Najważniejsze skutki I wojny światowej

Pierwsza wojna światowa była największym z dotychczasowych konfliktów na świecie. Ogółem po obu stronach walczyło ponad 65 milionów ludzi. W gruzach legło wiele miast i miasteczek Europy Zachodniej i środkowej, zwłaszcza tych, które znalazły się blisko linii frontu.

W wyniku I wojny światowej obalono monarchie i proklamowano republiki. Przed wojną było w Europie 19 monarchii i 3 republiki, zaś po wojnie odpowiednio 13 monarchii i aż 14 republik.

W lutym 1917 roku w pozostającej w stanie wojny, choć bez większych sukcesów militarnych, Rosji doszło do buntów i manifestacji, które przerodziły się w rewolucję. W jej wyniku abdykował Car Mikołaj II, a rząd tymczasowy powołał ustrój republikański. Ponieważ położenie ludności nie poprawiało się, szybko popularność zyskali ci, którzy obiecywali chleb i pokój. Tak doszło do wybuchu Rewolucji Paśdziernikowej, na której czele stanął zawodowy rewolucjonista Włodzimierz Lenin. Nowa rewolucyjna władza w Rosji skonfiskowała ziemie obszarników, znacjonalizowała przemysł, handel i banki. Za cenę utraty dużych terytoriów na zachodzie w marcu 1918 roku Lenin podpisał pokój z mocarstwami centralnymi i Rosja praktycznie wycofała się z wojny.

W Niemczech zapatrzonych w wydarzenia w Rosji, pojawiły się pod koniec wojny oznaki i próby przewrotu rewolucyjnego. W ich wyniku abdykował i opuścił kraj cesarz Wilhelm II. Na skutek traktatów pokojowych Niemcy, na które spadł główny ciężar odpowiedzialności za wywołanie wojny, miały zostać zdemilitaryzowane, pozbawione przemysłu zbrojeniowego o maksymalnie 100-tysięcznej armii. Zmuszone zostały także do oddania Francji Alzacji i Lotaryngii, Belgii zagłębia Saary, zaś na rzecz Francji, Anglii i Japonii wszystkich swych dawnych posiadłości kolonialnych.

W wyniku wojny, areną walk narodowo-wyzwoleńczych, stało się coraz słabsze i doznające szeregu klęsk imperium austro-węgierskie. Poszczególne narody wchodzące w skład dawnej monarchii zaczęły ogłaszać niepodległość i praktycznie nikt im w tym nawet nie próbował przeszkadzać. W październiku 1918 roku powstała Republika Czechosłowacji, zaś Serbia przejęła Chorwację i Słowenię, tworząc razem Królestwo Serbów, Chorwatów i Słoweńców, czyli pierwszą Jugosławię. Węgry odłączyły się od Austrii, ale musiały oddać niektóre ziemie Słowakom, Rumunom i Serbom, w wyniku czego miały tylko 1/3 swego terytorium sprzed wojny. Austria stała się republiką posiadającą zaledwie 1/6 swego terytorium sprzed wojny. Stała się więc państwem małym i niewiele znaczącym. Nic więc dziwnego, iż wkrótce dostała się w orbitę wpływów niemieckich. Wielkie straty terytorialne poniosła Turcja, zwłaszcza iż własne państwa utworzyły m.in. Armenia i Gruzja. Kosztem Turcji zwiększyły swe terytoria Grecja i Bułgaria.

Jednym z najpoważniejszych skutków wojny była zatem gruntowana przebudowa mapy politycznej Europy. Powróciła na nią niepodległa Polska, utworzone zostały Jugosławia, Czechosłowacja, Finlandia Litwa, Łotwa i Estonia, zaś na Wyspach Brytyjskich ś Irlandia. Powstawanie nowych państw było przejawem woli wielu narodów do samostanowienia i niepodległości, która ze szczególną siłą objawiła się podczas trwania wojny. Każde z nich chciało mieć niepodległe państwo. Problemy pojawiały się jednak przy wytyczaniu nowych granic, zwłaszcza tam gdzie różne narodowości współzamieszkiwały na małym terytorium. Tak więc Czechosłowacja stała się w pomniejszonej skali tym czym przed wojną były Austro-Węgry, państwem wielonarodowym, w którym znaleźli się nie tylko Czesi i Słowacy, ale również Niemcy, Węgrzy, Ukraińcy i Polacy. Jugosławia łączyła ludność bośniacką, chorwacką, serbską, macedońską i albańską. W Polsce wschodniej mieszkali liczni Ukraińcy i Białorusini. Mniejszości etniczne rozproszone w wielu krajach Europy czuły się często pokrzywdzone i stawały się przyczyną ciągłych napięć i ukrytych konfliktów. Zaznaczyć bowiem trzeba, iż traktatowym rozstrzygnięciom granicznym, podpisanym po I wojnie światowej, towarzyszyły prawie wszędzie niepokoje wewnętrzne i konflikty zbrojne. Nowa równowaga w Europie była niezmiernie krucha, głównie dlatego, że ruchy narodowe utrudniały poszukiwanie kompromisów. Egoizm narodowy panował dalej w Europie. Nie było też mowy o rozbrojeniu. Zasada samostanowienia narodów też często nie była szanowana.

Do tego doszły ostre problemy gospodarcze i finansowe. Wojna pochłonęła znaczne sumy, a gospodarkę wojenną trzeba było przestawić na warunki pokojowe. Nowe granice rozczłonkowały dawne strefy wpływów ekonomicznych. Zwycięskie mocarstwa zmuszały pokonanych do płacenia reparacji wojennych. Gospodarka krajów odradzała się z bardzo wielkim trudem, szalało bezrobocie i inflacja. W tej perspektywie rozwiały się nadzieje na pokój. Nowy porządek europejski był zatem zagrożony zanim został na dobre zaprowadzony.

System wersalski (nazywany tak od miejsca obrad konferencji pokojowej, która zakończyła wojnę) miał przetrwać długie lata, jednak zaczął się rozpadać już kilka lat po zakończeniu wojny. Nad dopilnowaniem porządku wersalskiego, czuwać miała Liga Narodów, której projektodawcą był amerykański prezydent Wilson. Organizacja ta miała zagwarantować pokój, dzięki ustanowieniu prawa obowiązującego wszystkich oraz wprowadzeniu zasad pokojowego arbitrażu.

Liga Narodów była pierwszą organizacją mającą na celu powiązanie państw europejskich i całego świata systemem zbiorowego bezpieczeństwa. Jednak jej wpływy były niestety bardzo ograniczone, gdyż nie przystąpiły do niej Stany Zjednoczone. O ile Liga Narodów ustaliła nowe zasady regulujące stosunki międzynarodowe, o tyle nie była w stanie zmienić rzeczywistości politycznej Europy, nic zdołała sprostać stawianych przed nią oczekiwaniom i nie była w stanie uchronić na dłużej pokoju w Europie.

Tak więc porządek wersalski, wprowadzony w Europie na skutek zakończenia I wojny światowej, nieuchronnie zmierzał do nowego konfliktu ogólnoeuropejskiego. W 1919 roku, kiedy dobiegała końca konferencja pokojowa w Wersalu, nikt nawet nie przypuszczał, iż nowy system w Europie przetrwa zaledwie 20 lat.

Trwająca ponad cztery lata wojna poniosła za sobą olbrzymie i niespotykane dotąd straty w ludziach, zwłaszcza wśród ludności cywilnej. Liczba zabitych cywili sięgnęła 10 mln, zaś żołnierzy 8 mln. Po zakończeniu wojny ponad 8 mln inwalidów wojennych znalazło się bez możliwości zarobku, z niską (lub żadną) rentą od państwa. Zachęcająco zatem zaczęły brzmieć takie hasła i ideologie jak, socjalizm, komunizm, czy faszyzm.

Postanowienia konferencji pokojowej w Paryżu (w Wersalu) w sprawie Polski i Niemiec:
- demilitaryzacja i zlikwidowanie przemysłu zbrojeniowego Niemiec
- zniesienie powszechnej służby wojskowej, zamiast tego Niemcy mogły posiadać 100-tys. Armię zawodową
- zakaz posiadania ciężkiego uzbrojenia, okrętów podwodnych i lotnictwa
- Polska otrzymała Wielkopolskę i Pomorze Gdańskie (bez Gdańska)
- Gdańsk został wolnym miastem
- na terenach Śląska, Warmii, Mazur i Szlezwiku miały odbyć się plebiscyty za przynależnością państwową
- Niemcom odebrano wszystkie posiadłości kolonialne