Dom i jego funkcje w wybranych utworach literackich z różnych epok.

Temat: Motyw domu i jego funkcja w utworach literackich różnych epok. Omów na podstawie wybranych utworów.

Wybrany przeze mnie temat dotyczy domu i funkcji, jakie przyjmuje w utworach literackich w różnych epokach. Motyw domu jest bardzo uniwersalny, spotykamy się z nim w każdej epoce literackiej począwszy od starożytności, a zakończywszy na współczesności. Według „Słownika języka polskiego” wydawnictwa naukowego PWN, słowo dom oznacza, przytoczę „1.Budynek przeznaczony na mieszkania, na pomieszczenia dla zakładów pracy, instytucji, 2.Mieszkanie, pomieszczenie mieszkalne, miejsce stałego zamieszkania, 3.Rodzina, domownicy; mieszkanie wraz z jego mieszkańcami, 4.Ogół spraw rodzinnych, domowych; gospodarstwo domowe, 5.Ród, rodzina, dynastia, 6.Instytucja państwowa, społeczna, handlowa itp., mieszcząca się zwykle w oddzielnym lokalu lub budynku; budynek, w którym się ona znajduje; zakład, przedsiębiorstwo”. W literaturze natomiast słowo to pełni różne funkcje, które nadają mu znaczenie symboliczne. Można podzielić je na kilka najważniejszych i najczęściej spotykanych na przestrzeni wieków.
Dla wielu ludzi dom kojarzy się z miejscem bezpiecznego spoczynku, rodzinnym ciepłem, ze szczęściem, tradycjami i obyczajami. Takie wyobrażenie miało wiele autorów, którzy przedstawili w swoich utworach, właśnie taki obraz domu.
W starożytności Homer w „Odysei” starał się dać nam do zrozumienia pisząc o losach Odyseusza, władcy Itaki, wojownika Troi, który przez 10 lat wracał do swojego rodzinnego miasta, że rodzinny dom zaczyna się naprawdę cenić, gdy się go straci, bo wtedy człowiek widzi jego prawdziwą wartość. I właśnie to uświadomił sobie główny bohater powieści, z uporem pokonywał przeciwności losu, jakie stanęły na jego drodze, czasem nawet przebywał w miejscach, które były przepełnione przepychem i wygodą, ale Odyseusz wiedział, że piękne pałace Feaków, a nawet piękna nimfa Kalipso nie da mu takiego szczęścia, jakie zazna w rodzinnym domu przy boku wiernej żony Penelopy.
Dla każdego człowieka wizja szczęśliwego domu jest bardzo różna. Jedni marzą o domu pełnym przepychu i bogactwa drudzy o utopijnych „szklanych domach”. Dom u Kochanowskiego to wszystko związane z Czarnolasem , który poeta wybrał sobie za swoją siedzibę. Poświęcił mu fraszkę „Na dom w Czarnolesie”, Występuje tutaj wyraźna apostrofa zwrócona do Boga, czyli inwokacja. Autor nazywa swój dom gniazdem ojczystym i prosi Boga o wartości, które są dla niego najważniejsze do stworzenia rodzinnego domu pełnego szczęścia i spokoju.
„A Ty mie zdrowiem opatrz i sumnieniem czystym,
Pożywieniem ucciwym, ludzką życzliwością,
Obyczajami znośnymi, nieprzykrą starością.”
Podmiot liryczny nie ceni wartości materialnych, marmurowe pałace i ściany złotogłowem obijane zostawia innym.
Motyw domu jest także wspaniale ukazany przez Adama Mickiewicza w „Panu Tadeuszu. Ostoję rodzinności, gościnności i poszanowania tradycji odzwierciedla tu dwór w Soplicowie. Jest to przykład domostwa szczególnie dbającego o tradycję, które obfituje w ogromną ilość pamiątek po niepodległej Polsce.
„I tez same portrety na ścianach wisiały.
Tu Kościuszko w czamarce krakowskiej, z oczyma
Podniesionymi w niebo, miecz oburącz trzyma;
Takim był, gdy przysięgał na stopniach ołtarzów,
Że tym mieczem wypędzi z Polski trzech mocarzów,
Albo sam na nim padnie. Dalej w polskiej szacie
Siedzi Rejtan żałośny po wolności stracie,
W ręku trzyma nóż, ostrzem zwrócony do łona,
A przed nim leży Fedon i Żywot Katona.
Dalej Jasiński, młodzian piękny i posępny,
Obok Korsak, towarzysz jego niedostępny,
Stoją w szańcach Pragi, na stosach Moskali,
Siekąc wrogów, a Praga już się wkoło pali”
Stary zegar kurantowy także jest bardzo ważnym wystrojem wnętrza nie ze względu na wskazywany czas, ale z powodu wygrywanej melodii patriotycznej- Mazurka Dąbrowskiego.
Epopeja przedstawia bardzo dokładnie pewną grupę społeczną, a dokładniej szlachtę zarówno zamożną jak i zaściankową. Zastała opisana ze wszelkimi szczegółami, a w związku z tym zapoznaliśmy się bardzo dokładnie z panującymi tradycjami i obyczajami na dworku w Soplicowie. Sędzia- gospodarz dworu jest patriotą, który wzorowo utrzymuje staropolskie obyczaje i dba o zachowanie ducha polskości wśród znajomych i gości, dla których jest niezwykle gościnny.
„Brama na wściąż otwarta przechodniom ogłasza,
Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza”
Adam Mickiewicz przedstawił w utworze dom niezwykle ciepły, pełen życia i pełen wspaniałych, związanych z nim tradycji i obyczajów.
Dla większości ludzi dom kojarzy się z samymi pozytywnymi cechami. Jednak nie wszyscy mają to szczęście. Niektórzy spotkali się z domem pełnym nieszczęścia, smutku, tragedii, a także obłudy i zakłamania.
Czasem powodem nieszczęścia i smutku w rodzinie jest śmierć bliskiej osoby. Z taką tragedią spotkał się wspominany już Jan Kochanowski, który tworzył w epoce odrodzenia. Jego szczęście oraz spokój rodzinny zakłóciła mu śmierć ukochanego dwuipółletniego dziecka- Urszuli Kochanowskiej. Poeta po tak wielkiej stracie napisał cykl 19 trenów, utwory te dedykowane są Orszulce. Chciałabym się skupić na jednym, a mianowicie na trenie VIII. Podmiot liryczny utożsamiany z autorem stosuje tutaj apostrofę skierowaną do zmarłego dziecka. W monologu tym oddana jest atmosfera czarnoleskiego domu po śmierci Urszuli
„Wielkieś mi uczyniła pustki w domu moim,
moja droga Orszulo, tym zniknieniem swoim.
Pełno nas, a jakoby nikogo nie było:
Jedną maluczką duszą tak wiele ubyło.”
W domu panuje głucha pustka, martwota, cisza, następnie poeta wspomina zachowanie Urszuli przed śmiercią. Dom Kochanowskich za życia zmarłego dziecka był przepełniony gwarem, śmiechem, ruchem, śpiewem dziecka, radością rodziców. Po jej odejściu ojciec nie potrafi się już śmiać, czy zachowywać stoicki spokój. Dom stał się dla niego miejscem goryczy i smutku w pełni oddają to ostatnie wersy trenu:
„Teraz wszystko umilkło, szczere pustki w domu,
Nie masz zabawki, nie masz rośmiać się nikomu;
Z każdego kąta żałość człowieka ujmuje;
A serce swej pociechy darmo upatruje.”
Następnym utworem gdzie ukazane są negatywne cechy omawianego motywu jest młodopolski dramat Gabrieli Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej”. Utwór ten przedstawia mieszczańską rodzinę. Na jej przykładzie a szczególnie na przykładzie głównej bohaterki Anieli Dulskiej, Zapolska krytykuje fałszywą moralność mieszczańską. Uwidacznia się ona bardzo dokładnie wówczas, kiedy bohaterka dowiaduje się o niefortunnym rezultacie romansu jej syna z Hanką-służącą. Dulska w takim wypadku za wszelką cenę nie chce dopuścić do rozgłosu takiego skandalu, w rezultacie udaje jej się to wyrzucając Hankę z domu po zapłaceniu jej 1000 koron. Bohaterka ma wysokie mniemanie na temat własnych walorach moralnych i intelektualnych. W rzeczywistości moralność pani Dulskiej ogranicza się do zasady „prania brudów we własnym domu”, tuszowaniu skandalów, dbałością o pozory. W domu Dulskich nie ma miejsca na miłość, ludzką dobroć i życzliwość. Mela i Hesia wychowują się w nienormalnych, niezdrowych warunkach. Hesia upodabnia się do matki, jest zepsuta, pogardza ojcem, siostrą, Hanką. Mela jest dobra, wrażliwa lecz jej dobroć i naiwność nie pozwolą jej na przetrwanie w tym pełnym zakłamania i obłudy domu. Także Zbyszko nie ma na tyle sił, by wyzwolić się od domu i jego atmosfery. Każdy członek rodziny wydaję się być nieszczęśliwy w wyniku atmosfery panującej w domu. Jedynie Hesia, córka Dulskiej która odziedziczyła złe cechy po matce nie czuje się źle wśród tak niezdrowej sytuacji domowej.
Utwór ten zyskał ogromną popularność i dzięki niej od nazwiska tytułowej bohaterki powstało pojęcie dulszczyzna, które jest rozumiane jako ciemnota, zacofanie, cechy kołtuna i filistra.
Dla wielu ludzi bardzo ważną wartością, a dla niektórych najważniejszą jest ojczyzna. Kraj, w którym się urodziliśmy, wychowaliśmy i przeżyliśmy wspaniałe, a czasem smutne chwilę. To wszystko sprawia, że ojczyzna zajmuje bardzo ważną część w naszym sercu. Jest takie powiedzenie „wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej” Tak samo możemy powiedzieć względem ojczyzny, bo ojczyznę traktujemy jak dom. Jest miejscem, do którego zawsze będziemy chcieli wracać i za którym zawsze będziemy tęsknili. Własny kraj traktujemy analogicznie jak rodzinny dom. Dało temu przykład wielu pisarzy.
Koniecznie muszę wrócić do omawianego już „Pana Tadeusza”, wspaniałej epopei narodowej napisanej przez Adama Mickiewicza. Sam początek utworu rozpoczyna się inwokacją. Podmiot liryczny wyraża ogromna tęsknotę za krajem, pragnie jak najszybszego powrotu do ukochanego domu ojczystego. Należy tez wspomnieć, iż w czasie, kiedy Utwór był pisany a następnie wydany Adam Mickiewicz znajdował się poza granicami Polski, tak więc w zupełności możemy utożsamić go z podmiotem lirycznym w inwokacji. Kolejny raz ( tak jak wcześniej Homer) autor stara się nam uświadomić, że to co się tak bardzo kocha ceni się dopiero wtedy gdy się to straci.
„Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić ten tylko się dowie,
Kto cię stracił”
Chciałbym jeszcze przytoczyć fragment listu Stanisława Worcella do Adama Mickiewicza z 7 lipca 1838.
„(…) Znajomym czytałem go głośno i nieraz musiałem czytanie przerywać, tak mię wzruszało całkowite przeniesienie, ciałem i duszą, na polskie ojczyste nasze niwy (…)”
Władysław Broniewski napisał wiersz „Bagnet na broń”, który bardzo precyzyjnie określił ojczyznę jako dom.
„Bagnet na broń,
Kiedy przyjdą podpalić dom,
ten, w którym mieszkasz – Polskę”
Utwór ten jest formą apelu. Podmiot liryczny zachęca rodaków do obrony państwa przed wrogami. Mimo wielu problemów społecznych, wzywa on wszystkich do walki o swój dom –ojczyznę. Każe być przygotowanym do walki, nawet podczas nagłego ataku z zaskoczenia. "Bagnet na broń" jest przykładem utworu o charakterze inwokacyjnym, w którym poeta bezpośrednio zwraca się do czytelnika. Budowa wiersza nadaje mu wymowę rozkazu.
Podobną wymowę mają również trzy ostatnie wersy zamykające utwór. Zestawienie
możliwości śmierci w nadchodzącej walce z propozycją poddania się podkreśla
żołnierską wolę walki do końca.
Podsumowując to wszystko łatwo możemy stwierdzić, że motyw domu pełni w literaturze różne funkcje. Raz jest to dom szczęśliwy, pełny tradycji, rodzinnego ciepła, innym razem może być wprost nierealny, pełny obłudy, kłamstwa, smutku i żalu, a także dom może być tez symbolem ojczyzny. Niezależnie od upływu czasu motyw ten będzie nam towarzyszył zawsze, bo tam gdzie ludzkość, tam cywilizacja. Jednak to od nas zależy, w jaki sposób będziemy kojarzyć pojęcie domu, czy będą to cechy negatywne czy pozytywne.