwalskie, Lubelskie. Niziny: Wielkopolska, Mazowiecka, Podlaska, Polesie Lubelskie. Wyżyny: Śląska, Krakowsko – Częstochowska, Niecka – Nidziańska, Kielecko – Sandomierska, Lubelska, Wołyńska. Góry: Zrębowe – Sudety, Kotliny podgórskie – Kotlina Sandomierska, Fałdowe – Karpaty Zachodnie i Wschodnie.