1. Wstęp
Coraz częściej spotykanym tłem do przedstawienia przeżyć wewnętrznych bohatera literackiego jest opis miasta będącego skupiskiem zarówno ludzi, jak i ważnych miejsc, zabytków, budowli. Bolesław Prus i Stefan Żeromski w swoich słynnych utworach wykorzystali piękno stolicy Francji – Paryża do zaprezentowania swoich postaci: Stanisława Wokulskiego znanego z powieści „Lalka” oraz Tomasza Judyma z nie mniej słynnego działa „Ludzie bezdomni”.
2. Rozwinięcie
a) Analiza fragmentu „Lalki” – B.Prusa
• Przedstawienie bohatera przebywającego w Paryżu – S.Wokulskiego
- Stanisław to odnoszący sukcesy warszawski kupiec galanteryjny
- Posępność, zamyślenie, apatia, odrętwienie to głownie odczucia towarzyszące Wokulskiemu w Paryżu
- Bohater nie zna miasta, ani żadnych nazw ulic (jego pobyt tutaj trwa zaledwie osiem godzin)
- Stanisław przybył do Paryża na odbycie handlowych rozmów, jednak w wolnych chwilach stara się poznawać miasto poprzez losowe wybieranie miejsc w przewodniku lub pomoc Jumarta
• Ruch uliczny, budowle i ważne miejsca Paryża okiem Wokulskiego
- Stanisław czuje się nieswojo na Polach Elizejskich - w tłocznym i nowoczesnym miejscu pełnym karet, powozów, typowego dla metropolii przepychu
- Bohater nie poświęca dużo czasu na przebywanie w jednym miejscu – ledwie dociera do Łuku Gwiazdy, już wraca.
- Nie przyjrzenie się wynalazkowi naukowemu, jakim jest balon Giffarda, Wokulski tłumaczy brakiem czasu.
- W ogrodzie Tuileryjskim na Placu Zgody zamiast piękna natury, dostrzega żelazne słupki, którymi ogród jest otoczony
- Architektoniczne walory kamienic stojących w szeregu, z półokrągłymi dachami, dużą ilością kominów i balustrad tylko chwilowo zainteresowały bohatera
• Ogólne spojrzenie głównego bohatera na obraz miasta
- Dla Wokulskiego Paryż ma ogromną potęgę, przez którą on sam czuje się zdegradowaną, nieistotną jednostką
- Bohater nie dostrzega najatrakcyjniejszych walorów Paryża, jego piękna i wyjątkowości
- Stanisław patrzy na wszystko beznamiętnie, Paryż go wręcz przygnębia i jako miejsce ucieczki przywołuje prawdopodobnie negatywne wspomnienia
- Miasto nudzi Wokulskiego, brak tu dla niego zajęć.
• Wykorzystanie środków językowych do opisu miasta i odczuć bohatera
- Epitety, jako element wzbogacający i czyniący opis bardziej precyzyjnym (np. „ogromną czarną kulę”, „żelaznymi sztachetami”)
- Porównania, umożliwiające odbiorcy wyobrażenie sobie opisywanego zjawiska, odczucia (np. „…krążyły nad nim jak stada nietoperzów)
- Wyliczenia wzbogacające treść (np.: „składów kupieckich, do warsztatów fabrycznych, do mieszkań…”)
- Nagromadzenie czasowników w niektórych zdaniach służące zdynamizowaniu opisu (np.: „wdrapywał się […], obchodził […], przebiegał […], zatrzymywał się […], przenosił się…”)
• Podejście autora powieści do opisu Paryża
- Prus posługuje się realizmem w opisie miasta chcąc odtworzyć jego wierny obraz
- Pisarz stara się nie wykorzystywać komentarza nadautorskiego w opisie oraz nie podaje własnych ocen, opinii
- Nastawia się na zwykły przekaz rzeczywistych faktów
b) Analiza fragmentu „Ludzi bezdomnych” – S.Żeromskiego
• Przedstawienie bohatera przebywającego w Paryżu – Tomasza Judyma
- Tomasz to człowiek wyobcowany w świecie, przebywający w Paryżu na stypendium medycznym i starający się odnaleźć swe miejsce w życiu
- Towarzyszące mu odczucia to dyskomfort spowodowany upałem, ale także swoisty optymizm i brak pośpiechu
- Jako, że przebywa w stolicy Francji od roku, zna ją bardzo dobrze
- W Paryżu zamieszkuje małą, skromną kawalerkę, praktykuje natomiast w pobliskiej klinice
- Oddawał się tu pewnym rytuałom np. „godzina spaceru wielkiego świata” i miał swoje metody podróżowania – kolej obwodowa.
• Ruch uliczny ludzie, budowle i ważne miejsca Paryża okiem Judyma
- Bohater przypatruje się powozom konnym na Polach Elizejskich, a jego szczególną uwagę przekuwają siedzące na nich kobiety w barwnych strojach
- Łuk Triumfalny czy też Chaps Elysees to miejsca tak znane Judymowi, że traktuje je jako element oczywisty, codzienny
- Natura Paryża szczególnie fascynuje Tomasza: zwraca on uwagę na małe liście, biały żwir, kwiaty
- Ocienione miejsce pod kasztanowcem to jego azyl odprężenia, zadumy
- W ogrodzie de Tuileries bohater dostrzega przede wszystkim ludzi oddających się ulubionym zajęciom
- W okolicach kościoła Saint-Germain I’Auxerrois ceni Tomasz możliwość osiągnięcia spokoju, relaksu
- Beulevard Voltaire to miejsce kojarzące się Judymowi z jego małym mieszkaniem, a więc i pustką, nudą
• Ogólne spojrzenie bohatera na obraz miasta
- Po roku przebywania w Paryżu, nie zachwycają już Judyma tutejsze budowle, lecz atmosfera z nimi związana oraz otaczająca natura (np.zapach akacji)
- Budynki, które znajdują się w mieście są mu znane, dlatego zwraca uwagę na inne szczegóły np. ubiór kobiet na Polach Elizejskich
• Wykorzystanie środków językowych do opisu miasta i odczuć bohatera
- Epitety wzbogacające treść (np. „drewniany bruk”, „okrągłych kamyków”)
- Porównania dla wyobrażenia sobie opisywanych zjawisk (np.: „począł się wżerać niby rdza..”)
- Onomatopeje oddziaływujące na zmysły (np. „dudnił”)
- Powtórzenia czyniące fragment bardziej dynamicznych (np. „i mknęły, mknęły, mkęły…”)
• Podejście autora powieści do opisu Paryża
- Żeromski posługuje się naturalizmem w opisie miasta gromadząc nawet drobiazgowe informacje, które zestawione oddają prawdziwy obraz świata niepodlegający już interpretacji i ocenie
3. Wnioski/podsumowanie
Prezentowane opisy Paryża zdecydowanie różnią się od siebie. Pierwszy z ich, widziany oczami ponurego Wokulskiego, to obraz zwykłego, właściwie niezachwycającego miasta, którym można się nawet znudzić. Innego zdania jest Judym, który, co prawda nie zabytkami, ale atmosferą i naturą Paryża głęboko się zachwyca. Na jego zmysły działa chociażby piękno kobiet siedzących w karetach. Co więcej, obraz stolicy Francji z „Lalki” jest przytłaczający i wywołuje apatię w nie zaznajomionym z miastem człowieku, podczas gdy Paryż z „Ludzi bezdomnych” to miejsce posiadające szczególną aurę. Ruch uliczny opisywany przez Prusa i Żeromskiego jest całkiem zbliżony. W obu przypadkach miasto tętni życiem, ulice są zatłoczone, pełne powozów i karet. Także obydwa fragmenty opisują podobne miejsca w Paryżu – Pola Elizejskie, czy też ogród Tuileryjski. Niemniej jednak, spojrzenia na opisywane widoki są całkiem odmienne. Pan Wokulski przechodzi obojętnie i z pośpiechem obok zabytków Paryża, Judym zaś przechadza się powoli i zwraca uwagę na szczegóły.Różnice w odbieraniu miasta wywołane są najprawdopodobniej odmiennymi stanami psychicznymi bohaterów lub po prostu ich osobowością. Oczywistym jest, że nie mający większych problemów Tomasz, przebywający na owocnym stypendium w Paryżu, jest nastawiony bardziej optymistycznie do miasta niż Wokulskiego przybyły w interesach i zmartwiony prywatnym nieszczęściem w miłości.