Sytuacja międzynarodowa po II Wojnie Światowej

Rozpętana przez państwa „osi” wojna ogarnęła wszystkie kontynenty. Obok państw niepodległych wzięły w niej udział terytoria zależne i kolonie. Spośród 78 istniejących w tym czasie państw tylko 6 nie przystąpiło do wojny. Pod broń powołano 110 mln ludzi. Wydatki wojenne pochłonęły 935 mld dolarów, a straty materialne w samej Europie szacowano na 260 mld dolarów. 53 mln ludzi poległo, zostało zamordowanych lub zmarło na skutek epidemii, głodu i działań wojennych. Zwycięskie armie alianckie stacjonowały w większości krajów europejskich. Wojska radzieckie w Polsce, Czechosłowacji, Rumunii, Bułgarii i na Węgrzech. Związek Radziecki dążył do oparcia swego bezpieczeństwa o system państw uzależnionych, rządzonych przez partie komunistyczne bądź jak Finlandia przez ugrupowania akceptujące specjalne prawa ZSRR.

Na Konferencji w Dumbarton Oaks 1944 przyjęto projekt Statutu nowej organizacji. Został on przedłożony na Konferencji Założycielskiej ONZ w San Francisco, której datę wyznaczono na 25.IV-26.VI podczas konferencji jałtańskiej w 1945 roku. W czerwcu 1945 r. opracowano Kartę Narodów Zjednoczonych. Weszła ona w życie 24.X.1945 r.

Głównymi organami ONZ ustanowiono:
- Zgromadzenie Ogólne - każde państwo ma w nim 1 głos
- Radę Bezpieczeństwa - główna odpowiedzialność za utrzymanie pokoju
- Radę Gospodarczo-Społeczną - sprawy gospodarcze, społeczne, kulturalne, zagadnienia praw człowieka
- Radę Powierniczą - sprawowanie przez państwa administracji na terytoriach powierniczych
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - główny organ sądowy
- Sekretariat - główny organ administracyjny

ONZ jest organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym, ma najszerszy zakres działania ze wszystkich organizacji międzynarodowych. Utworzenie takowej organizacji zapowiedziały m.in. Karta Atlantycka (rok 1941), która określała, na jakich zasadach powinna być oparta powojenna struktura światowa, Deklaracja Narodów Zjednoczonych, w której państwa koalicji antyhitlerowskiej przybrały nazwę Narody Zjednoczone (NZ), deklaracja moskiewska z 1943, w której Chiny, USA, Wielka Brytania i ZSRR uznały konieczność powołania organizacji opartej na zasadzie suwerennej równości państw, dostępności dla wszystkich państw miłujących pokój oraz mającej na celu utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (potwierdzone na konferencji teherańskiej w 1943 roku)

Głównymi celami ONZ było utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, organizowanie współpracy międzynarodowej, popieranie przyjaznych stosunków między państwami, harmonizowanie działań państw zmierzających do tych celów. Natomiast podstawowe zasady ONZ to suwerenna równość członków, przestrzeganie zobowiązań międzynarodowych, pokojowe załatwianie sporów, powstrzymanie się od użycia groźby oraz siły, współdziałanie członków w akcjach ONZ (także zbrojnych) mających na celu zachowanie lub przywrócenie pokoju, zapewnienie, aby państwa niebędące członkami nie naruszały pokoju, nieinterwencja w sprawy wewnętrzne członków

Konferencja poczdamska była ostatnia z trzech konferencji "wielkiej trojki", która ustanowiła nowy, międzynarodowy ład w Europie po II wojnie światowej. Odbyła się ona w dniach 17 VII - 2 VIII 1945 roku w mieście Poczdam. Poszczególnym delegacjom przewodniczyli: prezydent USA H.Truman, premier Wielkiej Brytanii W. Churchil, którego w trakcie obrad zmienił nowy premier C.Atlee i przywódca ZSRR J. Stalin. Podstawowym problemem, którym się zajęto, były losy powojennych Niemiec. Zdecydowano o utworzeniu zarządów wojskowych, które miały pełnić funkcje administracyjne w czterech strefach okupacyjnych i Berlinie, a ich podstawowym zadaniem było 4 X D, czyli denazyfikacja, demilitaryzacja, dekartelizacja i demokratyzacja podległych im terenów. Kolejna decyzja było ściganie i sadzenie wszystkich zbrodniarzy wojennych oraz określenie sposobu i wysokości spłaty odszkodowań wojennych. Znacznie okrojono terytorium Niemiec w stosunku do roku 1939, anulując unie z Austrią i decyzje co do granicy polsko-niemieckiej miały zapaść po przesiedleniu ludności niemieckiej i powstaniu rządu niemieckiego. Kolejnym postanowieniem konferencji było powołanie do życia Rady Ministrów Spraw Zagranicznych z udziałem ZSRR, USA, FRANCJI, Wielkiej Brytanii i Chin, która miała za zadanie organizować międzynarodową współpracę w celu stworzenia nowej, bezpiecznej Europy. Z innych ważnych spraw omówiono udział ZSRR w wojnie z Japonia oraz nie zdołano się porozumieć w sprawie wolnych wyborów i ich obserwacji w Bułgarii i Rumunii, oddając de facto te dwa kolejne kraje w ręce Stalina. Porozumienia zawarte na konferencji poczdamskiej były w większości omówione na wcześniejszych konferencjach w Teheranie i Jałcie, a teraz jedynie je skonkretyzowano. Obrady w Poczdamie, mimo osiągnięcia sukcesów w wielu spornych kwestiach, zaczęły ujawniać pęknięcia pomiędzy poszczególnymi mocarstwami, co w niedługim czasie przerodziło się w zimna wojnę.

Zimna wojna w XX wieku to okres po drugiej wojnie światowej, podczas którego w konflikt popadły, ZSSR i mocarstwa anglosaskie, jednak stopniowo front konfrontacji rozszerzał się i różnicował. W tym czasie stosunki polityczne były mniej lub bardziej napięte, był wyścig zbrojeń, konfrontacja ideologiczna i wojna psychologiczna, walka o wpływy na terenach peryferyjnych. Mimo współpracy sojuszniczej podczas konferencji Poczdamskiej, ustępstw USA w stosunku do ZSSR w sprawie katyńskiej podczas procesów Norymberskich, dalsza współpraca była niemożliwa.

Trudno sprecyzować, kiedy zimna wojna, miała swój początek. Jednak nie ulega wątpliwości, że konflikt rozpoczął się w latach 1945 – 47, kiedy to Stalin głosił tezę zaostrzenia walki klasowej oraz o rozbudowie socjalizmu, a USA wprowadziły doktrynę, która mówiła o zatrzymaniu za wszelką cenę rozszerzania się wpływów komunistycznych na świecie.

W tym czasie stałym miejscem konfliktu były Niemcy, gdzie wystąpiły ostre sprzeczności interesów między Francją, Wielką Brytania i USA z jednej strony a Związkiem Radzieckim z drugiej. Wynikiem, czego było powstanie RFN i NRD oraz powstanie muru berlińskiego (zbudowany w 1961 roku).

Także areną konfliktów była Grecja, gdzie trwała wojna domowa. Jugosławia, Bułgaria oraz Albania a pośrednio także Związek Radziecki wspierali komunistycznych partyzantów, którzy utworzyli Tymczasowy Rząd Wolnej Grecji

Rozpoczęły się także utarczki słowne między przywódcami wielkich mocarstw, które zapoczątkował Stalin na wiecu przedwyborczym w Moskwie. 9 lutego, 1946r stwierdził, że wojny wiążą się z kapitalizmem zawierającym elementy kryzysu i zarzewie konfliktów. Odpowiedzią na mowę Stalina było wystąpienie Churchilla w Fulton, podczas którego padły słowa o zapadającej kurtynie od Szczecina po Triest, oraz o tym, że wszystkie europejskie stolice leżące za kurtyną są pod silnym wpływem ZSSR.

Stanowcza polityka Stanów Zjednoczonych w stosunku do Związku Radzieckiego miała swój początek w przemówieniu Trumana, które wygłosił 12 marca 1947 roku w Kongresie. Prezydent zapowiedział pomoc finansową i militarną dla Grecji ( wojna domowa) oraz dla Turcji, która nie zgodziła się na rewizję cieśnin czarnomorskich przez ZSSR. Także oznajmił, że USA będzie wspierać „wszystkie wolne narody zmagające się z próbami zdominowania przez uzbrojone mniejszości lub siły zewnętrzne.” Dla nikogo nie ulegało wątpliwości, że ma na myśli komunistów i Moskwę.

Logiczną konsekwencją doktryny Trumana był plan Marshalla. Wynikał on z przekonania, że nie wystarczy odstraszać komunistów siła militarną USA, ale należy też zapewnić warunki do szybkiego rozwoju państw europejskich, co ograniczy moskiewskie wpływy. 5 czerwca 1947 roku na Uniwersytecie Harvarda Goerge Marshall wygłosił przemówienie prezentujące koncepcje pomocy amerykańskiej dla Europy. Plan Marshalla zakładał, że poprzez kredyty udzielone państwom europejskim ich gospodarka stanie się dynamiczna. Ofertę złożono wszystkim państwom, także ZSSR. Jednak było to zagranie czysto taktyczne, gdyż wiadomo było, że Moskwa odrzuci tą propozycję. Pod naciskiem ZSSR z pomocy zrezygnowała także Polska i Czechosłowacja, które na początku były chętne do skorzystania z pomocy USA.

Jedną z konsekwencji podziału świata na dwa bloki polityczne było powstanie dwóch państw niemieckich. Ponieważ interesy mocarstw zachodnich były sprzeczne z planami radzieckimi, niemożliwe było utworzenie jednego państwa niemieckiego. Jednak Waszyngton chciał wywrzeć presję na Moskwie i w porozumieniu z Wielką Brytania, 1 stycznia 1947 roku połączono brytyjską i amerykańską strefę okupacyjną w Bizonię. Rok później po przyłączenia się sektora francuskiego powstała Trizonia. Taki obrót sprawy nie spodobał się Moskwie, która oskarżyła zachód o utrwalenie podziału Niemiec.

Gdy w zachodniej strefie okupacyjnej wprowadzono nową walutę, konflikt sięgnął apogeum. W odpowiedzi Moskwa wprowadziła odrębną walutę w swojej strefie, zmusiła do opuszczenia Berlina przez amerykanów, Francuzów i Brytyjczyków. ZSSR rozpoczął blokadę Berlina (24 czerwiec 1948 – 4 maj 1949 ). Zablokowane zostały drogi powietrzne i lądowe, a zaopatrzenie było dostarczane drogą powietrzną. Podział Niemiec został przypieczętowany powstaniem RFN z stolicą w Bonn (7 wrzesień 1949) oraz NRD (7 październik 1949).

Bezpośrednim wynikiem radzieckiej blokady Berlina było podpisanie 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie przez 12 państw sojuszu wojskowego, zwanego Paktem Atlantyckim lub NATO. Najważniejszym postanowieniem tego bloku militarnego był artykuł 5 – stwierdzający, że „napaść zbrojną na jedno lub więcej państw – sygnatariuszy będzie uznana za napaść zbrojną na wszystkie pozostałe.” NATO dopiero w latach 50-tych rozbudowało swoje struktury wojskowe; początkowo było raczej ostrzeżeniem wobec Moskwy.

Odpowiedzią na powstanie NATO był Układ Warszawski, podpisany 14 maja 1955 roku przez Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, NRD, Polskę, Rumunię, Węgry i ZSRR w Warszawie. Celem wewnętrznym sojuszu było ujednolicenie struktur wojskowych i podporządkowanie ich ZSRR oraz usankcjonowanie obecności wojsk radzieckich na terytorium NRD, Polski, Rumunii i Węgier.

25 czerwca 1950 roku regularne jednostki północnokoreańskie przekroczyły 38 równoleżnik i rozpoczęły agresję na Koreę Południową. Do połowy września zostaje zajęte prawie całe państwo południowokoreańskie. W efekcie bojkotu Rady Bezpieczeństwa przez ZSRR (żąda dla ChRL miejsca w radzie) zwraca się ona z apelem o pomoc do państw członkowskich ONZ. 27 czerwca uchwala ona wysłanie wojsk międzynarodowych do Korei. Prezydent USA – Thurman wysyła najważniejsze amerykańskie siły wojskowe (udział wojsk innych państw jest symboliczny) dowodzone przez generała D. MacArthura. Ofensywa prowadzona przez Doughlasa doprowadza do przyparcia armii, Kim Ir Sena do granicy chińskiej. Wtedy do wojny przystępują wojska tzw. „ochotników chińskich” dowodzonych przez Peng Te – Huaja w sile 40 dywizji. W wyniku planu użycia broni atomowej przeciw Chinom i Związkowi Radzieckiemu, gen. MacArthur zostaje zdymisjonowany. Zastępuje go gen. M. Ridgway, prowadząc dwuletnie jeszcze walki. Stalin wycofuje na tym etapie wojny swoich doradców, aby nie zostali pojmani, w ten sposób zachowując pozory neutralności. ONZ podejmuje próby negocjacji o zawieszenie broni. Jednak zostają odrzucone pod naciskiem Stalina. Nieprzerwana ofensywa chińska zostaje przerwana w maju 1951 roku kontruderzeniem amerykańskim, a linia frontu stabilizuje się wzdłuż 38 równoleżnika, a teren Korei Płn. Znalazł się pod okupacją ONZ (de facto USA) Zaś na przygotowanie nowej ofensywy kończy się wraz ze śmiercią Stalina w marcu 1953r. Wykorzystując fakt, iż ZSSR zbojkotowało obrady Rady Bezpieczeństwa ONZ, uznano reżim, Kim Jr Sena za agresora i wezwano państwa członkowskie do interwencji. Jako pierwsi odpowiedzieli Amerykanie (później dołączyło się kolejne 19 państw). Kontratak wojsk ONZ nie był udany, gdyż w początkach stycznia komunistów wsparła armia ChRL. Jednak natarcie komunistów zostało zatrzymane i sytuacja zmieniła się diametralnie. Podjęta rokowania pokojowe i 27 lipca 1953 podpisano zawieszenie broni.

5 marca 1953 roku zmarł Stalin. Jego śmierć pozwoliła zakończyć trwającą od 1946 roku wojnę w Indochinach. Walki zakończyła konferencja pokojowa w Genewie, która 20 lipca zatwierdziła podział Wietnamu na 17 równoleżniku. Potwierdzono także niepodległość Laosu i Kambodży. Wielu polityków i dziennikarzy tą konferencję uznało za politykę odprężenia w stosunkach wschód – zachód, gdyż mocarstwa o przeciwnych interesach potrafiły wypracować wspólne stanowisko.

W ZSSR po śmierci Stalina musiała nastąpić zmiana warty na szczycie władzy. Uformowano „kolektywne kierownictwo” partii i państwa, które tworzyli: Nikita Chruszczow, Giorgij Malenkow, Kawrientij Beria i Wiaczesław Mołotow. Jednak szybko okazało się, że kolegium nie jest w stanie wspólnie sprawować władzy. Na początku chciano wzbudzić zaufanie społeczeństwa, poprzez podniesienie komfortu życia. Jednak zanim to osiągnięto, to 11 lipca 1953 roku opinię wstrząsnęła informacja o upadku politycznym Berii. W grudniu ogłoszono, że na niejawnym posiedzeniu specjalnego Sądu Najwyższego ZSSR została rozpatrzona sprawa Ławrentija Bierii. Prawdopodobnie już w lipcu został zamordowany.

Tymczasem system komunistyczny zaczął przeżywać kryzys. W czerwcu 1953 roku przeprowadzona została reforma walutowa oraz jednocześnie podwyższono ceny, wynikiem, czego w Czechosłowacji wybuchły bunty i strajki. Rewolty objęły cały kraj. Wprowadzono strajk generalny, na który władze odpowiedziały wprowadzeniem stanu wojennego. Podobne wydarzenia miały miejsce także w NRD, gdzie robotnicy zastrajkowali przeciwko wprowadzeniu nowych norm produkcyjnych. Bunt został krwawo stłumiony, co w przyszłości zaważyło na tym, że każda śmielsza myśl tłumiona była w zarodku.