Troska o losy ojczyzny w twórczości Jana Kochanowskiego i ks. Piotra Skargi

TROSKA O LOSY OJCZYZNY W TWÓRCZOŚCI PISARZY RENESANSOWYCH

Wiek XVI był dla Polski okresem rozkwitu. Wielkie dochody z handlu zbożem powodowały, że feudałowie bardzo szybko się bogacili. Powiększając swój majątek, zdobywali coraz większe wpływy i władzę. Elekcja stwarzała im doskonałe warunki do zdobywania dla siebie przywilejów i immunitetów. Wśród szlachty panowała prywata, obojętność wobec spraw państwa, chęć zdobywania bogactw i majątków. Sytuacja taka powodowała powstawanie pęknięć i rys w strukturze Rzeczypospolitej.

Pisarze i poeci zaczęli dostrzegać powagę sytuacji. Wiedzieli oni, że przywary szlachty mogą doprowadzić do głębokiego kryzysu państwa. Wtedy też zaczęły powstawać utwory nawołujące do zerwania z prywatą, znieczulicą. Troski o losy ojczyzny były widoczne w twórczości tak wielkich poetów jak Jan Kochanowski czy ks. Piotr Skarga.
Widząc aktualną sytuację kraju i sięgając w jego przyszłość, w swoich utworach, skierowanych do rządzących, przedstawiali swoje wizje państwa, ukazywali jak ono wygląda, a jak wyglądać powinno.
Troska o losy państwa wyrażała się w zainteresowaniu polityką wewnętrzną. W utworach pisarze wytykali wady szlachcie, zarzucając jej obecną, realną sytuację w kraju. Aby zapobiec kryzysowi państwa, apelowali do magnackiego sumienia poprzez nawiązania do Biblii, widoczne w twórczości ks. Piotra Skargi i mitologii jak uczyni to Jan Kochanowski.
W swoich dziełach przestrzegali, że taka postawa wobec spraw państwa może zakończyć się jego upadkiem.

Przykładem takiej przestrogi jest „Odprawa posłów greckich”. Konflikt ukazany w dramacie oraz przewidywanie katastrofy grożącej Troi można odbierać jako alegorię do XVI wiecznej Rzeczpospolitej. O tym, że dramat ten mógł być skierowany do Rzeczpospolitej świadczy szereg polskich realiów, występujących w utworze: jak nazwy godności, sposób przeprowadzenia narady itp. Łatwo wtedy zrozumieć, że Kochanowski pragnie przestrzec współczesnych mu rodaków przed błędami politycznym. Postać Priama możemy odebrać jako słabego monarchę, osłabionego wewnętrznymi sporami, który jest uległy wobec decyzji rady. Takim władcą był także ówczesny król polski Zygmunt August, słaby monarcha, którego zdanie było zależne od decyzji sejmu. Autor ubolewa także nad zachowaniem młodzieży, która w przyszłości będzie odpowiedzialna za losy swojej Ojczyzny. Poeta na przykładzie Troi pokazał, że państwo może upaść nie tylko na skutek najazdu wroga, lecz do katastrofy przyczynić się mogą sami obywatele.

Kolejnym przejawem zainteresowania Kochanowskiego sprawami Rzeczpospolitej jest „Pieśń o spustoszeniu Podola”. Podmiot liryczny przedstawia sytuacje w jakiej znaleźli się Polacy po klęsce jaką odnieśli .w wojnie z Tatarami. Wyraża swą rozpacz z powodu spustoszenia ziemi padolskiej i pohańbienia tych, którzy dostali się w ręce pogan. Poeta stwierdza, że czas, aby zebrać siły i stanąć do walki, trzeba jednak, aby szlachta porzuciła swoje biesiady i wygody, i wyruszyła do boju oraz aby nie szczędziła funduszy na wojsko zaciężne. Kochanowski wytyka rodakom ich krótkowzroczność i brak troski o losy ojczyzny.
O obywatelskiej postawie Jana Kochanowskiego świadczyć może, także pieśń XII, w której poeta wyraża myśl, że najdoskonalszym przejawem cnoty jest patriotyzm, wierność krajowi i poświęcenie dla niego własnych interesów, jak pisał Kochanowski:
\"A jeśli komu droga otwarta do nieba,
tym co służą Ojczyźnie\"

Natomiast w twórczości Piotra Skargi zainteresowanie losami Ojczyzny widoczne jest w „Kazaniu o miłości ku ojczyźnie”. Poeta porównuje Polskę do tonącego okrętu, nawołując do jego ratowania, gdyż idzie on na dno, to samo czeka ludzi i ich majątek, jeśli okręt zatonie. Jeśli zaś nie zatonie, przetrwa także Ojczyzna. Głupimi nazywał tych którzy zamiast wylewać wodę z tonącego okrętu zajmuje się rozbudową swego majątku. Poeta przyrównuje także Polskę do matki , która nas urodziła, wychowała, żywiła, dała schronienie, pieniądze i szczęście dlatego należy się jej nasza miłość i szacunek. W tych wspaniałych porównaniach, uderzających w nasze sumienie Skarga zaprezentował idealną postawę patriotyczną.

Troska o Ojczyznę przejawia się właśnie w taki sposób. Pisarze wytykają rodakom ich wady, błędy. Nawołują do zmiany przyzwyczajeń, przestrzegają przed zbliżającym się upadkiem, każą wyciągnąć wnioski z wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości. Dają ponadto gotowe rozwiązania ówczesnych problemów. Jednak nikt z rządzących nie przejął się wtedy nimi. Mimo niewątpliwej słuszności wypowiedzi renesansowych twórców, nie zyskali oni wielkiego posłuchu wśród sobie współczesnych. Ówcześni Polacy lekceważyli przestrogi pisarzy. Z biegiem czasu sprawdziła się, niestety, smutna przepowiednia Jana Kochanowskiego, który pisał:
\"Cieszy mię ten rym: Polak mądr po szkodzie:
Lecz jeśli prawda i z tego nas zbodzie,
Nową przypowieść Polak sobie kupi,
Że i przed szkodą, i po szkodzie głupi\"
Skutkiem krotkowzroczności były brzemienne w skutkach wydarzenia, okupacja Polski , czego skutikem było zniknięcie na 123 lata z mapy Europy naszego rodzimego kraju .