Uniwersalizm Europy średniowiecznej

Gdybym miała jednym słowem scharakteryzować tak bogaty okres dziejów jakim jest średniowiecze, zapewne użyłabym pojęcia uniwersalizm. Wspólne dla większości mieszkańców Europy ideały, język, religia, władza świecka w osobie cesarza i duchowna w osobie papieża powodowały, że kontynent ten stał się tworem o dość jednolitych barwach. Każda z płaszczyzn, naznaczonych uniwersalizmem - polityczna, religijna, gospodarcza i kulturowa, jest równie interesująca i zasługuje na głębsze zbadanie.

Zapewne każdy z władców państw średniowiecznej Europy chociaż przez chwilę wyobrażał sobie ją jako jedno wielkie, prężnie rozwijające się państwo pod jego rządami. Najbardziej z takich rozległych planów zasłynęli moim zdaniem Karol Wielki i Otton III.
Władca państwa Franków będąc świadomy swojej wielkiej siły, prowadził liczne ekspansje w celu zagarnięcia coraz większych terenów. Pierwsze podboje skierowane były przeciwko Longobardom, którzy zagrażali papieżowi. Po niedługim okresie walk atakowane przez Karola tereny zostały wcielone do państwa Franków, a on sam koronował się w 774 roku na króla Longobardów. Najbardziej zacięte boje toczył z Sasami uważając swoje wyprawy za krucjaty przeciwko poganom. Ostatecznie zwyciężył ich w 804 roku. Oprócz tego prowadził też wojny z Bawarami, Awarami i Arabami. Dla zwyciężonych ludów był bezlitosny. Siłą narzucał chrześcijaństwo, dzięki czemu uchodził za gorliwego propagatora tej religii. U schyłku VIII wieku państwo frankońskie rozciągało się od Pirenejów po Łabę i od Morza Północnego aż do środkowych Włoch. Był to pierwszy okres od upadku Cesarstwa Wschodniorzymskiego, kiedy większą częścią Europu rządził chrześcijański władca. Dopełniając planów Karola, papież Leon III koronował go na cesarza w 800 roku. Niestety silne tendencje decentralistyczne, a także odrębność etniczna i językowa doprowadziły do podziały państwa Karolingów między trzech wnuków Karola.
Uniwersalistyczna idea zjednoczonej Europy Ottona III różniła się znacznie od tej, której autorem był władca Franków. Odrodzone Cesarstwo Rzymskie miało zawierać w sobie cztery równouprawnione części: Włochy, Francję, Niemcy i Słowiańszczyznę. Dobrowolnie połączone ze sobą państwa miały tworzyć konfederację pod zwierzchnictwem cesarza. Religią dominującą miało być oczywiście chrześcijaństwo, a językiem – łacina. Ostatecznie nie udało się Ottonowi zrealizować postawionych sobie celów, jego włości składały się jedynie z państwa niemieckiego, królestwa Italii i królestwa Lotaryngii. Mimo to, Ludolfingowie odrodzili ideę cesarstwa ewoluując ją do cesarstwa uniwersalnego, łączącego w sobie władzę świecko – duchowną nad zachodniorzymskim chrześcijaństwem.

Jeśli chodzi o płaszczyznę religijną to zazębia się ona dosyć ściśle z polityką ówczesnych organizmów państwowych. Stosunki władz kościelnych i politycznych w średniowieczu wczesnym były poprawne, natomiast uległy znacznemu pogorszeniu za panowania Ottona I, który dążył do podporządkowania sobie papieża. W roku 962 głowa kościoła w osobie Jana XII dokonała uroczystej koronacji Ludolfinga na cesarza i złożyła opiekę nad całym światem chrześcijańskim w jego ręce. Rozpoczął się proces podporządkowywania cesarstwu rzymskoniemieckiemu innych państw i władców europejskich. Wybuchłe w związku z tym konflikty załamały koncepcję uniwersalizmu cesarskiego. Pierwszym epizodem walki, która wybuchła na arenie politycznej był spór o inwestyturę miedzy Henrykiem IV a papieżem Grzegorzem VII. Jego bezpośrednią przyczyną było wydanie przez papieża w roku 1075 dekretu zabraniającego przyjmowania inwestytury, co miało być wyrazem uniezależnienia się biskupów od władców świeckich. Rok później król Niemiec zwołał synod w Wormacji, na którym dowodził, że wybór Grzegorza VII na tron papieski był nieważny. W odpowiedzi na takie zarzuty papież obłożył władcę ekskomuniką. Zdetronizowany król udał się do Cannosy, gdzie przebywał Grzegorz VII i korząc się przed nim otrzymał rozgrzeszenie i zdjęcie klątwy. Odzyskawszy władzę, Henryk IV koronował się na cesarza i podpisał konkordat w Wormacji z Kalikstem II.
Drugim etapem walki o dominacje w Europie był spór o Dominium Mundi, zapoczątkowany przez Fryderyka I Barbarossę, który organizował liczne wyprawy na Włochy w celu podporządkowania sobie papiestwa. Trwając około dwudziestu pięciu lat działania zbrojne zakończyły się kompromisem w Konstancji. Młody wiek Fryderyka II ułatwił papieżowi Innocentemu III próbę przejścia dominacji w Europie i tym samym przechylenie szali zwycięstwa w stronę papocezaryzmu.
Mimo wielu prób przejęcia władzy nad średniowieczną Europą, ani papocezaryzm, ani cezaropapizm, nie osiągnęły pełnego sukcesu. Została zachowana równowaga przynosząca korzyści obydwu stronom.

Przechodząc do gospodarki można podzielić jej ewolucję na dwa etapy: gospodarkę naturalną, która rozwijała się we wczesnym i towarowo - pieniężną z okresu między X i XV wiekiem.
Ustrój polityczny rozwijający się od X wieku - feudalizm – na swoją genezę w gospodarce naturalnej, do której ludność powróciła po głębokim kryzysie ekonomicznym, jaki dotknął Cesarstwo Rzymskie u jego schyłku. W związku z tym, że najpewniejszą lokatą majątku stała się ziemia, arystokracja zaczęła skupiać w swoich rękach wielkie tereny zwane latyfundiami. Spadek liczby niewolników spowodował, że ziemie były dzierżawione przez wolnych chłopów – kolonów. Od momentu zawarcia umowy, zostawali oni przywiązani do swojej ziemi i obciążeni podatkami. Wielkie gospodarstwa były autargiczne, a prowadzona przez nie gospodarka ekstensywna. W wyniku tego, że większość zysków z polonów przeznaczana była do konsumpcji, nie można było maksymalnie eksploatować roli. Różne rodzaje aktów umożliwiały chłopom uzyskanie opieki możnego lub Kościoła i sposobność do wyżywienia rodziny.
Wiek X przyniósł postęp techniczny w rolnictwie. Ulepszono metody uprawiania ziemi – wprowadzono dwupolówkę i trójpolówkę, w użycie wszedł pług żelazny, upowszechniło się również nawożenie gruntów. W wyniku takich przemian nastąpił rozwój rynku lokalnego, a tym samym gospodarki towarowo – pieniężnej. Wzrost demograficzny spowodował dodatkowo, że chłopi, którzy nie byli już w stanie znaleźć dla siebie pracy, przenosili się na nowo zajmowane tereny. W wieku XII forma płacenia renty feudalnej zmieniła się z odrobkowej i naturalnej na czynsz płacony w pieniądzu. Przy większych szlakach handlowych powstawały grody z podgrodziami. Doszło do specjalizacji produkcji i utworzenia takich organizacji jak cech (koordynujący produkcję), gildia (zajmująca się pieniędzmi i wekslami) oraz hanza (nadzorująca handel).

Kulturę średniowiecza dzieli się ma dwa okresy – romański i gotycki. W pierwszym zachodzą wielkie zmiany. Chrześcijański Zachód odcina się od barbaryzacji i rozpoczyna nową epokę w dziejach kultury. Wielkie ożywienie spowodowane było działalnością cesarza Karola Wielkiego. Ogromny wpływ na dalsze lasy miała jego reforma szkolnictwa. Był odpowiedzialny za powołanie do życia programu siedmiu sztuk wyzwolonych, w skład których wchodziły: gramatyka, retoryka, dialektyka, arytmetyka, geometria, astronomia i muzyka. Za panowania Karola doszło do odrodzenia dziejopisarstwa i sztuki, która opierała się na wzorcach antycznych przy jednoczesnym dążeniu do własnego celu.
W wielu XI zaznaczyły się po raz kolejny zmiany światopoglądowe. Głównym celem i nadrzędnym obowiązkiem było wyruszenie na wyprawę krzyżową przeciwko poganom. Na przełomie tego i następnego wieku powstały pierwsze uczelnie, które mogłyby nosić miano preuniwersytetami. Ze względu na zwiększenie potencjału gospodarczego państw Europy, a tym samym rozkwit architektury, stała się ona najważniejszą dziedziną sztuki. Budowle wzniesione w tym stylu cechowały się masywnymi sklepieniami kolebkowymi, grubymi murami, małymi otworami na drzwi i okna. Elementami dekoracyjnymi były rzeźby, płaskorzeźby, malowidła ścienne oraz witraże.’
Styl gotycki charakteryzuje się w budownictwie żebrowym sklepieniem, zastosowaniem ostrego łuku, podwyższeniem i niespotykaną dotąd lekkością. Jeśli chodzi o wiek XIII to istotnym wydarzeniem było założenie uniwersytetów. Do najważniejsze to Cambridge, Oksford, Padwa i Sorbona. Wszystkie ważniejsze dzieła literackie pisane były w języku łacińskim, jednak wybitni twórcy coraz częściej pisali w językach narodowych.
Charakterystycznymi postaciami tej epoki były rycerze. Postępując według obyczajów, tradycji i kodeksów rycerskich, stali się ideałami męskości.

Marzenia o jednym państwie obejmującym teren całej Europy nie ziściły się, jednakże w okresie dążeń do tego celu wiele aspektów życia człowieka stało się podobnych na całym kontynencie. Tak wiec cel został w pewien sposób osiągnięty, staliśmy się jedną wielką rodziną, której członkowie, mimo iż różnią się od siebie pod wieloma względami, to jednak należą do jednej rodziny.