Myśliciele oświecenia zerwali z wątpliwościami i sporami religijnymi epoki baroku. Interesowali się człowiekiem przede wszystkim jako cząstką społeczeństwa. Podstawą ich racjonalistycznego światopoglądu było przekonanie o potędze rozumu i nauki, zdolnej przeobrazić świat i uszczęśliwić ludzi. Krytycznie podchodzili do zastanego porządku i ślepo wierzyli w postęp.
Wynalazcy epoki oświecenia
Czasy oświecenia przyniosły odnowienie zainteresowania człowiekiem i światem oraz postęp nauki i techniki. Ów postęp trwał w XVII stuleciu, a w XVIII nabrał zdecydowanego przyspieszenia. Było wiele wybitnych umysłów w XVII wieku. Najbardziej zasłużyli się:
Isaac Newton - był angielskim fizykiem, matematykiem, astronomem, filozofem, historykiem, badaczem Biblii i alchemikiem.
W swoim słynnym dziele Philosophiae Naturalis Principia Mathematica przedstawił prawo powszechnego ciążenia, a także prawa ruchu leżące u podstaw mechaniki klasycznej. Niezależnie od Gottfrieda Leibniza przyczynił się do rozwoju rachunku różniczkowego i całkowego.
Jako pierwszy wykazał, że te same prawa rządzą ruchem ciał na Ziemi jak i ruchem ciał niebieskich. Był odpowiedzialny za rewolucję naukową i rozwój heliocentryzmu. Podał matematyczne uzasadnienie dla praw Keplera i rozszerzył je udowadniając, że orbity (w większości komet) są nie tylko eliptyczne, ale mogą być też hiperboliczne i paraboliczne. Głosił, że światło ma naturę korpuskularną, czyli że składa się z cząstek. Był pierwszym, który zdał sobie sprawę, że widmo barw obserwowane podczas padania białego światła na pryzmat jest cechą padającego światła, a nie pryzmatu, jak głosił 400 lat wcześniej Roger Bacon.
Rozwinął prawo ostygania. Sformułował twierdzenie o dwumianie i zasady zachowania pędu oraz momentu pędu. Zajmował się też pomiarami prędkości dźwięku w powietrzu i ogłosił teorię pochodzenia gwiazd. Był twórcą rachunku wariacyjnego. Jako pierwszy opisał matematycznie zjawisko pływów morskich.
Voltaire (Wolter), właśc. François-Marie Arouet de Voltaire – francuski pisarz epoki oświecenia, filozof, dramaturg i historyk.
Jako pisarz tworzył satyry, powieści, dramaty oraz (najbardziej cenione) listy. Bulwersował opinię publiczną krytycyzmem i śmiałością przekonań. Wiele podróżował. Po dwudziestu pięciu latach nieobecności wrócił do Paryża, gdzie został przyjęty z wielkim szacunkiem i uznaniem.
Dzieła Voltaire’a cechuje krytycyzm, odrzucenie autorytetów oraz tolerancja dla różnorodnych postaw, racjonalizm, odrzucenie instytucji Kościoła. W dogmatyzmie religijnym dostrzegł przyczyny nietolerancji, braku wolności, prześladowań i niesprawiedliwości. Voltaire uważał, że należy pozbyć się przesądów religii objawionej i przyjąć religię rozumową (naturalną, deizm), której wymaga moralność (Gdyby Boga nie było, należałoby Go wymyślić). Natomiast do panującej we Francji religii katolickiej odnosił się krytycznie i wręcz wrogo. Jego najsłynniejsze zdanie: Ecrasez l'infâme (Zdeptajmy bezecne), które stało się mottem wrogów Kościoła, potępiało fanatyzm religijny.
Jednak najlepsze możliwości realizacji swoich wizji widział w warunkach skrajnie antydemokratycznego absolutyzmu, w którym wykształcony i mądry władca wymuszał na poddanych wprowadzenie nowych, lepszych zasad. Szans na wprowadzenie swoich reform szukał zatem w zacofanych i najdalszych od demokracji Prusach Fryderyka II oraz Rosji Katarzyny II, którzy to monarchowie uznali go za swego doradcę, zarządzając swoimi krajami w sposób znacznie odbiegający od oświeceniowych wzorców wolności.
Jean-Jacques Rousseau, Jan Jakub Rousseau (czyt. żā żak ruso) francuski pisarz, filozof i pedagog, twórca koncepcji swobodnego wychowania.
Rousseau urodził się w Genewie, jako syn zegarmistrza. Wcześnie został sierotą. Tułał się od dzieciństwa, ciągle zmieniając opiekunów, przytułki i zajęcia. Był samoukiem, nie odebrał żadnego systematycznego wykształcenia. Parał się różnymi zawodami. Był lokajem, guwernerem, kopistą nut.
Początkiem działalności pisarskiej Rousseau stała się odpowiedź na konkurs ogłoszony przez Akademię w Dijon, Czy odnowienie sztuk i nauk przyczyniło się do odnowienia obyczajów? Rozprawa uzyskała zaszczytną pierwszą nagrodę. Pisał w niej: Usuńcie ten nieszczęsny postęp, zabierzcie nasze błędy i nałogi, zabierzcie wytwory cywilizacji, a wszystko będzie dobre. Cywilizację i postęp obciążył winą za istniejące zło, równocześnie rzucając hasła powrotu do natury (za: A. Sikora, Od Heraklita, do Husserla). Hasła te stały się tłem koncepcji wychowania naturalnego, której zasady przedstawił w traktacie Emil, czyli o wychowaniu.
Charles Louis de Secondat baron de la Brede et de Montesquieu, Monteskiusz francuski filozof, prawnik, wolnomularz i pisarz epoki Oświecenia.
Monteskiusz w Listach perskich (1721) poddał krytyce porządek panujący we Francji przed rewolucją, traktując ustrój państwowy Anglii jako wzorzec do naśladowania. Monteskiusz wyszedł od koncepcji prawa naturalnego, wywodząc (w niezgodzie z Hobbesem), że prawo stanowione zostało ustanowione dla poskromienia dzikości natury.
Przy tworzeniu prawa należy brać pod uwagę naturalne uwarunkowania, które kształtują ducha praw. Do tych uwarunkowań należą: wielkość terytorium państwa, klimat, religia, obyczaje, historia, formy gospodarowania oraz zasady rządzenia. Monteskiusz wyróżnił trzy formy państwa:
- despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,
- monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,
- republika, która opiera się na cnocie. Republika może mieć ustrój demokratyczny albo arystokratyczny.
Monteskiusz uważał, że o jakości państwa stanowi gwarantowanie przez niego wolności obywateli. Filozof wysunął myśl, aby sprzyja temu ograniczenie władzy, a zwłaszcza jej podział. Należy oddzielić władzę zajmującą się ustanawianiem praw od władzy wprowadzającej w życie jej postanowienia; sądy zaś powinny być całkowicie niezależne od władz państwowych. Dzięki temu sędziowie, nie obawiając się nacisków ze strony władzy, mogliby wydawać sprawiedliwe wyroki. Do sądu mógłby wówczas odwołać się obywatel, który czułby się pokrzywdzony decyzją któregoś z urzędów.
Denis Diderot – wybitny francuski pisarz, krytyk literatury i sztuki, filozof i encyklopedysta okresu Oświecenia.
Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le Fataliste et son maître), a najbardziej znaną powieścią Zakonnica (La Religieuse).
Jest on także twórcą, nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości. Teorię opisał w dziełach: Rozmowy o Synu naturalnym (Entretiens sur "Le fils naturel") i O poezji dramatycznej (De la poésie dramatique).
Denis Diderot stał się inicjatorem, naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii (1751–1772), która zebrała dorobek myśli społecznej, filozoficznej i moralnej europejskiego oświecenia. Sam napisał szereg artykułów z dziedziny filozofii, sztuki i rzemiosła. To monumentalne dzieło współtworzył z nim wybitny matematyk Jean d'Alembert.
Prace nad Encyklopedią rozpoczął w roku 1745 i prowadził przez 27 lat. Nie było to łatwe, gdyż kilkakrotnie był aresztowany i osadzony w więzieniu z powodów religijnych.
Wynalazki oświeconych umysłów XVII wieku
Odkrycia i wynalazki XVII – XVIII wieku doprowadziły do powstania nowożytnej nauki, opartej na obserwacji i doświadczeniu. Uczeni zaczęli uważać, że świat funkcjonuje według niezmiennych praw, które da się poznać rozumem. Wcześniej sądzono, że istnienie wszechświata jest podtrzymywane jedynie przez moc Boga, niedostępna ludzkiemu poznaniu. Oto kilka z wielu wynalazków tejże epoki:
Mikroskop - Zestawy soczewek, pozwalające uzyskiwać znaczne powiększenia, znane były holenderskim szlifierzom soczewek w końcu XVI wieku. W tym środowisku powstał około 1590 roku pierwszy mikroskop. W marcu 1625 po raz pierwszy użyto słowa "mikroskop" - pojawiło się ono w liście jednego z badaczy do włoskiego księcia Federiga Cesiego.
Właściwy rozwój mikroskopu nastąpił jednak dopiero w drugiej połowie XVII wieku.
Wczesne mikroskopy dawały niewielkie powiększenia (do 60 razy) z uwagi na wady ówczesnych soczewek. Takim mikroskopem, powiększającym zaledwie 40-krotnie, angielski uczony Robert Hooke odkrył około 1665 roku komórkową budowę organizmów żywych.
Przyrodnik holenderski i kupiec bławatny Antony van Leeuwenhoek skonstruował udoskonalony mikroskop stosując nadzwyczaj dokładnie oszlifowane soczewki o bardzo krótkiej ogniskowej. Taki mikroskop dawał już powiększenie 270-krotne, chociaż jego wysokość wynosiła tylko 5 cm i zawierał tylko jedną soczewkę. We wrześniu 1674 roku doniósł Towarzystwu Królewskiemu w Londynie, że za pomocą zbudowanego własnoręcznie mikroskopu udało mu się dostrzec "bardzo małe żyjątka". Człowiek po raz pierwszy zobaczył bakterie.
Termometr - Włoski naukowiec Galileusz był w 1592 roku o krok od wynalezienia termometru. Skonstruował on przyrząd nazwany "termoskopem". Wewnątrz tego urządzenia nad pojemnikiem z wodą znajdowała się otwarta u dołu rurka, w której poziom wody zmieniał się wraz z wahaniami temperatury. Niestety, przyrząd ten reagował również na zmiany ciśnienia powietrza. Aparat Galileusza zafascynował toskańskiego księcia Ferdynanda II, który eksperymentował z nim na początku XVII wieku.
W 1644 roku odizolował rurkę od otaczającego powietrza, uniezależniając ją w ten sposób od wahań ciśnienia. Pierwszym przyrządem przypominającym z wyglądu współczesne termometry był jednak termometr rtęciowy. Został on udoskonalony na początku XVIII wieku przez pochodzącego z Gdańska, a osiadłego w Holandii fizyka - Gabriela Daniela Fahrenheita. Działanie tego rodzaju termometru oparte jest na zasadzie rozszerzania się substancji podczas podgrzewania. Przyrząd pomiarowy składa się z wąskiej, szklanej rurki z kulką u dołu. Zbiorniczek wypełniony jest cieczą, np. rtęcią. W miarę wzrostu temperatury ciecz się rozszerza i wypychana jest w górę rurki. Temperaturę można odczytać na skali, znajdującej się na rurce lub obok niej. Fahrenheit wprowadził skalę pomiaru temperatury, nazwaną później jego nazwiskiem. Skala Fahrenheita była powszechnie używana w przeszłości, dzisiaj jednak preferuje się skalę Celsjusza - stustopniową skalę termometryczną, zaproponowaną w 1742 roku przez szwedzkiego astronoma, Andersa Celsiusa.
Piorunochron - W wyniku swych badań nad elektrycznością atmosferyczną w latach 1746-1752 i stwierdzenia elektrycznej natury pioruna, Benjamin Franklin zaczął instalować w Filadelfii pierwsze piorunochrony własnego pomysłu w czerwcu lub lipcu 1752 roku, a we wrześniu wyposażył w piorunochron własny dom (w 1782 roku liczba piorunochronów w Filadelfii przekroczyła 400). W Londynie pierwszy piorunochron zainstalował na swym domu W. Watson w 1762 roku. W Polsce dzięki inicjatywie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego wyposażono w tzw. wówczas "konduktory" Zamek Królewski w Warszawie.
Początkowo nie wszyscy darzyli piorunochrony zaufaniem (zasłużony badacz elektryczności, ksiądz J. A. Nollet przekładał tradycyjny sposób przeciwdziałania piorunom za pomocą bicia w dzwony kościelne - jego zdaniem piorunochrony "raczej mogą ściągać na nas pioruny niż chronić nas przed nimi"). W przeciwieństwie do Franklina, niektórzy uczeni byli za tępym zakończeniem piorunochronu. Po wyzwoleniu się kolonii amerykańskich, niechętny Franklinowi król angielski Jerzy III usiłował skłonić Royal Society do zajęcia takiego stanowiska. Wówczas prezes Towarzystwa, J. Pringle dał mu słynną odpowiedź: "Sir, nie potrafię zmieniać praw ani zjawisk natury". "W takim razie podaj się lepiej do dymisji" - poradził mu władca, nie odznaczający się błyskotliwym intelektem.
Wielka encyklopedia francuska (tytuł oryginału to Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers) to prekursorskie dzieło encyklopedyczne, które ukazało się we Francji w XVIII-tym wieku.
Encyclopédie powstała z incjatywny paryskiego księgarza Le Bretona, ale ostateczną koncepcję i kształt dziełu nadali redaktorzy Denis Diderot i Jean d'Alembert.
W zamierzeniu miało to być kompendium ówczesnej wiedzy z zakresu nauki, sztuki i rzemiosła. Uważa się, że to monumentalne dzieło (28 tomów, 71818 haseł, 2885 ilustracji) było szczytowym osiągnięciem okresu Oświecenia.
Miała ona wielkie znaczenie społeczne, polityczne i kulturowe. Postępowa myśl i wpływ reformatorski utorował drogę Rewolucji francuskiej.
Pierwszy tom ukazał się w roku 1751, a całość Encyclopedié wydano w roku 1772.
Ustrój i polityka XVII wieku
W XVII wieku w żadnym z krajów świata nie istniało pojęcie praw człowieka w dzisiejszym rozumieniu na przykład nie przestrzegano zasady równości. W społeczeństwach stanowych duchowieństwo i arystokracja podlegały innym sądom niż chłopi czy mieszczanie i w przeciwieństwie do nich na ogół nie płacili podatków. We Francji ludwik XIV odwołał tolerancyjny edykt nantejski, w Niemczech obowiązywała zasada czyja władza ta religia, a stosowanie tortur i wykonywanie okrutnych egzekucji było codziennością.
Ów porządek zaczynał się jednak powoli chwiać. Myślicieli dostrzegali istniejącą niesprawiedliwość, a różnice między kościołami chrześcijańskimi uważali za absurd. Skoro opierały one swe zasady na tym samym piśmie, „Piśmie Świętym”. Postęp nauki skłaniał ludzi do nowego spojrzenia na świat. U schyłku XVII wieku zapoczątkowali oni we Francji ruch umysłowy, który z czasem ogarnął prawie całą Europę i trwał do pierwszych lat XIX stulecia.
Myśliciele oświecenia określali się często jako filozofowie, odrzucali dotychczasowe autorytety państwowe i kościelne tj. domagali się zastąpienia ich zasadami racjonalizmu, tzn. przekonanie do ogromnych możliwości ludzkiego rozumu i konieczności zorganizowania życia w sposób zgodny z jego wskazaniami. W państwach było coraz mniej analfabetów i niewykształconych ludzi.
Monteskiusz zaproponował podział władzy w państwie na trzy niezależne od siebie: Ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza. Chodziło mu o zapobieżenie nadużyciom przez rozgraniczenie uprawnień poszczególnych władz państwa oraz przez ich wzajemną kontrole na przykład parlament, czyli władza ustawodawcza nadzorowała by króla tj. do dziś w większości krajów świata
na prawdę świetny ! :)