Rodzaje literackie i główne gatunki - notatki na poziomie gimnazjum

liryka bezpośrednia - jest to utwór często w formie monologu, wyznania, utwór, w którym znajdują się czasowniki w 1. osobie, zaimki ja, mój.
liryka pośrednia - przeżycia ujawniają się nie jako wyznania, ale jako konstrukcja świata przedstawionego. Najczęstszą formą z odmian liryki jest liryka opisowa.
liryka inwokacyjna - mówiący w wierszu zwraca się do jakiegoś adresata. „Ja” liryczne staje się tu tylko kimś wypowiadającym, a bohaterem utworu jest ten do którego wypowiedź została skierowana, ten któremu „ja” liryczne przypisuje pewne przeżycia lub odczucia.
.........................................................................

liryka miłosna - wyraża uczucia miłosne, część z tych utworów nie porusza nas do głębi i nie wywołują wzruszenia, ale są i takie, które choć powstały przed setkami czy dziesiątkami lat nie zdezaktualizowały się i wzruszając potrafią kształtować uczciwość współczesnego człowieka.
liryka filozoficzna - jest uwarunkowana historycznie, wiąże się z poglądami danej epoki na życie człowieka, na poznanie otaczającego świata.
liryka religijna - wyraża stosunek człowieka do Boga.
liryka patriotyczna - powstaje gdy pisarz wprowadza do utworu fakty bieżące. Gdy utwór jest reakcją na aktualne zjawiska życia społecznego i narodowego.
..................................................................................

elegia i oda - gatunki związane z kulturą antyczną. Elegia to utwór pełen zadumy i smutku. Oda to utwór patetyczny, uroczysty, opiewający wzniosłą ideę lub czyn.
tren - utwór poświęcony osobie zmarłej, opłakujący ją, wywodzi się z kultury antycznej.
fraszka - krótki utwór o tematyce żartobliwej.
madrygał - krótki wiersz miłosny, adresowany najczęściej do kobiety, zawiera komplementy i trochę żartobliwości.
sonet - wiersz narzucający warsztatową dyscyplinę, nie ograniczający jednak treści i typu uprawianej poetyki.
poemat prozą - to krótki utwór liryczny o zwartej kompozycji.
pieśń - gatunek poezji związany z muzyką genetycznie, ale usamodzielniony w stosunku do niej; związek poezji z muzyką zaznacza się w silnej rytmizacji tekstu, budowie stroficznej, obecności refrenów, licznych paralelizmach
________________________________________________

EPIKA (wyznaczniki) - fabuła, narrator, bohater
narrator - osoba pośrednicząca pomiędzy autorem a światem przedstawionym.
bohater
- główny
- poboczny
- epizodyczny
epika ze wzgl. na rodzaj
- historyczna - gdy autor korzysta ze źródeł historycznych
- współczesna - gdy autor opisuje czasy sobie znane i współczesne
- fantastyczna - przyszłość i bliżej nie określona bajkowa przeszłość
......................................................................................................
powieść - utwór prozą o swobodnej kompozycji, rozbudowanej fabule i różnorodnej tematyce.
- historyczna - taka, w której bohaterzy żyją w historii.
- psychologiczna - najważniejsze są przeżycia bohaterów.
- sensacyjna - występują szybkie zwroty akcji, dużo przygód.
- społeczno-obyczajowa - przedstawia losy bohaterów w danym środowisku społecznym
- biograficzna - przedstawia życiorys autentycznej osoby historycznej
- fantastyczna - fabuła wysnuta jest z fantazji lub oparta na fantastyce naukowej
- fantastyczno-naukowa -
opowiadanie - krótki, prozaicki utwór narracyjny o swobodnej konstrukcji i nieskomplikowanej fabule.
opowieść – utwór średnich rozmiarów, na pograniczu noweli i powieści, o bogatej fabule i gawędziarskim toku narracji
nowela - znana w czasach antycznych, jest zwięzłym utworem, jednowątkowa, wyraźnie zarysowana fabuła, posiada ośrodek kompozycyjny czyli np. punkt kulminacyjny lub jakiś kontrast
epos (epopeja) - długi poemat epicki, zwykle wierszowany, opiewający wzniośle czyny jakiś bohaterów narodowych na tle wydarzeń historycznych
esej - gatunek wypowiedzi krytycznej albo filozoficznej, swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś zjawiska lub dociekanie problemu, eksponujący dbałość o oryginalny i piękny sposób przekazu
felieton - krótki utwór publicystyczno-dziennikarski napisany w sposób lekki i efektowny utrzymany w tonie osobistym.
reportaż - utwór stanowiący opis zdarzeń i faktów znanych autorowi czyli reporterowi z bezpośredniej obserwacji lub faktów udokumentowanych.
kronika - chronologiczny zapis wydarzeń z życia państwa, instytucji, organizacji nie wyjaśniający zazwyczaj ich związku przyczynowego
______________________________________________________

tragifarsa - tragicznie zakończona komedia
tragikomedia - pozorna tragedia z komediowym finałem
tragedia - utwór dramatyczny przedstawiający konflikt moralny, ideowy, psychologiczny, prowadzący nieuchronnie do klęski bohatera
komedia - gatunek dramatu, będący przeciwieństwem tragedii, wprowadzający elementy komizmu, charakteryzujący się żywą akcją i pomyślnym zakończeniem

tekst główny - wszystkie kwestie i repliki bohaterów
tekst poboczny = didaskalia
dialog - forma wypowiedzi literackiej w postaci rozmowy dwu lub więcej osób
monolog - dłuższa wypowiedź bohatera w formie rozmowy z samym sobą, adresowanej jednak do widza czy czytelnika
pantomima - nieme widowisko sceniczne, w którym treść przekazywana jest przez aktorów wyłącznie za pomocą ruchów ciała, gestów, niekiedy także mimiki
komizm:
sytuacji
postaci
słowa
w teatrze starożytnym stosowano zasadą trzech jedności: miejsca, czasu i akcji