Zagadnienia egzaminacyjne-Prawo

1. POJĘCIE PRAWA (idea ładu społecznego)

Prawo jest zespołem norm postępowania kształtującym zachowania międzyludzkie.

Prawo - w najstarszym znaczeniu; podstawowy instrument zapewnienia ładu społecznego. Uregulowanie sposobu życia społecznego – inne normy mają w tym zakresie mniejsze znaczenie, ale prawo nie może istnieć bez uwzględnienia innych norm (np. religijnych).

Prawo – to zespół generalnych i abstrakcyjnych norm postępowania ustanowionych lub uznanych w odpowiedniej formie przez kompetentne organy państwowe. Jest to jedna z możliwych koncepcji traktująca prawo jako zespół ... . Prawny porządek Polski jest porządkiem o charakterze pozytywistycznym z elementami prawa natury.
Prawo natury o zmiennej treści [Rudolf Stammler] – forma prawa się nie zmienia, zmienia się jego treść ze względu na moment historyczny ® zmienność prawa natury.

Norma generalna – adresat wskazany generalnie, tzn. np. każdy.
Norma abstrakcyjna – stale lub wielokrotne zachowania.

KONCEPCJA ROZUMIENIA PRAWA:
Prawo jako zespół tak czy inaczej rozumianych norm postępowania.
Prawo jako jakiś fakt społeczny.

KONCEPCJE (NURTY) PRAWA:
Prawnonaturalny ®
Prawo jako zespół norm postępowania.
Pozytywistyczny ®
Koncepcja trzeciej drogi

Pozytywistyczna ® uznaje się, że treść norm prawnych wyznaczona jest aktami stanowienia lub uznawana przez odpowiednie organy państwa.
Prawnonaturalna.
Realistyczna – prawo jest jakimś faktem społecznym: „nie chodzi o prawo w książkach \\, lecz o prawo w działaniu”.
Hermeneutyczna.
Teoria argumentacji prawniczej.
Retoryka prawnicza.

KONCEPCJE TRAKTUJĄCE PAŃSTWO JAKO ZESPÓŁ NORM:

1. Koncepcja pozytywistyczna – rozwinęła się w XIX wieku w Niemczech, uznająca za istotne teksty aktów prawnych i praw w nich zawartych (metoda formalno-dydaktyczna). Realizacja tego prawa zabezpieczona przymusem.
2. koncepcja prawno-naturalna, dwa typy ujmowania prawa:
v preferuje się funkcjonowanie odrębnego od prawa pozytywnego – prawa naturalnego (razem muszą być zgodne)
v funkcjonuje pewien wzorzec pojmowany jako system moralny, zespół wartości, które wyznaczają prawo sprawiedliwe i kryteria oceny prawa pozytywnego (uzasadnienie religijne i uzasadnienie laickie).

Koncepcje ujmujące prawo jako zespół faktów i przeżyć psychicznych:

1. Koncepcje realistyczne: związane z funkcjonowaniem prawa amerykańskiego. Prawem jest to co jest w praktyce stosowane ® funkcjonalizm amerykański XIX/XX wieku [Karl Llewellyn]
a. Teoria przepowiedni – jakąś normę prawną uznaje się za obowiązująca jeżeli jest to dostatecznie prawdopodobne, że norma ta będzie realizowana, a w przypadku jej przekraczania – sankcjonowana.
b. Teoria uznania – normę prawną uznaje się za obowiązującą jeżeli adresaci tej normy nie będą skłonni do stawiania oporu, gdy za przekroczenie normy zostanie wymierzona sankcja.
Prawo – fakt, który nadaje się do realizowania.

Realizować normę - znaczy postępować według jej wskazań (nieświadomie).
Przestrzeganie normy – postępowanie według wskazań tej normy, bo wiemy ze ona obowiązuje (świadomie).

KONCEPCJA TRZECIEJ DROGI, koncepcje:

· A. Hermeneutyczna
· B. Konsensualna
· C. Retoryczno-topiczna
· D. Scjentystyczna
A. Dociekanie istoty tekstów biblijnych, świat można poznać poprzez język i teksty; tekst i podmiot tworzą jedność; przedrozumienie ® spirala wewnętrzna [czytanie i coraz większe zrozumienie tekstu] i spirala zewnętrzna [ relacje między czytanym tekstem, a otaczającym światem (badanie i porównywanie sensu tekstu z tym co funkcjonuje na zewnątrz)].
B. Potrzebny jest konsensus co do prawa. Prawem jest to na co zgodzi się większość.
C. Retoryka – nauka o argumentowaniu. Topika – wskazuje nam, które argumenty są skuteczne.

2. Koncepcje hermeneutyczne.
a) jakaś określona koncepcja filozoficzna – jest swoistą filozofia rozumienia – spirala hermeneutyczna – tekst, fakt, tekst, fakt itd. Aż do zrozumienia i interpretacji tekstu.
b) Koncepcja interpretacji prawa – hermeneutyka prawnicza – kierunek interpretacji prawa, wykorzystuje hermeneutyczną koncepcję filozoficzną do interpretacji prawa.

3. Psychologistyczna teoria prawa Leona Petrażyckiego.

4. W teorii argumentacji prawniczej zakłada się konsensualną koncepcję prawdy (to na co zgodzimy się wszyscy).

5. Koncepcja retoryki prawniczej – (nie ma charakteru filozoficznego). Technika zdobywania akceptacji dla głoszonych przez kogoś twierdzeń (zajmuje się metodami przekonywania) ® Prawem jest zespół norm, który może liczyć na społeczną akceptację w drodze przekonania.

Prawo pojawia się tylko wówczas , gdy mamy do czynienia z relacjami między jednostkami ludzkimi w ramach mniej lub bardziej zorganizowanej grupy społecznej.
Prawo nie dotyczy stosunku człowieka do niego samego, do bóstwa, elementów i zjawisk przyrody, chyba że stosunki te mają jakieś odniesienie i uwarunkowania społeczne.
Prawo wyraża wartości i potrzeby w szerszym lub węższym zasięgu społecznym, ma je chronić i urzeczywistniać.
Prawo powstaje jako produkt procesu decyzyjnego mniej lub bardziej sformalizowanego, toczącego się najczęściej w ramach takiej zbiorowości jaką jest państwo.
Prawo jest formułowane i sankcjonowane przez społeczeństwo za pośrednictwem jego instytucji.
Realne obowiązywanie norm prawnych uzależnione jest od społecznego przyzwolenia dla prawa.

2. PRAWO I PAŃSTWO. WZAJEMNE ZWIĄZKI.

q Koncepcja genetyczna
q Instrumentalizacja prawa [ władza stosuje prawo do realizacji celów politycznych]

1. Prawo ma ścisły związek z państwem gdyż funkcjonuje w ramach państwa.
2. Prawo jest systemem normatywnym, który ma zapewnić ład w społeczeństwie mieszczącej się w granicach jakiejś władzy nad danym terytorium.
3. Państwo jest organizacją sankcjonującą prawo.
4. Prawo nie może funkcjonować bez państwa.
5. Państwo potrzebuje prawa, by zapewniało ład (państwo może wtedy normalnie sprawować władzę). Związek prawa z procesami sprawowania władzy wyraża się w tym, że:
Prawo jest jedynym z podstawowych instrumentów sprawowania władzy publicznej
Prawo jest, a przynajmniej powinno być ramą jakiej procesują się sprawujący władzę
Prawo określa obowiązki i uprawnienia osób nie sprawujących funkcji władczych w ich stosunkach wzajemnych, a także w stosunkach z instytucjami władztwa publicznego.
Prawo ma charakter perswazyjny tzn. kształtuje wyobrażenia , postawy polityczne i zachowania obywateli w takim stopniu, w jakim wyraża treści aksjologiczne.

FUNKCJE PRAWA W PAŃSTWIE:
o Ochronna
o Organizacyjna
o Represyjna
o Wychowawcza
o Społeczna
o Stabilizacyjna
o Dystrybutywna
o Regulacyjna
o Kontrolna
o Dynamizująca
o Indywidualna (partykularna).

3. POJĘCIE TERMINU „PRZEPIS PRAWNY”

Przepis prawny - to jednostka redakcyjna tekstu prawnego będąca zdaniem w sensie gramatycznym wyrażająca normę prawną, albo jakiś element takiej normy zwykle wyróżniona graficznie prze opatrzenie jej nazwą indywidualizującą.

Norma prawna – to taka generalna i abstrakcyjna norma postępowania, która została ustanowiona lub uznana w odpowiedniej formie prze kompetentny organ państwa. Norma prawna obowiązuje wówczas gdy jest to uzasadnione!

Norma postępowania – to wypowiedź zawierająca, skierowany do określonego adresata, zakaz lub nakaz określonego postępowania w określonych okolicznościach.

v Podstawowa jednostka redakcyjna.
v Jednostka redakcyjna tekstu prawnego w postaci zdań w sensie gramatycznym (np. artykuł, paragraf).

PRZEPIS PRAWNY A NORMA PRAWNA (RELACJE):

Używa się tych terminów zamiennie [NIE]
Termin przepis prawny wystarczy do rozwiązania wszystkich problemów prawniczych i nie jest konieczne używanie terminu norma prawna [NIE]
Termin przepis prawny rozumiany jest jako napis, a termin norma prawna to znaczenie tego napisu[NIE]
Uważa się, że termin przepis prawny i norma prawna nie wystarczają do rozwiązywania wszystkich problemów prawniczych, dlatego też powinniśmy się posługiwać terminem reguły prawnej (przepis prawny i norma prawna) ® do rozważań ogólnych (element żargonu prawniczego) [ NIE BARDZO]
Przepis prawny jest czymś innym (różni się ) niż norma prawna. Zakresy nazw przepis prawny i norma prawna wykluczają się. [REGUŁĘ TĄ W PEŁNI AKCEPTUJEMY].

1. Przepis prawny = norma prawna.
2. Wystarczające jest używanie terminu przepis prawny (norma prawna zawiera się w nim).
3. Termin przepis prawny to „napis” a norma prawna oznacza to znaczenie tego napisu.
4. Używa się obydwu ale istnieje jeszcze „reguła prawna”, która jest i przepisem i normą prawną.
5. Przepis oprawny – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego a norma prawna to reguła odtwarzana z tego tekstu prawnego.

4. RODZAJE PZREPISÓW PRAWNYCH (TYPOLOGIA)
A)
Przepisy nakazujące – to takie , które z zachowań możliwych w danych okolicznościach wskazują na jedno, postanawiając, że tak i tylko tak należy się zachować np. „pozwany jest obwiązywany do wniesienia odpowiedzi na pozew w terminie dwutygodniowym od otrzymania pozwu...”
Przepisy zakazujące – to takie, które spośród wszystkich możliwych sposobów zachowań w danych okolicznościach wskazują na jedno, postanawiając, że tak postępować nie wolno np. „Niedopuszczalne jest przywrócenie terminu do złożenia środka odwoławczego od wyroku orzekającego unieważnienie małżeństwa lub rozwód albo ustalającego nieistnienie małżeństwa, jeżeli choćby jedna ze stron zawarła po uprawomocnieniu się wyroku nowy związek małżeński”.
Przepisy dozwalające (inaczej zezwalające) – przewidują możliwość wyboru określonego sposobu zachowania, przy czym zachowanie to nie jest zakazane ani nakazane. Wśród nich można wyróżnić: wypowiedzi uchylające poprzednio obowiązujące normy; wypowiedzi stwierdzające, że jakaś norma nie obowiązuje; normy zakazujące ingerować w strefę działań jakiejś osoby; normy kompetencyjne np. „Każda ze stron może w piśmie procesowym żądać przeprowadzenia rozprawy w jej nieobecności”.
B)
1. PZREPISY BEZPOŚREDNIO WYZNACZAJĄCE ZACHOWANIA ADRESATA (nakazujące i zakazujące):

· Bezpośrednio wyznaczające działania (zachowanie adresata)
Np. „zarząd spółki niezwłocznie po ustaleniu statutu składa wniosek o wpisanie spółki do rejestru handlowego”

· Bezpośrednio wyznaczające zaniechania
Np. „kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednio niebezpieczeństwem utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia lub poważnego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3”.

· Bezpośrednio wyznaczające jednocześnie działania i zaniechania
Np. „kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 5”

2. PRZEPISY POŚREDNIO WYZNACZAJĄCE ZACHOWANIA ADRESATÓW:
Przepisy konstrukcyjne [ kształtują możliwości funkcjonowania prawa: wyznaczają pewne normatywne stany rzeczy (budowa systemów organów i ich kompetencji); przepisy, które kształtują reguły konstrukcji systemu prawnego]:

@ przepisy wyznaczające struktury organizacyjne
@ przepisy kształtujące kompetencje

Przepisy o przepisach - [przepisy dotyczące znaczeń, wyrażeń użytych w innych przepisach (przepisy legalne); definicje legalne ® ich celem jest doprecyzowanie treści i zakresu określonych terminów użytych w tekście prawnym.
definicje zakresowe ® wyliczające elementy składowe zakresu nazwy
definicje klasyczne ® termin A oznacza B albo termin A znaczy tyle co, wyrażenie D
definicje agregatowe ® w jednym przepisie stosują technikę wyliczeniową uwzględniając wiele definicji pojęć.
Definicje bywają zgrupowane w tekście prawnym w specjalnie wydzielonym słowniczku].

@ przepisy ustalające znaczenie wyrażeń użytych w innych przepisach
@ przepisy dotyczące obowiązywania innych przepisów
@ przepisy odsyłające do innych przepisów : ®

# przepisy derogacyjne (uchylające)
# przepisy kolizyjne
# niektóre przepisy przejściowe Główne przepisy wprowadzające
# przepisy dostosowujące
# inne przepisy wprowadzające

Przepisy uchylające (derogacyjne):
# wyraźne - uchylają obowiązywanie konkretne i wyczerpująco powołanych w nich przepisów prawnych bądź całych aktów normatywnych.
# dorozumiane - uchylają przepisy en bloc, bez konkretnego ich wymieniania, poprzestając na ogólnikowym sformułowaniu.

Przepisy kolizyjne – rozstrzygają o obowiązanie jednego z dwóch przepisów albo jednej z grupy przepisów w sytuacji gdy ten sam typ zachowań jest różnie przez nie regulowany (reguły kolizyjne).

Przepisy przejściowe – regulują zakres zastosowania nowych przepisów w sprawach dotyczących stosunkowo ukształtowanych pod rządami starych przepisów.

Przepisy dostosowujące – określają sposób dostosowania się adresatów do nowych regulacji.

Inne przepisy wprowadzające – to takie przepisy, które dokonują zmian w treści poprzednio obowiązujących przepisów.

C)
PRZEPISY W ZALEŻNOŚCI OD SKALI KONKRETNOŚCI:

Przepisy samodzielne ( konkretne) – wprost wskazują powinne zachowanie się.
Przepisy odsyłające – odsyłają po informacje dotyczące powinnego zachowania się do innych przepisów (samodzielnych):

~ przepisy odsyłające systemowo (odsyłają do systemu prawa)
~ przepisy odsyłające pozasystemowo (przepisy odsyłające do reguł spoza systemu prawa) ® system ma być otwarty „klauzule generalne”.
klauzula generalna to taka część przepisu prawnego, która odsyła do pozaprawnych reguł o charakterze aksjologicznym w związku ze stosowaniem prawa.

Klauzule generalne klasyczne ® odesłanie do norm pozaprawnych ® jest to zwrot:
# będący częścią przepisu prawnego
# uzależniający rozstrzygnięcie w danej sytuacji faktycznej o zgodności z ogólnymi regułami o charakterze aksjologicznym nie sformułowanymi w tekście prawnym.
# którego treść jest lub może być podstawą podjęcia decyzji w procesie stosowania obowiązujących przepisów prawa.

Klauzule generalne funkcjonalne ® gdy chodzi o inne odesłanie ® jest to zwrot /do wartości ?/ ( zwrot porównawczy, zwrot skłonnościowy):
# będący częścią przepisu prawnego
# wymagający dokonania swoistej analizy określonego stanu rzeczy w celu:
· zaliczenie danego stanu rzeczy do typu stanów rzeczy odpowiadających określonemu w przepisach wzorcowi, który organ stosujący prawo obwiązywany jest uwzględnić podejmując określone działanie w sferze obowiązującego prawa, albo
· zaliczenia takiego stanu rzeczy do typu stanów rzeczy nie odpowiadających takiemu wzorcowi, który organ stosujący prawo obwiązywany jest uwzględnić podejmując określone działanie w sferze obowiązującego prawa.

# którego treść jest lub może być podstawą podjęcia decyzji w procesie stosowania obowiązujących przepisów prawa.

Klauzule uzupełniania ® uwzględnia jakieś regulacje nie pochodzące od organów państwowych (np. samorząd lekarski, adwokacki) dla określenia praw czy obowiązków takiej czy inne osoby ® jest to zwrot:

# będący częścią przepisu prawnego
# uzależniającym rozstrzygnięcie w danej sytuacji faktycznej od zgodności z ogólnymi regułami w taki sposób, że prowadzi do aktualizacji czy dezaktualizacji obowiązków prawnych postępowania zgodnie z normami pozaprawnymi.
# którego treść jest lub może być podstawą podjęcia decyzji w procesie stosowania obowiązujących przepisów prawa.

REGUŁY ODESŁANIA :

a) zasady współżycia społecznego ( konstrukcja teoretyczna, abstrakcyjna, sztucznie sformułowana na potrzeby systemu norm prawnych) ® wiążą się z solidarystycznym nurtem moralności: etyki normatywne / doktryny moralne ® 1)nurt hedonistyczny; 2) nurt perfekcjonistyczny; 3) nurt solidarystyczny („higiena współżycia społecznego”)
b) zwyczaje
c) obyczaje
d) reguły słuszności
e) dyrektywy techniczne i reguły porządkowe
f) inne reguły społeczne

Przepisy blankietowe – (określają sankcje prawne dal innych ogólnie określonych przepisów prawa ® np. przy odesłaniu do takiej regulacji której jeszcze nie ma); przepis odsyłający i ten do którego jest odesłanie; są współobowiązujace; brak związku czasowego między obowiązującymi przepisami blankietowymi i przepis blankietowy na którego nieobowiązywanie przepis blankietowy przewiduje sankcje.
D)
ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB REALIZACJI:
~ ogólne (szerszy zakres od szczegółowego zakresu regulacji) lex generalis
~ szczegółowe lex specialis
E)
WEDŁUG PRZEDMIOTU REGULACJI:
~ przepisy prawa cywilnego
~ przepisy prawa karnego
F)
WEDŁUG MOŻLIWOŚCI ODSTĄPIENIA STOSOWANIA PRZEPISU:
~ bezwzględnie wiążące – kogentne ( stosowane)
~ względnie stosowane (zależą od woli adresatów)
~ wiążąco stosowane
~ dyspozytywne – względnie wiążące (stosunek prawny na zasadzie porozumienia)
~ semilimperatywne (semidyspozytywne) ® jednostronnie bezwzględnie obowiązujące (wiążące) – np. na korzyść strony słabszej ( w określony sposób ).

G)
DOTYCZĄCE WYSŁAWIANIA INNECH PRZEPISÓW – przepisy wprowadzające.

5. SPOSOBY WYSŁAWIANIA PRZEPISÓW W TEKSTACH PRAWNYCH

w formie pozornie opisowej
w formie powinnościowej
nakazowy sposób wyrażania obowiązku
w formie rozkaźnikowej
zakazujące
zezwalające
wyliczające ® wyczerpująco, niewyczerpująco
w formie tablic, map, wykresów , rysunków itp.


6. NORMY POSTĘPOWANIA I INNE TYPY WYPOWIEDZI

Norma postępowania – jest to wypowiedź bezpośrednio formułującą odniesiony do określonych podmiotów nakaz albo zakaz oznaczonego zachowania w określonych okolicznościach.
W normie postępowania znajdujemy wskazanie: kto ( adresat, kiedy (określenie okoliczności) oraz co czynić powinna (dyspozycja). Normy postępowania należą do wyrażeń deryktywalnych, nie są zdaniami w sensie logicznym. Wyrażają życzenie (forma optatywna).

A (kto?) O (kiedy?) (dyspozycja)N/Z/D/ Z
adresat okoliczności nakazujące/ zakazujące/ dozwalające/ zachowanie

Normy (adresat okoliczności):
Generalne – normy wskazujące adresata nazwą rodzajową np. każdy, ktokolwiek.
Indywidualne – adresat wskazany jest przez nazwę indywidualną - imię i nazwisko np. Adam Nowak.

Normy (adresat czynności; ze względu na czyn):
Abstrakcyjne - norma wyznacza pewien typ w zasadzie powtarzalnych zachowań, a nie zachowań niepowtarzalnych (zarządzenie ogłoszenia ustawy).
Konkretne – norma wyznacza do spełnienia jakiś określony czyn, który jest niepowtarzalny (np. oddanie określonego długu).

Normy:
Faktycznie ogólne – więcej niż jeden adresat.
Jednostkowe – adresat o określonych cechach jest tylko jeden.
Puste – brak adresata o cechach wskazanych przez normę.

Normy:
Autonomiczne – adresat i normodawca jest tą samą osobą – prawo natury.
Heteronomiczne – adresat i normodawca nie jest ta samą osobą - ustawodawca.

Normy ( ze względu na rodzaj uzasadnienia normy):
Aksjologiczne – związane z wartościami, są społecznie akceptowane.
Tetyczne – ustanowiona przez uprawniony do tego podmiot (który ma do określenia dla innych wzorców postępowania) i nie odwołana.
Faktyczne – normodawca jest w stanie fizycznie zmusić do przestrzegania normy.
Kompetencyjne – ktoś ma kompetencje do stanowienia normy.
Behawioralne – norma będzie realizowana gdyż znajdzie zastosowanie.

Normy:
Bezwzględnie wiążące – nie zależnie od adresatów: iuris cogentis
Względnie wiążące – adresat normy może wyrazić odmienne zdanie; iuris disporitis

Normy:
Merytoryczne – nakazują lub zakazują jakieś zachowania.
Kompetencyjne – udzielają jakiemuś podmiotowi kompetencji (upoważnienia) do dokonania określonych czynności konwencjonalnych ,z takim skutkiem, że przez jej dokonanie powstaną albo zaktualizują się obowiązki innych podmiotów – tych, które podlegają kompetencji.

Norma / zagrożona:
Lex perfecta – (prawo doskonałe) – sankcja nieważności bezwzględnej lub względnej.
Lex plus quam perfecta (prawo więcej niż doskonałe) – sankcja karna (represyjna) i nieważności.
Lex minus quam perfecta (prawo mniej niż doskonałe) – tylko sankcja karna (represyjna).
Lex imperfecta – nie ma sankcji.

Przymus – nie musi być sankcją / Sankcja – rodzajem przymusu.

Ocena – jest to wypowiedź zawierająca aprobatę albo dezaprobatę określonego stanu rzeczy ( przeszłego, teraźniejszego lub przyszłego). Ocen można dokonywać z wielu punktów widzenia. Normy różnią się od ocen tym, że nie aprobują bądź dezaprobują pewne postępowania, ale i pełnią funkcję preferująco-oddziaływującą, tj. postulują, aby adresaci norm zachowywali się zgodnie z ich treścią.
Optatyw – to wypowiedź wyrażająca życzenie, aby określony stan rzeczy w przyszłości powstał, trwał czy też zniknął. Takie wypowiedzi można uznać za wzmocnioną postać ocen. Są w pewnym stopniu podobne do norm, pełnią także funkcję sugestywną. Zaś formułowane są głównie wtedy gdy rysuje się jakieś prawdopodobieństwo spełnienia życzenia.

Dyrektywy – główną funkcją wszelkich norm jest funkcja wpływania na zachowania adresatów. To ze względu na funkcję zalicza się normy do grupy wypowiedzi zwanych dyrektywami . nazwą tą określa się różne typy werbalnych aktów wpływania na zachowanie ludzi. Oprócz norm można tu wymienić przykładowo: zalecenia, wskazówki, rady, sugestie, zachęty, życzenia (optatywy). Dyrektywy wskazują adresatowi pewien sposób zachowania, preferując go przed innymi możliwymi w danej sytuacji.

KONCEPCJA NORM SPRZĘŻONYCH:
- zakłada normy sankcjonowane i sankcjonujące (sankcja nie jest elementem normy prawnej).

Hipoteza Dyspozycja
N1 H1 D1
N2 H2 D2
N3 H3 D3

NORMA SANKCJONOWANA
NORMA SANKCJONUJĄCA
NORMA SANKCJONOWANA
Norma sankcjonowana – określająca adresata i warunki w jakich jest mu coś nakazane, zakazane lub dozwolone czynić (hipoteza) oraz treść owego nakazu, zakazu lub dozwolenia (dyspozycja) [adresaci pierwotni].

Norma sankcjonująca – to norma która określonym adresatom nakazuje wymierzać sankcje za niezrealizowanie nakazów wyznaczonych w innej normie ( normie sankcjonowanej), jeżeli ta ostatnia norma znalazła zastosowanie.

Hipoteza – wyznacza zakres zastosowania normy, określa wobec kogo i w jakich okolicznościach norma jest stosowana.

Dyspozycja – wyznacza sposób postępowania jakiego adresata normy w okolicznościach wskazanych w hipotezie wymaga prawodawca. (zakres normowania normy).

7. POSTAĆ SŁOWNA NORMY POSTĘPOWANIA

Techniki słownego ujęcia norm postępowania w tekstach prawnych ukształtowały się różnorodnie i spontanicznie w różnych kręgach kultury prawnej, a nawet w różnych gałęziach prawa. Stąd w praktyce pojawia się często potrzeba odróżnienia przepisu prawnego i normy prawnej. Można ogólnie powiedzieć, ze poprzez techniczne elementy tekstów prawnych, jakimi są przepisy prawne, ustanawia się normy prawa obowiązującego. Stanowienie tekstów prawnych w tej postaci jest podyktowane względami zwięzłości, jasności i komunikatywności, których wymaga informacja o prawie obowiązującym. Przykładowo przepisy odsyłające pozwalają uniknąć powtórzeń, dzięki wyodrębnieniu przepisów ogólnych i szczegółowych tekst staje się przejrzysty.
8. POJĘCIE NORMY PRAWNEJ

Normą prawną – nazywa się taką normę postępowania, która została ustanowiona albo uznana przez upoważniony organ państwa.
W naszej kulturze prawnej przyjmuje się, ze normami prawnymi są jedynie takie normy postępowania, które są generalne i zarazem abstrakcyjne.

9. BUDOWA NORMY PRAWNEJ

Norma prawna ma określoną budowę, zbudowana jest z :
a) hipotezy
b) dyspozycji
c) sankcji
Według koncepcji trójczłonowej norma ma następującą postać:

(adresat, okoliczności)Hipoteza (kto, kiedy)Zakres zastosowania (N/Z/D, zachowanie)Dyspozycja(co czynić powinien)Zakres normowania Sankcja

Zakres zastosowania – określa wobec kogo i w jakich okolicznościach norma jest stosowalna.

Zakres normowania – klasa zacho0wań adresata normy nakazanych do spełnienia gdy norma będzie zastosowana.

10. SANKCJE I ICH RODZAJE. NORMA A PRZYMUS.

Sankcja – określa jakie negatywne następstwa zastosuje państwo wobec adresata normy, o ile nie zachowa się on zgodnie z treścią dyspozycji w okolicznościach przewidzianych w hipotezie.

Sankcja – groźba zastosowania przymusu przez państwo.

Sankcja za przekroczenie jakiejś normy może być wymierzana w sposób zorganizowany, przez określone powołane do tego instytucje np. sąd. Taką sankcję nazywa się skupioną (zinstytucjonalizowaną). Sankcja może polegać także na spontanicznych reakcjach ludzi z pewnego środowiska na przekroczenie normy i przejawiać się w dezaprobacie, jaka spotyka naruszającego normę, może przybrać formę potępienia, a w skrajnych przypadkach nawet agresji. Taką sankcję nazywa się sankcją rozsianą.
Sankcje – prawo wewnętrzne:
Sankcja karna – kara – jest złem wyrządzanym przez państwo temu, kto dopuszcza się przestępstwa. Polega ona na pozbawieniu osoby odpowiedzialnej za popełnienie przestępstwa dóbr osobistych lub dóbr majątkowych (np. życia, wolności, majątku, dobrego imienia) albo na umniejszeniu tych dóbr.

Sankcja egzekucyjna – występuje w dwóch odmianach.
1. W postaci tzw. wykonania bezpośredniego, wówczas gdy przepisy prawne przewidują przywrócenie stanu rzeczy wymaganego przez dyspozycję normy
2. W postaci tzw. wykonania zastępczego (pośrednie), wtedy gdy wykonanie bezpośrednie nie jest z jakichś względów możliwe
Egzekucję ze względu na przedmiot można podzielić na:
a. egzekucję świadczeń pieniężnych (np. z ruchomości, z wynagrodzenia za pracę, z rachunku bankowego)
b. egzekucję świadczeń niepieniężnych (wydanie rzeczy, spełnienie pewnych czynności lub ich zaniechanie)
c. egzekucję szczególnego rodzaju (np. wykonanie orzeczeń dotyczących odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką).

Sankcja nieważności – wiąże się ona z nieprzestrzeganiem reguł dokonywania czynności konwencjonalnych i polega na tym, że czynność zdziałana niezgodnie z regułami nie będzie czynnością konwencjonalną danego rodzaju lub mówiąc potocznie – będzie czynnością „nieważną”, a w konsekwencji nie wywoła oczekiwanych skutków prawnych albo wywoła tylko niektóre z nich czy nawet takie skutki, których dokonujący tej czynności nie zamierzał osiągnąć.
Bezwzględna [ex lege] – nieważność z mocy prawa od samego początku.
Względna [ex nune] – żeby stwierdzić, że czynność jest nieważna trzeba się zgłosić do odpowiedniego organu aby on stwierdził nieważność.
Bezskuteczności
- zawieszona [kulejąca ® warunkowo skuteczna do czasu potwierdzenia.
- względna ® stwierdzona przez sądy gdy żąda tego strona pokrzywdzona.
Sankcje – prawo międzynarodowe:
Sankcje z natury psychologicznej – napiętnowanie
Retorsje [zgodne z prawem] (represalia – podejmowane w odpowiedzi na bezprawne działanie drugiego państwa – niezgodne z prawe) – środki odwetowe nieprzyjazne dla drugiego państwa ale zgodne z prawem.

11. NORMA PRAWNA, A PRZEPIS PRAWNY

Przepis prawny a norma prawna (relacje):

o używa się tych terminów zamiennie [NIE]
o termin przepis prawny wystarczy do rozwiązania wszystkich problemów prawniczych i nie jest konieczne używanie terminu norma prawna [NIE]
o termin przepis prawny rozumiany jest jako napis, a termin norma prawna to znaczenie tego napisu [NIE]
o uważa się ze termin przepis prawny i norma prawna nie wystarczają do rozwiązywania wszystkich problemów prawniczych, dlatego też powinniśmy się posługiwać terminem reguły prawnej (przepis prawny i norma prawna) ® do rozważań ogólnych ( element żargonu prawniczego) [NIE BARDZO]
o przepis prawny jest czymś innym (różni się ) niż norma prawna. Zakresy norm przepis prawny i norma prawna wykluczają się. [REGUŁĘ TĄ W PEŁNI AKCEPTUJEMY]

1. Przepis prawny = norma prawna.
2. Wystarczające jest używanie terminu przepis prawny (norma prawna zawiera się w nim).
3. Termin przepis prawny to „napis” a norma prawna oznacza to znaczenie tego napisu.
4. Używa się obydwu ale istnieje jeszcze „reguła prawna”, która jest i przepisem i normą prawną.
5. Przepis oprawny – samodzielna jednostka redakcyjna tekstu prawnego a norma prawna to reguła odtwarzana z tego tekstu prawnego.

12. NORMY PRAWNE I NORMY POZAPRAWNE

Normy pozaprawne:
Normy moralne – przez nią rozumie się zazwyczaj normę obowiązującą ze względu na jej uzasadnienie aksjologiczne w ocenach moralnych, mianowicie w ocenach jakichś czynów jako dobrych czy złych.
Normy religijne – uważa się normy, które są ustanowione przez Boga lub są uznane za obowiązujące przez organizację kościelną i które dotyczą spraw kultu religijnego. Przez kult należy rozumieć zespół czynności będących wyrazem szacunku, czci wobec sacrum. Do norm religijnych zalicza się także normy moralne mające inspirację religijną, poparte autorytetem religii.
Normy obyczajowe – nazywa się normy, które są uznawane za obowiązujące w danym środowisku społecznym ze względu na to, że w tym środowisku upowszechnił się nawyk postępowania w określony sposób w określonych sytuacjach, połączony z przekonaniem, że w tych sytuacjach tak właśnie postępować należy.[normy postępowania ukształtowane w świadomości ludzi w wyniku społecznego nawyku].
Normy techniczne – nazywa się normy, które określają jakość produkowanych przedmiotów, ich rozmiary, technikę produkcji, czasem sposób opakowania, przechowywania itp. Są one stanowione na podstawie dyrektyw celowościowych. Które z kolei formułuje się w oparciu o wiedzę dostarczaną przez nauki przyrodnicze.
Normy polityczne –
Normy organizacji społecznej ® np. normy samorządu adwokackiego (klauzule).

13. OBOWIĄZEK, UPRAWNIENIE, KOMPETENCJE

Obowiązek prawny – jest to wyrażony w normie prawnej skierowany do adresata nakaz albo zakaz określonego postępowania. Obowiązek wyznaczony jest więc przez prawo przedmiotowe i oznacza brak swobody wyboru zachowania przez adresata normy. Może mieć charakter pozytywny (obowiązek działania) albo negatywny (obowiązek zaniechania). Na ogół związany jest z normatywną zapowiedzią dolegliwości w wypadku niewykonania. Wyróżnić także można inny przypadek szczególny. Są nim zobowiązania naturalne, tzn. takie, których nie można prawnie wymusić, ale w wypadku ich dobrowolnego spełnienia nie można żądać zwrotu (np. przedawnione wierzytelności).

Uprawnienie – obejmuje sferę zachowań nie nakazanych i nie zakazanych, w której podmiot może dokonywać różnych wyborów, przy czym zachowaniom tym odpowiada sfera zachowań prawie zakazanych bądź nakazanych innych podmiotów. Adresat może zachowywać się zgodnie z dyspozycją normy (zrealizować uprawnienie), albo zaniechać realizacji tego postępowania. Wybór zachowania nie podlega sankcji.

Kompetencja – 1) upoważnienie do dokonania czynności konwencjonalnej doniosłej prawnie; 2) zakres uprawnień instytucji lub osoby; 3) posiadanie wiedzy umożliwiającej wypowiadanie autorytatywnego zdania.

Kompetencja, właściwość – zakres spraw, które podlegają określonemu organowi państwowemu. Rozróżnia się właściwość miejscową (terytorialną), właściwość rzeczową i właściwość funkcjonalną. Organ państwa ma obowiązek przestrzegania swojej właściwości. Naruszenie przepisów o właściwości powoduje z reguły wadliwość postępowania. Przepisy procesowe regulują także rozstrzyganie sporów kompetencyjnych.

14. INSTYTUCJE PRAWNE

W języku prawniczym używany jest termin „instytucje prawne”. Oznacza on trwale ( względnie trwale) formy regulacji prawnych typowych stosunków społecznych. Na instytucje prawną składa się zespół powiązanych ze sobą norm. Przykładami instytucji prawnych są: związek małżeński, spadkobranie, własność, posiadanie, dzierżawa, hipoteka, spółka, spółdzielnia, samorząd terytorialny itp.

Od gałęzi prawa należy odróżnić instytucje prawne. Przez instytucję prawną rozumie się zespół norm powiązanych z sobą funkcjonalnie, a regulujących powstanie, trwanie i ustanie jakiegoś typowego stosunku prawnego. W tym sensie mówi się np. o instytucji małżeństwa, instytucji własności, instytucji ograniczonych praw rzeczowych czy instytucji zastawu oraz hipoteki.

15. POJĘCIE TERMINU „AKT NORMATYWNY”

W węższym znaczeniu przez akt normatywny traktuje się jako synonim pojęć: „akt prawotwórczy”, „akt prawodawczy”, „źródło prawa”, a więc tekst zawierający nie jakiekolwiek przepisy, lecz przepisy prawa (normy prawne). Chodzi ty o akty wydawane przez kompetentne organy prawodawcze, mocą których ustanawiane jest prawo.

W szerszym znaczeniu przez akt normatywny rozumie się każdy tekst zawierający normy postępowania, nie musze to być reguły pochodzące od państwa, niekoniecznie także generalnie – abstrakcyjne.

„Akt prawotwórczy” –® 1) akt w wyniku którego powstaje prawo (źródło prawa); 2) akt zawierający normy kompetencji prawodawczej ® to takie norm kompetencyjne które przekazują jakiemuś podmiotowi prawo do stanowienia lub uznawania powszechnie obowiązujących przepisów prawnych; 3) to taki akt który zawiera powszechnie obowiązujące normy prawne.

„Akt prawny” ® 1) akt zawierający jakieś normy prawne; 2) akt zawierający powszechnie obowiązujące normy prawne; 3) akt prawny używany jest zamiennie z terminem czynności prawnej. To taki akt który wywołuje jakieś skutki w sferze obowiązków prawnych (powstanie, zmiana, rozwiązanie) ® stosunek prawny.

„Źródło prawa” ® 1) oznaczać może dokument czy też formę aktu, z którego poznajemy treść prawa, to znaczy norm ustanowionych czy uznanych przez odpowiedni organ państwa; 2) w innym znaczeniu oznacza czynniki kształtujące prawo, a więc takie jak istniejące stosunki ekonomiczne, tradycja, kultura, historia oraz poziom rozwoju cywilizacyjnego danego kraju, rozpowszechnione w nim obyczaje, systemy religijne i moralne.

„Aktem Normatywnym” ® nazywamy zbiór przepisów prawnych odpowiednio uporządkowanych, wydanych przez upoważniony podmiot (np. prezydenta, parlament, ministra), wyrażających normy w zasadzie generalne i abstrakcyjne oraz opatrzonych nazwą (np. „ustawa”, „dekret”, „rozporządzenie”, „zarządzenie”).

16. MOC POWIĄZANIA AKTÓW NORMATYWNYCH

Powiązania kompetencyjne – aktów prawotwórczych wiążą się z hierarchiczną budową aparatu państwowego. Konsekwencją tego stanu rzeczy jest zróżnicowanie mocy prawnej aktów wydawanych przez różne organy państwa ® Konstytucja, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy akty normatywne wydane na podstawie i w celu wykonania ustawy.
Im wyżej stoi organ w hierarchii aparatu państwowego tym wyższa jest moc prawna aktów przezeń stanowionych. Konkretny akt prawotwórczy w stosunku do innego może mieć moc jemu równą, niższą lub wyższą (powiązanie hierarchiczne).

1. Akt prawotwórczy o niższej mocy prawnej powinien być niezgodny z aktem prawotwórczym o wyższej mocy prawnej.
2. Akt normatywny o wyższej mocy prawnej może uchylić akt normatywny niższej mocy prawnej.
3. Akt normatywny o wyższej mocy prawnej przesądza w pewnym sensie o treści aktu normatywnego o niższej mocy prawnej.
4. Istnieje obowiązek wydawania aktów normatywnych o niższej mocy prawnej jeżeli jest to niezbędne do realizacji postanowień aktów o wyższej mocy prawnej.

Moc prawna – taka cecha aktu normatywnego, która związana jest z pozycją organu wydającego decyzję. Im wyżej stoi organ w hierarchii aparatu państwowego tym wyższa jest moc prawna aktów przezeń stanowionych. Konkretny akt prawotwórczy w stosunku do innego może mieć moc jemu równą, niższą lub wyższą (powiązanie hierarchiczne).

Powiązania merytoryczne – aktów prawotwórczych oznaczają związki między treścią regulowanych stosunków społecznych w poszczególnych aktach normatywnych. System wartości, który stanowi podstawę decyzji prawodawcy powinien być uporządkowany, uzgodnione powinny być zasady preferowania jednych wartości przed drugimi. Dotyczą treści, zawierają spójny system wartości.

Kompetencja prawodawcza – przekazywana w drodze delegacji ®np. art. 92 Konstytucji.

Kwestia delegowania kompetencji:

Delegacja aktów wykonawczych ® kiedy organ mający kompetencje do stanowienia ustaw albo aktów z mocą ustawy przekazuje innemu organowi państwa kompetencje do wydawania aktu względem danej ustawy czy aktu z mocą ustawy wykonawczego.
Subdelegacje aktów wykonawczych ® polega na tym, że organ któremu delegowano kompetencje do wydania danego aktu wykonawczego przekazuje tą kompetencję jeszcze innemu organowi.

17. TYPY AKTÓW NORMATYWNYCH

1. Akty normatywne prawa wewnętrznego.
2. Akty prawotwórcze prawa międzynarodowego publicznego.

Wśród aktów normatywnych prawa wewnętrznego wyróżnia się najczęściej:
a. Akty normatywne organów państwa powszechnie i wewnętrznie wiążące.
b. Akty normatywne organów samorządu terytorialnego powszechnie i wewnętrznie wiążące.

A. Akty normatywne powszechnie wiążące – to akty, które zawierają normy o nieograniczonej podmiotowo mocy wiążącej w danym państwie. Mogą one regulować postępowanie każdej kategorii adresatów. Są aktami o nieograniczonym zasięgu materii, którą mogą regulować. Akty powszechnie wiążące mogą dotyczyć podmiotów na całym terytorium państwa albo mogą mieć zasięg lokalny. ®np. Konstytucja, ustawy, rozporządzenia.

B. Akty prawotwórcze wewnętrznie wiążące – to te akt, które zawierają normy o podmiotowo ograniczonej mocy wiążącej skierowane do adresatów usytuowanych wewnątrz aparatu państwowego albo samorządowego, muszą być pod względem materii regulacji zgodne z aktami powszechnie wiążącymi.® np. zarządzenia

C. Akty normatywne samorządu terytorialnego – to akty organów wspólnot lokalnych powołanych do samodzielnego wykonywania zadań publicznych. Organy stanowiące samorządu są wyposażone w funkcji jest określony ustawowo. Kompetencje legislacyjne organów samorządu terytorialnego są wyrazem zasady decentralizacji działalności prawotwórczej państwa.

D. Akty normatywne o randze ustawy –

E. Rozporządzenia wykonawcze –

F. Akty prawa powielaczowego –

Ogłoszeniem aktu normatywnego nazywamy taką jego publikację w wyniku której może on wejść w życie ® Dziennik Ustaw – urzędowy organ w którym ogłasza się ustawy. Monitor Polski – założony w 1918 roku jako oficjalny dziennik urzędowy RP. Od 1950 roku organ promulgacyjny (oznajmujący) wydawany przez prezesa Rady Ministrów, służy do ogłaszania uchwał Sejmu oraz Senatu i Rady Ministrów, zarządzeń naczelnych i centralnych organów państwa.

18. BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO
Np. ustawy:

1.część tytułowa (pisana w oddzielnych wierszach)

Następujące części:
Oznaczenie rodzaju aktu (nazwa aktu)
Data aktu (ustanowienia)
Ogólne określenie przedmiotu aktu (określenie materii) NAGŁÓWEK
#omawiające (zaczynające się od przyimka „O”)
#rzeczownikowe ( zaczynające się od rzeczownika)

2.preambuła (nie zawsze)
3.przepisy merytoryczne
Przepisy ogólne – określają zakres podmiotowy, przedmiotowy stosunków regulowanych ustawą.
Przepisy szczegółowe
#prawa materialnego
#o trybie postępowania
#wyjątkowo przepisy karne

4.przepisy przejściowe
5.przepisy dostosowujące – zawierające normy konkretne, niepowtarzalne – można je tylko raz zastosować.
6.przepisy końcowe
Derogacyjne – uchylające
O wejściu w życie aktu
Przepisy o wygaśnięciu normy obowiązującej aktu.

7.podpis

Wyróżniamy ustawy:
Konstytucyjna ® nowelizacja konstytucji
Nowelizująca ® zmiana przepisów ustawy
Organiczna ® ustawy ustrojowe, dotyczące podstawowych rozwiązań w zakresie organizacji państwa i aktywności zbiorowości społecznych ( np. ustawa o samorządzie terytorialnym, o stowarzyszeniach)
Zasadnicza ® Konstytucja
Zwykła

Np. akt wykonawczy ( rozporządzenie na podstawie upoważnienia):

1.część tytułowa
Oznaczenie aktu normatywnego i organu który akt wydaje
Data ustanowienia
Określenie podmiotu aktu

2.tekst aktu wykonawczego
Określenie podstawy prawnej
Tekst artykułowany
3.podpisy

Podstawowa jednostka redakcyjna dal ustawy to:
q Artykuł np. art. 5
q Ustęp np. art. 5.1 (w kodeksie paragraf np. art. 5 1)
q Punkty i litery np. 1) a)

Podstawowa jednostka redakcyjna dla rozporządzenia to:
q Paragraf
q Ustęp
q Punkty i litery

Jednostka systematyzująca:
q Dla rozporządzenia ® paragraf
q Dla ustawy ® rozdział, oddział, dział, tytuł
q Dla kodeksu ® księgi, części

19. NOWELIZACJA, TEKST JEDNOLITY, KODEKS INKORPORACJA

Nowelizacja – częściowa zmiana obowiązującego aktu normatywnego przez inny akt normatywny tej samej (albo wyższej) mocy prawnej, później wydany ( nowelizacja dal aktów wykonawczych ma charakter wyjątkowy).

Wąska nowelizacja – polega na zmianie przepisów ustawy wyraźnym przepisem ustawy zasadniczo poświęconej innej materii, późniejszej niż ustawa zawierająca przepis zmieniany.

Szeroka nowelizacja – polega na zmianie przepisów ustawy odrębną ustawą nowelizującą.

Tekst jednolity – tekst jednolity ogłasza się wówczas gdy np. liczne zmiany w ustawie lub wielokrotne nowelizacje stwarzają istotną trudność w praktycznym posługiwaniu się wieloma elementami składającymi się na treść aktu. Tekst jednolity nie jest nowym aktem prawotwórczym. W Polsce ogłoszenie tekstu jednolitego następuje w drodze obwieszczenia.

Tekst autentyczny – akt normatywny urzędowo ogłoszony w odpowiednim dzienniku publikacyjnym. Tekst autentyczny jest uznawany za pierwotny i wiarygodny, a w razie sporów co do treści przepisów prawa jest tekstem ostatecznie wiążącym.

Tekst ujednolicony – tekst autentyczny z naniesionymi zmianami np. przez wydawnictwo.

Kodeks – jest aktem normatywnym (ustawą), którego celem jest całościowe, względnie wyczerpujące i niesprzeczne oraz syntetyczne uregulowanie wybranej sfery życia społecznego, zastępujące dotychczasowe rozproszone akty normatywne.

Inkorporacja – to usystematyzowany i opublikowany zbiór wydanych już uprzednio przepisów prawa (aktów normatywnych) bez zmiany ich treści. Za dopuszczalne uznaje się niekiedy jedynie niewielkie udoskonalenia formalne. Przepisy prawne inkorporuje się według różnych kryteriów, np. według kryterium chronologicznego. Zebranie przepisów prawa w jedną usystematyzowaną całość bez zmiany ich treści.

20. POJĘCIE OBOWIAZYWANIA PRAWA

q Ustanowione (a nie uchylone)
q Ogłoszone (jawność prawna)
q Po wejściu w życie aktu (okres vacatio legis – akt wchodzi w życie w terminie późniejszym niż dzień jego ogłoszenia [czy ustanowienia]).
Akt prawotwórczy – obowiązuje jeśli spełnia systemowe kryteria, a zwłaszcza gdy spełni się ostatni z warunków koniecznych, przewidzianych przez dany system prawa, jako warunek nabycia mocy obowiązującej przez akty normatywne danego rodzaju. Warunkiem tym jest zazwyczaj urzędowe ogłoszenie danego aktu.
Akt normatywny – może obowiązywać, ale nie musi automatycznie „wchodzić w życie”. Często akt już obowiązuje, ale jeszcze nie „wchodzi w życie”. Jeśli akt „wchodzi w życie” to oznacza, ze od wskazanego dnia adresaci mają obowiązek go realizować a zwłaszcza stosować.
Przez ogłoszenie (publikację) aktu prawotwórczego rozumie się urzędowe podanie aktu do wiadomości powszechnej.

21. OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CZASIE

Lex posterior derogat legi priori!– ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą. Dyrektywa taka jest jednak ograniczana inną, w myśl której akt późniejszy nawet o wyższej mocy prawnej, nie uchyla wcześniej ustanowionych przepisów prawnych o charakterze szczegółowym – Lex posterior generalis non derogat legi priori speciali.

Prawo może przestać obowiązywać w drodze odwyknienia – desuetudo – przez niestosowanie aktu w dłuższym okresie czasu, co wpływa na powszechne przeświadczenie, że akt ten nie obowiązuje.

Lex retro non agit! – akt prawodawczy nie powinien wejść w życie wcześniej niż w dacie jego ogłoszenia, czyli nie powinien mieć mocy wstecznej.

q Z wyjątkiem działania prawa wstecz na korzyść obywatela ( w stosunku do osób fizycznych)
q Z wyjątkiem przepisów o zbrodniach.

22. OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CO DO TERYTORIUM

Każdy akt normatywny obowiązuje na określonym terytorium. Prawo wewnętrznie ustanowione przez organy władzy państwowej obowiązuje na terytorium danego państwa ( zwierzchnictwo terytorialne państwa). W skład terytorium wchodzi wydzielona granica państwa, przestrzeń lądowa, morska i powietrzna. Terytorium lądowe obejmuje poza powierzchnią ziemi, także jej wnętrze oraz słup powietrza nad obszarem lądowym i morskim. Zwierzchnictwo terytorialne państwa polega na wyłącznym wykonywaniu przez nie władzy w stosunku do wszystkich składników jego terytorium (naturalnych i sztucznych) oraz w stosunku do wszystkich osób fizycznych i nie fizycznych znajdujących się na terytorium państwa ( zwierzchnictwo personalne, suwerenność państwowa).

23. OBOWIĄZYWANIE PRAWA W CO DO OSÓB

Normy prawne każdego państwa stanowią, kogo prawo danego państwa obowiązuje. Na ogół zasadą jest, że prawo obowiązuje wszystkie osoby, które znajdują się na jego terytorium.

Przez obywatelstwo rozumie się trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczna z państwem.
Prawo określa, jak nabywa się i traci obywatelstwo. Można je nabyć w skutek urodzenia oraz w sposób pochodny, to jest przez naturalizację, niekiedy zamążpójście, reintegrację lub repatriację.
Nabycie obywatelstwa przez urodzenie może nastąpić w wyniku obowiązującego:
q „prawa krwi” (ius sanguinis)
q „prawa ziemi” (ius soli)

Zgodnie z „prawem krwi” dziecko, bez względu na miejsce, w którym przyszło na świat, nabywa obywatelstwo swoich rodziców.
Zgodnie z „prawem ziemi” dziecko bez względu na obywatelstwo rodziców, nabywa obywatelstwo tego państwa, na terytorium którego przyszło na świat.

Obywatelstwo utracić można:
a) przez nabycie obcego obywatelstwa
b) zwolnienie, z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego
c) zamążpójście
d) wstąpienie do służby wojskowej lub państwowej obcego kraju
e) odmowę spełnienia obowiązku służby wojskowej
f) przez pozbawienie obywatelstwa.

Osoby bezpaństwowe – apartydzi, nie korzystają w zasadzie z opieki dyplomatycznej państwa stałego pobytu, ani też z wielu praw politycznych przysługujących obywatelom.

Cudzoziemcem – jest osoba fizyczna, która nie ma obywatelstwa państwa, na terenie którego przebywa. Każdy cudzoziemiec podlega prawu wewnętzrenmu tego państwa.

Cudzoziemcy uprzywilejowani – należą do nich dyplomaci państw posiadających swoje przedstawicielstwa w kraju pobytu. Korzystają oni ze specjalnych immunitetów i przywilejów. Najważniejszy to immunitet nietykalności – zakaz stosowania wobec tych osób jakichkolwiek środków przymusowych, oraz immunitet jurysdykcyjny – wyłącznie spod jurysdykcji państwa przyjmującego.
24. FORMY PRAWA








25. PRAWO ZWYCZAJOWE

Zwyczaj – to sposób (forma) zachowania w pewnych sytuacjach przyjętych w danej zbiorowości społecznej.

Zwyczaj – określa się jako ustalony, jednorodny sposób postępowania, uznany za wiążący przez określoną zbiorowość społeczną ® tacitus consensus „milczące porozumienie” / ® sankcjonowanie zwyczaju.

Obyczaj – to powszechnie przyjęty, umowny najczęściej utwierdzony tradycją, sposób postępowania w pewnych okolicznościach, charakterystyczny dla pewnego środowiska czy terenu.

Zwyczaj – to powszechnie przyjęty, najczęściej uświęcony tradycją, właściwy pewnej grupie ludzi, charakterystyczny dla danego terenu, okresu sposób postępowania w pewnych okolicznościach, a obyczaj to taki sposób postępowania który mieści się w obyczajowości.

Obyczajowość – odnosi się do całości wzorów zachowania przekazywanych przez tradycję, przestrzeganych przez członków danej grupy. Obyczajowość wiąże się z kulturą obyczajową, czyli sposobem życia, stylem życia nie będącym moralnością ani prawem.

Norma zwyczajowa – wypowiedź nakazująca takie a takie zachowanie Norma zwyczajowa może być uznana za normę prawną jeżeli:
1) ukształtuje się w danej zbiorowości sposób określonego postępowania w określonych okolicznościach.
2) Ukształtuje się przekonanie, że taki sposób postępowania wiąże z prawnego punktu widzenia
3) Określony organ państwowy dokona uznania normy zwyczajowej (akt uznania)

Reguła zwyczajowa – będzie wywoływała skutki prawne poprzez przepisy zawierające odesłanie do zwyczajów ® odesłanie wyraźne / odesłanie formułowane implicite poprzez posłużenie się w przepisach prawnych terminami niedookreślonymi, często o charakterze ocennym.

Nie każda jednak reguła zwyczajowa staje się normą prawną. Wymogi jakie powinien spełnić zwyczaj, aby stać się prawem:

1) Ustalony sposób postępowania powinien być w miarę precyzyjnie określony zarówno pod względem podmiotowym jak i w odniesieniu do sposobu zachowania się adresatów.
2) Przekonanie o wiążącym daną zbiorowość charakterze reguły powinno być w istocie powszechnym przekonaniem, ze takie jest prawo.
3) Wola państwa włączenia reguły zwyczajowej do systemu prawa.

26. PRECEDENSY

Precedensem – nazywa się taką decyzję organu państwa rozstrzygającą konkretnie-indywidualną sprawę, która staje się wzorem dla innych rozstrzygnięć w podobnych sprawach. Powyższe określenie można różnie rozumieć. Stanowi najważniejsze źródło powstania prawa sądowego w systemie common law – w prawie brytyjskim m.in. określenie prawa tworzonego przez sądy w odróżnieniu od stanowionego (statute law). Cecha systemu precedensowego jest zasada stałości decyzji – zapadła decyzja wiąże wszystkie sądy niższe lub równe stopniem temu, który decyzję wydał. W systemie prawa stanowionego jest niedopuszczalne orzekanie w procesie stosowania prawa na zasadzie precedensu.
Precedensy:
q Kształtujące prawo (prawotwórczy)
q Potwierdzające
27. DOKTRYNA PRAWNICZA I JEJ OPINIE

Współcześnie, w systemach prawa stanowionego, opinie doktryny prawniczej nie są uważane za prawotwórcze. Były za takie uznawane w czasach cesarstwa rzymskiego. Wówczas prawo tworzyły rozporządzenia cesarskie (konstytucje) oraz opinie wybitnych uczonych. Cesarze przyznawali moc prawną pismom najwybitniejszym egzegetów, upoważniali ich także do formułowania reguł wiążących sądy. Współcześnie opinie doktryny istotne znaczenie zachowały np. w prawie islamu opartym o Koran i Sunnę.
Z ustaleń doktryny korzysta się w toku wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej. Np. w przypadku wieloznaczności normy można w pewnych sytuacjach uznać za wiążące to jej znaczenie wskazane w literaturze naukowej, co do którego panuje w nauce powszechna zgoda.
Doktryna prawnicza:
Sądowa (decyzje sądu wyższej instancji mają wpływ na decyzje sądów niższej instancji)
Naukowa (głosowanie [głosy] poszczególnych orzeczeń sądowych ® argumenty za i przeciw).

28. POJĘCIE SYSTEMU PRAWNEGO

Normy prawne nie występują w izolacji, lecz są częścią większej całości, tworząc w określonym państwie i czasie konkretny system prawa. System – zbiór elementów powiązanych wg określonych zasad.

Systemy ( wg genezy):
Naturalne
Sztuczne

Elementy systemu:
Realne
Nominalne

Różne typy systemów prawa (kryterium tworzenia prawa):
System prawa ustawowego (stanowionego)
System common law
System prawa muzułmańskiego ® jedność religii i prawa (Koran i Sunna)
System mieszany ® kraje postkolonialne (prawo zwyczajowe + prawo kolonizatorów)
System prawa w demokratycznym systemie politycznym
System prawa w autokratycznym systemie politycznym

Ze względu na systemy polityczne:
Demokratyczne ( obywatel jest podmiotem prawa) ® określone granice ingerencji prawa w życie człowieka (zasada subsydiarności)
Autokratyczne (ideologia, ingerencja prawa w stosunki społeczne, instrumentalizacja prawa)

System prawny (odział ze względu na przestrzeganie praw człowieka):
Socjalistyczny
Judaistyczny
Japoński
Amerykański

System prawa wyznaniowego – prawo kształtuje się ze względu na religię.
System konkretny ® obowiązuje w czasie i na terytorium.

29. STRUKTURA SYSTEMU PRAWNEGO

Systemem prawa nazywamy zbiór norm postępowania posiadających określony skład i określoną strukturę.

Normy postępowania tworzące system prawa wzajemnie wiążą się tzw. więzią dynamiczną (kompetencją) oraz więzią statyczną (treścią). Więzi te wyróżniamy za Hansem Kelsenem 1881 – 1973.

Struktura systemu prawnego (Hans Kelsen):

Więzi statyczne (treściowe, poziome – więź statyczna między normami polega na tym, ze tworzą one treściowo niesprzeczny zespól reguł oraz, ze określone typy konsekwencji norm obowiązujących i wyrażonych expressis verbis w przepisach prawnych obowiązują tak samo jak normy, z których je wyprowadzono).
N1 ® N2 ® N3

Zakaz zabijania Zakaz zabijania
dzikiego ptactwa jastrzębia


Norma szczegółowa;
Norma ogólna wnioskujemy, że taka norma
też obowiązuje.

Więzi dynamiczne (kompetencyjne, pionowe – więź dynamiczna między normami polega na tym, że obowiązują w systemie w zasadzie na podstawie innych norm, hierarchicznie wyższych).

N0 norma podstawowa, autorytet prawodawczy

Ż delegacja

N1 ® N2

Ż System statyczno-dynamiczny

N2

Ż

N m normy merytoryczne (nakaz, zakaz pewnego zachowania)

Metody regulacji:

Cywilno – prawne (równość)
Administracyjno – prawne (organ państwa – obywatel, organizacja; brak stosunku równoważnego)
Penalna ® oznacza regulacje, w których obowiązki prawne zabezpieczone są zagrożeniem użycia przymusu państwowego poprzez sankcję karną.

30. GAŁĘZIE PRAWA, PODZIAŁY PRAWA

Przez gałąź prawa rozumie się zbiór norm, które regulują określoną, wyodrębniającą się sferę stosunków społecznych.
Gałęzie prawa:

Prawo konstytucyjne – zespół norm, które regulują ustrój polityczny państwa oraz podstawy jego ustroju ekonomicznego. Określają one formy sprawowania władzy państwowej, strukturę organów państwa, ich zadania i kompetencje, a także relacje z innymi organami. (Wronkowska).
Prawo konstytucyjne – obejmuje normy prawne wyznaczające najważniejsze zasady ustroju politycznego i społecznego, strukturę i zasady działania systemu organów państwowych , prawa i wolności obywateli.

Prawo administracyjne – zespół norm, które regulują władcze działania organów państwa w stosunku do obywateli, ale także innych podmiotów, w tym innych organów państwa, przy czym działania te dotyczą wielu różnych dziedzin życia, jak: oświata, zdrowie, świadczenia socjalne, kultura, bezpieczeństwo. Prawo administracyjna współcześnie jest najbardziej rozbudowaną gałęzią prawa, a to ze względu na wzrost funkcji państwa.
Prawo administracyjne – konkretyzuje postanowienia norm prawa konstytucyjnego i określa szczegółowe zasady organizacji i działania organów państwowych oraz stosunki tych organów z obywatelami państwa i cudzoziemcami.

Prawo cywilne – składają się normy prawne regulujące stosunki majątkowe między podmiotami prawa, tzn. między osobami fizycznymi oraz osobami prawnymi (takimi instytucjami, jak np.: spółki handlowe, przedsiębiorstwa państwowe, szkoły wyższe, Narodowy Bank Polski). Normy prawa cywilnego regulują wiec np. stosunki własności, stosunki powstające z umowy najmu, dzierżawy, ubezpieczenia czy sprzedaży. Chroni także dobra o charakterze niemajątkowym, w szczególności dobra osobiste. Prawo cywilne jest skodyfikowaną gałęzią prawa – podstawowym aktem normatywnym prawa cywilnego jest Kodeks cywilny.
Prawo cywilne – reguluje tak istotne zagadnienia, jak: zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych, miejsce zamieszkania, uznanie za zmarłego, przedstawicielstwo i przedawnienie roszczeń. Szereg norm dotyczy czynności prawnych, ich formy oraz wad oświadczenia woli. Regulacje prawne dotyczą stosunków społecznych o charakterze majątkowym i niemajątkowym. Stosunki majątkowe związane są z prawem własności rzeczy nieruchomych (grunty, działki budowlane, lokale mieszkalne lub użytkowe) i ruchomości (maszyny i urządzenia, samochody, komputery, wyposażenia gospodarstwa domowego); zobowiązaniami i spadkami.

Prawo rodzinne i opiekuńcze – składają się normy , które regulują zawarcie i ustanie małżeństwa, prawa i obowiązki małżonków, prawa i obowiązki członków rodziny, w szczególności stosunki między rodzicami i dziećmi, w tym władzę rodzicielską, a także opiekę nad bezwłasnowolnymi oraz sprawy kurateli. Normy prawa cywilnego zostały w Polsce ujęte w formę Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.
Prawo rodzinne – obejmuje normy prawne regulujące stan cywilny, zawarcie i unieważnienie małżeństwa, wzajemne prawa i obowiązki małżonków, małżeński ustrój majątkowy, uznanie małżonka za zmarłego, rozwód, dochodzenie i zaprzeczenie macierzyństwa, pochodzenie dziecka od męża matki, uznanie dziecka, sądowe ustalanie ojcostwa, władzę rodzicielską, przysposobienie, obowiązek alimentacyjny, dochodzenie roszczeń alimentacyjnych, opiekę i kuratelę.

Prawo handlowe – reguluje stosunki prawne osób, które prowadzą przedsiębiorstwa zarobkowe. Prawo handlowe, ujęte aktualnie w Polsce w formie nowego Kodeksu spółek handlowych z 2000 roku, reguluje tworzenie, organizację, rozwiązywanie i funkcjonowanie spółek handlowych.
Prawo handlowe – to inaczej mówiąc cywilne prawo gospodarcze albo prawo gospodarcze prywatne. Obecnie w Polsce nie jest traktowane jako odrębna gałąź prawa lecz jako specjalizacja (dyscyplina) prawnicza wyodrębniona w ramach nauki prawa cywilnego ze względu na szczególnego rodzaju podmioty oraz czynności prawne

Prawo karne – reguluje stosowanie środków przymusowej reakcji państwa (sankcji) na antyspołeczne zachowania zabronione przez prawo pod groźbą tych środków.

Prawo finansowe – zespół norm prawnych, które regulują publiczną działalność finansową, w szczególności gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych przez państwo i samorząd terytorialny oraz organizację i sposób funkcjonowania instytucji, za pomocą których gromadzi się i rozdziela zasoby pieniężne.
Prawo finansowe - reguluje funkcjonowanie finansów publicznych, których istotą jest gromadzenie i rozdzielanie zasobów pieniężnych dokonywane przez państwo lub inny związek publicznoprawny.

Prawo pracy – normuje on szczególnie doniosłą sferę ludzkiej działalności, jaką jest praca: nawiązanie i ustanie stosunku pracy między pracodawcą i pracownikami, ich obowiązki i uprawnienia, świadczenia na rzecz pracownika, w tym także świadczenia na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego lub niezdolności do pracy.
Prawo pracy – normuje stosunki pracy dobrowolnie podporządkowanej, inaczej mówiąc, stosunki społeczne związane z pracą podejmowaną w celach zarobkowych oraz świadczoną dobrowolnie na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy.

Prawo morskie – reguluje stosunki powstające w związku z różnymi formami korzystania z wód, dna, podziemia i brzegów morskich.

Prawo rolne – normuje własność i użytkowanie ziemi.

Prawo ochrony środowiska – to zespół norm zabezpieczających w imię interesu publicznego obiekt przyrodniczy lub poszczególne rodzaje roślin, zwierząt przed niszczeniem, uszkodzeniem ułatwiających tworzenie nowych wartości przyrodniczych.

Prawo międzynarodowe prywatne – reguluje stosunki z zakresu prawa cywilnego , prawa handlowego, w których występują elementy obce. Prawo międzynarodowe prywatne wskazuje, prawo którego państwa ma wówczas zastosowanie.

Prawo międzynarodowe publiczne – reguluje różne stosunki między suwerennymi państwami, między państwami a organizacjami międzynarodowymi oraz między organizacjami międzynarodowymi, zarówno w czasie pokoju jak i wojny.
Prawo międzynarodowe publiczne - normuje stosunki między państwami, w ograniczonym zakresie także między innymi podmiotami; ogólnie biorąc, stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami. Działa poza gałęziami prawa wewnętrznego wyróżnia się także gałąź prawa zewnętrznego do którego należy właśnie to prawo.

Prawo postępowania karnego – normuje tryb rozstrzygania spraw karnych.

Prawo postępowania cywilnego – reguluje tryb rozstrzygania cywilnych spraw procesowych i nieprocesowych objętych prawem cywilnym, rodzinnym i opiekuńczym oraz pracy.

Podział prawa:

Materialne i formalne
Publiczne i prywatne

Prawo publiczne – dotyczy sfery działania aparatu władzy publicznej (państwowej i samorządowej); jest to, które odnosi się do państwa i chroni jego interesy.

Prawo prywatne – normuje sferę autonomicznej aktywności społeczeństwa; natomiast to, które chroni interesy jednostek.

Prawo materialne – grupuje gałęzie prawa bezpośrednio odpowiednie stosunki społeczne (np. prawo cywilne czy prawo karne). Normy prawa materialnego określają kto, w jakich okolicznościach, jak ma się zachować i skierowane są do osób fizycznych oraz osób nie fizycznych regulując ich pierwotne obowiązki i uprawnienia oraz ograniczając ich wolności.]

Prawo postępowania ( prawo formalne) – obejmuje te gałęzie prawa, które regulują odpowiednie stosunki pośrednio poprzez określenie organów, trybu, zasad i instytucjonalnych gwarancji realizacji norm prawa materialnego. Prawo postępowania dzieli się na: prawo procesowe i prawo sądowe.

Prawo podmiotowe – jest to pewna złożona sytuacja prawna wyznaczona podmiotom przez obowiązujące normy i chroniąca prawnie uznane interesy tych podmiotów. Na sytuacje tę składają się wolne zachowania psychofizyczne lub konwencjonalne podmioty uprawnionego z którymi sprzężone są zawsze obowiązki innych podmiotów. Przy czym z reguły uprawnionemu przysługuje również kompetencja do żądania by organ państwa dysponujący przymusem doprowadził do zrealizowania sprzężonych z prawem podmiotowym obowiązków. Przykładem prawa podmiotowego może być np. prawo własności. Prawo podmiotowe dziel się na : prawo względne ( skuteczne wobec określonych podmiotów), prawo bezwzględne (skuteczne wobec wszystkich).

31. ZASADY PRAWA I ICH RODZAJE

1) W znaczeniu opisowym ® wzorzec ukształtowania instytucji lub zespołu instytucji w szczególnie doniosłych dla tej instytucji aspektach. Wzorzec ten wskazuje sposób rozstrzygnięcia określonych wybranych kwestii związanych z daną instytucją. Może mieć on postać wzorca jedynie pomyślanego, albo może mieć charakter wzorca odtworzonego na podstawie obowiązujących norm.

2) W znaczeniu deryktywalnym ® jest to wiążąca norma prawna należąca do danego systemu prawnego, jednakże w jakiś sposób nadrzędna do pozostałych norm systemu, której to normie przyznaje się szczególną rolę w systemie prawa, odmienna od pozostałych norm prawnych.


Aspekty :
v Norma, zasada prawna są normami hierarchicznie wyższymi od pozostałych norm prawnych
v Spełniają szczególną rolę w konstrukcji całego systemu prawa, gałęzi prawa bądź instytucji prawnej (np. zasada swobody umów)
v Te normy mają szerokie zastosowanie, szczególnie szeroki zakres normowania, a pozostałe normy są uszczegółowieniem tych zasad.

Dwa rodzaje zasad prawnych:

v Dotyczą konstrukcji systemu prawnego
v Wyznaczają zachowania merytoryczne.

32 NIEZGODNOŚĆ NORM, LUKI W PRAWIE

Spójny system norm to taki, w którym:
a. Nie występują normy ze sobą niezgodne,
b. Normy systemu są ze sobą powiązane rozmaitymi więziami.

Niezgodności w języku dyskursu prawniczego wszystkie jakie mogą zachodzić między normami określa się często mianem sprzeczności.

v Formalne:

· Sprzeczność norm – chociaż częściowo wspólne zakresy zastosowania . realizacja jednej normy wyklucza realizację drugiej ( gdy to co jest nakazane przez jedną normę jest zakazane przez drugą).
· Przeciwieństwo norm – ma miejsce wówczas gdy istnieją co najmniej dwie normy prawne takie gdzie zrealizowanie którejkolwiek z tych norm przesądza o tym, że nie można zrealizować drugiej normy.

v Prakseologiczne – polega na tym, że możliwe jest spełnienie każdej z norm przy czym zrealizowanie pierwszej z niezgodnych norm niweczy całkowicie lub częściowo skutki zrealizowania drugiej normy ® dwustronna – „normy syzyfowe” / jednostronna – wyrażona jest kolejność w jakiej normy wykonamy.
· Radykalna (zrealizowanie normy N1 całkowicie niweczy zrealizowanie normy N2)
· Częściowa
· Stopniowalna

Luki w prawie:
v Aksjologiczne ® gdy jakieś zachowanie nie jest uregulowane ale ktoś sądzi że powinno być to postępowanie uregulowane przez prawo (luka pozorna); błąd prakseologiczny.
v Logiczne ® ma miejsce wtedy gdy w systemie prawnym występują normy między sobą niezgodne (luki nieistotne w praktyce, usuwane w drodze wykładni i przepisów kolizyjnych).
v Konstrukcyjne ® gdy w systemie prawnym brak jest reguł wskazujących jak „ważnie” dokonać danej czynności konwencjonalnej a system prawny zawiera o tej czynności wzmiankę wiążącą z tą czynnością określone skutki prawne.

Zupełność systemu prawnego – system prawny wolny od luk; możemy orzec czy jest normą systemu prawnego; to taki w którym na podstawie norm należących do tego systemu da się orzec o każdym dowolnym zachowaniu, ze jest przez normy nakazywane, zakazywane, czy też, że jest ze względu na normy tego systemu indyferentne.

33. TWORZENIE PRAWA

Przekształcenie zwyczaju w prawo . (Norma zwyczajowa – relacje między ludźmi dotyczące stosunków między nimi).
Odesłanie do zwyczaju
Kształtowanie się prawa na podstawie opinii wykształconych jurystów ® prawo rzymskie.
Precedens ® common law ® Anglia, USA ® jest to decyzja organów państwa rozstrzygająca konkretną sprawę, która staje się wzorcem rozstrzygnięć w podobnych sprawach (racio decidenti – zasada ogólna + elementy indycendjalne) ® zasada stałości decyzji.
Prawo stanowione ®akt świadomy i celowy który charakteryzuje się sformalizowaniem (określona procedura, forma tworzenia prawa, ogłoszenie), prospektywne (stanowienie na przyszłość), konstruktywne (mogą być wprowadzone lub usunięte ® normy z prawa). Jakie fakty mają charakter prawotwórczy; dotyczą przyznania kompetencji do stanowienia prawa o najwyższym ustanowieniu w hierarchii i najwyższej mocy prawnej organom parlamentarnym (zasada stanowienia prawa); skuteczne jest tylko takie stosowanie prawa przez te organy które pozostają w zgodzie z pewnymi z góry ustalonymi procedurami; organy władzy wykonawczej mogą stanowić prawo za zgodą parlamentu na podstawie uchwalonych przez parlament aktów prawodawczych dokładnie w granicach tych aktów i w celu ich wykonania; jeśli konstytucja to dopuszcza parlament może przekazać uprawnienie ustawodawcze organom wykonawczym; wszelkie akty są podawane do wiadomości publicznej.
Zawieranie umów o charakterze prawotwórczym ® akt dwustronny
Recepcja prawa obcego (nie jest aktem prawotwórczym).

Aspekt proceduralny (procesu stanowienia prawa):

Inspiracja prawodawcza
Etap przygotowania projektu aktu normatywnego
Projekt po obradami ciała kompetentnego do jego ustanowienia
Proces prawotwórczy w sensie ścisłym ®
a) Przyjęcie projektu do rozpatrzenia przez kompetentny organ;
b) Debatę nad nim w gronie kolegialnym albo rozpatrzenie w jednoosobowym;
c) Ewentualnie dokonanie poprawek w tekście;
d) Ustanowienie aktu prawotwórczego (w organie kolegialnym – głosowanie) wraz z zarządzeniem ogłoszenia tegoż aktu, chyba że przepisy prawne publikacji nie wymagają.

Aspekt merytoryczny (procesu stanowienia prawa):

Określenie celów;
Sformułowanie, ustalenie środków oddziaływania;
Precyzyjne określenie celu wydania aktu;
Rozpatrzenie różnych wariantów.

Procedura zawierania umowy międzynarodowej:

Rokowania
Parafowanie umowy (tekst został przygotowany do podpisania)
Podpisanie umowy międzynarodowej
Ratyfikacja
Zatwierdzenie
Wymiana dokumentów albo złożenie dokumentów ratyfikacyjnych depozytariuszowi.





34. POJĘCIE ŹRÓDEŁ PRAWA

„ 1) Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 2) Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.”

Sejm – ustawy, uchwały
Senat – uchwały
Prezydent – rozporządzenia, rozporządzenia z mocą ustawy, zarządzenia
Rada Ministrów – rozporządzenia, uchwały
Ministrowie – rozporządzenia, zarządzenia
Województwo – uchwały na podstawie ustaw i w celu ich wykonania
Wojewoda – rozporządzenia porządkowe (akty prawa miejscowego)
Rada Powiatu – uchwały na podstawie ustaw i w celu ich wykonania, uchwały zawierające powiatowe przepisy porządkowe (jeżeli jest niezbędne do ochrony życia, zdrowia lub mienia obywateli, ochrony środowiska naturalnego albo do zapewnienia porządku, spokoju i bezpieczeństwa publicznego o ile przyczyny te występują na obszarze więcej niż jednej gminy [Zarząd Powiatu w przypadkach niecierpiących zwłoki].
Gmina – przepisy gminne
Rada Gminy – uchwały przepisy porządkowe (jeżeli jest to niezbędne do ochrony życia lub zdrowia obywateli oraz dla zapewnienia spokoju, porządku i bezpieczeństwa publicznego [Zarząd Gminy w formie zarządzenia].

Fakty tworzące prawo ® akty prawotwórcze

-ustanowienie ustaw
-precedensy prawotwórcze

Ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne lub zespoły tych norm (akt normatywny).

Znaczenie przenośne ® zespół czynników ekonomicznych, ideologicznych, społeczno – politycznych które kształtują normy prawne.

Prawo powstaje przez fakty uznane w państwie przez konstytucje oraz przez uzupełniające je doktryny ® uznawane są za akty prawotwórcze.

Źródła poznania prawa ® dokumenty lub inne formy przekazu z których poznaje się treści norm prawnych.

Normatywna koncepcja źródeł prawa:

#jest to zespół reguł nakazujących uznać jakiś fakt za fakt prawotwórczy oraz reguł dotyczących wiązania z tymi faktami obowiązywania określonych norm prawnych:
- reguły walidacyjne ® stwierdzamy czy coś jest normą prawną
- reguły egzegezy ® reguły interpretacyjne, inferencyjne, kolizyjne

1)polityczne uzasadnienie podstaw systemu prawnego
2)kompetencje jakiś podmiotów do tworzenia pisemnych źródeł prawa (kompetencje prawodawcze) ® normy kompetencji prawodawczej ® Konstytucja.

#do stanowienia norm merytorycznych
#udzielających kompetencji (norma kompetencyjna do udzielenia innej normy kompetencyjnej)

3)prawotwórcza rola zwyczaju i precedensu (precedens prawotwórczy, precedens potwierdzający)
4)reguły egzegezy:

#reguła interpretacji ® dyrektywy wykładni (języko0we, systemowe, funkcjonalne)
#reguły inferencyjne ® normy prawne i wnioskujemy obowiązywanie innej normy (na podstawie obowiązywania pierwszej normy).


#reguły kolizyjne ® takie które wskazują które z niezgodnych ze sobą norm należy uznać za obowiązujące (znajdują zastosowanie gdy brak jest przepisów uchylających normy między sobą niezgodne); reguły kolizyjne:
- chronologiczna ® nie dopuszcza do kolizji przepisów w czasie LEX POSTERIOR DEROGAT LEGI PRIORI [norma późniejsza uchyla normę wcześniejszą] (oba akty mają hierarchiczną równość).
- merytoryczna ® LEX SPECIALIS DEROGAT LEGI GENERALI [norma regulująca sytuację szczególną uchyla normę ogólną] ® normy merytoryczne – normy merytoryczne; normy kompetencyjne – normy kompetencyjne; Moc obowiązująca jest równa lub późniejsza (LEX SPECIALIS).
- hierarchiczna – LEX SUPERIOR DEROGAT LEGI INFERIORI; LEX INFERIOR NON DEROGAT LEGI SUPERIORI [norma hierarchicznie niższa nie uchyla normy hierarchicznie wyższej] (norma wyższego rzędu uchyla normę niższą, a nie odwrotnie).
- LEX BENIGNIOR (uwarunkowanie aksjologiczne ® przyjmujemy przepis (normę) bardziej łaskawszy dla sprawcy czynu).

Stosujemy normę hierarchiczną i merytoryczną, a jak nie to: LEX POSTERIOR GENERALIS NON DEROGAT LEGI PRIORI SPECIALIS !!!

Normatywna koncepcja źródeł prawa systemu (dr Piszko)
Uzależniona jest do uzasadnienia aksjologicznego (politycznego) norm systemu prawnego.
Normy kompetencyjne
Prawotwórcza rola zwyczaju i precedensów
Prawotwórcza rola reguł interpretacji prawniczej
Prawotwórcza rola reguł inferencyjnych
Prawotwórcza reguł kolizyjnych

35. FROMY TWORZENIA PRAWA

Współcześnie na świecie prawo obowiązujące jest tworzone w dwóch podstawowych formach: a) stanowienia; b) praktyki prawotwórczej (prawo zwyczajowe i precedensowe). W wyniku stanowienia prawa powstają akty prawotwórcze, które zawierają normy generalnie-abstrakcyjne. Tworzenie prawa w drodze praktyki występuje w dwóch formach -> 1) poprzez podejmowanie decyzji przez organ państwa na podstawie reguł zwyczajowych powstaje prawo zwyczajowe (tzw. sankcjonowanie zwyczaju); 2) poprzez podejmowanie decyzji precedensowej przez organ państwa.

36. RACJONALNY PRACODAWCA

Pracodawca – termin techniczny języka prawniczego na określenie kompetentnego organu prawotwórczego. Jest to postać w pewnym sensie konwencjonalna której można przyznać autorstwo norm prawnych. Przyjmuje się, że pracodawca działa racjonalnie (założenie o racjonalności pracodawcy), załażenie idealizujące, które mówi pracodawca wydaje przepisy konsekwentnie, kieruje się określoną wspólną wiedzą i uporządkowanymi ocenami zmierzając do ustanowienia w formie tych przepisów w zespoły norm prawnych wyznaczające ich adresatom takie zachowania przez które można skutecznie osiągnąć zamierzony z punktu widzenia jego ocen i wiedzy zamierzony optymalny stan społeczny.

Założenia o racjonalnym pracodawcy:

Racjonalny pracodawca zna i uwzględnia reguły języka etnicznego w którym tworzy prawo. Formułuje normy zorientowane na osiągnięcie określonych celów, nie ustanawia norm między sobą niezgodnych, postępowanie adresatów zgodne z normami prowadzi wg jego wiedzy do rezultatów optymalnych, globalnie aprobowanych na gruncie przypisywanego mu systemu wartości; założenie o idealnej wiedzy w dziedzinie w której tworzy prawo, ma pełną wiedzę prawniczą, kieruje się spójnym systemem wartości.

37. POJĘCIE WYKŁADNI PRAWA, TYPY WYKŁADNI PRAWA

Przed rozpoczęciem wykładni sprawdzamy czy przepis obowiązuje!

Wykładnia – jest to operacja myślowa w toku której dokonuje się przekładu zbioru przepisów prawnych ogłoszonych w wąskim rozumieniu w aktach prawodawczych na zbiór norm postępowania rozumiany jako całość z danym zbiorem przepisów, [derywacyjna koncepcja wykładni].

Wykładnia – jest zarówno interpretacja jak i operacja myślowa polegająca na wnioskowaniu na podstawie tego w szerokim znaczeniu, że dana norma przynależy do systemu prawnego o tym, że do tego systemu prawnego należy też jakaś inna norma wyprowadzona z pierwszej według określonych reguł inferencyjnych.
PRZEPIS

Wykładnia w szerszym interpretacja wykładnia w znaczeniu
znaczeniu ścisłym
NORMA N1 ® N2
inferencja
związek logiczny
Różne koncepcje wykładni prawa:
Tradycyjna
Semantyczna!
Komputacyjna
Derywacyjna!
Poziomowa

TYPY WYKŁADNI PRAWA:

1) ze względu na podmiot dokonujemy wykładni
Wykładnia autentyczna – przyjmuje się, że każdy organ jest upoważniony do wydawania przepisów
Wykładnia ogólna – jest to wykładnia która jest dokonywana przez organ do tego upoważniony
Wykładnia delegowana – organ może uzyskać do wiążącego interpretowania określonych aktów kompetencje.
Wykładnia operatywna – wykładnia organów stosujących prawo. Wykładni tej dokonują organy władzy publicznej (obowiązuje podmioty wobec których prawo jest stosowane jak i te które je wydają) Najczęściej Sąd Najwyższy.
Wykładnia doktrynalna – jest to wykładnia dokonywana przez prawników, naukowców, praktyków. Nie ma mocy wiążącej (jedynie drogą autorytetu intelektualnego).

2) ze względu na sposób dokonywania wykładni
Językowa ® [dyrektywy językowe I grupy / dyrektywy językowe II grupy ® służą do odtworzenia z przepisów prawnych wypowiedzi o kształcie norm postępowania. Wskazują istotne elementy normy postępowania. ® dekodowanie idiomatyczne / dekodowanie uadekwatniające] ® interpretacja przy wykorzystaniu reguł semantycznych (znaczeniowych) i syntaktycznych (konstrukcyjnych, składniowych) języka. Językowe reguły interpretacyjne odwołują się one od reguł języka etnicznego w którym formułowane są przepisy prawne. Wskazują w jaki sposób przełożyć teksty prawne na określone normy postępowania uwzględniając wszystkie elementy kontekstu językowego w którym zostały one sformułowane. Jeżeli językowe reguły interpretacyjne nie pozwalają z danego tekstu prawnego wyinterpretować jednoznacznych norm postępowania powstaje sytuacja w której trzeba wybrać jedno z kilku dopuszczalnych językowo znaczeń normatywnych danego tekstu i w takiej sytuacji odwołujemy się do założenia aksjologicznej racjonalności prawodawcy kierując się funkcjonalnymi regułami interpretacyjnymi według których spośród językowo dopuszczalnych znaczeń danego zespołu przepisów należy przyjąć takie znaczenie przy którym wyinterpretowana norma miałaby najlepsze uzasadnienie aksjologiczne w ocenach przypisywanych prawodawcy. [1) język prawny, 2) język prawniczy, 3) język powszechny].
Systemowa ® ustala znaczenie przepisu ze względu na jego usytuowanie w systematyce wewnętrznej aktu prawnego (normy nie mogą być niezgodne).
Funkcjonalna [ dyrektywy ujednoznaczniające ® ustalamy jedno wiążące znaczenie] ® gdy wykładnia językowa nie dostarcza rozstrzygnięcia odwołujemy się do funkcjonalnych reguł interpretacyjnych które są związane z racjonalnością prawodawcy (zasada sprawiedliwości, słuszności, normy moralne ® podstawy tej wykładni) ® aksjologia.
ANALOGIA LEGIS ® przepis jest wyjątkowo niejasny i istnieje wątpliwość czy zakres zastosowania danego przepisu dotyczy tylko sytuacji wskazanych w tym przepisie czy jeszcze innych. Reguła ta oparta jest na założeniu dotyczącym pracodawcy, że poddaje on konsekwentnie regulacji prawnej stany rzeczy w sposób istotny podobne do siebie.
Porównawcza ® polega na ustaleniu znaczenia przepisu przez porównanie go z innym podobnym przepisem którego znaczenie jest ustalone i wyciągnięcie stąd wniosku co do znaczenia przepisu interpretowanego:
- układ synchroniczny ® porównanie z innymi przepisami systemu
- układ diachroniczny ® porównanie obecnie obowiązującego przepisu z podobnym istniejącym kiedyś.

3) ze względu na zakres
literalna (dosłowna) ® przyjmujemy, że pracodawca wiernie odzwierciedlił swoje zamierzenia i cele
rozszerzająca ® polega na przypisaniu normie szerszego zakresu zastosowania lub normowania przy wykorzystaniu reguł wykładni pozajęzykowych niż zakres wypływający wprost i jednoznacznie po zastosowaniu reguł interpretacyjnych z dosłownego znaczenia normy.
zwężająca ® polega na przypisaniu normie węższego zakresu zastosowania lub normowania na podstawie reguł wykładni pozajęzykowej niż zakres wynikający wprost z obowiązującej normy.


4) w zależności od uznania za miarodajne jakiś wartości można dokonywać wykładni:
-statyczne ( to samo brzmienie)
-dynamicznej (dostosowujemy znaczenie do obecnego systemu wartości)




39. REGUŁY WALIDACYJNE

Reguły walidacyjne – specyficzne dyrektywy inferencyjne precyzujące zasady włączenia norm do systemu prawa. W zależności od tego, jakie przyjmuje się w danym systemie reguły inferencyjne, otrzymać możemy na podstawie tych samych przepisów systemy bogatsze albo uboższe, jeżeli idzie o zaliczenie do nich norm. Do reguł walidacyjnych należą:
reguły dotyczące zasad ustalenia obowiązywania norm prawnych wyrażonych explicite ( jasno, wyraźnie) w przepisach prawnych
reguły dotyczące zasad uznawania za obowiązujące normy stanowiących konsekwencje norm wyrażonych explicite (jasno, wyraźnie) w przepisach prawnych
reguły dotyczące zasad uznawania za obowiązujące prawa stanowionego norm zwyczajowych precedensowych
inne, specyficzne reguły walidacyjne, np. dotyczące zasad uznawania za obowiązujące norm recypowanych z poprzedniego typu systemu prawa.

40. REGUŁY INTERPRETACYJNE







41. WNIOSKOWANIA PRAWNICZE

Wnioskowania prawnicze – mogą przebiegać według różnych schematów ogólnych, zwanych schematami inferencyjnymi. Jedne z nich są schematami wnioskowań niezawodowych – w tym sensie, iż w rozumowaniach z nimi zgodnych zawsze od prawdziwych przesłanek prowadzą do prawdziwego wniosku, inne – wnioskowań uprawdopodobniających tylko (zawodowych) – według których wnioskując od prawdziwych przesłanek nie zawsze dochodzimy do prawdziwego wniosku. Reguły inferencyjne opierają się na zakładaniu jakichś związków między rozważanymi normami. W szczególności może to być reguła inferencyjna głosząca, że jeśli z normy N1 to uznać należy, że „wynika” norma N2 oraz jeśli uzna się, że do rozważonego systemu norm należy norma N1, to uznać też należy że do tego systemu norm należy norma N2.

Za obowiązujące prawnie uważa się nie tylko te normy, które zostały ustanowione w formie przepisów prawnych, ale również takie normy, które zostały wywnioskowane z tych pierwszych według określonych reguł wnioskowania (reguł inferencyjnych). Pojęcie wnioskowania odnosi się di procesu uznawania jakichś zdań za prawdziwe ze względu na uprzednie uznanie prawdziwości jakichś innych zdań jako przesłanek. Reguły tego rodzaju wnioskowania (reguły inferencyjne) opierają się na zakładaniu jakichś związków między rozważanymi normami. „Wynikanie normy z normy” ®

wnioskowanie oparte na logiczne wynikanie normy ® 1) normy utożsamia się ze zdaniami, przyjmując, że norma „X powinien czynić C” jest równoważna zdaniu „Jeśli X nie czyni C, to następuje sankcja S”. 2) inna koncepcja polega na utożsamianiu lub upodobnianiu logiki denotycznej, to znaczy logiki zdań mówiących o kwalifikacji jakiegoś czynu ze względu na określoną normę czy spójny zespół norm, a więc określających czyn jako nakazany, zakazany, dozwolony, fakultatywny czy indyferentny – ze względu na jakąś normę czy zespół norm.
Wnioskowanie oparte na instrumentalnym wynikaniu norm ® jeżeli pracodawca ustanowił normę nakazującą komuś zrealizować pewien stan rzeczy, to przyjąć należy, iż wynika z tej normy: 1) norma nakazuje czynić wszystko, co jest warunkiem koniecznym zrealizowania tego stanu rzeczy, oraz 2) norma zakazująca czynić cokolwiek, co jest warunkiem wystarczającym niezrealizowania się tego stanu rzeczy. Reguły, według których należy uznać za obowiązujące wspomniane dwie normy – konsekwencje normy podstawowej, można by nazwać: 1) dyrektywą instrumentalnego nakazu oraz 2) dyrektywą instrumentalnego zakazu. O wynikanie instrumentalne normy N2 z normy N1 mówi się wówczas gdy zrealizowanie normy N2 jest warunkiem przyczynowo – koniecznym dla zrealizowania normy N1.
Wnioskowanie oparte na założeniu konsekwencji ocen „racjonalnego pracodawcy” ® jest to wnioskowanie oparte na przypuszczeniach , że „racjonalny pracodawca” ustanawiając pewne normy kieruje się zawsze jakimś określonym systemem ocen. Toteż w sytuacjach, o których nie wspominają przepisy przezeń ustanowione, należy uznać za obowiązującą taką normę postępowania, która znalazłaby uzasadnienie aksjologiczne (takie samo lub silniejsze). Wnioskowanie z analogii prawa polega na tym, iż na podstawie wielu uzasadnienia aksjologicznego w postaci jakichś podstawowych ocen i uznaje na tej podstawie za obowiązującą, jakoby „z woli pracodawcy”, jakąś dalszą, nie ustanowioną wyraźnie normę – normę znajdującą uzasadnienie aksjologiczne w tych właśnie podstawowych ocenach.
ANALOGIA IURIS – interpretator wychodzi tu poza konkretne przepisy prawne, sięgając jak się niekiedy mówi do „ducha prawa”, to jest poza zasady systemu prawa, także do preferowanych celów regulacji, do ocen społecznej słuszności i do innych tego typu wartości uznawanych za istotne z punktu widzenia danego systemu prawa. Doktryna polska uznaje w zasadzie za niedopuszczalne stosowanie analogia iuris
ARGUMENTA AFORTIORI (wnioskowanie ścisłościowe)
- a minori ad minus (z większego na mniejsze) ® jeśli ktoś może czynić więcej to może czynić mniej
- a minori ad maius (z mniejszego na większe)

42. STOSOWANIE PRAWA. POJĘCIE.

Przez stosowanie prawa będziemy rozumieli podjęcie decyzji przez kompetentny organ władzy publicznej o konkretnie – indywidualnych konsekwencjach prawnych udowodnionych faktów oraz czynności niezbędne do wydania tej decyzji. (czynie użytku z pranych kompetencji) [organy władzy publicznej].
W szerszym rozumieniu stosowanie prawa obejmuje wszelkie działania polegające na czynieniu użytku z kompetencji do dokonywania czynności konwencjonalnych innych, aniżeli akty prawotwórcze. W tym rozumieniu stosuje więc prawo każdym kto czyni użytek z przyznanego mu przez normę prawną upoważnienia do dokonywania określonej czynności konwencjonalnej doniosłej prawnie a więc wyznaczającej czy aktualizującej czyjś obowiązek.

Typy stosowania prawa:

Wyróżnia się dwa podstawowe typy stosowania prawa:
a)stosowanie prawa typu sądowego
b)stosowanie prawa typu kierowniczego

Sądowy typ stosowania prawa charakteryzuje się tym, że
a)treść finalnej jest stosunkowo ściśle wyznaczona przez normy prawa materialnego, będące podstawą rozstrzygnięcia co oznacza, że organ stosujący prawo oficjalnie stwierdza, że wystąpił stan faktyczny wskazany w normie, i w rozstrzygnięciu ustala prawne konsekwencje stwierdzonego stanu faktycznego , np. stwierdza, że osoba podlegająca prawu polskiemu, stosując groźbę bezpośredniego gwałtu na osobie, przyjęła kontrolę pozbawienia wolności od lat 2 do 12;
b)podmiotem stosującym prawo jest sąd wyposażony w przymiot niezawisłości, co znaczy, ze podlega jedynie konstytucji i ustawie, oraz w przymiot niezależności (od innych organów), co znaczy, że jego rozstrzygnięcie nie może być zmienione przez żaden inny organ państwa poza organem władzy sądowniczej (np. nie może być zmienione przez parlament czy rząd);
c)podmiot stosujący prawo nie jest zainteresowany treścią decyzji finalnej, bowiem zgodnie z przyjmowaną zasadą nikt nie powinien być sędzią we własnej sprawie (nemo iudex in causa sua), a przy tym wymaga się, by był bezstronny i niezależny od stron, których sprawę rozstrzyga.
Poza sądami państwowymi organami stosującymi prawo w modelu sądowego stosowania prawa mogą być także sądy polubowne, komisje rozjemcze, komisje dyscyplinarne w korporacjach zawodowych czy lekarzy.

Kierowniczy typ stosowania prawa charakteryzuje się następującymi cechami:
a)treść decyzji finalnej jest tylko w ogólnym zarysie wyznaczona przez normy prawa materialnego będące podstawą prawną rozstrzygnięcia, co oznacza, ze organ stosujący prawo nie ustala prawnych konsekwencji stwierdzonego stanu faktycznego, ale rozstrzyga sprawę w granicach zakreślonych przez normy prawne, kierując się wieloma kryteriami (celowością czy ekonomicznością), np. rada miasta decyduje o budowie trasy szybkiego tramwaju łączącego campus uniwersytecki z centrum miasta, odsuwając na kilka lat budowę takiej trasy łączącej z centrum miasta duże osiedle mieszkaniowe, albo rada gminy decyduje o takiej, a nie innej lokalizacji oczyszczalni ścieków;
b)podmiotem stosującym prawo jest zazwyczaj organ administracji lub quasi- organ administracyjny; zazwyczaj nie jest to organ niezależny, ponieważ bywa podporządkowany organowi hierarchicznie wyższemu;
c)podmiot stosujący prawo nie jest zainteresowany treścią podejmowanej decyzji.

43. ASPEKY STOSOWANIA PRAWA

Proces stosowania prawa z punktu widzenia organizacyjno-technicznego można podzielić na dwa stadia:

1. Stadium pierwsze to etap wstępnego przygotowania sprawy do rozpoznania i rozstrzygnięcia. Prace w stadium przygotowawczym prowadzi organ stosujący prawo, kompetentny do podjęcia decyzji w danej sprawie.
Etap te rozpoczyna się z momentem dokonania:
a) pierwszej czynności przez organ stosujący prawo wobec podmiotu, którego dotyczy przedmiot sprawy, albo
b) pierwszej czynności przez podmiot wobec organu stosującego prawo.

W sprawach karnych organ działa z reguły z urzędu, w sprawach cywilnych na wniosek strony. Po wszczęciu postępowania organ podejmuje czynności pozostające w związku z zebraniem materiału potrzebnego do podjęcia postępowania rozpoznawczego zasadniczego. Dotyczą one strony podmiotowej sprawy (np. doręczenie pozwu pozwanemu) oraz strony przedmiotowej (materiału dowodowego)np. ustala się rodzaje środków dowodowych. Stadium to kończy się z momentem podjęcia przez organ decyzji o skierowaniu sprawy do postępowania zasadniczego.

2.Stadium drugie to zasadnicze postępowanie rozpoznawcze (jurysdykcyjne, wyjaśniające, egzekucyjne). Jest to etap rozstrzygnięcia o głównym przedmiocie sprawy przez ustalenie i ocenę faktów oraz określenie konsekwencji prawnych.
Etap ten rozpoczyna się z momentem tzw. wywołania sprawy (ma ono na celu powiadomienie podmiotów których sprawa dotyczy, o przystąpieniu przez organ do jej rozpoznania oraz wezwania tychże to stawiennictwa przed organem) kończy się zaś uprawomocnieniem się decyzji organu w tejże sprawie. Decyzja może się uprawomocnić po rozpoznaniu jej przez organ stosujący prawo w pierwszej instancji bądź po skontrolowaniu jej przez organ drugiej instancji. W systemie dwuinstancyjnym pierwsza instancja z reguły jest powoływania do merytorycznego rozpatrzenia sprawy, zaś druga do kontroli zaskarżonych decyzji pod względem legalności ( zgodności z prawem) oraz zasadności (zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy).
Decyzja staje się prawomocna z chwilą jej wydania w pierwszej instancji, jeżeli z mocy prawa nie przysługuje od niej żaden zwyczajowy środek odwoławczy (jak np. rewizja i zażalenie w procesie cywilnym i karnym). Decyzja uprawomocnia się też wówczas, gdy strony nie wniosły w terminie zwykłego środka zaskarżenia oraz wtedy gdy mimo odwołania organ drugiej instancji nie uwzględnił tego środka.
Decyzje zapadłe w pierwszej instancji mogą być podważane za pomocą:
systemu kasacyjnego – polega na tym , że wobec zasadności zaskarżenia organ drugiej instancji może zaskarżoną decyzję tylko uchylić i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania.
rewizja – organ drugiego stopnia, uwzględniając zaskarżenie, sam wydaje ostateczne rozstrzygnięcie zmieniając decyzję pierwszej instancji.
apelacja – postępowanie przed organem drugiej instancji jest powtórzeniem merytorycznego postępowania przed organem pierwszej instancji lub jego dalszym ciągiem.

GŁÓWNE FAZY POSTĘPOWANIA ROZPOZNAWCZEGO W PIERWSZEJ INSTANCJI:

1. Postępowanie dowodowe – prowadzone jest na rozprawie (w zasadzie zawsze w procesie karnym i cywilnym, wyjątkowo w postępowaniu nieprocesowym cywilnym, w określonych warunkach – w postępowaniu administracyjnym) albo w innej formie (np. proces niejawny). Składa się z trzech etapów:
a. Dopuszczenie dowodów.
b. Przeprowadzenia dowodów.
c. Utrwalenie wyników postępowania dowodowego.

2. Podjęcie decyzji w sprawie, następuje ono wówczas gdy organ uzna sprawę za dostatecznie wyjaśnioną do ostatecznego rozstrzygnięcia.
Merytoryczna – co do istoty sprawy
Formalna – np. odrzucenie pozwu

POSTĘPOWANIE W DRUGIEJ INSTANCJI:

1) Przebiega przed organem pierwszej instancji i składa się na nią: badanie wstępne (np. czy został zachowany termin odwołania) i nadanie biegu sprawie.
2) Przebiega przed organem drugiej instancji, składa się na nią:
a. Rozpoznanie sprawy na rozprawie albo w innej formie
b. Podjęcie decyzji. Decyzje:
Formalna – odrzucenie rewizji
Merytoryczna – uwzględnienie rewizji

Decyzje konkretnie – indywidualne ustalające konsekwencje prawne udowodnionych faktów podlegają wykonaniu, o ile treść ich do tego się nadaje. Wykonalność decyzji jest następstwem jej uprawomocnienia się(prawomocność – wydane orzeczenie nie może być wzruszone przy zastosowaniu zwyczajnych środków odwoławczych [nadzwyczajne środki – wznowienie postępowania]. Wykonywanie decyzji:
Dobrowolne – gdy adresat decyzji wykonuje swe obowiązki wynikające z decyzji dobrowolnie. Chodzi tu o obowiązki wskazane w orzeczeniach cywilnych i decyzjach administracyjnych, w przypadku orzeczeń karnych dotyczy to wyłącznie grzywny.
Niedobrowolne – postępowanie egzekucyjne.

PROCES STANOWIENIA PRAWA ASPEKT MERYTORYCZNY:


Proces stosowania prawa dzielimy na cztery elementy z punktu widzenia problemów jakie napotykamy stosując prawo.

1. ustalenie jaka norma obowiązuje w znaczeniu dostatecznie określonym dla potrzeb konkretnego rozstrzygnięcia (chodzi o rozwiązanie ewentualnych problemów walidacyjnych i interpretacyjnych).
2. ustalenie stanu faktycznego sprawy oraz ujęcie go w języku stosowanej normy. Na ustalenie stanu faktycznego składa się zespół czynności podejmowanych w celu stwierdzenia rzeczywistego stanu rzeczy w określonej sprawie, czyli prawdy materialnej (obiektywnej).
3. kwalifikacja normatywna faktu uznanego za udowodniony ® przesłanka większa / mniejsza; Model decyzji swobodnej – decyzja organu państwa słuszna i rozsądna ale i zgodna z przepisami prawa (prawomocna).
4. sformułowanie decyzji stosowania prawa ® Orzeczenie:

konstruktywna (zdarzenie prawne) – gdyż kreuje, powoduje zmianę, wygaśnięcie stosunku prawnego
deklaratywna – arbitralne stwierdzenie istniejącego stosunku prawnego (potwierdzenie).

Orzeczenie (wraz z uzasadnieniem):
# zaskarżalne
# ostateczne
# prawomocne

Sprawy karne i administracyjne – PRAWDA MATERIALNA (OBIEKTYWNA) – stwierdzenie rzeczywistego stanu rzeczy w określonej rzeczy.
Sprawy cywilne – PRAWDA FORMALNA (SĄDOWA) – wynika z domniemań albo z fikcji prawnych, może być obrazem faktów na jaki godzą się strony z postępowań w procesie cywilnym.

Cele procesu ustalania stanu faktycznego:
1) poznanie faktów jednostkowych i minionych
2) przestrzeganie postulatu uczciwości poznawczej
3) przestrzeganie postulatu jasnego i ścisłego formułowania twierdzeń
4) postulat jawności warsztatu poznawczego
5) wydanie zgodne z prawem orzeczenia rozstrzygającego sprawę konkretnie indywidualną.

O istnieniu bądź nieistnieniu określonego stanu rzeczy wnioskuje się na podstawie pewnych środków zwanych dowodami.
DOWODY:

Onus probandi – ciężar dowodu (dowodzi ten kto twierdzi) – ciężar procesowy udowodnienia faktu należy do tego kto z danym faktem wiąże określone skutki prawne.

Przedmiotem dowodu są fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Dowodu nie wymagają:

fakty notoryjne (powszechnie znane)
fakty znane sądowi urzędowo
fakty przyznane w toku postępowania przez stronę przeciwną o ile nie budzą wątpliwości co do zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy
fakty co do których strona przeciwna się nie wypowiedziała – sąd uznaje za przyznane.

Wyjątkowo przedmiotem dowodu mogą być:
zasady doświadczenia życiowego
prawo (mimo, że „sądy znają prawo”)
prawo zwyczajowe
zagadnienia z bardziej wyspecjalizowanych działów prawa (np. prawo taryfowe)

Zachowanie sądu:
w sposób czynny (na zasadzie inkwizycyjności – śledczości)
w sposób bierny

Zasada:
Swobodnej oceny dowodów ® polega ono na tym, że organ stosujący prawo ocenia wiarygodność i moc dowodów wg własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego, uwzględniając w tym wiedze i doświadczenie życiowe.
Legalnej oceny dowodów ® wiąże sędziego pewnymi sztywnymi regułami co do przyjęcia za miarodajne lub odrzucenia niektórych dowodów oraz przyznania priorytetu pewnym dowodom przed innymi.

Odstępstwa:
Domniemania prawne ustanowione przez prawo – wiążące sąd, gdyż wniosek do istnienia danego faktu w określonych przez ustawodawcę okolicznościach wyprowadza sama ustawa.
-zwykle (proste) – obalone dowodem na przeciwieństwo
-niezbite (kwalifikowane) – nie obalane
domniemanie faktyczne – sąd może uznać za ustalony fakt mający znaczenie dla rozstrzyganej sprawy jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów wg ogólnych reguł dowodzenia
przepisy formułujące fikcje prawne
przepisy nie dopuszczające środków dowodowych (np. duchowny).

I.
a. dowody bezpośrednie – pozwalają one na sformułowanie wprost racji dla zdania dotyczącego sprawy, które poprzednio uznano za wątpliwe. Podstawę uzasadnienia stanowi przeprowadzenie dowodu, które sprowadza się do bezpośrednich spostrzeżeń dotyczących faktów sprawy. Np. dowód z oględzin – gdy sędzia może stwierdzić przez własne odczucia. [stwierdzenie faktu za pomocą zmysłów]
b. dowody pośrednie – pozwalają na uzasadnienie określonej tezy, na podstawie opinii biegłego która nie jest wprost zdaniem o faktach sprawy, ale może (jako pewna) stanowić racje dla twierdzenia dotychczas wątpliwego o stanie rzeczy istotnym dla sprawy. Np. dowód z opinii biegłego.

Niekiedy w sprawie nie daje się w ogóle ustalić faktów, dających bezpośrednie podstawy do wniosków co do faktów istotnych dla sprawy. Istnieją w sprawie tylko tzw. poszlaki. Wówczas prowadzi się rozumowanie polegające na wyjaśnieniu poszlak w drodze hipotez konkurencyjnych (formułuje się różne wersje stanu faktycznego). O ile fakty poszlakowe dają się wyjaśnić tylko przez jedną z hipotez uznaje się ją za zdanie prawdziwe o tychże faktach.

II.
a. dowody rzeczowe – oględziny wszelkich przedmiotów, jakie organ poddaje badaniu w celu stwierdzenia prawdziwości twierdzeń o faktach.
b. Dowody osobowe – wszelkie inne dowody; fakty badane za pomocą zeznań osób
-ustne (np. zeznania świadków)
-pisemne (np. oświadczenia stron zawarte w dokumencie)

Przedmiotem dowodu są przede wszystkim fakty ale niekiedy bywają także tzw. zasady doświadczenia (wyniki ogólnego cywilizacyjnego doświadczenia, wiadomości z poszczególnych nauk), oraz wyjątkowo prawo (np. jeżeli treść obcego prawa nie jest znana sądowi, może on zasięgnąć opinii biegłych).

Podstawa organu wobec informacji o faktach może być:

a. czynna – przejawia się ona tym że organ podejmuje działania w celu uzyskania dowodów z własnej inicjatywy, sam je przeprowadza, nie ogranicza się do wniosków dowodowych stron, działa na zasadzie śledczej.
b. bierna – organ ogranicza swoją aktywność w zakresie ustalania stanu faktycznego do baczenia na zachowanie zasad przeprowadzania dowodów przez strony, które walczą o wynik sprawy na zasadzie kontradyktoryjności.

Teoria dowodowa – zespół tez wyznaczających dopuszczalne reguły uznawania faktów za udowodnione, głównie określających zasady oceny wiarygodności dowodów oraz dopuszczalność bądź niedopuszczalność wykazywania pewnych typów informacji.

Domniemanie prawne:
# dopuszczające dowód przeciwny
# nie dopuszczające dowodu przeciwnego

subsumpcja czyli kwalifikacja normatywna faktu uznanego za udowodniony (polega na stwierdzeniu, że udowodniony fakt jest jednym z przypadków do którego odnosi się określona norma prawna). Konkluzją jest kwalifikacja prawna faktu.

44. POJĘCIE STOSUNKU PRAWNEGO

Stosunek prawny – jest to stosunek społeczno – tetyczny wyznaczony przez normę prawną i powstający między co najmniej dwoma podmiotami prawa.

Stosunki prawne – są jednym z rodzajów stosunków społecznych, czyli takich regulacji miedzy przynajmniej dwiema osobami, w których zachowania jednej strony (działania lub zaniechania) wywołują reakcję innej strony (działanie lub zaniechanie) i podlegają kontroli norm społecznych (prawnych, moralnych, obyczajowych, wewnątrzorganizacyjnych itp.). pojęcie stosunku jest wykorzystywane w naukach prawnych dla opisania zależności między podmiotami prawa.

Stosunek prawny:
typu zobowiązaniowego [koordynacyjny]
typu podległości kompetencji (brak równorzędności podmiotów) [subordynacyjny]

Stosunek prawny:
prosty ® to taki, gdy jednemu podmiotowi przysługuje uprawnienie, a drugiemu obowiązek
złożony ® kiedy strony stosunku prawnego występują w podwójnej roli (zobowiązanego, uprawnionego)

Stosunek prawny:
abstrakcyjny
konkretny (strony zindywidualizowane, konkretne)

Stosunek prawny:
dwustronny (np. między kupującym a sprzedającym, między małżonkami)
wielostronny (stosunek powstały na skutek zawarcia umowy, spółki)

Stosunek prawny: (istotne elementy konstrukcji stosunku prawnego)
strony stosunku prawnego (podmioty (nosiciele) praw i obowiązków ® osoby fizyczne / osoby prawne [zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych] ® na podstawie ustawy: Skarb państwa, gmina, szkoły wyższe). Osoby prawne: typu korporacyjnego (członkostwo), typu fundacyjnego (założyciel).
Przedmiot
Treść

Przedmiot stosunku prawnego:
® rzeczy
- ruchomości
- nieruchomości ® 1)grunty ( i grunty rolne), 2)budynki (i części budynków), 3) części składowe, 4) pożytki naturalne, 5) przynależności, 6)przedmioty materialne nie będące rzeczami (ciecze, gazy), 7)przedmioty niematerialne (energia, pieniądze), 8)zachowania podmiotów prawa
® dobra niematerialne różne postaci energii, pieniądze, papiery wartościowe.

Osobą fizyczną – o pełnej zdolności prawnej jest każdy człowiek od chwili urodzenia, aż do śmierci.

Osobą prawną – jest samodzielny podmiot zorganizowany dla osiągnięcia pewnych celów, dysponujący zazwyczaj wyodrębnionym majątkiem, ponoszący odpowiedzialność (majątkową) za swoje działania, uznany przez prawo za osobę (forma zorganizowanej działalności człowieka). Np. gminy, banki, związki zawodowe, szkoły wyższe, „Skarb Państwa”. Osoby prawne powstają w Polsce w trybach :ustawowych, rejestrowym i notyfikacyjnym. Osoby prawne typu:
® korporacyjnego (realizuje wspólne cele swoich członków, którzy też decydują o kierunkach działania korporacji. Tzw. substratem korporacji są ludzie, a jej skład członkowski jest możliwy do określenia)
® fundacyjnego (substratem jest majątek. Fundacja zaspokaja potrzeby nieokreślonej ściśle liczby korzystających z niej osób, nazywanych destynatariuszami. Cele określa założyciel).
· Zdolność prawna ® zdolność do tego, aby być podmiotem stosunków cywilnoprawnych. [możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze prawa; nie można podmiotowi odebrać zdolności prawnej]
· Zdolność do czynności prawnych ® zdolność do dokonywania czynności konwencjonalnych doniosłych prawnie. Zdolność do czynności prawnych:
-pełna (od 18 roku życia) i nie jest ubezwłasnowolniony
-ograniczona (miedzy 13 a 18 rokiem życia)
-brak (do 13 roku życia, osoby ubezwłasnowolnione ® przedstawiciele ustawowi)

45. FAKTY PRAWNE

Fakty prawne to takie zdarzenia lub zachowania podmiotu, unormowane w przepisach prawa, które wywołują określone skutki prawne, to znaczy powodują powstanie, zmianę albo wygaśnięcie stosunku prawnego (konkretnych uprawnień lub obowiązków podmiotów prawa). Czyny indyferentne prawnie nie są przedmiotem obowiązku czy też uprawnienia i nie wywołują skutków prawnych.
Fakty prawne


Zdarzenia zachowania


Czynności konwencjonalne czyny


Stanowienie prawa zgodne z prawem

Orzeczenia sądowe Przyrzeczenia niezgodne z prawem
administracyjne
Czynności prawne

Decyzje administracyjne

Porozumienia administracyjne



46. PODMIOT, PREDMIOT, TREŚĆ STOSUNKU PRAWNEGO

Podmiot stosunku prawnego – podmiotami (stronami) stosunku prawnego są osoby (będące jednocześnie adresatami norm regulujących ten stosunek), które w nim występują jako uprawnione lub zobowiązane do określonego zachowania się względem innych osób, uczestników tego samego stosunku prawnego.
Różne typy podmiotów prawa:

# w prawie konstytucyjnym – Sejm, Rada Ministrów, organy samorządu terytorialnego
# w prawie karnym - organy wymiaru sprawiedliwości (sąd, prokurator) oraz sprawcy czynów
# w prawie cywilnym – osoby fizyczne i osoby prawne

Przedmiot stosunku prawnego – przedmiotem stosunku prawnego może być określone zachowanie, może nim być przedmiot materialny. Przedmiotem stosunku prawnego bywają też prawa (np. prawa osobiste, niemajątkowe, prawa autorskie). Przedmiotu stosunku właśnie dotyczą owe obowiązki i uprawnienia osób będących jego stronami (np. obowiązki i uprawnienia usługodawcy i usługobiorcy związane z naprawą samochodu, kupującego i sprzedającego dom).

Treść stosunku prawnego – na treść stosunku prawnego składają się uprawnienia i obowiązki jego podmiotów (stron). Zwykle uprawnienia i obowiązki rozłożone są między wszystkie podmioty (strony) stosunku prawnego, choć nie zawsze równomiernie. Uprawnieniom, jakimi dysponują strony stosunku prawnego, odpowiadają korelatywnie obowiązki ich partnerów w tym stosunku prawnym.

47. RODZAJE STOSUNKÓW PRAWNYCH

Rodzaje stosunków prawnych wyróżnione ze względu na metodę regulacji prawnej:
Stosunki cywilnoprawne – strony tych stosunków są równoprawne [równorzędne]
Stosunki prawnoadministracyjne – strony tych stosunków nie są równoprawne [równorzędne]
Stosunki prawno karne

Rodzaje stosunków prawnych wyróżnione ze względu na liczbę podmiotów, które w nich uczestniczą:
Dwustronne – np. między kupującym a sprzedającym, między małżonkami.
Wielostronne – np. spółka, spółdzielnia.

Rodzaje stosunków prawnych wyróżnione ze względu na „stopień aktualizacji” tj. wyodrębnienie co do tożsamości podmiotów stosunku prawnego:
Dwustronnie zindywidualizowane
Jednostronnie zindywidualizowane
Obustronnie niezindywidualizowane (abstrakcyjne)

48. POJĘCIE I OGÓLNE ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ

· Odpowiedzialność prawna – jest to związanie adresata normy prawnej określonymi skutkami prawnymi jego postępowania przy czym może on ponosić odpowiedzialność za działania własne, za działania innych podmiotów, a nawet za zwierzęta.
· Odpowiedzialność prawna – polega na obowiązku ponoszenia (ponoszeniu) przewidzianych przez normę prawą sankcjonującą negatywnych skutków zachowań sprzecznych z dyspozycją normy sankcjonowanej w warunkach określonych przez hipotezę.

Odpowiedzialność cywilna – każda szkoda komuś wyrządzona powinna być naprawiona o ile prawo czyni kogoś za szkodę odpowiedzialnym. Odpowiedzialność cywilna charakteryzuje się tym, że może być ponoszona przez osoby fizyczne i osoby prawne i może być odpowiedzialnością solidarną. Odpowiadać można nie tylko za własne cele ale i cudze zachowania.
Odpowiedzialność:
# deliktowa Ex Delicto ® odpowiedzialność za szkody powstałe w skutek czynów niedozwolonych lub zdarzeń których ryzyko obciąża jakiś podmiot.
# kontraktowa Ex Contraetu ® jest to odpowiedzialność za szkody powstałe w skutek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

Odpowiedzialność karna – (tylko osoba fizyczna) – odpowiada się tylko za własne czyny ( w chwili popełnienia czynu wiek musi wynosić minimum 17 lat [ wyjątkowo 15]

Odpowiedzialność pracownicza – ponoszona przez pracowników (m.in. przez funkcjonariuszy państwowych) wobec pracodawcy z powodu naruszenia obowiązków związanych z wykonywanymi czynnościami służbowymi (stosunek między pracodawcą a pracobiorcą ).

Odpowiedzialność parlamentarna (polityczna) – to odpowiedzialność za polityczny kierunek sprawowania urzędu i poszczególne podejmowane akty oraz decyzje. Odwołanie rządu lub ministra przez parlament ® Sejm. Jest to odpowiedzialność indywidualna lub solidarna.

Odpowiedzialność administracyjna - jeśli ktoś nie zachowa się zgodnie z przepisami administracyjnymi.

Odpowiedzialność konstytucyjna – odpowiedzialność osób zajmujących najwyższe stanowiska w państwie za naruszenie prawa (konstytucji i ustaw). Jest odpowiedzialnością karno – sądową. Jest to odpowiedzialność indywidualna.

49. PZRESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI PRAWNEJ

W zależności od rodzaju odpowiedzialności prawnej różne są jej przesłanki (podstawy).
Przesłanki odpowiedzialności karnej:

1. Popełnienie czynu zabronionego przez ustawę karną obowiązującą w miejscu i czasie jego dokonania. Społeczna szkodliwość czynu nie może być znikoma.
2. Dokonując czynu konieczne jest posiadanie swobody wyboru zachowania (nie popełnia przestępstwa, kto działa pod przymusem).
3. Osiągnięcie przez dokonującego czyn określonego, minimalnego wieku (18 lat wyjątkowo 15)
4.Odpwiedni stan zdrowia psychicznego i rozwoju psychicznego w momencie popełnienia czynu
5.Działanie nie zostało podjęte w obronie koniecznej, w stanie wyższej konieczności oraz (w pewnym zakresie) w stanie błędu co do okoliczności faktycznych czynu.
6.Jeżeli odpowiedzialność dotyczy czyny przynoszącego skutek przestępczy (np. zabójstwo, zniszczenie mienia), między działaniem a skutkiem musi istnieć związek przyczynowy (adekwatny związek przyczynowy).
7.Czyn dokonany został w stanie winy (nie ma przestępstwa bez winy). Przez winę rozumie się stan psychiczny (czynnik subiektywny) towarzyszący przestępcy dokonującemu czynu. Wina, w języku prawniczym i prawnym, nie jest równoznaczna z poczuciem winy, z wyrzutami sumienia itp. Takie rozumienie jest właściwe głównie językowi potocznemu. Istnieje wina:
# umyślna – gdy sprawca ma zamiar dokonać czynu zabronionego, tj. gdy chce go popełnić (zamiar bezpośredni), albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi (zamiar pośredni, ewentualny).
# nieumyślna – gdy sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego, popełnia go jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

50. ZAŁOŻENIA POWSZECHNEJ ZNAJOMOŚCI PRAWA

Powszechna znajomość prawa – nie uchyla od odpowiedzialności prawnej nieznajomości prawa. Nie można zatem powoływać się na nieznajomość prawa w ochronie przed odpowiedzialnością. Współczesne ustawodawstwa stoją na stanowisku, że należycie ogłoszone akty prawne są powszechnie znane (fikcja powszechnej znajomości prawa). Akty prawne publikuje się w „Dzienniku Ustaw” (ustawy, rozporządzenia Prezydenta, premiera, ministrów, Rady Ministrów, KRRiTV), „Monitorze Polskim” (uchwały Sejmu, Senatu, Rady Ministrów, zarządzenia Prezydenta, premiera i ministrów), „Wojewódzkim Dzienniku Urzędowym” (akty prawa miejscowego, akty prawne premiera uchylające akty prawa miejscowego niezgodnego z prawem. Bez przepisów gminnych) i w „Dziennikach Urzędowych poszczególnych ministrów” (akty wewnętrznie wiążące).
Ustawodawstwo polskie przyjmuje możliwość uznania czynu zabronionego za nie będący przestępstwem, jeśli został on popełniony w sytuacji, gdy nieświadomość jego bezprawności była usprawiedliwiona.

Ignorantia iurus nocet ® nieznajomość prawa szkodzi
Ignorantia iuris non nocet ® nieznajomość nie prawa szkodzi [ czasami w przypadku błędu co do prawa]
Ignorantia iuris non exculpat ® nieznajomość prawa nie usprawiedliwia
Ignoratio legis neminem exusat ® nieznajomość ustawy nikogo nie usprawiedliwia.