I Wojna Światowa

1914, 1 lipca
Pierwszy międzynarodowy mecz piłki nożnej na warszawskiej Agry-koli. Koło Sportowe „Warszawianka" podejmowało drużynę praskiej „Sparty". Goście wygrali 11:1.
1914, 28 lipca
Komisja Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych, skupiająca partie popierające budowę polskich sił zbrojnych pod egidą Austrii (m.in. PPS-Frakcja Rewolucyjna, Narodowy Związek Robotniczy i Narodowy Związek Chłopski z Królestwa, a także Polska Partia Socjalno-Demokratyczna i Polskie Stronnictw© Ludowe z Galicji), zapowiedziała w odezwie, że w nadchodzącej wojnie Polacy muszą wystąpić „jako siła czynna". Delegaci Komisji - Stanisław Do-wnarowicz i Hipolit Śliwiński - spotkali się w Wiedniu z szefem wywiadu austriackiego płk. Oskarem Hraniloviciem i zapowiedzieli wybuch powstania na zapleczu - armii, rosyjskiej, uzyskując w zamian zgodę na samodzielne wkroczenie polskich strzelców do Królestwa, a także nie wiążące obietnice utworzenia państwa polskiego połączonego z Austro-Węgrami. Kierujący polskim niepodległościowym ruchem strzeleckim Józef Piłsudski otrzymywał w ten sposób poparcie dla swej militarnej akcji i planów powstania, politycznie jednak władze austriackie (jak również niemieckie) nie angażowały się w polski ruch zbrojny. Obok KSSN i związanych z nią Związków Strzeleckich oraz Drużyn Strzeleckich w ruchu polskim w Galicji występował Centralny Komitet Narodowy, łączący stronnictwa związane z Ligą Narodową i dysponujący własnymi formacjami paramilitarnymi: Drużynami Polowymi „Sokoła" i Drużynami Bartoszowymi. Opowiadając się po stronie Austrii, CKN był przeciwny powstaniu i wciąganiu zaboru rosyjskiego do walki.
1914, 31 lipca
W obliczu nadciągającej wojny w Paryżu powstał Komitet Wolontariuszy Polskich (wśród założycieli znaleźli się m.in. pisarz Wacław Gąsiorowski, a także Jan Danysz i Bolesław Motz), organizujący werbunek ochotników polskich, zgłaszających chęć walki z Niemcami u boku armii francuskiej.

1914, 1 sierpnia
Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji, rozpoczynając jednocześnie agresje na zachodzie atakiem na Luksemburg. Francja zaczeła mobilizacje. Dla Polski wojna oznaczała pierwszy od przeszło stu lat ostry konflikt zbrojny między wszystkimi zaborcami, musiała się bowiem toczyć na polskich ziemiach oraz ostatecznie skłonić wszystkich walczących do zajęcia stanowiska w sprawie polskiej.

1914, 3 sierpnia
Z połączonych formacji ochotniczych Związku Strzeleckiego Józef Piłsudzki utworzył na terenie powystawowych w Oleandrach w Krakowie 1 kompanię kadrową (tzw. kadrówkę), w liczbie 163 ludzi, która miała pierwsza wkroczyć do Królestwa Polskiego. Dowódcą kompani został porucznik Tadeusz Kasprzycki.

1914, 4 sierpnia
Wkraczające do Królestwa wojsko niemieckie zbombardowało i spaliło Kalisz. Niemcy obarczyli ludność miasta odpowiedzialnością za ostrzelanie ich żołnierzy. Generał-gubernator warszawski Jakub Żylinski wydał rozkaz o zawieszeniu ruchu parostatków na Wiśle.

1914, 6 sierpnia
Wymarsz z krakowskich Oleandrów 1 kompanii kadrowej strzelców Józefa Piłsudskiego w kierunku granicy z Królestwem Polskim na Kielce. Piłsudski, który żegnał oddział, dysponował prze siebie proklamacją nie istniejącego tajnego Rządu Narodowego w Warszawie, którego zdaniem było wypowiedzenie 3 VIII wojny Rosji i powołanie go na Komendanta Głównego Wojska Polskiego. Tym dokumentem (napisanym faktycznie w Krakowie przez Leona Wlewskiego) zamierzał wzmocnić pozycję prowadzonej przez siebie akcji niepodległościowej zarówno wobec stronnictw polskich w Galicji, jak i władz austriackich. Wejście oddziałów strzeleckich do Królestwa Polskiego miało w przekonaniu Józefa Piłsudskiego wznowić tradycje powstańcze z 1863 i 1905. Po opanowaniu części Królestwa można by organizować wojsko i przygotowywać kadry władz politycznych.
Wprowadzenie cenzury wojskowej przez władze rosyjskie w Królestwie Polskim.

1914, 8 sierpnia
Odezwa Naczelnej Komendy Armii austro-węgierskiej Do Narodu Polskiego, która zapowiadała „wyzwolenie spod jarzma moskiewskiego". Na skutek sprzeciwu węgierskiego premiera IstVa-na Tiszy zablokowany został projekt odezwy cesarza Franciszka Józefa, I w sprawie przekształcenia „dualistycznej" struktury Au-stro-Wegier w „trialistyczną" -z dodaniem do Galicji ziem Królestwa Polskiego i połączenia ich razem w równoprawny (obok Austrii i Węgier) człon monarchii habsburskiej. Projekt takiej odezwy przygotowali austriacki mini- ster finansów Leon. Biliński oraz były namiestnik Galicji Michał Bobrzyński.
W rosyjskich izbach prawodawczych T- Radzie Państwa i Dumie - przedstawiciele polscy (Aleksander Meysztowicz i Wiktor Jaroński) złożyli deklarację solidarności z Rosją walczącą z Niemcami.
1914, 10 sierpnia
KSSN przyjęła do wiadomości przygotowaną przez Józefa Piłsudskiego odezwę tajnego Rządu Narodowego i ogłosiła, że będzie pośredniczyła między owym rządem
1914, 12 sierpnia
3. kompania strzelców Józefa Piłsudskiego zajęła przejściowo Kielce. Obojętna lub niechętna wobec ich akcji postawa większości społeczeństwa polskiego w Królestwie stawiała pod znakiem zapytania powstańcze plany Piłsudskiego.

Memoriał KSSN do austriackiej Naczelnej Komendy Armii, proponujący utworzenie Polskiego Korpusu Posiłkowego. Na czele Korpusu miał stanąć Piłsudski. Równolegle prezes wiedeńskiego Koła Polskiego, prezydent Krakowa dr Juliusz Leo przeprowadził w austro-węgierskim ministerstwie spraw zagranicznych i sztabie generalnym uwieńczone powodzeniem rozmowy na temat utworzenia na bazie formacji strzeleckich polskich legionów.

Kanclerz Niemiec Theobald Beth-mann-Hollweg w prywatnej rozmowie ze swym poprzednikiem ks. Bernhardem von Bulowem stwierdził, iż Niemcy powinny odbudować Polskę (Polenreich) - od Libawy nad Bałtykiem po Odessę nad Morzem Czarnym - jako zaporę „przeciw barbarzyńskiej Rosji".

1914, 14 sierpnia
Odezwa Naczelnego Wodza wojsk rosyjskich w. ks. Mikołaja Mikołajewicza, zapowiadająca Polakom z wszystkich trzech zaborów możliwość, połączenia ich ziem pod berłem rosyjskim i - po zwycięskiej walce z germańskimi zaborcami - odrodzenia Polski „swobodnej w wierze, języku i samorządzie ...". Przygotowana przez rosyjskie ministerstwo spraw zagranicznych, miała wywołać przychylne dla Rosji nastroje w społeczeństwie polskim, a także ukazać międzynarodowej opinii publicznej, że Rosja carska podejmuje walkę w obronie szczytnych ideałów wolności. Od 20 VIII odezwa była plakatowana na terenie Królestwa. W grudniu 1914 rosyjski minister spraw wewnętrznych Nikołaj Makłakow rozesłał do gubernatorów okólnik tłumaczący, że odezwa wielkiego księcia nie dotyczy „Kraju Przywiślańskiego" (czyli Królestwa Polskiego), a jedynie terytoriów, jakie armia rosyjska może zdobyć w toku wojny.
1914, 16 sierpnia
Członkowie Koła Polskiego parlamentu austriackiego, zebrani w Krakowie, wydali manifest Do narodu polskiego, wzywający do tworzenia Legionów - polskich sił zbrojnych u boku armii austriackiej. W wyniku kompromisu ugrupowań KSSN i CKN powołano Naczelny Komitet Narodowy jako „najwyższą instancję w zakresie wojskowej, skarbowej i politycznej organizacji zbrojnych sił polskich". KSSN rezygnowała z fikcji ogłoszonego przez Józefa Piłsudskiego Rządu Narodowego. W skład NKN weszli przedstawiciele wszystkich stronnictw polskich w Galicji. Prezesem został 1 Juliusz Leo, kierownikiem tzw. Sekcji Zachodniej - Władysław Leopold Jaworski, Wschodniej - Tadeusz Cieński. Departament wojskowy Sekcji Zachodniej objął Władysław Sikorski. W uzgodnieniu z władzami austriackimi, NKN rozpoczął organizację Legionów i objął nad nimi nadzór polityczny i wojskowy.
1914, 22 sierpnia
Rozkaz Józefa Piłsudskiego informujący o powstaniu Naczelnego Komitetu Narodowego i deklarujący przyłączenie podległych mu oddziałów ochotniczych do tworzonych pod patronatem NKN Legionów. Formacja strzelecka Piłsudskiego została przekształcona w 1. pułk Legionów.
Oddział uformowany przez polskich ochotników w Paryżu został skierowany na południe Francji, do Bayonne, gdzie miało się rozpocząć jego szkolenie. Pod naciskiem Rosji Francja nie zgodziła się na odrębną polską formację. Oddział „bajończyków" jako 2. kompania wszedł w skład 1. pułku marszowego Legii Cudzoziemskiej, który podlegał marokańskiej 1. dywizji piechoty. Drugi oddział polski, formujący się w Reuilly, został rozwiązany.
1914, 27 sierpnia
Naczelna Komenda Armii austro--węgierskiej wydała formalny rozkaz o powołaniu dwoah legionów Polskich: Zachodniego w Krakowie i Wschodniego we Lwowie. W każdym z Legionów przewidywano utworzenie 2 pułków piechoty, złożonych z 4 batalionów, po 1000 ochotników każdy, oraz 2-3 szwadronów kawalerii. Mogli do nich wstępować Polacy mieszkający na terytorium Austro-Węgier, ale nie

1914, 22 sierpnia
Rozkaz Józefa Piłsudskiego informujący o powstaniu Naczelnego Komitetu Narodowego i deklarujący przyłączenie podległych mu oddziałów ochotniczych do tworzonych pod patronatem NKN Legionów. Formacja strzelecka Piłsudskiego została przekształcona w 1. pułk Legionów.
Oddział uformowany przez polskich ochotników w Paryżu został skierowany na południe Francji, do Bayonne, gdzie miało się rozpocząć jego szkolenie. Pod naciskiem Rosji Francja nie zgodziła się na odrębną polską formację. Oddział „bajończyków" jako 2. kompania wszedł w skład 1. pułku marszowego Legii Cudzoziemskiej, który podlegał marokańskiej 1. dywizji piechoty. Drugi oddział polski, formujący się w Reuilly, został rozwiązany.
1914, 27 sierpnia
Naczelna Komenda Armii austro--węgierskiej wydała formalny rozkaz o powołaniu dwoah legionów Polskich: Zachodniego w Krakowie i Wschodniego we Lwowie. W każdym z Legionów przewidywano utworzenie 2 pułków piechoty, złożonych z 4 batalionów, po 1000 ochotników każdy, oraz 2-3 szwadronów kawalerii. Mogli do nich wstępować Polacy mieszkający na terytorium Austro-Węgier, ale nie podlegający służbie wojskowej, a także ochotnicy z Królestwa. Legiony zostały zostały podporządkowane Naczelnej Komendzie Armii austro-węgierskiej. Dowództwo objęli generałowie austriaccy polskiego pochodzenia: Rajmund Baczyński (Legion Zachodni) i Adam Pietraszkiewicz ( Legion Wschodni).

1914, 2 września
Uruchomienie pierwszej taniej stołówki dla inteligencji w Warszawie.

1914, 3 września
Pod naciskiem ofensywy rosyjskiej armia austro-wgierska opuściła Lwów. Austriacy zdążyli zatrzymać front na linii Karpat, dolnej Nidy i dolnego Dunajca. Tworzący się na Lwowie Legion Wschodni został już w 4 dni wcześniej ewakuowany w kierunku na Sanok i Jasło. W ciągu 293 dni rosyjskiej okupacji Lwowa (do 22 VI 1915) władze okupacyjne prowadziły systematyczne prześladowania ludności polskiej, ukraińskich nacjonalistów, a także greko katolików w ramach polityki bezwzględnej rusyfikacji tego obszaru, wraz z całą Galicją Wschodnią uznanego za „rdzennie rosyjski i prawosławny”. Gorliwym egzekutorem tej polityki był rosyjski generał-gubernator Galicji (od 17 IX) hrabia Gieorgij Bobrinski.


1914, 4 września
Ograniczenia oświetlenia ulicznego w Warszawie spowodowane brakiem węgla: podobne niedostatki aprowizacyjne zaczęły dotykać miasta we wszystkich przyfrontowych rejonach Polski, zarówno w zaborze rosyjskim, jak i austryjackim.

1914, 4-5 września
W Krakowie i Kielcach oddziały wchodzące w skład Legionu Zachodniego złożyły przysięgę na wierność cesarzowi austriackiemu.

1914, 5 września
Odezwa Polskiej Organizacji Narodowej. Organizacja ta została powołana w Królestwie przez Józefa Piłsudzkiego. Jej generalnym komisarzem został Michał Sokolnicki. PON miał stanowić oparcie polityczne dla niepodległościowej akcji zbrojnej. Na podstawie umowy z niemiecką 9 armią generała Paula von Hindenburga PON uzyskał w październiku 1914 prawo werbowania do Legionów, korzystania z urządzeń wojskowych i cywilnych potrzebnych do szkolenia rekrutów, a także m.in. do prowadzenia propagandy patriotycznej w duchu antyrosyjskim. W zamian PON zobowiązało się do dostarczenia armii niemieckiej informacji wywiadowczych na temat wojsk rosyjskich. Po wypowiedzeniu umowy przez Niemców w listopadzie 1914 PON zmuszona została do podporządkowania się Naczelnemu Komitetowi Narodowemu.

1914, 9 września
Kanclerz Niemiec przewidywał utworzenie związku gospodarczego Mitteleuropa, skład którego miała wejść Polska. Kilka dni wcześniej Wilhelm II zapowiedział, że po zwycięskiej wojnie powstanie „niezawisłe państwo polskie”- bufor miedzy Niemcami a Rosją.

1914, 10 września
Warszawski generał-gubernator zatwierdził powstanie polskiego Centralnego Komitetu Obywatelskiego. CKO zajmował się przede wszystkim niesieniem pomocy materialnej dla ludności poszkodowanej w czasie wojny. Tworząc swój aparat terenowy (komitety miejskie, powiatowe i gminne), CKO stawał się zarazem namiastką polskiej administracji samorządowej na terenie całego Królestwa. Komitet, w którego skład weszli m.in. Władysław Grabski, Stanisław Wojciechowski i Władysław Reymont, starał się objąć działalnością także wyodrębnioną z Królestwa Chełmszczyznę, a nawet część Galicji

1914, 16 września
Oddziały strzeleckie Józefa Piłsudskiego (1. pułk Legionów) wymaszerowały z Kielc w rejon Korczy na, gdzie wzięły udział w walkach obronnych armii austro-węgierskiej, pokonanej na początku września 1914 pod Lwowem i Lublinem (do 23 LX toczyły walki m.in. pod Szczu-cinem, Opatowcem, Nowym Kor-czynem i Winiarami).

1914, 21 września
W wyniku agitacji działaczy Narodowej Demokracji niechętnych akcji legionowej większość ewakuowanych w rejon Mszany Dolnej ochotników Legionu Wschodniego odmówiła przysięgi na wierność cesarzowi austriackiemu. Legion Wschodni został rozwiązany. Wolę dalszej służby w Legionach zgłosiło ok. 800 ochotników, którzy pod dowództwem kpt. Józefa Hallera zaczęli formować 3- pułk piechoty Legionu Zachodniego. Dowództwo nad całością formacji, nazywanej odtąd Legionami Polskimi, powierzono Komendzie Legionów z gen. Karolem Trzaską-Durskim na czele i szefem sztabu płk. Włodzimierzem Zagórskim (kolejnymi dowódcami Legionów Polskich byli gen. Stanisław Puchalski: luty - listopad 1916, płk Stanisław Szepty cki: listopad 1916 - kwiecień 1917, wreszcie płk Zygmunt Zie-liński: kwiecień - lipiec 1917).

1914, 25 września
Rozporządzenie rosyjskiego wojennego generała-gubernatora Galicji hr. Gieorgija Bobrinskiego, nakazujące zamknięcie wszystkich szkół (od uniwersytetów do szkół ludowych) na podległym mu terenie. Celem rozporządzenia, które dotknęło m.in. Uniwersytet Politechnikę we Lwowie, była przyspieszona rusyfikacja całego systemu oświaty i szkolnictwa wyższego na terenie zdobytej v części Galicji.

1914, 28 września
Początek ewakuacji mieszkańców zagrożonego rosyjskim atakiem Krakowa. Do końca roku 1914 miasto opuściła jedna trzecia ludności (ok. 60 tys. osób). Największy obóz ewakuacyjny dla ludności z całej Galicji został zorganizowany koło Choczni we wschodnich Czechach.

1914, 6-24 października
Oddziały II Brygady Legionów (formalnie utworzonej dopiero 8 V 1915), po przerzuceniu jej w Karpaty na zagrożony przez ofensywę rosyjską odcinek pogranicza Węgier i Galicji, stoczyły wiele zwycięskich potyczek z oddziałami kozackimi, m.in. pod Marma- ros-Szigct, Rafajłową i Nadworną, przechodząc do działań w kierunku Stanisławowa.


1914, 12 października
Na naradzie przedstawicieli największych organizacji polonijnych w Ameryce (Związku Narodowego Polskiego, Zjednoczenia Polskiego Rzymskokatolickiego, Związku Sokołów Polskich w Ameryce i Związku Polek), został powołany Polski Centralny Komitet Ratunkowy. PCKR występował w roli głównej reprezentacji wychodźstwa polskiego w Ameryce w czasie I wojny światowej. Orientował się na państwa Ententy i Rosję, przeciwstawiając się wpływom konkurencyjnej organizacji polonijnej - Komitetu Obrony Narodowej, który popierał związaną z państwami centralnymi akcję Józefa Piłsudskiego. PCKR organizował pomoc finansową, sanitarną i żywnościową dla Polaków z terenów objętych wojną. Pomoc ta była przekazywana m.in. za pośrednictwem konsulatu amerykańskiego w Warszawie. W ścisłych kontaktach z PCKR pozostawali m.in. Henryk Sienkiewicz i biskup krakowski ks. Adam Stefan Sapieha.


1914, 18 października
Sztab rosyjskiego Frontu Południowo-Zachodniego udzielił płk. Witoldowi Gorczyńskiemu zezwolenia na utworzenie polskiego ochotniczego oddziału wojskowego. Formowanie oddziału, który miał otrzymać zadania partyzancko--wywiadowcze, odbywało się głównie w Puławach — stąd nazwa Legion Puławski

1914, 20 października
Wystąpienie z-NKN narodowych demokratów i konserwatystów wschodniogalicyjskich (tzw. podolaków). Pozostałe ugrupowania byłego CKN (PSL „Piast" i Chrześcijańska Chrześcijańska Demokracja) nie opuściły NKN, ale ograniczyły w nim swoją działalność, NKN przestał być reprezentacją wszystkich stronnictw polskich Galicji. Krakowska Sekcja Zachodnia reprezentowała odtąd faktycznie cały NKN – jego siedzibą (poza okresem ewakuacji do Wiednia od 8XI 1914 do lat 1915) był Kraków, a prezesem po ustąpieniu Juliusza Lea został prof. Władysław Leopold Jaworsi.


1914, 22 października
Utworzona w sierpniu 1914 konstytucja niepodległościowa w Królestwie została przeformowana przez wysłannika Józefa Piłsudzkiego por. Tadeusza Żulińskiego. Deklaracja ideowa POW informowała, że celem organizacji jest zdobycie niepodległości Polski drogą walki zbrojnej, że organizacja „skierowuje swój oręż przeciwko swojemu największemu wrogowi – Rosji” i działa w „ścisłym kontakcie z Legionami Polskimi”. Głownymi dziedzinami poczynań POW były wywiad i dywersja na tyłach armii rosyjskiej. POW prowadziła działalność propagandowo – informacyjna (wydawnictwa, manifestacje) oraz szkoleniową (konspiracyjna Wolna Szkoła Wojskowa) Podporządkowana komendantowi mianowanemu przez Komendę Główną Legionów Polskich, składa się z okręgów w Warszawie, Lublinie, Radomiu, Płocku i Sieldcach, następnie także w Piotrogrodzie oraz Kijowie. Bezpośrednio komendantowi głównemu (po Tadeuszu Żulinskim tę funkcję pełnili od września 1915 Tadeusz Kasprzycki, a od października 1917 Edward Rydz-Śmigły) podlegał Wydział Bojowy. Skupiająca w 1914 ok. 1 tys. członków, POW do początku 1917 osiągnęła stan 15 tyś. członków, w połowie 1918 – 50 tyś. (20 tyś. wstąpiło do wojska polskiego).

1914, 22-26 października
Uczestnicząc w walkach odwrotowych armii austro-węgierskiej nad środkową Wisłą , 1 pułk Legionów stoczył zacięty bój pod Laskami koło Dęblina.

1914, 29 października

Oddziały 2 i 3 pułku piechoty Legionów starły się pod Mołotkowem w Stanisławowskiem z przeważającymi siłami Rosjan, tracąc w tej bitwie 300 zabitych i 800 rannych. Bitwa zakończyła się odwrotem jednostek legionowych na pozycje pod Zieloną.

1914. 19-19 listopada

Oddziały 1 Brygady Legionów stoczyły pod Krzywopłotami, w okolicach Olkusza, zacięte walki z nacierającymi w kierunku Krakowa jednostkami rosyjskimi. Część Brygady, pod osobistym dowództwem Józefa Piłsudzkiego, przedarła się wcześniej (9-11 XI) miedzy jednostkami rosyjskimi przez Ulinę Małą do Krakowa.

1914, 18 listopada - 17 grudnia

Po trwającej miesiąc, przegranej przez Rosjan, bitwie pod Łodzią, w której Niemcy wzięli do niewoli 23 tyś. jeńców, front na terenie Królestwa ustalił się do wiosny 1915 na lini Bzura – Rawka – Pilica – Nida.

1914, 25 listopada

Powołanie w Warszawie Komitetu Narodowego Polskiego. Komitet skupiał on rzeczników orientacji antyniemieckiej (m.in. Roman Dmowski, Władysław Grabski, Zdzisław Lubomirski, Stanisław Wojciechowski, Maurycy Zamoyski). Utworzony z inicjatywy Narodowej Demokracji KNP wydał odezwę stawiającą przed narodem polskim jeden cel: „rozbicie złowrogiej potęgi niemieckiej i zjednoczenie Polski pod berłem monarchy rosyjskiego". Na czele Komitetu stanął lojalista Zygmunt Wielopolski, Roman Dmowski został prezesem Wydziału Wykonawczego.

1914, 29 listopada
Polska kompania „bajończyków", wcielona- do francuskiej Legii Cudzoziemskiej, przeszła „chrzest bojowy" w walce z Niemcami pod Sillery, a następnie została przerzucona na front nad rzekę Aisne.

1914, 1 grudnia
Wojska 3- armii rosyjskiej zajęły Wieliczkę i do 8 XII wraz z siłami 9- armii próbowały zdobywa' Kraków.

1914, 3-14 grudnia
Oddziały I Brygady Legionów Polskich utrzymywały w walkach pod Marcinkowicami oraz Kamienicą łączność między austriacką 2. i 4. armią. Po klęsce Rosjanie wycofali się na linię Białej i Dunajca.

1914, 14 grudnia
Wydane zostało zarządzenie niemieckich cywilnych władz okupacyjnych na terenie Królestw .i nakazujące rekwizycję na potrzeby wojska wełny i bawełny, konopi, juty, skór surowych i garbowanych, metali, olejów mineralnych i benzyny.

1914, 19 grudnia
Formalne powołanie i zorganizowanie I Brygady Legionów. Nastąpiło to w czasie odpoczynku w Nowym Sączu. Brygada, pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, składała się z 1. i 5- pułku piechoty (dowódcy: major Edward Rydz-Śmigły i major Mieczysław Norwid-Neugebauer). Dywizjonem kawalerii dowodził rotmistrz Władysław Belina-Prażmowski, a dywizjonem artylerii kapitan Otto- kar Brzezina. Wokół I Brygady. i osoby jej Komendanta koncentrowała się intensywna akcja propagandowa, umiejętnie podsycająca legendę bohaterskich straceńców, którzy podjęli samotnie walkę o niepodległość. Służyły temu czasopisma tworzone w późniejszym okresie przy Legionach („Wiadomości Polskie"), związane ściśle z akcją polityczną Piłsudskiego („Rząd i Wojsko") czy tylko sympatyzujące z nią (socjalistyczne „Naprzód" oraz „Robotnik"). Przetworzeniu legendy Legionów w trwały dorobek kulturalny ułatwiał fakt wyjątkowo dużego udziału inteligencji w ich szeregach (ok. 40%). Z ruchem legionowym współdziałało wielu znanych pisarzy - żołnierzami I Brygady byli: Wacław Sieroszewski, Andrzej Strug, Władysław Orkan, Władysław Broniewski, Jerzy Żuławski; Julisz Kaden-Bandrowski był oficerem werbunkowym; Wilhelm Feldman, Kazimierz Przerwa -Tetmajer, Stanisław Przybyszew-ski działali w ekspozyturach Legionów w Krakowie i Wiedniu. Patriotyczny sens legionowego czynu zapisywała zatem przede wszystkim literatura - poczynając od żołnierskich piosenek, ze sztandarową pieśnią My, Pierwsza Brygada (z lipca 1917, autorstwa Tadeusza Biernackiego i Andrzeja Hałacińskiego), poprzez poezję okolicznościową (Edwarda Słońskiego, Jerzego Żuławskiego, Józefa Relidzyńskiego i in.), opowiadania z frontu (m.in. J. Kadena-Bandrowskiego, W. Orkana, S. Przybyszewskiego, A. Struga, Zygmunta Nowakowskiego), aż do powieściowych syntez (np. Stefana Żeromskiego Charitas i Walka z szatanem).


1914, 22-26 grudnia
I Brygada Legionów, po objęciu jednego z najtrudniejszych odcinków frontu pod Tarnowem, gdzie Rosjanie przełamali front austriacki, stoczyła bitwę pod Łowczówkiem. W walce z doborową dywizją rosyjską legioniści pod dowództwem Kazimierza Sosnkowskiego zdobyli 3 szeregi okopów i odparli 16 ataków, utrzymując ostatecznie front. Do niewoli dostało się ok. 600 rosyjskich oficerów i żołnierzy. Bitwa ta zakończyła pierwszy okres ciężkich walk legionowych, prowadzonych nieprzerwanie od sierpnia 1914. Legiony liczyły w tym momencie ok. 11 tys. żołnierzy.


1914, 25 grudnia
Odezwa biskupa krakowskiego ks. Adama Stefana Sapiehy do narodów o pomoc dla Polski i dla ofiar wojny. W styczniu 1915 powołany został pod patronatem A. S. Sapiehy Książęco-Biskupi Komitet dla Dotkniętych Klęską Wojny, prowadzący akcję pomocy na skalę całej Galicji (organizował m.in. masowe szczepienie przeciw ospie, specjalne kolumny dezynfekcyjne, zakłady lecznicze m.in. w Zakopanem dla dzieci chorych na gruźlicę i w Witkowicach dla dzieci Jagliczych).

1915, 8 stycznia

W Lozannie (Szwajcaria) utworzony został Komitet Generalny Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce (27 I przeniósł się do Vevey). Prezesem został Henryk Sienkiewicz, a do zarządu weszli: Ignacy Paderewski, Erazm Piltz, Szymona Askenazy, Gabriel Narutowicz (uczestnictwa w komitecie odmówił Joseph Conrad, motywując to jego zbytnim powiązaniem z Rosją). Komitet zbierał środki finansowe na pomoc dla ludności Polskiej.

1915, 18-22 stycznia

Oddziały II Brygady Legionów w 5-dniowej bitwie pod Kirlibabą na Bukowinie złamały napór wojsk rosyjskich, przechodząc do przeciwnatarcia w kierunku na Seret i Dniestr.

1915, 21 stycznia

W natarciu pod Bolimowem na terenie królestwa Polskiego Niemcy użyli przeciw wojskom rosyjskim pocisków z gazem chlorowym (był on zastosowany po raz pierwszy w historii wojen).




1915, 25 stycznia

Po uzyskaniu zgody sztabu Frontu Południowo – Zachodniego armii rosyjskiej na formowanie regularnego oddziału polskiego Komitet Narodowy Polski w Warszawie wydał odezwę, która wzywała do wstąpienia do Legionów Polskiego. Jego przygotowaniem miał się zająć Komitet Organizacyjny przy KNP z gen. Edmundem Świdzińskim na czele, który otworzył biura werbunkowe w Warszawie, Siedlcach, Łomży, Lublinie, Kijowie, Suwałkach i Płońsku.

1915, 7 lutego

Przerwanie werbunku do Legionów Polskiego na skutek sprzeciwów rosyjskich czynników politycznych. Legion Puławski przemianowano na 739 drużynę nowoaleksandryjską, zaczątki drugiego legionu i na 740 drużynę lubelską, a w 2 szwadrony ułanów zostały zamienione na 2 sotnie pospolitego ruszenia.


1915, 3 marca – 11 maja

Po powrocie na front z odpoczynku I Brygada Legionów zajęła stanowisko na Nidą koło Pińczowa, gdzie przez 10 dni toczyła walki pozycyjne.

1915, 4 marca

Obwieszczenie wojskowych władz rosyjskich o ostrzeliwaniu nieprzyjacielskich aeroplanów ukazujących się nad Warszawa.

1915, 22 marca

Kapitulacja twierdzy Przemyśl. Była to jedna z 3 największych twierdz w ówczesnej Europie (obok Antwerpii i Verdun), broniona przez ok. 125 tys. żołnierzy armii austro-węgierskiej. Po nieudanych próbach wzięcia twierdzy szturmem od 26 IX 1914 wojska rosyjskie przystąpiły do systematycznej blokady Przemyśla, głodem zmuszając jego obrońców do kapitulacji po 178 dniach oblężenia.

1915, 27 kwietnia
Zarządzenie głównodowodzącego niemieckiej armii na froncie wschodnim, feldmarszałka Paula von Hindenburga, nakazujące na terytorium polskim okupowanym przez Niemcy rekwizycję całego jęczmienia oraz zapasów zboża przeznaczonych na chleb.

1915, 30 kwietnia
Car Mikołaj II podpisał ustawę wprowadzającą samorząd miejski w Królestwie Polskim. Był to dokument bez pokrycia. Samorząd miejski w Królestwie Polskim zaprowadziły państwa centralne 1' lipca 1915.

1915, początek maja
Przełamanie frontu pod Gorlicami zapoczątkowało wielki odwrót armii rosyjskiej z Galicji Wschodniej i Królestwa, a wraz z tym ewakuację znacznej liczby ludności polskiej w głąb Rosji.


1915, 8 maja
Formalne powołanie II Brygady Legionów w składzie 2. i 3- pułku piechoty (dowódcy: płk Zygmunt Zieliński oraz płk Józef Haller) oraz dywizjonu kawalerii (por. Zbigniew Dunin-Wą-sowicz). Dowódcą II Brygady był Komendant Legionów gen. Karol Trzaska-Durski. Jednocześnie utworzona została Brygada, której dowódcą był płk Wiktor Grzesicki. III Brygada, formowana w ciągu letnich miesięcy 1915, skupiła m.in. 4. oraz 6. pułk piechoty.

1915, 9 maja
Polska kompania „bajończyków" w ataku na niemieckie okopy w bitwie pod Arras poniosła wielkie straty (polegli m.in. wszyscy oficerowie).

1915, 10 maja
Zygmunt Wielopolski przedstawił carowi Mikołajowi II postulaty Komitetu Narodowego Polskiego. Obejmowały one przywrócenie stanowiska odrębnego namiestnika carskiego dla Królestwa, dopuszczenie Polaków do urzędów, wprowadzenie języka polskiego do szkolnictwa, a także powołanie polityków polskich do komisji, której zadaniem miałoby być opracowanie szczegółów nowego, autonomicznego ustroju Królestwa Polskiego.

1915, 16-24 maja
I Brygada Legionów stoczyła pod Konarami zwycięską walkę z oddziałami rosyjskiej 4. armii, przyczyniając się do powstrzymania jej kontrnatarcia.

1915, 20 maja
Legion Puławski, już jako drużyna pospolitego ruszenia, przeszedł swój „chrzest bojowy", walcząc z piechotą niemiecką pod Pakosławiem.

1915, 3 czerwca
Narada polsko-rosyjska zwołana przez cara Mikołaja II w celu rozważenia sposobu wykonania obietnic odezwy w. ks. Mikołaja Mikoła-jewicza z 14 VIII 1914. W naradzie uczestniczyli m.in.: Roman Dmowski, Władysław Grabski, Zygmunt Wielopolski, Iwan Goremykin (premier rządu Rosji) i Nikołaj Makłakow (minister spraw wewnętrznych).

1915, 13 czerwca
Pod Rokitną w rejonie Czerniowiec 2. szwadron ułanów II Brygady Legionów pod dowództwem rtm. Zbigniewa Dunin-Wąsowicza wykonał brawurową szarżę na okopy rosyjskie. Dowódca szwadronu i 4 inni oficerowie polegli.

1915, 16 czerwca
Po krwawej walce pod Souchez na froncie zachodnim zdziesiątkowana kompania polska „bajończyków" została rozformowana.
Wydanie przez wydział zdrowia publicznego Centralnego Komitetu Obywtelskiego odezwy pouczającej mieszkańców Królestwa Polskiego o zachowaniu się w przypadku użycia gazów trujących w trakcie działań wojennych.


1915, 19 czerwca
Komitet Obywatelski miasta Warszawy wystąpił przeciw demoralizującym spektaklom w kinematografach. W samej tylko Warszawie działało w tym czasie 25 kinematografów (zwanych także iluzjonami). Główny producent oraz reżyser polski pod zaborem rosyjskim Aleksander Hertz lansował wówczas młodą gwiazdę Połę Negri w filmach takich, jak Niewolnica zmysłów czy Zaczarowane koło (według dramatu Lucjana Rydla). Zdecydowanie erotyczny czy erotyczno-kryminalny charakter miały w większym stopniu filmy innych autorów, takie jak Studenci, Bestia czy Tajemnice Warszawy (i one stały się powodem protestu Komitetu Obywatelskiego w Warszawie).


1915, 22 czerwca
Ofensywa austriacko-niemiecka doprowadziła do wyparcia Rosjan ze Lwowa w kierunku północnym.

1915, 1-2 lipca
Zakończone sukcesem natarcie I Brygady Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego na pozycje rosyjskie pod Tarłowem i Józefowem. Legiony sforsowały w tym rejonie Wisłę.

1915, 17 lipca

739 nowoaleksandryjska obroniła na swoim odcinku pod Władysławowem w Radomskiem front rosyjski przed załamaniem.

1915, 29 lipca

Wojska niemiecko – austriackie przełamały front 3 armii rosyjskiej pod Lublinem, co zdecydowało o odwrocie Rosjan na całej lini frontu w Królestwie i wschodniej Galicji. Komitet Obywatelski Warszawy powołał Straż Obywatelską, która objęła władzę porządkową nad miastem. W pierwszych dniach po utworzeniu organizacji liczyła 8 tyś. członków. Jej funkcje zatwierdził po zajęciu Warszawy przez wojska niemieckie jej niemiecki komendant. Funkcjonariusze Strazy nie byli umundurowani, a swoją służbę pełnili honorowo.




1915, 1 sierpnia

Podczas otwarcia sesji rosyjskiej Dumy premier Iwan Goremykin poinformował o podjętej przez cara decyzji o rozpoczęcia prac nad projektami ustaw autonomicznych dla Królestwa Polskiego.

1915, 4 sierpnia

Opowiedz Kanclerza Niemiec na zapytanie naczelnego dowódcy armii niemieckiej gen. Ericha von Falkenhayna w sprawie polityki wobec zajmowanego przez Niemcy królestwa Polskiego. Kanclerz Niemiecki wyliczył trzy możliwości: zwrot królestwa w przypadku zawarcia odrębnego pokoju z Rosją, ustanowienie autonomii królestwa związanego z państwami centralnymi, wreszcie połączenie z Galicją pod panowaniem Habsburgów (po dokonaniu korekty terytorialnej korzystnej dla Niemiec).


1915, 5 sierpnia
Po opuszczeniu Warszawy przez armię rosyjską (wysadziła za sobą mosty na Wiśle) do stolicy Królestwa wkroczyły wojska niemieckie. Nowi okupanci ogłosili godzinę policyjną na 21.30. Dowódca wkraczających wojsk niemieckich gen. Reinhold von Scheffer-Boyadel, po porozumieniu z Komitetem Obywatelskim Warszawy, mianował prezydentem miasta prezesa Komitetu ks. Zdzisława Lubomirskiego. W tym dniu rozpoczęło działalność polskie sądownictwo (polskie sądy obywatelskie), przygotowywane już wcześniej przez Centralny Komitet Obywatelski. Do nowych władz okupacyjnych z ofertą współpracy zgłosiła się również tajna dotąd, kierowana przez Józefa Pił-sudskiego, Polska Organizacja Wojskowa, która sformowała batalion, włączony potem do I Brygady Legionów. Jednocześnie powstał skupiający zwolenników akcji Piłsudskiego oficjalny Komitet Naczelny Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych (przekształcony następnie w Centralny Komitet Narodowy). Wysunął on otwarcie postulat pełnej niepodległości Polski, podporządkowując faktycznie swoją działalność propagandową i polityczną taktyce Józefa Piłsudskiego.



1915, 14-15 sierpnia
Rozmowy ministra spraw zagranicznych Austro-Węgier Stephana Buriana z kanclerzem Niemiec Theobaldem Bethmann-Hollwegiem w sprawie przyszłości zajętych przez państwa centralne ziem polskich. Kanclerz Rzeszy odrzucił propozycję Buriana, by zdobyta przez armię niemiecką Warszawa została poddana wspólnej kontroli austriacko-niemieckiej. Uzgodniono natomiast, że byłe Królestwo Polskie (bez Chełmszczyzny i Suwalskiego) będzie traktowane jako odrębna całość (choć pozostanie przejściowo podzielone na austriacką i niemiecką strefę okupacji). Ustalono także, że tymczasowy zarząd tych ziem musi być przyjazny i ugodowy względem ludności polskiej, jednak bez wyraźnych zobowiązań co do przyszłej niepodległości Polski

1915, 15 sierpnia
Biskupi polscy z trzech zaborów wydali orędzie potępiające w imieniu całego narodu wcielanie Polaków do armii zaborczych i zmuszanie ich do bratobójczej walki.


1915, 16 sierpnia
Po przyjeździe do Warszawy Józef Piłsudski oznajmił na zebraniu działaczy niepodległościowych o wstrzymaniu werbunku do Legionów i skupieniu wysiłku na wzmocnieniu szeregów Polskiej Organizacji Wojskowej, która miała pozostać w konspiracji. Piłsudski przewidywał, że ludność Królestwa nie poprze masowo idei Legionów walczących u boku armii austriackiej i niemieckiej, chciał więc uzależnić werbunek od konkretnych ustępstw państw centralnych w sprawie polskiej. Chciał także wzmacniać swoją - i polską - pozycję wobec tych państw, opierając się na tajnej, całkowicie niezależnej od nich organizacji (POW). W związku ze sprzeciwem Piłsudskiego wobec werbunku do Legionów w Królestwie rozpoczął się jego spór z Departamentem Wojskowym NKN, który - na czele z Władysławem Sikorskim - parł do jak najszybszej rozbudowy Legionów. Nazbyt -zdaniem niemieckich władz okupacyjnych - entuzjastycznie witany w Warszawie Piłsudski musiał 17 VIII opuścić stolicę.






1915, 22 sierpnia
Rozporządzenie niemieckiego prezydenta policji w Warszawie ponawiające rosyjski zakaz sprzedaży spirytusu i wódki (18 XII Niemcy wprowadzili na okupowanych terenach Królestwa Polskiego własny monopol wódczany).


1915, 23 sierpnia
Niemcy utworzyli Generał-Gubernatorstwo Warszawskie. Obejmowało ono połowę ziem Królestwa Polskiego, na północ od linii Pilica-Wieprz. Zamykało to formalnie okres rządów wojskowych na tym terenie. Generałem-gubernatorem został gen. Hans von Beseler.

1915, 27 sierpnia
Rozkaz warszawskiego generała--gubernatora nakazujący usunięcie napisów w języku rosyjskim w Warszawie.

1915, 1 września
Odezwa Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych ogłaszająca -zgodnie z zaleceniami Józefa Piłsudskiego - wstrzymanie werbunku do Legionów Polskich. Odezwa wskazywała na odebranie Legionom przez komendę austriacką charakteru „samodzielnego czynu wojennego", stałe rozproszenie pułków legionowych, zbyt małe ich wyodrębnienie z reszty armii austryjackiej. Odezwa postulowała przekształcenie Legionów w armię Polską i przekazanie werbunku do niej samym Polakom.

1915, 17 września

Przeniesiono na front wołyński I Brygadę Legionów rozpoczęła do końca listopada 1915 walki nad rzekami Stochód i Styr. W walkach tym od października 1915 brały udział wszystkie pułki legionowe.

1915, 21 września

Uchwała Zarządu Miejskiego Warszawy przywracająca stołeczność tego miasta (w 1870 władze rosyjskie odebrały Warszawie tytuł stolicy).

1915, 24 października

W Warszawie powstało Międzypartyjne Koło Polityczne. Organizacja skupiała stronnictwa przeciwne współpracy z Niemcami i nastawione na związanie sprawy polskiej z Rosją i sojuszniczymi mocarstwami zachodnimi. Głównymi siłami politycznymi Koła były Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe oraz Stronnictwo Polityki Realnej. Pracami MKP kierował Sekretariat pod przewodnictwem Zygmunta Chrzanowskiego.



1915, 4-6 listopada
2. i 3. pułk Legionów (z II Brygady) stoczyły najkrwawszy w toku swych walk na froncie wołyńskim bój pod Kostiuchnówką, odznaczając się zwłaszcza przy zdobywaniu wzgórza nazwanego „Polską Górą".


1915, 15 listopada
Uroczysta inauguracja Uniwersytetu i Politechniki w Warszawie. Po kilku miesiącach zabiegów podjętych przez Sekcję Oświecenia przy Komitecie Obywatelskim Warszawy władze niemieckie zezwoliły na uruchomienie tych uczelni (zgodę na ich otwarcie wydał ostatecznie 4 XI gen. Hans von Beseler). Zezwolono na odbywanie wykładów po polsku; w biurach obu uczelni językiem urzędowym był jednak niemiecki. Pierwszym rektorem Uniwersytetu Warszawskiego został lekarz Józef Brudziński; pierwszym rektorem Politechniki — inż. Zygmunt Straszewicz.


1915, koniec listopada
Główny przedstawiciel orientacji polskiej na państwa koalicji (Ententy) Roman Dmowski wyruszył wraz z hr, Maurycym Zamoyskim z Piotrogrodu do Europy Zachodniej, by tam - w Londynie i Paryżu - zabiegać o przychylność mocarstw zachodnich dla sprawy odbudowania państwa polskiego, uniezależniając się jednocześnie od Rosji.


1915, listopad
Wprowadzenie racjonowania chleba i mąki w Krakowie, dzienny przydział „kartkowy" na osobę wynosił 20 dag mąki lub 28 dag chleba. Do końca wojny racje ulegały systematycznemu zmniejszaniu, osiągając w październiku 1918 25 dag mąki i 63 dag chleba na tydzień. Kartki na żywność wprowadzano w tym okresie w większości dużych miast na ziemiach polskich pod zaborem i okupacją państw centralnych (w Warszawie obowiązywały od 27 LX 1915, od grudnia 1916 obejmując także cukier w ilości 275-400 g na osobę raz na 2 tygodnie). Wydawano również tzw. paszporty ziemniaczane, które upoważniały do zakupu kartofli poza miastem. Dla Żydów wprowadzono kartki na macę zamiast chleba.


1915, 6 grudnia
Na obradującym w Warszawie zjeździe przedstawicieli chłopskich organizacji z Królestwa Polskiego (Stronnictwa Ludowego, Związku Chłopskiego i Związku Ludu Polskiego) powołano zjednoczone Polskie Stronnictwo Ludowe (od 1918 nosiło nazwę PSL „Wyzwolenie"), które związało swą orientację polityczną z antyrosyjskim obozem niepodległościowym. Wśród przywódców znaleźli się m.in.: Tomasz Nocznicki, Błażej Stolarski, Kazimierz Bagiński, Stanisław Thugutt, Juliusz Poniatowski.


1915, 14 grudnia
Ustalenie podziału zdobytych i okupowanych terytoriów byłego zaboru rosyjskiego. Strony niemiecka i austro-węgierska potwierdziły tym samym tymczasowy rozbiór Królestwa: Kieleckie, Lubelskie i Piotrkowskie przypadły Austrii, Kaliskie, Kujawskie i Mazowsze - Niemcom (linia graniczna między strefą austro-węgierską a niemiecką odpowiadała w ogólnych zarysach granicy prusko-austriackiej po trzecim rozbiorze Polski z 1795). Warszawa była siedzibą niemieckiego generała-gubematora, Lublin - austriackiego. Suwalszczyzna pozostała pod odrębnym zarządem niemieckiej komendy wojskowej.

1915, 18 grudnia
Powstanie Centralnego Komitetu Narodowego. Powołany w Warszawie CKN grupował m.in.: PPS-Frakcję Rewolucyjną, Polskie Stronnictwo Ludowe i Narodowy Związek Robotniczy. Pod przewodnictwem Artura Śliwinskiego CKN, będący faktyczną legitymacją Komitetu Naczelnego Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych, działał do końca 1917 w bliskim porozumieniu z Józefem Piłsudskim. CKN stawiał nadal postulat walki o niepodległość Polski, prowadzonej przeciwko Rosji przy poparciu państw centralnych, domagając się zarazem przekształcenia Legionów w armię polską.


1916, 1 stycznia
Powstała Rada Główna Opiekuńcza. Po rozwiązaniu Centralnego Komitetu Obywatelskiego władze niemieckie pozwoliły na utworzenie w okupowanej przez siebie części Królestwa RGO jako głównej instytucji, w której sami Polacy mieli zająć się organizowaniem pomocy (żywności, odzieży i zasiłków pieniężnych) dla poszkodowanej przez wojnę ludności polskiej. RGO podjęła wkrótce szeroką działalność społeczną, czyniącą z niej faktycznego reprezentanta społeczeństwa polskiego w Królestwie wobec władz niemieckich. Na czele zarządu RGO stanął Adam Ronikier, na prezesa Komisji Nadzorczej został wybrany Stanisław Dzierzbicki. Przewagę polityczną w RGO miały partie orientacji antyniemieckiej, skupione w utworzonym w październiku 1915 Międzypartyjnym Kole Politycznym (narodowi demokraci, realiści i inne mniejsze ugrupowania). W odróżnieniu od zwolenników orientacji antyrosyjskiej, ze względu na swe zaangażowanie we współpracę z państwami centralnymi nazywanych „aktywistami", zwolennicy orientacji antyniemieckiej byli popularnie nazywani „pasywistami", gdyż unikali angażowania się w stosunki z okupacyjnymi władzami niemieckimi i austriackimi.


1916, 31 stycznia
Okupacyjne władze niemieckie zatwierdziły organizację polskiej Milicji Miejskiej na miejsce likwidowanej Straży Obywatelskiej. Milicja formowana była przez ks. Franciszka Radziwiłła.

1916, 1 lutego
Prezydent policji niemieckiej wydał rozporządzenie dopuszczające używanie języka polskiego w korespondencji prywatnej na pocztówkach na terenie okupacji niemieckiej w Królestwie; w listach miał być nadal używany wyłącznie niemiecki.


1916, 7 lutego
Rozporządzenie władz niemieckich w Królestwie o rekwizycji na potrzeby wojska przedmiotów domowego użytku z miedzi, mosiądzu, aluminium itp.

1916, 18 lutego
Przebywający w Paryżu Roman Dmowski wręczył rosyjskiemu ambasadorowi we Francji Aleksandrowi Izwolskiemu memoriał w sprawie przyszłości Narodów Europy Środkowo – Wschodniej. Wskazując w nich obszar agresywnej polityki Niemiec. Oparciem dla takiej polityki miała być odbudowana wspólna wola mocarstw Ententy Polska.

1916, 22 lutego

Opublikowanie w Warszawie „Deklaracji stu”. Sygnatariusze dokumentu powiedzieli się za odzyskaniem przez Polskę niepodległości. Bardziej znani ze „100” byli : Tytus Filipowicz, Medard Downarowicz, Witold Jodło-Narkiewicz, Stanisław Libicki, Wacław Sieroszewski, Tadeusz Tomaszewski.

1916, 7 marca

Rozporządzenie generała – gubernatora warszawskiego Hansa von Beselera o rekwizycji maszyn i urządzeń przemysłowych. W wyniku tego i następnych podobnych zarządzeń władz niemieckich przemysł Królestwa uległ systematycznej degradacji. Ogółem wywieziono z Królestwa do Niemiec m.in. 900 wielkich silników parowych i spalinowych, 3200 obrabiarek, 3000 elektromonterów i dynamomaszyn.

1916, 8 kwietnia

Dekret generała – gubernatora Hansa von Beselera o powiększeniu Warszawy o przedmieścia (m.in. Mokotów, Grochów, Wolę, Targówek, Bródno, Powązki-Marymont, Czerniaków). Terytorium stolicy zwiększyło się z 33 do 115 km2.

1916, 30 kwietnia
Wyszło rozporządzenie niemieckich władz okupacyjnych wprowadzające w podległej im części Królestwa Polskiego czas letni (po raz pierwszy w Warszawie przesunięto zegarki o godzinę naprzód). 30 IX powrócono znowu do czasu zimowego.



1916, 1 maja
Na posiedzeniu Naczelnego Komitetu Narodowego lider socjalistów Ignacy Daszyński przedłożył projekt rezolucji domagającej się utworzenia niepodległego państwa polskiego, złożonego z Galicji, Królestwa Polskiego, dodatkowo poszerzonego i zabezpieczonego na wschodzie, oddanego pod panowanie Habsburgów.

1916, 3 maja
Za zgodą niemieckich władz okupacyjnych po raz pierwszy od 125 lat w Warszawie uroczyście obchodzono rocznicę Konstytucji 3 maja z roku 1791. Ulicami miasta przeszedł 200-tysięczny pochód.


1916, 15 maja - 2 czerwca
Strajk służby tramwajowej w Warszawie. Pracownicy służby wysuwali żądania płacowe. Strajk został złamany przez niemieckie władze okupacyjne, które objęły zarząd tramwajów warszawskich.



1916, 4 czerwca
Armia rosyjska pod dowództwem gen. Aleksieja Brusiłowa podjęła ofensywę na Wołyniu i w Galicji Wschodniej: przerwała front 4. armii austro-węgierskiej; zdobyła Łuck, biorąc do niewoli na całym froncie wołyńskim ok. 200 tys. żołnierzy austriackich.





1916, 4-7 lipca
I Brygada Legionów pod dowództwem Józefa Piłsudskiego stoczyła bitwę pod Kostiuchnówką na wysuniętej pozycji frontu wołyńskiego. W walce z rosyjskim korpusem gen. Bułatowa legionistom udało się wyhamować impet rosyjskiej ofensywy i przejściowo utrzymać pozycje (m.in. słynną „Polską Górę"). Jednak wobec odwrotu sąsiednich jednostek austriackich również I Brygada oraz wspierające ją w walkach dwie pozostałe brygady Legionów cofnęły się nad rzekę Stochód. Bitwa przyniosła pułkom legionowym duże straty (w samej I Brygadzie ponad 500 zabitych i rannych) i jednocześnie wielkie uznanie, które spowodowało dalszy wzrost zainteresowania niemieckich i austriackich czynników wojskowych pozyskaniem polskiego rekruta z terenów Królestwa. Pozycje nad Stochodem brygady legionowe utrzymywały do października 1916.

1916, 11 lipca
Płk Józef Haller został dowódcą II Brygady Legionów.



1916, 12 lipca
Rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Sazonow przedstawił carowi Mikołajowi II projekt manifestu w sprawie Polski. Zgodnie z jego założeniami Królestwo Polskie miało otrzymać autonomię pod zarządem carskiego wicekróla (namiestnika), dwuizbowego sejmu oraz rady ministrów. Spod kompetencji owego autonomicznego zarządu miały być wyjęte armia, dyplomacja, ogólnopań-stwowe finanse i koleje. Do Królestwa mogłyby zostać przyłączone zdobyte ewentualnie w toku dalszej wojny terytoria polskie w Galicji Zachodniej (Galicja Wschodnia miała pozostać wcielona do Rosji) i w zaborze pruskim.


1916, 15 lipca
Uformowana w lutym 1916 z wyższych oficerów legionowych tzw. Rada Pułkowników wystosowała memoriał do Naczelnej Komendy armii austro-węgierskiej, żądając wyodrębnienia Legio-nt3w w samodzielny korpus polski, który miałby polskie dowództwo, odznaki oraz sztandary Rada zażądała także podjęcia konkretnych decyzji w sprawie przywrócenia Polsce niepodległości. Memoriał podpisali m.in. brygadierzy Józef Piłsudski i Józef Haller.


1916, 20 lipca
Dymisja rosyjskiego ministra spraw zagranicznych. Car Mikołaj II udzielił jej Siergiejowi Sazono-wowi; zdezawuował w ten sposób przedstawiony przez ministra projekt autonomizacji Królestwa Polskiego.


1916, 27 lipca
Walcząca w ramach rosyjskiego Frontu Północno-Wschodniego Brygada Strzelców Polskich stoczyła swój jedyny większy bój nad rzeką Szczarą, na północ od Baranowicz, gdzie starła się z 51. pułkiem bawarskiej landwery.

1916, 29 lipca
W związku ze zlekceważeniem memoriału Rady Pułkowników, a przede wszystkim wskutek zawodu w nadziejach na całkowite podporządkowanie Legionów swojej akcji niepodległościowej Piłsudski podał się do dymisji ze stanowiska komendanta I Brygady i poprosił o zwolnienie z Legionów.





1916, 7 sierpnia

Powołanie Polskiego Towarzystwa Gimnastycznego w Łodzi. Towarzystwo propagowało uprawianie szermierki, kolarstwa, ćwiczeń gimnastycznych, piłki nożnej, lekkiej atletyki, łyżwiarstwa i tenisa.


1916, 30 sierpnia

Memoriał Rady Pułkowników do NKN. Podpisany m.in. przez Józefa Piłsudzkiego, Kazimierza Sosnowskiego, Józefa Hallera ostry i stanowczy memoriał żądał oświadczenia wobec rządu austryjackiego, ze Legiony muszą być uważane za wojsko Polskie „które biję się i umiera za niepodległość Polską”. Żądano również utworzenia w porozumieniu ze stronnictwami niepodległościowymi w Warszawie wspólnego prowizorycznego rządu polskiego, a także zlikwidowania Departamentu Wojskowego NKN i powołania na jego miejsce komisji wojskowej złożonej z wyższych oficerów legionowych frontowych.


1916, 20 września
Cesarz Franciszek Józef I wydał patent zapowiadający przekształcenie Legionów w dwudywizyjny Polski Korpus Posiłkowy.


1916, 26 września
Dymisja Józefa Piłsudskiego ze stanowiska komendanta I Brygady Legionów. W odpowiedzi większość żołnierzy Brygady wniosła również o zwolnienie ze służby (poddani rosyjscy) lub przeniesienie do wojska austriackiego (poddani austriaccy).


1916, 4 października
Rozporządzenie generała-gubernatora Hansa von Beselera o przymusowym poborze do pracy mężczyzn w wieku od 18 do 45 lat. Walka ze „wstrętem do pracy" (jak głosiło rozporządzenie) realizowana była przez niemieckie władze okupacyjne poprzez dotykające zwłaszcza wsie i mniejsze miasta wywózki na roboty do Niemiec. Powołana specjalnie w tym celu Centrala Pracy zwerbowała ok. 300 tys. osób do pracy fizycznej w Rzeszy, masowo aresztując bezrobotnych i wywożąc ich w głąb Niemiec, opornych zaś do obozów dla jeńców.


1916, 7 października
Po dwuletnich walkach na froncie pułki legionowe zostały wycofane znad Stochodu do Baranowicz, a następnie na Mazowsze, w związku z podjętymi przez państwa centralne przygotowaniami do ogłoszenia Królestwa Polskiego i planami przekształcenia Legionów w kadrę przyszłego wojska polskiego.

1916, 5 listopada
W Warszawie i Lublinie został ogłoszony akt, w którym cesarz Niemiec Wilhelm II i cesarz Austro-Węgier Franciszek Józef I proklamowali utworzenie „z ziem polskich... panowaniu rosyjskiemu wydartych" samodzielnego państwa polskiego z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem. Proklamacja - nazywana odtąd powszechnie aktem 5 listopada - nie precyzowała granic nowego państwa, zapowiadała natomiast powołanie jego odrębnej armii. Akt ten oznaczał jednak wykluczenie nie tylko ziem zaboru pruskiego, lecz nawet głównego ośrodka ruchu niepodległościowego - Galicji z terytorium odnowionego państwa polskiego. Zauważano także wynikającą z litery dokumentu możliwość pomniejszenia Królestwa. Było to wielkim rozczarowaniem dla większości polityków polskich w Austrii, których nie zaspokajała perspektywa poszerzenia galicyjskiej autonomii w ramach monarchii habsburskiej (taką perspektywę otwierał w nader niejasny sposób reskrypt cesarza Frańciszka Józefa I z 4 XI 1916). Akt -listopada, mimo że faktycznie zakładał utworzenie państwa składu bojowego, podporządkowanego całkowicie mocarstwom centralnym miał jednak pozytywne znaczenie dla sprawy polskiej niepodległości. Był bowiem pierwszym w czasie wojny aktem rangi prawno -międzynarodowej poświęconym w całości sprawom Polski (rangi te nie miał np. manifest w.ks. Mikołaja Mikołajewicza), aktem wyda nym przez rządy realnie panujące nad całością ziem polskich. Oznaczało to z jednej strony otwarte postawienie sprawy odbudowy polskiego państwa na arenie dyplomatycznej I wojny światowej, podwyższając „licytację" obu walczących w I wojnie bloków mocarstw w sprawie polskiej; z drugiej - akt dawał możliwość budowy przez Polaków własnych instytucji administracyjnych, sądowniczych, oświatowych itp.
1916, 9 listopada
Odezwa generałów-gubernatorów niemieckiego (Hansa von Beselera) i austriackiego (Karla von Kuka) wzywająca Polaków z .Królestwa do ochotniczego zaciągu do mającego się tworzyć u boku armii państw centralnych wojska polskiego. Werbunek przyniósł znikome rezultaty - jego ogłoszenie przed powołaniem polskich instytucji państwowych wywołało powszechne wrażenie, że Niemcy i Austriacy chcieli jedynie wyciągnąć z Królestwa potrzebnego rekruta. Do końca listopada 1916 zgłosiło się zaledwie kilkuset ochotników


1916, 11 listopada

Centralna Agencja Polska w Lozannie przyjęła deklarację stwierdzającą jedność i niepodzielność narodu polskiego, dążącego do wspólnej państwowości na terenie wszystkich trzech zaborów. Był to protest przeciw próbie tworzenia przez mocarstwa centralne kadłubowego państwa polskiego z ziem jednego tylko - rosyjskiego - zaboru. Deklarację lozańską podpisali m.in. Roman Dmowski, Erazm Piltz, Wacław Gąsiorowski, Maurycy Zamoyski, Marian Seyda

1916, 12 listopada "

Rozporządzenie generała-gubernatora warszawskiego Hansa von Beselera zapowiadające utworzenie w Królestwie Polskim Rady Stanu i Sejmu.

1916, 15 listopada

W Vevey w Szwajcarii zmarł Henryk Sienkiewicz (ur. 1846).


1916, 21 listopada

W Wiedniu po 68-letnim panowaniu zmarł cesarz Franciszek Józef I Jego następcą został arcyks. Karol.

1916, 28 listopada
Odwołanie hr. Adama Ronikiera i Stanisława Dzierzbickiego z kierownictwa Rady Głównej Opiekuńczej na zjeździe przedstawicieli rad opiekuńczych. Z inicjatywy dominujących w RGO narodowych demokratów, zdecydowanych przeciwników szerszej współpracy z niemieckimi okupantami, nowym prezesem RGO został realista ks. Eustachy Sapieha, a prezesem Zarządu - Stanisław Staniszewski.



1916, 1 grudnia
Uroczyste wejście Legionów Polskich (za zgodą gen. Hansa von Beselera) do Warszawy. Po raz pierwszy od 1831 stolica widziała polskie wojsko - pod dowództwem nowego komendanta Legionów płk. Stanisława Szeptyckiego wkroczyły 3. i 4. pułk piechoty oraz 2. pułk ułanów.



1916, 2 grudnia
Wystąpienie nowego premiera rosyjskiego Aleksandra Triepowa na posiedzeniu Dumy, zawierające postulat utworzenia „Polski wolnej w jej granicach etnograficznych" w unii z Rosją. Inicjatywa ta, spóźniona wobec sytuacji politycznej, wojskowej i wewnętrznej Rosji, nie miała już większego znaczenia.


1916, 6 grudnia
Generałowie-gubernatorzy austriacki (Kuk) i niemiecki (Beseler) ogłosili rozporządzenie o Tymczasowej Radzie Stanu Królestwa Polskiego. Miała się ona składać z 25 członków powołanych przez generałów--gubernatorów: 15 z okupaqi niemieckiej i 10 z austriackiej. Jej zadaniem miało być tworzenie zrębów polskiej administracji i współdziałania w powoływaniu „urządzeń państwowych” w Królestwie.




1916, grudzień

Sformowanie Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych, skupiającego nauczycieli z terenu całego Królestwa Polskiego. Zrzeszenie podjęło współpracę z działającymi na terenie Galicji Związkiem Polskich Nauczycieli Ludowych.






1917, 11 stycznia

Przeniesienie Brygady Strzelców Polskich z frontu do Kijowa, Tam, dzięki poparciu gen. Aleksieja Brusiłowa, BSP miała być przeformowana w Dywizje Strzelców Polskich. Dowódcą dywizji zostaje gen. Tadeusz Bylewski, a następnie płk Lucjan Żeligowski.

1917, 17 stycznia

Podporządkowana Piłsudzkiemu Polska Organizacja Wojskowa uznała rozkazem swojego komendanta Tadeusza Kasprzyckiego zwierzchnictwo TRS jako polskiej władzy państwowej.

1917, 22 stycznia
W orędziu do Senatu Stanów Zjednoczonych przedstawiającym zasady przyszłego pokoju prezydent Thomas Woodrow Wilson wymienił wśród nich powołanie „zjednoczonej, niepodległej i autonomicznej Polski" - jako urzeczywistnienie nadrzędnej zasady prawa narodów do samostanowienia. 2 tygodnie wcześniej główny doradca polityczny prezydenta Wilsona płk Edward House zwrócił się do Ignacego Paderewskiego o przygotowanie memorandum informującego o sprawie polskiej (zostało ono przedstawione Wilsonowi 11 I).


1917, 25 lutego
Władze niemieckie wydały rozporządzenie, nakazujące cenzorom na obszarze okupowanym niedopuszczanie do wypowiadania się w sprawach dotyczących granic przyszłego Królestwa Polskiego, a zwłaszcza przyłączenia do niego Litwy i Wielkopolski


1917, 24 marca
Polacy z armii rosyjskiej przystąpili w Piotrogrodzie do organizowania Związku Wojskowych Polaków. Podobne związki zaczęły wkrótce powstawać w Moskwie, Mińsku, Odessie, Kijowie, Finlandii. Według urzędowej statystyki armia rosyjska liczyła w tym czasie 119 generałów, 20 tys. oficerów i 700 tys. żołnierzy-katolików (w zdecydowanej większości Polaków).


1917, 25 marca
Roman Dmowski złożył memoriał na ręce sekretarza stanu w brytyjskim Foreign Office Arthura Bal-d foura, przedstawiający koncepcję :- odbudowy państwa polskiego. wobec wybuchu rewolucji i upadku ca-D ratu Dmowski wyrażał przekonanie, że Rosja pogrąży się na długi czas w anarchii, wyłączając się z czynnej polityki europejskiej. W tej sytuacji konieczne jest odbudowanie silnej Polski - z terenów Pomorza, Górnego Śląska, Poznańskiego, Galicji, części Prus Wschodnich, Królestwa Polskiego, a także znacznej części guberni litewsko--białoruskich oraz Wołynia, j Potężna Rzeczpospolita Polska" będzie w stanie zastąpić Rosję jako czynnik równowagi na wschodzie kontynentu, a przede wszystkim hamować ekspansję niemiecką w tym regionie.


1917, 27 marca
Orędzie Piotrogrodzkiej Rady Delegatów Robotniczych i Żołnierskich do narodu polskiego. Aspirujący do władzy nad Rosją ośrodek rewolucyjny przyznawał Polsce prawo do „całkowitej niepodległości pod względem państwowo-międzynarodowym", to zaś zmuszało do deklaracji w sprawie polskiej także drugi, uznany przez społeczność międzynarodową, ośrodek władzy w Rosji - Rząd Tymczasowy.


1917, 28 marca
Powołanie przez Rząd Tymczasowy Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego. Przewodniczącym został prawnik i liberalny polityk Aleksander Lednicki. Jej członkowie — polscy posłowie do Dumy i przedstawiciele różnych organizacji polskich w Rosji -mieli zająć się likwidacją urzędów carskich dla Królestwa, przygotowaniem rozliczeń między Rosją a przyszłym państwem polskim, opieką nad polskimi jeńcami, a także polskim mieniem w Rosji.


1917, 29 marca
Rząd Tymczasowy Rosji wydał proklamację, w której przyznawał Polakom prawo do niepodległości na terenach „zaludnionych w większości przez naród polski" Nowe państwo byłoby połączone' wojskowym sojuszem z Rosją, a ostateczne określenie terytorialnego kształtu odrodzonej Polski miało pozostać w gestii rosyjskiego zgromadzenia konstytucyjnego.



1917, 3 kwietnia
Na kongresie Związku Sokołów w Pittsburgu Ignacy Paderewski rzucił hasło utworzenia 100-tysięcz-nej Armii Kościuszkowskiej u boku przystępującej do wojny z Niemcami armii amerykańskiej.


1917, 6 kwietnia
Deklaracja Tymczasowej Rady Stanu - odpowiedź na proklamację rosyjskiego Rządu Tymczasowego w sprawie polskiej niepodległości. Deklaracja TRS stwierdzała, iż „wiekowy spór polsko-rosyjski o rozległe kraje, leżące między etnograficzną Polską a Rosją, a od wieków z losem Polski związane, przez odezwę rządu rosyjskiego nie został zakończony. Załatwienia tego sporu nie możemy pozostawić jednostronnej decyzji Konstytuanty rosyjskiej. Los tych ziem powinien być rozstrzygnięty w myśl mocarstwowych interesów niepodległej Polski i z uszanowaniem woli ludów te ziemie zamieszkujących".


1917, 10 kwietnia
Cesarz Austro-Węgier przekazał Legiony (Polski Korpus Posiłkowy) do dyspozycji niemieckich władz wojskowych i Tymczasowej Rady Stanu, które miały przystąpić do formowania Polskiej Siły Zbrojnej (Polniscbe Wehrmachf), Naczelnym wodzem PSZ został gen. Hans von Beseler. Z pułków legionowych do służby w PSZ wydzielono tylko mieszkańców Królestwa Polskiego, resztę pozostawiono w macierzystych jednostkach Polskiego Korpusu Posiłkowego.


1917, 19-21 kwietnia
Utworzenie Centralnej Rady Ukraińskiej przez zwołany w Kijowie Kongres Ukraiński. Rada pod przewodnictwem Mychajła Hruszewśkiego przyjęła postulat pełne] autonomii dla Ukrainy w ramach przekształconej w federację struktury państwa rosyjskiego

1917, 26 kwietnia
Na ziemiach polskich okupowanych przez Niemców zostały wprowadzone polskie znaki pieniężne (tzw. rzeszki), opiewające na ogólną kwotę 100 milionów marek, wypuszczone przez utworzoną w tym celu instytucję emisyjną -Polską Krajową Kasę Pożyczkową.


1917, 8 maja
Spotkanie reprezentantów Tymczasowej Rady Stanu, grupującego przeciwników wiązania się z Niemcami Koła Międzypartyjnego oraz związanej z akcją Józefa Piłsudskiego Rady Narodowej. Spotkanie, którego inicjatorami byli z jednej strony Piłsudski, z drugiej - abp warszawski Aleksander Kakowski, miało doprowadzić do uzgodnienia stanowisk głównych
obozów politycznych w Królestwie Polskim w sprawie wspólnych celów walki o niepodległość Polski. Uzgodnione w trakcie majowych negocjacji porozumienie ustalało, iż wszystkie podpisujące się pod nim stronnictwa będą dążyć do: „1. Politycznego uniezależnienia Polski od stron walczących; 2. Utworzenia organu woli narodowej, wybranego przez możliwie najpełniejsze przedstawicielstwo; 3. Zdobycia dla Polski stanowiska strony w stosunkach: międzynarodowych"., Niezależnie od próby oficjalnego porozumienia ze środowiskami „pasywistycznej" prawicy Józef Piłsudski wysunął jednocześnie w kręgu swoich zwolenników koncepcję stworzenia tajnej Organizacji A, skupiającej przywódców partii lewicowych, a także Organizacji B, do której weszliby przywódcy organizacji prawicowych gotowi do współpracy z Piłsudskim.



1917, 11-12 maja
W związku z tragiczną sytuacją żywnościową na terenach pod okupacją niemiecką (przydział na kartki został ograniczony do 15 dag chleba i 20 dag ziemniaków dziennie na osobę) w Warszawie doszło do rozruchów głodowych, połączone z demolowaniem sklepów.


1917, 28 maja

Polskie Koło Sejmowe opowiedziało się za odbudową zjednoczonej i niepodległej Polski z dostępem do morza, ratyfikując rezolucje opracowaną w tej kwestii przez posła PSL „Piast” do parlamentu austryiackiego Włodzimierza Tetmajera.


1917, 6 czerwca

Wacław Gąsiorowski skierował odezwę do wszystkich związków „Sokoła” na wychodźstwie, wzywając do ochotniczego wstępowania do Armii Polskiej we Francji.

1917, 7-22 czerwca

I Ogólny Zjazd Wojskowych Polaków w Piotrogrodzie. Wyłonił on Naczelny Polski Komitet Wojskowy (Naczpol) z chorążym Władysławem Raczkiewiczem jako prezesem na czele. Na honorowego prezesa zjazdu wybrano (nieobecnego) Józefa Piłsudskiego. Naczpol, w skład którego weszli także min. gen. Józef Dowbór-Muśnicki, gen. Jan Jacyna i płk Lucjan Żeligowski, przejął kierownictwo formowania korpusów polskich z żołnierzy byłej armii rosyjskiej.


1917, 2 lipca
Józef Piłsudski manifestacyjnie ustąpił z Rady Stanu (odpowiada! w niej za sprawy wojskowe). Bezpośrednim powodem dymisji było żądanie niemieckich władz, by przysięga wojska polskiego zawierała także zobowiązanie dotrzymania wierności sojuszniczej wojskom niemieckim i austro-węgierskim, a także fakt, iż nową przysięgę mieli składać tylko Polacy z zaboru rosyjskiego, a Polacy z Galicji byli traktowani jak poddani cesarza Karola. Piłsudski chciał wykorzystać ten moment dla zaznaczenia zmiany swej niepodległościowej strategii. Po wybuchu rewolucji na wschodzie walka z Rosją schodziła na plan dalszy - na drodze do wyzwolenia stały przede wszystkim Niemcy. Współpracę z państwami centralnymi Piłsudski chciał zerwać ostentacyjnie, nawet za cenę poświęcenia Legionów.


1917, 9 lipca
Zdecydowana większość legionistów z I oraz III Brygady, zgodnie z zaleceniem Józefa Piłsudskiego, odmówiła złożenia przysięgi na „wierne braterstwo broni z Niemcami i Austrią". Za złożeniem przysięgi opowiedziała się większość kadry II Brygady, a także część oficerów dowództwa Legionów -m.in. Józef Haller, Władysław Sikorski, Stanisław Szeptycki, Włodzimierz Zagórski, Marian JanUszajtis. Z żołnierzy, którzy złożyli przysięgę, a byli obywatelami Austro-Węgier, został utworzony ponownie Polski Korpus Posiłkowy, przeniesiony do Przemyśla (Polski Korpus osiągnął stan ok. 7,5 tys. żołnierzy). Żołnierze z Królestwa Polskiego, którzy złożyli przysięgę, pozostali w oddziałach Polnische Wehrmacht gen. Hansa von Beselera (do jesieni 1917 liczebność Polnische Wehrmachl nie przekroczyła 3 tys. żołnierzy). Galicjanie, którzy odmówili przysięgi, zostali wcieleni do armii austro-węgierskiej i skierowani na front włoski. Królewiacy odmawiający przysięgi zostali internowani przez Niemców w obozach w Beniaminowie (oficerowie) i Szczypiornie (podoficerowie oraz szeregowcy).

1917, 16 lipca
Przyjęcie przez zebrany w Piotrogrodzie, kongres litewski („Wielki Sejm") uchwały o stworzeniu niepodległej Litwy na jej terytoriach etnicznych. Uchwała uderzała w koncepcję odbudowania dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego i jego ewentualnej unii z Polską


1917, 18 lipca
Rozformowanie, rozkazem rosyjskiego Naczelnego Dowództwa, Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego. 5 dni później - wobec dramatycznej sytuacji na froncie galicyjskim - dywizja została przywrócona i wzięła czynny udział w walkach o jego utrzymanie


1917, 22 lipca
W warszawie Policja niemiecka aresztowała Józefa Piłsudskiego wraz z ppłk. Kazimierzem Sosnkowskim pod zarzutem kierowania tajną organizacją - POW, która przeszła do wrogiej wobec Niemiec działalności. Obaj aresztowani zostali przewiezieni w głąb Niemiec i ostatecznie osadzeni w twierdzy w Magdeburgu. Dalszą akcję niepodległościową zaplanowaną przez Piłsudskiego, zgodnie z jego koncepcją, miała prowadzić uformowana tajna Organizacja A, grupująca działaczy stronnictw lewicowych o orientacji niepodległościowej. Szefem politycznym Organizacji A zosta! Jędrzej Moraczewski, wojskowym — Edward Rydz-Śmigły. Wpływy Organizacji A obejmowały głównie PPS i PSL (późniejsze „Wyzwolenie"), a w Galicji PPSD oraz częściowo PSL „Piast".


1917, 24 lipca
Związany poprzednio z Dywizją Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego dywizjon ułanów dowodzony przez płk. Bolesława Mościckiego stoczył na odcinku frontu pod Krechowcami (w okolicach Stanisławowa) bitwę z oddziałami niemieckimi. W szarżach stracił 80 kawalerzystów, zyskując po tej krwawej walce trwałe miano ułanów „krecho wieckich".


1917, 26 lipca
Gen. Józef Dowbór-Muśnicki został mianowany przez nowego Naczelnego Wodza armii rosyjskiej gen. Ławra Korniłowa dowódcą I Korpusu Polskiego na Wschodzie. Bazą dla organizacji Korpusu była Dywizja Strzelców Polskich, licząca w marcu 1917 ok. 18 tys. żołnierzy, oraz Pułk Ułanów Polskich (sformowany z dywizjonu ułanów „krechowieckich").


1917, 15 sierpnia

Powstanie Komitetu Narodowego Polskiego w Lozannie mający reprezentować interesy Polski na Zachodzie, powstał z inicjatywy Romana Dmowskiego, on też został jego przewodniczącym. I Obok Dmowskiego głównymi dżia-* łączami KNP byli: hr. Maurycy Zamoyski, Erazm Piltz, Marian Seyda, Konstanty Skirmunt, a także Ignacy Paderewski. KNP udzieliły swego poparcia m.in. Rada Polska Zjednoczenia Międzypartyjnego z Pio-trogrodu (pod przewodnictwem Stanisława Wojciechowskiego), a także wielu działaczy politycznych i gospodarczych z kraju - związanych głównie z Narodową Demokracją. Komitet przejął także polityczne zwierzchnictwo nad Armią Polską we Francji, .W intencji Dmowskiego KNP miał stać się zalążkiem przyszłego rządu Polski.

1917, 22 sierpnia
Z twierdzy Spandau pod Berlinem, a następnie Wesel (na granicy z Holandią) Józef Piłsudski
został przewieziony do twierdzy Magdeburg, gdzie był więziony do listopada 1918.


1917, 25 sierpnia
Dymisja Tymczasowej Rady Stanu. Decyzję taką podjęła Rada na znak protestu wobec ubezwłasnowolniającej ją polityki okupacyjnych władz niemieckich.


1917, 28 sierpnia
Notyfikacja rządom mocarstw sprzymierzonych powstania Komitetu Narodowego Polskiego. Wedle tekstu notyfikacji, podpisanego przez Romana Dmowskiego i Erazma Piltza, „zadaniem Komitetu jest uzgodnienie wysiłków organizacji polskich w Polsce, Rosji i Ameryce celem współdziałania w zwycięstwie sprzymierzonych i dla osiągnięcia w ten sposób zjednoczenia i niepodległości Polski".






1917, 1 września
Otwarcie w Warszawie sądów królewsko-polskich (od nazwy Królestwa Polskiego) z polskim językiem urzędowym. Spolszczenie sądów nie objęło' tylko części spraw politycznych, pozostających w gestii niemieckich władz okupacyjnych.

1917, 12 września
Generałowie-gubernatorzy (austriacki - hr. Stanisław Szeptycki i niemiecki - Hans von Beseler) wydali na podstawie reskryptu cesarzy patent powołujący Radę Regencyjną jako najwyższy organ władzy państwowej w Królestwie Polskim do czasu wybrania króla lub regenta i zapowiadający zwołanie przez nią Rady Stanu jako organu ustawodawczego.



1917, 18 września
Rozpoczęcie konferencji litewskich działaczy niepodległościowych w Wilnie. Po 6 dniach obrad zebrani na konferencji powołali namiastkę litewskiej władzy narodowej — tzw. Tarybę (Radę Krajową). Powołana pod patronatem Niemców Taryba opowiedziała się za niepodległością Litwy, której centrum miało stać się właśnie Wilno. Postanowienia Taryby stwierdzały jednocześnie, że wszystkie mniejszości narodowe na terytorium litewskim (w tym przede wszystkim Polacy) muszą uznać nowe państwo litewskie i wyrzec się wszelkich działań wymierzonych przeciw jego integralności. Przywódcą Taryby został Antanas Smetona. Ugrupowania polskie na Litwie odpowiedziały na postanowienia Taryby deklaracją przyjętą 27 LX 1917. Odrzucono w niej prawo Taryby, złożonej wyłącznie z przedstawicieli narodowości litewskiej i nominowanej faktycznie przez niemieckie władze okupacyjne, do stanowienia o losie całego, wielonarodowego terytorium byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego. Oznaczało to wejście konfliktu polsko-litewskiego o Wileńszczyznę i o całą przyszłość stosunków politycznych między Polską a Litwą w nową, ostrą fazę.



1917, 20 września
Uznanie przez rząd francuski Komitetu Narodowego Polski w Lozannie. Komitet został uznany za oficjalne przedstawicielstwo polskie i otrzymał zgodę na przeniesienie swojej siedziby do Paryża. Wydział Narodowy Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego w Stanach Zjednoczonych także uznał zwierzchnictwo polityczne KNP


19X7, 6 października
Przyznanie Polakom prawa do prowadzenia rekrutacji przez rząd amerykański. Od zapisu do armii polskiej została wyłączona młodzież podlegająca poborowi do armii oraz jedyni żywiciele rodzin. Oficerowie rekrutacyjni zostali skierowani do 12 największych skupisk Polonii. Zwerbowani ochotnicy byli następnie kierowani do obozu szkoleniowego w Niagara of the Lakę w Kanadzie. Do zaciągu pod polskie sztandary zachęcał m.in. bardzo popularny w Ameryce Ignacy Paderewski, przedstawiciel KNP.



1917, 7 października
Minister spraw zagranicznych Rzeszy Richard Kuhlmann przedstawił na naradzie polityczno-wojskowej w Kreutznach projekt powrotu do koncepcji austro-polskiej, tj. rezygnacji przez Niemcy z bezpośredniego panowania nad większością ziem byłego Królestwa Polskiego i utworzenia na tym terenie państwa polskiego połączonego unią z Austro-Węgrami. W zamian Austro-Węgry miały zrezygnować na rzecz Niemiec ze swoich wpływów na terenie Rumunii. Koncepcja Kuhlmanna nawiązywała do szerszej idei niemieckiej Mitteleuropy - stworzenia na wschód i południe od Niemiec bloku mniejszych państw podporządkowanych faktycznie politycznym i gospodarczym interesom Rzeszy. Generalicja niemiecka - z Erichem Ludendorffem i Paulem von Hindenburgiem na czele - była nastawiona niechętnie do tego rozwiązania i dyktowała politykom program bezpośredniej aneksji dużej części terytorium Królestwa Polskiego do Rzeszy. Tylko pod tym warunkiem gotowa była zaakceptować związanie resztek Królestwa z Austrią.





1917, 10 października
Odezwa Wydziału Narodowego Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego do wychodźstwa polskiego w Ameryce z apelem o wstępowanie w szeregi armii polskiej.


1917, 15 października

Uznanie przez rząd Wielkiej Brytanii Komitetu Narodowego Polski za reprezentację polityczną Polski. W Warszawie na mocy decyzji cesarzy Austro-Węgier i Niemiec, do składu Rady Regencyjnej zostali powołani: abp warszawski Aleksander Kakowski, prezydent stolicy ks. Zdzisaław Lubomirski oraz hr. Józef Ostrowski.


1917, 9-21 listopada

Obradował zwołany z inicjatywy Rady Miejskiej w Warszawie zjazd przedstawicieli miast polskich. Na zjeździe powołano do życia Związek Miast Polskich.

1917, 7 grudnia

Mianowanie przez Radę Regencyjną pierwszego rządu restytuowanej aktem 5 XI 1916 państwowości polskiej. Premierem został historyk i działacz niepodległościowy Jan Kucharzewski.

1917, 11 grudnia

Utworzenie polskiego Komisariatu w ramach jednych z ministerstw bolszewickiego rządu Rosji Ludowego Komisariatu do Spraw Narodowości, kierowanego przez Józefa Stalina. Podobnie jak analogiczne komisariaty tworzone dla innych narodowości (m.in. litewskiej, łotewskiej, estońskiej, białoruskiej), Polski Komisariat - pod przewodnictwem Stanisława Leszczyńskiego - miał zajmować się przygotowaniem wprowadzenia władzy sowieckiej na terenach wydzielających się na zasadzie narodowej spod panowania carskiego. W pierwszej kolejności Komisariat do Spraw Narodowości podejmował walkę z istniejącymi wciąż w Rosji „burżuazyjnymi" organizacjami polskimi -takimi jak Komisja Likwidacyjna czy Naczpol.


1917, 22 grudnia
Rozpoczęcie pertraktacji pokojowych między Rosją Sowiecką a delegacją państw centralnych w Brześciu nad Bugiem; premier Jan Kucharzewski bezskutecznie domagał się dopuszczenia Polski do tych rokowań, które miały rozstrzygać o losie ziem polskich.

1918, 3 stycznia
Dekret Rady Regencyjnej o tymczasowej organizacji Władz Naczelnych w Królestwie Polskim. Rozgraniczał on kompetencje Rady Regencyjnej, Rady Ministrów i Rady Stanu, a także ustalał szczegółowo organizację pracy i zakres odpowiedzialności wewnątrz Rady Ministrów.


1918, 5 stycznia
Przemówienie premiera rządu Wielkiej Brytanii Davida Lloyd George'a do delegatów na kongres Trade Unionów (związków zawodowych) na temat celów wojny. Brytyjski premier stwierdził konieczność odbudowy Polski niepodległej, „obejmującej wszystkie żywioły rdzennie polskie, które chcą wejść w jej skład" (otwierało to perspektywę plebiscytów jako sposobu ustalania przebiegu granicy przyszłej Polski z jej sąsiadami).



1918, 8 stycznia
„ W Kongresie USA prezydent Thomas Wbodrow Wilson przedstawił w orędziu nową inicjatywę pokojową w 14 punktach. 13. punkt dotyczył Polski: „Powinno być utworzone niepodległe państwo polskie, które winno obejmować ziemie zamieszkane przez bezspornie polską ludność, mieć zapewniony wolny i bezpieczny dostęp do morza, i którego niezawisłość polityczna, gospodarcza oraz całość terytorialna winny być zagwarantowane układem międzynarodowym". Orędzie Wilsona było kolejnym wielkim krokiem na drodze do międzynarodowego uznania konieczności odbudowy państwa polskiego. Choć nie precyzowało zasięgu terytorium należnego Polsce, to jednak wyraźnie sugerowało, że poza obszarem zaboru rosyjskiego będzie obejmowało tereny zajmowane przez Niemcy i Austrię.
1918, 17 stycznia
Depesza premiera Jana Kucharzewskiego do władz niemieckich oraz austro-węgierskich domagająca się dopuszczenia Polski do uczestnictwa w rozmowach pokojowych prowadzonych w Brześciu między mocarstwami centralnymi i Rosją Sowiecką oraz Ukrainą. W odpowiedzi niemiecki minister spraw zagranicznych Richard Kiihlmann stwierdził, iż strona bolszewicka uniemożliwia dopuszczenie delegatów Polski do rokowań, gdyż nie uznaje ani autonomii utworzonego aktem 5 listopada 1916 polskiego państwa, ani legalności jego rządu.


1918, 3 lutego
W walce z oddziałami bolszewickimi I Korpus Polski na Wschodzie dowodzony przez gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego opanował twierdzę Bobrujsk w rejonie swojej koncentracji. Bolszewicy żądali od Dowbora rezygnacji z osłony polskich dworów, wprowadzenia do Korpusu rewolucyjnych rad żołnierskich, a także czynnego opowiedzenia się po stronie nowej, bolszewickiej władzy. Obok Korpusu Dowbora, liczącego w lutym 1918 (już po odejściu części żołnierzy zaagitowanych przez bolszewików) ok. 12 tys. ludzi, formowały się dwa inne korpusy. II Korpus (pod dowództwem gen. Jana Stankiewicza) tworzył się na obszarze frontu rumuńskiego -w Besarabii i na Bukowinie, osiągając w końcu lutego 1918 liczebność ok. 4 tyś. żołnierzy. III Korpus powstał na Ukrainie, gdzie organizował go gen. Eugeniusz Michealis de Henning. Korpus t skoncentrowany został w rejonie Winnicy.

1918, 15 lutego
Tworząca trzon Polskiego Korpusu Posiłkowego II Brygada Legionów pod dowództwem Józefa Hallera na wieść o warunkach pokoju brzeskiego opuściła szeregi armii austro-węgierskiej i przedarła się (w sile ok. 1600 oficerów i żołnierzy) przez front pod Ra-rariczą na Bukowinie, rozbijając zastępujący jej drogę pułk austriacki. Reszta żołnierzy PKP została internowana przez austro--węgierskie władze wojskowe w obozach Huszt, Marmaros-Szi-get, Szeklencze i Dulfalva.



1918, 18 lutego
Wobec braku postępu w rokowaniach z Rosją Sowiecką armie niemiecka i austro-węgierska rozpoczęły marsz na wschód, zajmując całą Białoruś, Ukrainę, a także Łotwę i Estonię. Krajowa Rada Litewska (Taryba) proklamowała przywrócenie państwa litewskiego ze stolicą w Wilnie.


1918, 22 lutego
Podpisana została umowa polsko--francuska w sprawie formowania Armii Polskiej we Francji. Zwierzchnictwo polityczne nad armią uzyskał Komitet Narodowy Polski


1918, 26 lutego
Po wkroczeniu armii niemieckiej na Białoruś gen. Józef Dowbór-Muśnic-ki zawarł układ przewidujący oddanie się pod rozkazy Rady Regencyjnej, nienaruszalność terenu sześciu powiatów zajętych przez Korpus oraz udzielenie pomocy w transportowaniu wojsk niemieckich.

1918, 3 marca
Rosja Sowiecka zawarła pokój z Niemcami i Austro-Węgrami w Brześciu. Rosja wyrzekała się w nim Finlandii, Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi, Ukrainy, a także Zakaukazia. To ogromne terytorium przechodziło pod faktyczny protektorat niemiecki.


1918, 18 marca
W warszawskiej kawiarni „Udziałowa" odbyło się spotkanie grupy autorów, muzyków, krytyków i działaczy kulturalnych, inicjujące powołanie polskiego Związku Autorów i Kompozytorów (późniejszego ZAiKS-u).




1918, 28 marca
Po dołączeniu swej II Brygady Józef Haller objął dowództwo nad II Korpusem Polskim na Wschodzie. Reorganizacja Korpusu odbywała się na Ukrainie w rejonie Humania, a następnie pod Kaniowem nad Dnieprem. Korpus uznał również warszawską Radę Regencyjną jako swą władzę zwierzchnią.



1918, 4 kwietnia
Powołanie przez Radę Regencyjną gabinetu Jana Kantego Steczkowskiego. Po raz pierwszy zostały w nim utworzone m.in. ministerstwa Zdrowia Publicznego, a także Opieki Społecznej i Ochrony Pracy.


1918, 9 kwietnia
Na podstawie ustawy Rady Regencyjnej o Radzie Stanu Królestwa Polskiego zostały przeprowadzone wybory do Rady Stanu. O 55 miejsc (drugie 55 miejsc nie podlegało wyborowi, lecz było obsadzane z urzędu bądź nominacji Rady Regencyjnej) ubiegali się przedstawiciele 21 ugrupowań politycznych. Zwyciężyli zdecydowanie „pasywiści" — w większości zwolennicy Narodowej Demokracji, zdobywając 34 mandaty.


1918, 11 maja
Po wydaniu przez Niemców ultimatum żądającego złożenia broni przez wojsko polskie na Ukrainie gen. Józef Haller na czele II Korpusu zdecydował się na walkę. 12-godzinny opór połskicłi oddziałów pod Kaniowem skończył się ich klęską. Połowa Korpusu została internowana, reszta (blisko 3 tys. żołnierzy, w tym gen. Haller) zdołała zbiec za Dniepr. Gen. Haller poprzez Moskwę i Munnań przedostał się ostatecznie do polskiej armii tworzącej się we Francji.


1918, 21 maja
Niemcy wymusili na I Korpusie gen. Józefa Dowbora-Muśnickie-go przyjęcie umowy o rozbrojeniu. Część żołnierzy zbiegła na Murmań, skąd przedostała się do armii polskiej we Francji.

1918, 5 czerwca
Najwyższa Rada Wojenna w Wersalu (obradowali m.in. premierzy Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch) podjęła uchwałę o konieczności utworzenia państwa polskiego: zjednoczonego, niepodległego, z dostępem do morza.


1918, 29 sierpnia
Rada Komisarzy-Ludowych (rząd Rosji Sowieckiej) w ramach wypowiadania wcześniej zawartych traktatów, które utraciły moc w wyniku sowiecko-niemieckie-go pokoju w Brześciu, stwierdziła także nieważność traktatów rozbiorowych z 1795. Praktyczne znaczenie tego aktu było znikome, ponieważ w tym momencie terytorium przedrozbiorowe Rzeczpospolitej było poza kontrolą Rosji, pod panowaniem Niemiec i Austro-Węgier



1918, 20-22 września
I Zjazd Polskich Stowarzyszeń Sportowych i Gimnastycznych w Warszawie.


1918, 28 września
KNP ustalił z rządem francuskim, że wszelkie polskie oddziały wojskowe formowane we Francji i poza jej granicami do walki z państwami centralnymi będą tworzyć samodzielną Armię Polską, sprzymierzoną z armiami państw koalicji. Tydzień później polityczny zwierzchnik Armii Polskiej - KNP mianował gen. Józefa Hallera naczelnym wodzem.


1918, 2 października
Jan Kanty Steczkowski złożył dymisję swego gabinetu.


1918, 7 października
Rada Regencyjna rozwiązała Radę Stanu i zapowiedziała powołanie nowego rządu, który miał być złożony z „przedstawicieli najszerszych warstw narodu i kierunków politycznych", a następnie niezwłoczne przygotowanie wyborów do sejmu. Poinformowała o tym w odezwie Do Narodu Polskiego, proklamującej niepodległość na podstawie „jasnej, stanowczej i jednomyślnej woli narodu polskiego" oraz zasad pokojowych prezydenta Wilsona z 8 I 1918


1918, 8 października
W Warszawie rozpoczęło działalność Towarzystwo Polskiego Czerwonego Krzyża.


1918, 11 października
Anulowanie wymogu posiadania specjalnych przepustek pozwalających na podróże w granicach Generał-Gubernatorstwa Warszawskiego.

1918, 12 października
Rada Regencyjna wydała dekret 0 przejęciu zwierzchnictwa nad Wojskiem Polskim, które - według
nowej roty - miało zostać zaprzysiężone Radzie „jako tymczasowej zastępczyni przyszłej władzy zwierzchniej Państwa Polskiego". Polskie organizacje polityczne 1 społeczne oraz polska prasa zaboru pruskiego wydały deklarację wyrażającą wolę przyłączenia ziem tegoż zaboru do Polski. Na wiecu ludności polskiej Księstwa Cieszyńskiego w Boguminie i Orłowej proklamowano przyłączenie Księstwa do Polski. Rząd włoski uznał Armię Polską we Francji za sojuszniczą.


1918, 14 października
Wymarsz 1. Dywizji Armii Polskiej we Francji na front w Lotaryngii. Dywizja weszła w skład 10. Korpusu armii francuskiej i zajęła pozycje pod Moyen Montrer.


1918, 14-16 października
PPS przeprowadziła w Warszawie i innych miastach Królestwa strajk polityczny przeciw okupantowi niemieckiemu, żądając m.in. zwolnienia Józefa Piłsudskiego i Kazimierza Sosnkowskiego z Magdeburga.


1918, 15 października
Ignacy Daszyński i Stanisław ułąbiński przedstawili uchwałę posłów polskich do parlamentu austro-węgierskiego ogłaszającą, iż „uważają się od tej chwili za poddanych i obywateli wolnego i zjednoczonego państwa polskiego".


1918, 16 października
Cesarz Karol I wydał manifest o przekształceniu Austro-Węgier w federację narodowych organizmów państwowych.



1918, 17 października
W Poznaniu odbył się tajny zjazd przedstawicieli Sokolstwa Wielkopolskiego. Uchwalono powołanie Straży Obywatelskiej, której dozbrajaniem zajęła się POW. Organizacje te odegrały decydującą rolę w wyzwoleniu Wielkopolski


1918, 19 października
Ukraińska Rada Narodowa pod przewodnictwem Jewhena Petruszewycza ogłosiła we Lwowie zespolenie wszystkich etnicznych obszarów ukraińskich należących do monarchii habsburskiej.

Stronnictwa polskie na Śląsku Cieszyńskim powołały 17-osobową Radę Narodową Księstwa Cieszyńskiego jako tymczasową władzę zwierzchnią.


1918, 20 października
Uczestnicy manifestacji w Wilnie na rzecz przyłączenia Litwy do Polski zostali zmasakrowani przez wojsko niemieckie.


1918, 21 października
Austriackie władze zniosły wojskową ochronę dawnej granicy au-striacko-rosyjskiej, oddzielającej Galicję od terenów okupowanych byłego Królestwa.


1918, 23 października
Rada Regencyjna powierzyła utworzenie nowego rządu Józefowi Świeżyńskiemu, po zrzeczeniu się misji formowania gabinetu przez Jana Kucharzewskiego. Rząd zosta! powołany już bez zatwierdzenia przez władze okupacyjne.


1918, 27 października
Rząd Józefa Swieżyńskiego ogłosił ustawę o powszechnym obowiązku służby wojskowej i formowaniu narodowej armii regularnej, mianując szefem jej sztabu gen. Tadeusza Rozwadowskiego (zastępcę komendanta twierdzy krakowskiej). Decyzja została powzięta bez porozumienia z władzami okupacyjnymi i mianowanym przez nie naczelnym wodzem Polskiej Siły Zbrojnej gen. Hansem von Besele-rem. Przygotowywano się także do przejęcia kolei i tworzono zalążki administracji na wypadek ostatecznego załamania panowania nie-miecko-austriackiego.


1918, 3 listopada
Rząd Józefa Świeżyńskiego, po wydaniu orędzia zapowiadającego utworzenie nowego gabinetu z przedstawicieli ugrupowań lewicowych, chłopskich i robotniczych (tekę ministra spraw wojskowych objąć miał więziony w Magdeburgu Józef Piłsudski), został zdymisjonowany przez Radę Regencyjną. Rada powołała nowy rząd pod kierunkiem Władysława Wróblewskiego


1918, 4 listopada
Oddziały ukraińskie niespodziewanym atakiem zajęły Przemyśl. Polska samoobrona zdołała utrzymać linię kolejową i dzielnicę Za-sanie, co pozwoliło na utrzymanie łączności z Krakowem aż do momentu odsieczy. Walki ukraińsko-polskie we Lwowie koncentrowały się wokół dworca kolejowego, lotniska i innych strategicznych punktów miasta.
Płk Edward Rydz-Śmigły objął dowództwo nad oddziałami polskimi na terenach okupacji austriackiej.
W Sarajewie władzę nad miastem i koszarami przejęła grupa wojskowych - Polaków z armii austriackiej, przystępując do formowania oddziału polskiego.



1918, 5 listopada
Polska Rada Narodowa i czeski Na-rodni Vybor pro Slezsko zawarły układ o podziale Śląska Cieszyńskiego według zasady etnograficznej. Zgromadzenie Narodowe w Jabłonce na Orawie proklamowało przynależność państwową Orawy i Spiszu do polski.


1918, 6 listopada

W walkach ukaińsko-polskich o Lwów nastąpiło rozgraniczenie sfer zajętych przez obie strony. Polska obrona została podzielona na 6 odcinków . Głównymi jej bastionami zostały: Dom Akademicki, Technika, szkoła im. Sienkiewicza, Góra Stracenia, dworzec kolejowy.


1918, 6-7 listopada

W Lublinie powstał Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z socjalistą Ignacym Daszyńskim na czele. Tekę wojskową objął płk Edward Rydz-Śmigły., występujący jako zastępca Józefa Piłsudzkiego. Na wybór w Lublinie wpłynął fakt, że kierowana przez Rydza-Śmigłego POW w tej właśnie strefie okupacji Królestwa przeprowadziła skuteczną akcję usuwania okupantów. Wincenty Witos wycofał się z rządu. Odezwa proklamująca utworzenie rządu wzywała do budowy „Ludowej Rzeczpospolitej Polskiej", opartej na radykalnych reformach społecznych (8-godzinny dzień pracy, zniesienie wielkiej i średniej własności ziemskiej, upaństwowienie głównych gałęzi przemysłu, powszechne, obowiązkowe, świeckie nauczanie szkolne itp,).



1918, 8 listopada
Komitet lubelski SDKPiL opowiedział się przeciw idei niepodległości, reprezentowanej przez rząd Daszyńskiego, i wezwał do tworzenia Rad Delegatów Robotniczych i Chłopskich na wzór Rosji Sowieckiej



1918, 9 listopada
W Warszawie rozpoczęła się akcja rozbrajania Niemców, prowadzona przez oddziały POW, bojówki PPS, Organizację Wojskową Dowborczyków (byłych żołnierzy I Korpusu Polskiego na Wschodzie), Straż Narodową i in. Podobna akcja rozpoczęła się również na terenie pozostałej części okupacji niemieckiej Królestwa, a także w Wielkopolsce.



1918, 10 listopada
Do Warszawy przyjechał zwolniony z twierdzy magdeburskiej Józef Piłsudski. Został powitany na dworcu przez ks. Zdzisława Lubomirskiegof członka Rady Regencyjnej (której w tym dniu generał-gubernator Hans von Beseler przekazał formalnie władzę w Warszawie).

Stowarzyszenie Żydów Amerykańskich wydało deklarację z żądaniem przyznania specjalnych praw ludności żydowskiej w przyszłym państwie polskim i objęcia jej międzynarodowymi gwarancjami.
Pod Przemyśl dotarły oddziały polskie pod dowództwem Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, idące z odsieczą dla Lwowa. Dwa dni później Przemyśl był wolny.