Ryzyko kredytowe a zdolnośc kredytowa.

Ryzyko kredytowe a zdolność kredytowa.
Kwestia ryzyka kredytowego w działalności banku, mimo burzliwych zmian zachodzących w sektorze bankowym, jest ciągle najważniejszym ich problemem. Mimo coraz doskonalszych technik jego rozpoznawania, szacowania i zarządzania pozostaje nadal aktualna a zarazem przysparza największych kłopotów, czego egzemplifikacją jest rosnący udział należności nieregularnych w portfelach kredytowych banków.
Pojęcia ryzyka kredytowego oraz zdolności kredytowej są utożsamiane ze sobą zarówno w potocznym użyciu, jak i nierzadko w literaturze przedmiotu. Pomimo, że pojęcia te są rzeczywiście ze sobą dosyć mocno powiązane, należy jednak wyraźnie je rozróżniać.
Z ryzykiem kredytowym mamy do czynienia zawsze, gdy dany podmiot otrzymuje produkt lub usługę bez dokonania natychmiastowej zapłaty. Ryzyko to definiuje się jako niebezpieczeństwo, że kredytobiorca/pożyczkobiorca nie będzie w stanie z jakichkolwiek powodów spłacić zaciągniętego zobowiązania ani oddać pożyczonego produktu.
Pojęcie zdolności kredytowej zostało z kolei zdefiniowane w Ustawie Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 roku art. 69 jako zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie. W praktyce zagadnienie zdolności kredytowej dotyczy także innych produktów o charakterze kredytowym (np. pożyczki, gwarancje bankowe, faktoring, itp.) pomimo, iż formalnie w ustawie zapis dotyczy kredytów. W praktycznym rozumieniu zdolność kredytowa jest to umiejętność zgromadzenia środków pieniężnych w kwocie pokrywającej wszelkie zobowiązania.Prawo bankowe nie nakazuje bankom oceny poziomu ryzyka kredytowego, ale nakazuje ocenę zdolności kredytowej na podstawie dokumentów i informacji przedłożonych przez potencjalnego kredytobiorcę, przez co zdolność kredytowa nabiera praktycznego wymiaru. Warto zwrócić uwagę, że ustawodawca nie określa sposobu dokonywania tej oceny, pozostawiając bankom swobodę w opracowaniu i stosowaniu metod, którymi będą się posługiwać. Jednakowoż, bez względu na indywidualne rozwiązania, banki udzielają kredytu wtedy, kiedy ocenią, że będą w stanie odzyskać zaangażowane środki. Ponadto warto dodać, iż ze względu na odmienną politykę i procedury kredytowe poszczególnych banków konkretne przedsiębiorstwo w jednym banku uzyskuje kredyt a w innym nie.Ustawodawca nie definiuje wprawdzie wprost ryzyka kredytowego, chociaż niekiedy posługuje się tym pojęciem. W uchwale KNB dotyczącej m.in. wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego szacując poziom ryzyka kredytowego, na podstawie którego wyznacza się adekwatną wartość kapitałów banku, uwzględnia się zarówno wiarygodność kredytową klienta banku, jak i sposób zabezpieczenia należności. Dopiero uwzględniając łącznie oba te czynniki określa się wagę ryzyka związaną z transakcją kredytową. Kwestia ryzyka kredytowego przewija się tutaj przy wartości ważonej aktywów, które są podstawą do obliczeń współczynnika wypłacalności. W rodzimym prawodawstwie posługujemy się czteroma wagami ryzyka: 0%, 20%, 50% i 100%, co odpowiada rosnącemu ryzyku. Szacowanie ważonej wartości aktywów istotnie wpływa na osiągane przez banki wartości współczynnika wypłacalności, z tego też względu ustalania stopnia ryzyka jest niezbędne.
Porównując definicje zdolności kredytowej oraz ryzyka kredytowego można zaobserwować wyraźne różnice, a mianowicie:
zdolność kredytowa dotyczy kredytobiorcy, a ryzyko kredytowe pozostaje zarówno po stronie banku, jak i kredytobiorcy,
zdolność kredytowa odnosi się zawsze do pojedynczego podmiotu, a ryzyko kredytowe dotyczy również całego portfela kredytowego banku,
zdolność kredytową można mieć lub nie, natomiast ryzyko kredytowe występuje zawsze, choć w różnym stopniu intensywności.
Zdolność kredytowa jest niewątpliwie pojęciem węższym i najczęściej stanowi jeden z czynników branych pod uwagę przy określaniu ryzyka kredytowego. Ryzyko kredytowe jest wypadkową wielu czynników, w tym między innymi sytuacji ekonomiczno-finansowej. Nie można jej nie doceniać, ale nie należy także przeceniać znaczenia analizy finansowej. Ryzyko odzyskania zaangażowanych środków finansowych przez bank zależy także m.in. od płynności i wartości przyjętego zabezpieczenia spłaty. W przypadku bowiem, gdy zabezpieczeniem będzie np. blokada środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku bankowym w kwocie pokrywającej wszelkie wierzytelności banku, to nawet pomimo złej sytuacji ekonomiczno-finansowej ryzyko odzyskania środków pieniężnych banku będzie znikome.Niekiedy także mylnie używane jako zamienne są pojęcia ryzyka i sytuacji ekonomiczno-finansowej. Niewątpliwie sytuacja ekonomiczno-finansowa jest istotnym parametrem uwzględnianym w ocenie ryzyka, ale na pewno nie jest równoznaczna. Analiza ekonomiczno-finansowa jest bliższa procesowi oceny zdolności kredytowej, jednak nie w każdym swoim aspekcie. W ocenie zdolności mniej istotne są np. poziom rentowności aktywów, rotacja zapasów czy stopień pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym. Bank interesuje przede wszystkim możliwość spłaty zaciągniętego kredytu, a więc przepływy pieniężne.Posiadanie zdolności kredytowej jest przepustką do otrzymania kredytu przez kredytobiorcę. Jednak o tym, czy kredyt zostanie udzielony, czy nie, przesądzają inne czynniki, m.in.: ustawowe ograniczenia wynikające np. z dopuszczalnego poziomu koncentracji kredytowej czy współczynnika wypłacalności, wewnętrzne regulacje każdego banku w postaci polityki kredytowej, instrukcji kredytowej itp.Do podstawowych ograniczeń formalno-prawnych działalności kredytowej banku należą regulacje w zakresie:
wskaźnika koncentracji wierzytelności kredytowych,
tzw. kredytów wewnętrznych
współczynnika wypłacalności
A/ Zasady koncentracji wierzytelności kredytowych:
Zaangażowanie kredytowe banku w pojedynczym podmiocie lub grupie podmiotów powiązanych ze sobą kapitałowo bądź organizacyjnie ponoszących wspólne ryzyko gospodarcze jest ograniczone do:
20% funduszy własnych banku, w przypadku, gdy kredytobiorca jest podmiotem zależnym bądź podmiotem dominującym wobec kredytującego go banku,
25% w pozostałych przypadkach.
Duży kredyt – większy od 10% funduszy własnych banku.
Bank może udzielić duże kredyty w kwocie, która nie przekracza 800% funduszy własnych tego banku.B/ Kredyty wewnętrzne:
Suma udzielonych przez bank kredytów dla kierownictwa banku (członkowie zarządu, rad nadzorczych, osoby podlegające bezpośrednio członkom zarządu, dyrektorzy ich zastępcy oraz główni księgowi) nie może przekroczyć:
25% funduszy podstawowych w przypadku banków spółdzielczych
10% funduszy podstawowych w przypadku pozostałych banków.
C/ Współczynnik wypłacalności:
Bank zobowiązany jest utrzymywać współczynnik wypłacalności na poziomie nie niższym niż:
15% - dla nowotworzonego banku, przez pierwsze 12 miesięcy jego funkcjonowania,
12% dla nowotworzonego banku w kolejnych 12 miesiącach jego funkcjonowania,
8% w pozostałych przypadkach.
Współczynnik wypłacalności oblicza się wg następującej formuły:



W – współczynnik wypłacalności
x - fundusze własne + tzw. kapitał krótkoterminowy
y – 12,5 * całkowity wymóg kapitałowy
a) fundusze własne – fundusze podstawowe (np. kapitał założycielski, zapasowy, pomniejszony o stratę itp.), + fundusze uzupełniające (np. zobowiązania podporządkowane min. 5 letnie) – pomniejszenia funduszy własnych (np. brakująca kwota rezerw celowych),
b) kapitał krótkoterminowy – np. zobowiązania podporządkowane min. 2 letnie,
c) całkowity wymóg kapitałowy – suma wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. Obligatoryjne wymogi kapitałowe, dla wszystkich banków niezależnie od tego, czy są bankami o znaczącym, czy nieznaczącym portfelu handlowym, są następujące:
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka walutowego,
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka cen towarów,
wymóg kapitałowy z tytułu przekroczenia limitu koncentracji wierzytelności,
wymóg kapitałowy z tytułu przekroczenia progu koncentracji kapitałowej
wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego (8% * suma aktywów i zobowiązań pozabilansowych ważonych ryzykiem).
Każdemu kredytowi przypisana jest odpowiednia kategoria ryzyka i w ten sposób udzielony kredyt powiększa wymóg kapitałowy, wyjątkiem będzie sytuacja gdy waga ryzyka wynosić będzie 0%, z tytułu ryzyka kredytowego, a tym samym powoduje, że współczynnik wypłacalności obniża się. Nie można zatem udzielać kredytów w nieskończoność, ograniczeniem jest m.in. określony prawem bankowym minimalny poziom współczynnika wypłacalności.Szacowanie poziomu ryzyka kredytowego polega na uwzględnieniu, w odróżnieniu od szacowania zdolności kredytowej, nie tylko wielkości finansowych, ale również parametrów jakościowych, czy związanych z zabezpieczeniami prawnymi spłaty kredytu. Waga, jak i same parametry wykorzystywane do szacowania poziomu ryzyka, przypisane poszczególnym czynnikom ilościowym i jakościowym mogą być odmienne dla każdego banku. Efektem szacowania poziomu ryzyka jest klasyfikacja do odpowiedniej grupy ryzyka, co ma znaczenie tak przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu kredytu, jak i kwalifikacji do kategorii należności w myśl przepisów dotyczących rezerw celowych.W praktyce możemy spotkać się z następującymi możliwościami, które wskazują na to, że udzielenie kredytu jest wypadkową posiadania zdolności kredytowej i poziomu ryzyka związanego z kredytowaniem konkretnej transakcji. Możliwe kombinacje, z wyłączeniem ograniczeń wynikających z uregulowań prawnych i przyjętej przez bank polityki kredytowej, ilustruje tabela 1.
Tabela 1. Zdolność kredytowa i poziom ryzyka kredytowego jako determinanty decyzji kredytowej.
Poziom ryzyka Posiadanie zdolności kredytowej
Tak Nie
Akceptowalny Decyzja pozytywna Decyzja pozytywna
Nieakceptowalny Decyzja negatywna Decyzja negatywna
Analizując tabelę 1 można stwierdzić, że posiadanie zdolności kredytowej jest co najwyżej swoistą przepustką do udzielenia kredytu, jednak o finalnej decyzji kredytowej decyduje poziom ryzyka związany z całą transakcją, przy czym należy pamiętać także o ograniczeniach formalno-prawnych udzielenia kredytu.
Należy także pamiętać, że bank może udzielić kredytu osobie fizycznej, prawnej lub jednostce nie mającej osobowości prawnej, o ile posiada zdolność prawną, która nie posiada zdolności kredytowej pod warunkiem:
ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu, nie precyzując jednak katalogu zabezpieczeń, które spełniałyby ten wymóg, pozostawiając swobodę zainteresowanym bankom, które ów katalog definiują samodzielnie zazwyczaj w wewnętrznych regulacjach (polityce kredytowej, instrukcji kredytowej, regulaminie działalności kredytowej, itp.)
przedstawienia, niezależnie od zabezpieczenie spłaty kredytu, programu naprawy gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewnia – według oceny banku – uzyskanie zdolności kredytowej w określonym czasie.
Tabela 2. Ocena ryzyka dla klienta instytucjonalnego (przykład)
Kryterium oceny Waga
Czynniki jakościowe
Jakość zarządzania (subiektywne odczucia dotyczące kadry zarządzającej, ich kwalifikacji, umiejętności bieżącego zarządzania i planowania, itp.). Od 1 (doskonałe zarządzanie) do 5 (złe zarządzanie)
Struktura własnościowa, np.:
- właścicielem jest silny podmiot o bardzo dobrej sytuacji finansowej
- właścicielem jest samorząd terytorialny
- właścicielem są osoby z kierownictwa
- właścicielem są osoby fizyczne
- struktura własnościowa jest nieznana
1
2
3
4
5
Ryzyko branży, np.:
- przemysł energetyczny, instytucje finansowe
- przemysł farmaceutyczny
- technologie informatyczne
- budownictwo przemysłowe
- rolnictwo
1
2
3
4
5
Pozycja rynkowa, np.:
- dominujący udział w rynku (min. 75% rynku)
- jedna z kilku głównych firm (udział w rynku min. 25%)
- jedna z ważniejszych firm (udział w rynku min. 10%)
- silnie zdywersyfikowany rynek
- firma rozpoczynające działalność w danym rynku
1
2
3
4
5
Czynniki ilościowe z uwzględnieniem specyfiki branży i profilu działalności (np. dla firm handlowych)
Udział kapitału własnego w sumie bilansowej, np.:
> 40%
> 25%
> 15%
> 5%
< 5%
1
2
3
4
5
Zyskowność działalności operacyjnej (EBIT / Sprzedaż)
> 10%
> 5%
> 3%
> 0%
< 0%
1
2
3
4
5
Trend wielkości sprzedaży, np.:
- przyrost > 20%
- przyrost > 5%
- zmiana +/- < 5%
- spadek > 5%
- spadek > 15%
1
2
3
4
5
Wskaźnik pokrycia odsetek przepływami środków pieniężnych z działalności operacyjnej, np.:
- pokrycie odsetek > 8x
- pokrycie odsetek > 5x
- pokrycie odsetek > 2x
- pokrycie odsetek > 1x
- pokrycie odsetek < 1x

1
2
3
4
5
Wskaźnik bieżącej płynności, np.:
> 2,0
> 1,5
> 1,2
> 0,9
< 0,9
1
2
3
4
5
Suma uzyskanych punktów min 9 – max 45

Ocena punktowa sytuacji ekonomiczno-finansowej Kategoria ryzyka
Do 25 Kliencie o najwyższym ryzyku - D
26-31 Klienci o wysokim poziomie ryzyka - C
32-39 Klienci o średnim poziomie ryzyka - B
40-45 Klienci o najniższym ryzyku - A

Ocena zabezpieczeń Kategoria ryzyka
Płynne, w pełni pokrywające wierzytelność A
W pełni pokrywające wierzytelność, ale o ograniczonej płynności B
Brak pokrycia wierzytelności C

Tabela 3. Łączna klasa ryzyka (przykład).
Kategoria ryzyka wg kryterium sytuacji ekonomiczno-finansowej Kategoria ryzyka wg kryterium zabezpieczeń
A B C
A I I II
B I II III
C I III IV
D I IV IV
Klasy ryzyka:
I – klienci o najniższym poziomie ryzyka (kredyty dostępne na preferencyjnych warunkach cenowych),
II – klienci o średnim poziomie ryzyka (kredyty dostępne wg oferty standardowej),
III – klienci o wysokim poziomie ryzyka (kredyty dostępne jedynie dla stałych klientów banku),
IV – klienci o najwyższym poziomie ryzyka (kredyty niedostępne).