"Lalka" jako powieść o świecie, który się zmienia.

„Lalka” to utwór, który ukazuje Warszawę na przełomie dwóch epok - romantyzmu i pozytywizmu. Zmieniający się świat powodował ścieranie się całkowicie odmiennych poglądów i często doprowadzał do braku zrozumienia. Przedstawicielami „starego” pokolenia są idealiści - Rzecki, Wokulski czy Ochocki, natomiast „nowego” - mieszczanie - zwłaszcza kupcy, Żydzi, arystokracja.
Fragment „Lalki”, który chciałabym tu omówić opisuje rozmowę pomiędzy Rzeckim a mieszczanami Węgrowiczem i Szprotem. Łatwo można zauważyć różnice poglądów, które ich dzielą chociażby w sposobie pojmowania honoru. Dla Rzeckiego honor jest najwyższą wartością, kojarzącą się z walką i pojedynkami. Trzeźwo myślący radca i agent handlowy uważają natomiast, że honor to przede wszystkim uczciwość w interesach. Inną kwestią dzielącą Rzeckiego i jego towarzyszy jest ocena Wokulskiego. Rzecki uważa, że wszystko, co robi jego przyjaciel służy wyższemu celowi, najpewniej przygotowaniu nowego powstania. Natomiast dla Węgrowicza i Szprota Wokulski to awanturnik, zdrajca własnej klasy społecznej, Który przez małżeństwo chce podnieść swój status. Żaden z mężczyzn nie rozumie Wokulskiego, jednak każdy próbuje po swojemu interpretować jego zachowanie.
W całej powieści możemy zauważyć przykłady postępujących zmian poglądów. Kolejnym przykładem może być sposób rozumienia miłości. Wokulski kocha Izabelę tak, jak kochali romantycy - wiernie, gorąco, z ogromną czcią i - przede wszystkim - nieszczęśliwie. Ona natomiast wybiera przelotne związki z wieloma mężczyznami - jest przedstawicielką epoki rozumu a nie serca. Wielu przyjaciołom Wokulskiego jego miłość wydaje się śmieszna. Lecz jak może ją zrozumieć chociażby Ochocki, który dla nauki poświęciłby wszystko, a kobieta nie jest mu potrzebna do uwielbiania a jedynie do pomocy przy eksperymentach. Same kobiety w „Lalce” również nie dbają o szacunek i opinię - wspominana Izabela, awanturnica baronowa Krzeszowska wychodzą za mąż dla pieniędzy, nie uczucia.
Podobną metamorfozę można zauważyć w sklepie. Początkowo jest on własnością niemieckiej rodziny Minclów, u której pracę zaczynał Rzecki. Minclowie uczyli swych pracowników solidności, oszczędności jednak atmosfera, która panowała w sklepie była bardzo rodzinna. Właściciele i pracownicy dobrze się znali i lubili. Gdy sklep stał się własnością Wokulskiego zwiększył swoje obroty. Ze starego lokalu przeniósł się do większego. W sklepie zostało zatrudnionych wielu subiektów, a dochody i jakość towarów były coraz wyższe. Gdy właścicielem został Szlangbaum, sklep zmienił się diametralnie. Ludzie, którzy tam pracowali przestali mieć znaczenie, zamiast na jakość towarów zwracano uwagę na ilość i szybkość sprzedaży - nastąpiła całkowita kapitalizacja. W takim sklepie nie było miejsca dla starego Rzeckiego, który niemal od dziecka zajmował się pracą, rachunkami czy tworzeniem wystaw.
Przedstawiciele obu pokoleń różnie patrzą też na sprawę odzyskania przez Polskę niepodległości. Rzecki marzył o tym by pojawił się nowy Napoleon, który pomoże Polakom doprowadzić do kolejnego powstania. Oczywiście przywódcą miałby być jego przyjaciel - Wokulski, w którym Rzecki pokładał ogromne nadzieje. Jednak młodzi ludzie uważali, że wolność odzyskać mogą tylko dzięki pracy i nauce.
„Lalka” opowiada o zmianach epok na wielu płaszczyznach - społecznej, politycznej, uczuciowej, oraz o problemach, jakie wynikają z zetknięcia się odmiennych poglądów, czy sposobów życia. Różnice wynikające z tych zmian często mogą doprowadzić do tragedii, takich jak te, które spotkały Wokulskiego.