Prawo cywilne

PRAWO CYWILNE


CZEĘŚĆ OGÓLNA

PRAWO CYWILNE
Podział podstawowy (pandektowy) PC :
v Część ogólna- dot. Norm mających zastosowanie do wszystkich stosunków, to grupa przepisów wyciągniętych przed nawias
v Część rzeczowa – (prawo rzeczowe) – to zbiór norm o charakterze bezwzględnym, odnoszące się do rzeczy. Bezwzględne, czyli skuteczne wobec wszystkich.
v Zobowiązania – przeciwstawienie prawa rzeczowego, zawierają normy prawne o charakterze względnym skuteczne tylko pomiędzy stronami stosunku prawnego (Inter partner), dot. Tylko stron stosunku np. umowa (stosunek kontraktowy). Osoby trzecie nie maja wpływu na nie. Zobowiązania dot. Też usług. Ogólnym kryterium jest zatem względny charakter prawa.
v Spadki – zawierają normy odnoszące się do przejścia praw majątkowych zmarłego na spadkobiercę, posiadają zatem wymiar ekonomiczny
Wiele zagadnień ma jednak specyficzny charakter, do PC należy też Pr. rodzinne i opiekuńcze. Normy określają relacje między małżonkami, krewnymi, powinowatymi, także te wynikające ze stosunku przysposobienia, opieki, kurateli. Istnieje element władzy rodzicielskiej, podst., aktem jest kodeks rodzinny, opiekuńczy. Normy PC też regulują te stosunki. Odrębnie istniejące prawa dotyczą dóbr niematerialnych, mają bezwzględny charakter. Np. wynalazcze, do znaków towarowych itp. Szczególny zespół norm stanowi prawo papierów wartościowych – tytuł do prawa jest ściśle związany z posiadaniem dokumentu przez uprawnioną osobę. Prawo handlowe to normy regulujące stosunki w obrocie gospodarczym z udziałem profesjonalistów. Są to stosunki cywilno-prawne. Ich specyfika polega na tym, że jeden z podmiotów jest profesjonalistą , nakłada się zatem na niego obowiązek dołożenia staranności, odpowiedzialność jest zatem surowsza. Specyficzna jest struktura działania profesjonalistów (spółek, fundacji, stowarzyszeń), regulują ja samodzielne zespoły norm np. Kodeks spółek handlowych.

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO
· Konstytucja – zasadniczo nakreśla regulację
· Ustawy – obok konstytucji to podstawowe źródło prawa cywilnego
· Rozporządzenia – także mogą być źródłem, jednak tylko w zakresie ustawowej delegacji
· Ratyfikowane w formie ustaw umowy międzynarodowe – mają prymat przed ustawą
· Zasady współżycia społecznego – uelastyczniają regulację prawa stanowionego, by system był spójny
Źródłem PC nie jest zwyczaj, nie wynikają z niego żadne prawa ani obowiązki. Uzupełnia on zazwyczaj wole stron (art.56). zwyczaj może jedynie zmienić przepisy względnie obowiązujące. Nie są też orzeczenia sądowe, bo wiażą one tylko w jednej sprawie. Mogą po nie sięgać sądy gdy wystąpi problem w jakiejś sprawie.

PODMIOTY OBROTU PRAWA CYWILNEGO
Zalicza się do nich osoby fizyczne, osoby prawne a także wyodrębnione z przepisów o osobach prawnych ułomne osoby prawne. Między nimi zachodzą relacje wiążące się z podmiotowością prawna, zdolnością prawna i zdolnością do czynności prawnych.

OSOBY FIZYCZNE
a) zdolność prawna
By być podmiotem praw i obowiązków z zakresu PC, by posiadać zdolność do czynności prawnych, by za pośrednictwem składanych oświadczeń woli doprowadzić do powstania zmiany lub wygaśnięcia stosunku prawnego należy się urodzić! Każdy od urodzenia ma zdolność prawną Art8. (może być uznany za podmiot obrotu). Art9. wyraża domniemanie , że jeśli dziecko urodziło się żywe staje się nowym podmiotem. Kto chce temu zaprzeczyć należy to udowodnić. Art9 przyznaje ochronę nowemu podmiotowi. Zdolność prawna ma charakter aktywny, ale może też być bierny (stąd od chwili urodzenia).
Czy można przyznać podmiotowość prawną nasciturus (dziecku nie narodzonemu, ale poczętemu!). Atr8. zmieniał się; 2 uznający tą podmiotowość uchylony został w 1996r. Istnieją jednak przepisy uznające w szczególnych przypadkach podmiotowość nasciturusa (Art.9272 i Art.9722). Są to przepisy z zakresu prawa spadkowego. Obowiązujące od 1964r. Nasciturus może być spadkobiercą z chwilą otwarcia spadku (śmierć spadkodawcy). Zasadą jest zatem że podmiotem może być ten kto żyje + artykuły nasciturusa 927 i 972– pod warunkiem że urodzi się ono żywe. Jest to zdolnośc prawna warunkowa. Art. 4461 mówi, że z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawieni szkód doznanych w okresie prenatalnym. Szkody można interpretować szeroko interpretować np., leki matki, złe prowadzenie się, znęcanie się nad matką, nawet śmierć ojca). W jego imieniu mogą wystąpić rodzice bądź on sam. Zdolność prawna nasciturusa warunkowa wyraża się też nadaniem mu kuratora lub ubezpieczaniem go.
By stwierdzić koniec zdolności prawnej niezbędne są 2 dokumenty: akt zgonu i karta zgonu. Istnieją 2 sytuacje
a) pewność
b) niejasność – zaginięcie
w przypadku pewności formą zakończenia zdolności prawnej jest postanowienie o stwierdzeniu zgonu, w przypadku niejasności jest to postanowienie o uznaniu za zmarłego. Formalne warunki uznania za zmarłego określone są w art. 29-32 KC. Musi minąć niezbędny czas by wydać konstytutywny wyrok, Art. 29 mówi, że jest to 10 lat od końca roku kalendarzowego, w którym była ostatnia wiadomość o zaginiony. Gdy osoba w roku zaginięcia miała min. 70 lat okres taki skraca się do 5 lat. Nie można uznać za zmarłe osoby, które nie ukończyły 23 lat. Ponadto istnieje możliwość skrócenia terminów jeśli śmierć była wynikiem katastrofy bądź zaginęła w katastrofie to orzeczenie sądu może być wydane po 6 miesiącach.
Jednak po określonym czasie osoba zaginięta może wrócić, wtedy wszelkie czynności nie mają już racji i trzeba formalnie uchylić postanowienia, orzeczenia. Nawet gdy uchylono postanowienie o uznaniu za zmarłego, to pozostaje jeszcze aspekt osobisty i majątkowy. Aspekt osobisty to np. ponowny ślub małżonki i gdy ta zdecyduje się pozostać z „nowym” mężem mimo powrotu pierwszego to na nic zdadzą się wysiłki pierwszego. Natomiast sprawy majątkowe należy przywrócić do stanu pierwotnego. Wszelkie spadki po „zmarłym” zaginionym należy mu zwrócić. A jeśli miał on jakieś długi to je też musi spłacić.
b) zdolność do czynności prawnych
czynność prawna to faktyczne zdarzenie, którego faktycznym elementem jest złożenie oświadczenia woli. By móc złożyć skuteczne oświadczenie woli niezbędna jest świadomość. Tę kwestię prawo wiąże z wiekiem i ewentualnym ubezwłasnowol. Są 3 rodzaje zdolności do czynności prawnych: A) brak (w wieku od 0 do 13 lat)
B) ograniczona (od 13 do 18)
C) pełna (powyżej 18 lat)
Granica 18 lat może zostać obniżona jeśli kobieta zawrze małżeństwo. W przypadku mężczyzny to niemożliwe. A gdyby doszło do unieważnienia małżeństwa to i tak tej zdolności nie traci.
Ubezwłasnowolnienie (częściowe lub całkowite)dokonuje się w drodze orzeczenia sądowego, to ważne, gdyż decyzja może pozbawić zdolności do składania oświadczeń woli, stąd kompetentnym jest sąd okręgowy Orzeka 3 sędziów zawodowych + prokurator. Ubezwłasnowolnia się wtedy, gdy wymaga tego dobro osoby ubezwłasnowolnionej. Przesłankami przy całkowitym są: niemożność kierowania swym postępowaniem w skutek
· choroby psychicznej
· niedorozwoju umysłowego
· zaburzeń psychicznych wynikających z pijaństwa i narkomanii
orzeczenie o całkowitym ubezwłasnowolnieniu wydaje się wobec osoby, która ukończyła 13 lat, bo poniżej i tak brak zdolności do czynności prawnych. Częściowe – wobec osoby, która wymaga pomocy w kierowaniu swym postępowaniem powodu tych samych okoliczności (te 3). Częściowo można ubezwłasnowolniać osoby tylko pełnoletnie (bo poniżej 18 lat i tak zdolność ograniczona). Osoby częściowo ubezwłasnowolnione mają ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Osoby poniżej 13 lat i całkowicie ubezwłasnowolnieni nie przejawiają zdolności do czynności prawnych, od 13 do 18 i częściowo ubezwłasnowolnieni przejawiają zdolność ograniczoną.
Dzieci do 13 lat mogą składać oświadczenia woli jedynie w zakresie drobnych spraw (życia codziennego), z powodu braku zagrożenia umowy takie są ważne dopiero, gdy zostaną zawarte. Czyli gdy Jaś zapłaci już za mleko po które wysłała go mama.
Od 13 do 18 i częściowo ubezwłasnowolnieni. Czasem czynności w ogóle nie mogą dokonać (np. sporządzić testamentu). W innym zakresie dysponują pełną zdolnością (np. w sprawach, w których nie rozporządza się – nie pomniejsza majątku osoby ale darowizne mogą przyjąć) , ale nie mogą być to sprawy zobowiązujące. Mogą zawierać umowę o pracę, jak nakazuje prawo pracy, mogą rozporządzać swym zarobkiem, chyba że sąd postanowi inaczej. Jednak nie mogą już skutecznie dysponować rzeczami, które weszły w ich majątek. Mogą dokonywać czynności prawne dotyczące przedmiotów majątkowych danych tym osobom przez przedstawicieli ustawowych (rodziców, opiekunów, kuratorów). By umowa zawarta przez częściowo ubezwłasnowolnionego była ważna potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Osoba taka może też sama potwierdzić umowę po uzyskaniu pełnej zdolności.
Bezskuteczność zawieszona –dokonane czynności prawne są przez ograniczenia obłożone sankcją bezskuteczności zawieszonej. Dotyczy to umów. Umowa to czynność dwustronna ale prawo zna też jednostronną (gdy wymagane jest tylko 1 oświadczenie woli (np., wypowiedzenie jakiejś umowy, ustalenie pełnomocnika, dokonanie potrącenia). Jeśli dokonuje tego osoba z ograniczoną zdolnością to czynności te są bezwzględnie nieskuteczne.
Konsumenci- osoba fizyczna może występować w obrocie cywilnoprawnym jako konsument. Za konsumenta uważa się osobe fizyczną dokonująca czynności prawnej nie związanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Jednak ktoś kto prowadzi działalność gospodarczą nie jest konsumentem a przedsiębiorcą. Pozycja konsumenta daje przywileje, jest on chroniony przed przedsiębiorcą. Konsument nie jest związany z prawem działalności gospodarczej . usług a także działalności zawodowej – w związku z ich wykonywaniem nie posiada się statusu konsumenta (np. prawnik nie ma statusu konsumenta kiedy kupuje komputer do swej kancelarii).
Ochrona dóbr osobistych- art.23 wylicza dobra uznawane za osobiste ale nie jest to katalog zamknięty (np. zdrowie, swoboda sumienia, nazwisko, wizerunek, twórczość, życie, zdrowie, nietykalność cielesna, wolność, cześć, pseudonim, stan cywilny, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, integralność seksualna). Orzecznictwo dodało tez prawo do zachowania dobrej pamięci po zmarłym, prawo do środowiska naturalnego. Chronione dobra są niemajątkowe i podlegają ochronie
v majątkowej – osobie przysługują roszczenia o naprawienie szkody lub o zadość uczynienie pieniężne. Szkoda dotyczy dóbr majątkowych, skutki działanie maja charakter straty majątkowej. Aby starać się o naprawienie szkody bądź o roszczenie majątkowe za wyrządzoną krzywdę niezbędne jest złożenie oświadczenia.
v niemajątkowe – za naruszenie dobra przysługuje zadość uczynienie, jednak muszą być spełnione przesłanki odpowiedzialności – bezprawność działania, domniemanie (ten który naruszył dobro może się wybronić że zrobił to bezpodstawnie) . Jeśli przesłanki SA spełnione poszkodowany może zażądać zaniechania działania godzącego w jego dobro osobiste. Liczą się tu także przepisy prawa prasowego.
OSOBY PRAWNE
Pojęcie oparte jest na fikcji przyznania podmiotowości zespołom majątkowo-osobowym i odnosi się do jednostek organizacyj. Osobowość prawna to cecha normatywną. Te podmioty uważane są za podmioty prawne, którym norma prawna ją przyznaje.
Są różne sposoby nabywania osobowości prawnej:
o przez akty organów władzy ustawodawczej (ustawy) –osobowość w ten sposób otrzymują np. NBP, szkoły wyższe, przez akty władzy wykonawczej- np. przedsiębiorstwa państwowe (nadają wojewodowie)
o metoda koncesyjna, niezbędne są przygotowania, jeśli kończą się prawidłowo to akt administracyjny je akceptuje
o metoda normatywna. Przepisy określają przesłanki jakie muszą zostać spełnione by nabyć osobowość prawną. Gdy są one spełnione, akt władczy nie jest już potrzebny. Tak osobowość uzyskują spółdzielnie, fundacje, stowarzyszenia
Bez względu którą z metod zastosuje się, nabycie osobowości następuje z chwilą wpisania do krajowego rejestru sądowego. Wpis ma charakter konstytutywny i tworzy nową sytuację prawną. Istnieją też wpisy deklaratoryjne (potwierdzaja jedynie fakt wcześniejszego dokonania niezbędnych czynności)
Osoby prawne uczestniczą w obrocie przez swe organy. Dyrektor składa oświadczenie w imieniu osoby prawnej. Zasada reprezentacji łącznej – po to by w sprawach złożyć oświadczenie woli potrzebne są oświadczenia min.2osób fizycznych (np. dyrektor i vice..) , jest to element kontroli.
Podział osób prawnych
Samorządowe i państwowe, regulacja i rozróżnienie wiąże się z posiadaniem przez nie majątku o charakterze publicznym. Art. 40: „Skarb państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych, państ. osoby prawienie ponoszą odpow. za zobowiązania Skarbu państwa.
Tylko niektóre spółki prawa handlowego maja osobowośc prawną –są to spółki kapitałowe (z.o.o., i SA) oraz osobowe (jawna, komandytowa, komandytowo-akcyjna i partnerska) Odróżnienie to np wyodrębnienie masy kapitałowej w oparciu o którą prowadzi sie działalność. W spółce 1osobowej niezbędny kapitał wkłada 1osoba (podmiot). W spółkach osobowych niezbędne jest porozumienie min 2osób gdzie ich zamiarem jest prowadzenie działalności. Substratem są zatem osoby, kapitał jest sprawą 2rzędną. Osobow prawną posiadają tylko spółki kapitałowe. Tu za zobowiązania nie odpowiadają wspólnicy ale sama spółka swym majątkiem. Spółki osobowe osobowości nie mają, należą do kategorii „ułomnych osób prawnych”. Spółki osobowe:
*spółka jawna – prowadzi działalność pod określoną firmą, wszyscy wspólnicy odpowiadają swym majątkiem
*komandytowa – tylko część wspólników odpowiada całym swym majątkiem (komplementariusze), a reszta ponosi odpowiedzialność tylko do sumy komandytowej (komandytariusze)
*komandytowo-akcyjna – komandytariusze za wniesiony kapitał otrzymują akcje spółki
*partnerska – (pochodzi z prawa amerykańskiego, poprzednie pochodziły z niemieckiego), charakterystyczna dla wolnych zawodów wyliczonych w prawie handlowym, każdy odpowiada za swe działania i za swych podwładnych, tworzona by wspólnie ponosić koszty działalności i tworzyć silniejszą pozycję rynkową.
Spółki osobowe – art. 331 stwierdza, że przepisy PC dopuszczają do występowania w obrocie podmiotów bez osobowości, jednak z zastosowaniem do nich przepisów o osobach prawnych. Art. 8 spółek handlowych mówi, że we własnym imieniu mogą nabywać prawa, zaciągać zobowiązania (analogiczny art.332) Zanim spółka stanie z.o.o lub SA musi najpierw posiadać kapitał (wówczas spółka kapitałowa), na tym etapie tworzą ułomną osobowość, mają już też wspólnoty mieszkaniowe (art. 6 ustawy o własności lokalnej), właściciele lokalów tworzą z mocy prawa wspólnoty mieszkaniowe. Sens owego „półśrodka” sprowadza się do odpowiedzialności za zaciągnięte zobowiązania. Osoba prawna (spółka) odpowiada za zobowiązania swym majątkiem a podmioty zaangażowane (akcjonariusze) nie. W przypadku ułomnych osób prawn odpow ponoszą członkowie.
Ułomne osoby prawne –art. 331, (spółki osobowe, spóldzielnie mieszkaniowe, stowarzyszenia zwykłe)–stosuje się do nich przepisy o os prawnych, mogą tworzyć własne organy. Stowarzyszenia nie muszą być (choć mogą) rejestrowane w rejestrze.
Specyficzną grupą są konsumenci a wśród nich przedsiębiorcy. Pojęcie to określa art. 431: „Przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, osoba prawna i ułomna osoba prawna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową (wolne zawody) Działalnośc gosp to pojęcie szerokie a PC używa go w najszerszym znaczeniu. Oprócz tego że przedsiębiorca prowadzi działalność we własnym imieniu, musi działać pod firmą. Kodeks odróżnia nazwe firma od przedsiębiorstwa.
Art. 434: „Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Nie wyklucza to włączenia do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych.”
Art. 435 traktuje o firmie osoby prawnej:
- 1 – „firmą osoby prawnej jest jej nazwa”
- 2 – „firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej które może być podane w skrócie, a ponadto może wskazywać na przedmiot działalności, siedzibę tej osoby oraz inne określenia dowolnie obrane”
- 3 – „firma osoby prawnej może zawierać nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeśli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy”. Umieszczenie w firmie nazwiska lub pseudonimu osoby fizycznej wymaga jej zgody pisemnej, a w razie jej śmierci zgody współmałżonka i dzieci.
- 4 – „przedsiębiorca może posługiwać się skrótem firmy. Przepis art. 4322 stosuje się odpowiednio („firmę ujawnia się we właściwym rejestrze chyba że przepisy odrębne stanowią inaczej”).
Firma nie może wprowadzać w błąd co do osoby, przedmiotu działalności, miejsca i źródeł zaopatrzenia. Firmę ujawnia się we właściwym rejestrze, musi się ona odróżniać od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Firma nie może być zbyta, nie może być też przedmiotem transakcji. Wchodzi ona w skład majątku i podlega ochronie (art. 4310) – bezprawne naruszenie prawa do firmy, prawo do ochrony majątkowej (wyrównanie strat, ) i niemajątkowej (oświadczenie woli, naprawienie szkody, wydanie utraconych, uzyskanych korzyści). Przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stsuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43)

Mamy równolegle odpowiedzialność osobistą i subsydiarną
Art. 3312: „Jeżeli przepis odrębny nie stanowi inaczej, za zobowiązania jednostki o której mowa w 1, odpowiedzialność subsydiarną ponoszą jej członkowie, odpowiedzialność ta powstaje z chwilą gdy jednostka organizacyjna stała się niewypłacalna.” Art. 95 i 126 Kodeksu Spółek Handlowych mówi, że wierzyciel ma prawo decydować przeciwko. Odpowiedzialność subsydiarna dotyczy tylko ułomnych osób prawnych. Wierzyciel musi najpierw sięgnąć do majątku ułomnej osoby prawnej, gdy majątek nie wystarcza to do majątku członków. Ma on swobodę bo może wybrać 1 członka lub kilku. KC stanowi że dopiero gdy jednostka zbliża się do niewypłacalności bądź jest niewypłacalna to można pociągnąć do odpow. subsydiarnej. Właściciel, członek nie może odmówić nawet jeśli spłaca, a kapitał dopiero się kończy.

CZYNNOŚCI PRAWNE
Definicja nierozerwalnie wiąże się ze złożenie oświadczenia woli. Oświadczenie woli to zdarzenie cywilnoprawne i odnosi się do wszystkich przypadków, w których norma prawna przynosi, wywołuje skutki.
Zdarzenia te można podzielić na:
te bez udziału człowieka – (tzw. Siła wyższa), zwalniają od odpowiedzialności za powstałą szkodę (np. powódź)
z udziałem człowieka – są 2 kategorie –takie które nie wiążą się z wyrażeniem oświadczenia woli (np. wypadek czy pobicie –szkoda tu powstała nie jest wynikiem złożenia oświadczenia woli) i takie, których elementem jest złożenie oświadczenia woli.
Skutek związany z tym, że człowiek składa oświadczenie woli ma na celu powstanie, zmianę, wygaśnięcie stosunku prawnego. Zatem kwintesencją czynności prawnej jest złożenie oświadczenia woli. Art. 6026: „Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowania się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej” – oświadczenie woli.
Niezbędny jest zatem zamiar (akt woli) i przejaw woli, który powoduje wystąpienie skutków (niewerbalnie także).
Wykładnia oświadczeń woli
Art. 651: „Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.”
Art. 652: „W umowach należy raczej badać , jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu”.
Skutki czynności prawnej – Art56: „Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów.”
Podział na czynności realne i konsensualne. W większości do wykonania czynności prawnej wystarczy samo złożenie oświadczenia woli, osoby porozumiewają się i zachodzi czynność (charakter konsensualny). Jednak bywa, że umowa, porozumienie się nie wystarczy, że prócz oświadczenia woli potrzebne jest wydanie rzeczy. Np.
-przechowanie–niezbędna jest realna umowa, rzecz przechowywana musi wrócić w stanie niepogorszonym
-skład, użyczenie-ta sama rzecz użyczona i ta sama musi wrócić w stanie nie pogorszonym, ale może być zużyta jeśli prawidłowo z niej korzystano
-pożyczka, ustanowienie zastawu, zabezpieczenie należności, zastaw zwykły-musi być wydana ta sam rzecz o tej samej wartości, brak wydania to np. brak zastawu
Podział na czynności odpłatne (to każda czynność w ramach której otrzymujemy kwotę pieniężną na świadczenie. Chodzi tu nie tylko o pieniądze ale także jakąkolwiek wartość majątkową np. umowa zamiany na własność. Te czynności bardziej chroni PC) i czynności nieodpłatne.
Podział na czynności jednostronne (1 ośw woli –wypowiedzenie umowy, potrącenie, powołanie się na błąd lub groźbę) i wielostronne (2 lub więcej – umowy, uchwały).
Przenoszenie praw na inne osoby – podział na czynności:
zobowiązujące (np. umowa zlecenia powoduje zobowiązanie się przyjmującego do dokonania określonej czynności dla zleceniodawcy)
rozporządzające (złożenie ośw woli pociąga natychmiast przejście praw i obowiązków z 1 osoby na 2)
rozporządzająco-zobowiązujące (o podwójnym skutku- umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, wierzytelności przenosi własność, wierzytelność na nabywce- art. 155 i 510)
Podział na kazualne (przyczynowe) i abstrakcyjne (oderwane)
Przyczynowe –dotyczą określonej kategorii czynności przysparzających –to takie w wyniku której zwiększają się aktywa lub zmniejszają pasywa danego podmiotu. Majątek zwiększa się lub zmniejsza. Następstwem czynności jest przysporzenie. Większość czynności ma charakter przyczynowy, w tym znaczeniu, że jeśli strony nie dojdą do prawnych przyczyn przysporzenia, nie można mówić o czynności dokonanej.
Te prawne przyczyny podzielono na
1) causa donandi przysporzenie o charakterze nieodpłatnym (darowizna)
2) causa solvendi przysporzenie mające na celu zamiar uwolnienia, wywiązania, zwolnienia z obowiązku (oddajemy pożyczkę)
3) causa obligandi przysporzenie mające na celu zamiar nabycia prawa lub korzyści (umowa sprzedaży)
4) causa cavendi relacje gwarantujące, zabezpieczające (podmiot płaci bo ktoś inny nie wypłacił swego zobowiązania)
Czynności abstrakcyjne, oderwane od przyczyny. Rodzaj czynności i skutku nie jest zależny od porozumienia stron co do ważności przyczyny. Przykładem jest przejęcie długu lub zobowiązania wynikające z weksla lub czeku.
WADY OŚWIADCZEŃ WOLI
Podmioty PC kształtują swą wolę i czynności za pomocą czynności prawnych. Oświadczenie woli składa się z aktu woli i jego uzewnętrznienia. Wady powstałe na gruncie teorii woli, przez nie można się uchylić od skutków czynności prawnych. Mechanizm składania oświadczenia może źle funkcjonować lub istnieje niezgodność między aktem woli a przejawem. Np. chcemy sprzedać coś za 1000 a omyłkowo mówimy że za 100. prawo uwzględnia stany człowieka, które mogą wpływać na jego zachowanie – stany faktyczne, które uzasadniają pozbawienie skuteczności prawnej oświadczenia woli bądź uchylenie się od niego.
v Brak świadomości lub swobody
Osoba dokonująca oświadczenie woli musi znajdować się w takim stanie psychicznym by móc swą wolępowziąć i wyrazić. Gdy oświadczenie składa osoba ubezwłasnowolniona, nie mająca zdolności do czynności prawnych –wówczas jest to osoba w stanie psychicznym niedoskonałym (choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy itp.), brak jej świadomości. Świadomość może też być chwilowo zaburzona (pijaństwo, głód narkotyczny). W stanach wyłączających świadomość liczy się moment składania oświadczenia woli. Art. 82 dotyczy jedynie źródeł wyłączenia świadomości lub swobody tkwiących w samym człowieku (będący w niekorzystnej sytuacji ekonomicznej, zawierający niekorzystną umowe nie może się od niej uchylić powołując się na brak świadomości lub swobody). Natomiast artykuł ten odnosi się także do stanów fizjologicznych człowieka (np. sen) oraz przypadków podlegania przemocy (przymus fizyczny). Kto działał w stanie braku świadomości lub swobodyto jego oświadczenie jest bezwzględnie nieważne. Brak świad i swobody można też ustalić po śmierci. Od razu nieważne oświadczenie jest w przypadku osoby ubezwłasnowolnionej, pozostali poszkodowani muszą wykazać że działali w braku świadomości lub swobody.
v Pozorność
Występuje gdy oświadczenie woli zostało złożone dla pozoru. 1 strona składa oświadczenie nie zamierzając wywołać nim żadnych skutków prawnych a 2 strona o tym wie i na to się godzi. Jest to wada świadoma, ujawniona, aprobowana niezgodność między treścią oświadczenia woli udostępnioną a rzeczywistym zamiarem (np. pozorna umowa sprzedaży obrazu mająca na celu wyjęcie go spod egzekucji) drugą stroną nie może być przedstawiciel ustawowy, sąd, organ –tylko adresat. Pozornością nie może być dotknięta 1-stronna czynność, gdy oświadczenie nie jest składane na serio to też nie ma mowy o pozorności. Podobnie jest w przypadku dyssensu jawnego (jest to druga umowa – ukryta, będąca obok umowy potajemnej, pozornej). Pozornością nie będą też objęte czynności powiernicze (gdy jedna strona dokonuje na rzecz drugiej przysporzenia), zastaw. Są dwa typy pozorności: zwykła (oświadczenie woli składane dla pozoru nie ma wywołać żadnych skutków prawnych) i kwalifikowana (drugie,ukryte oświadczenie ma wywołać skutki prawne. Oświadczenie jest ważne, np. na umowie widnieje 1000zł a naprawdę sprzedaż odbywa się za 100– 2ukryta umowa i to ona jest ważna.
v Błąd
Przez błąd rozumie się niezgodność między obiektywną rzeczywistością a jej odbiciem w świadomości człowieka. Ma on doniosłość prawną – jako wada oświadczenia woli – tylko gdy dotyczy treści czynności prawnej i jest istotny. Np. ktoś kupuje kopię myśląc że to oryginał A pożycza coś B a ten myśli o użyczeniu. Jeśli strony przypisały jakiemuś zwrotowi zgodnie inny senes niż wskazują na to normy językowe to akt porozumienia między nimi się powiódł – brak stwierdzenia błędu. Błąd musi dotyczyć treści czynności prawnej (np. właściwości przedmiotu). Musi być istotny – można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie nie działał pod wpływem błędu, i oceniał sprawę rozsądnie nie złożyłby oświadczenia tej treści.
Przypadkiem szczególnym jest oświadczenie składane innej osobie za pośrednictwem posłańca, które może ulec zniekształceniu w toku jego przesyłania. Posłańcem jest osoba nie będąca stroną czynności prawnej (np. posłane przez ojca dziecko zamiast 1 pudełka papierosów kupuje ich 10, za posłańca uznaje się też operatora usług teleinformatycznych). Należy tu stosować przepisy o błędzie, trzeba rozważyć czy zniekształcenie ma charakter istotny i czy adresat o nim wiedział albo mógł z łatwością je zauważyć. Błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej a jedynie stanowi podstawę do uchylenia się od skutków prawnych złożonego oświadczenia.
v Podstęp
Podstępne działanie polega na świadomym wprowadzeniu jakiejś osoby w błąd lub na umocnieniu jej błędnego mniemania i to w celu skłonienia jej do złożenia oświadczenia określonej treści. Za podstęp uważa się też przemilczenie – świadome pewnych informacji, ale tylko wtedy gdy istniał obowiązek ich udzielenia. Jeśli przez podstęp osoba składa oświadczenie woli to może się ona powołać na błąd także gdy nie był istotny lub gdy nie dotyczył treści czynności prawnej. Podstęp daje możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli. Istnieje podstęp osoby 3 który jest jednoznaczny z podstępem jeśli czynność prawna była nieodpłatna bądź strona druga wiedziała o podstępie osoby 3 i nie zawiadomiła o nim składającego oświadczenie woli.
v Groźba
Przez groźbę rozumnie się zapowiedź wyrządzenia komuś jakiegoś zła, w razie gdyby nie dokonał on żądanej czynności prawnej. Osoba zagrożona znajduje się w sytuacji przymusowej (przymus psychiczny). Osoba musi wybrać.system prawny chroni jedynie te przypadki , gdy dana sytuacja powstała na skutek bezprawnego działania innejosoby (bezprawna grożba). Doniosłość prawna groźby zależy nie tylko od czy była ona bezprawna, ale także poważna tzn powodująca poważne niebezpieczeństwo dla osobistych lub majątkowych dóbr niekoniecznie składającego oświadczenie woli, ale jakiejkolwiek inej osoby. Takie same konsekwencje wywołuje groźba pochodząca od strony jak i od osoby trzeciej, nawet jeśli strona nie wiedziała o groźbie os3. groźba daje możliwość uchylenia się od skutków oświadczenia woli
Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie. Uprawnienie do uchylenia się wygasa w razie błędu – z upływem roku od jego wykrycia, w razie groźby – z upływem roku od chwili kiedy stan obawy ustał.
FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH
Art. 60 wyraża swobodę formy czynności prawnej. Strony mogą zastrzec formę tam gdzie ustawa jej nie zastrzegła.
Zastrzeżone formy czynności prawnych:
I. Pisemna zwykła
– do zachowania tej formy konieczne jest sporządzenie dokumentu obejmującego treść oświadczenia woli i podpisanie go. Treść oświadczenia woli należy wyrazić w języku pisanym, przy użyciu stosownych znaków graficznych (liter). Dopiero po złożeniu podpisu na dokumencie oświadczenie zostaje wyrażone w formie pisemnej. Podpis:
- językowy znak graficzny
- składający oświadczenie stawia go własnoręcznie
- wskazuje imię i nazwisko składającego oświadczenie woli, czasem wystarczy samo nazwisko
- umieszcza się go pod tekstem oświadczenia woli
Jeżeli forma pisemna przewidziana została dla umowy to każda ze stron robi podpis na jednym dokumencie, wymieniając się nimi. Od podpisu odróżnić należy inicjały na które składają się początkowe litery imienia i nazwiska. Maja charakter parafy, przez co rozumie się że sygnowany nią dokument został przygotowany do złożenia na nim podpisu. Innego rodzaju formą zastępującą podpis jest jego kopia (faksymila) odbita sposobem mechanicznym na dokumencie. Formę tę dopuszcza się w odniesieniu do dokumentów na okaziciela i do akcji. Parafa i faksymila są dopuszczane gdy ustawa na to zezwala.
II. Formy kwalifikowane
a) podpis elektroniczny
– oświadczenie woli może być złożone w postaci elektronicznej (w połączeniach między komputerami). Przez podpis elektroniczny rozumie się dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Podpis ma właściwości bezpiecznego podpisu elektronicznego gdy jest:
- przyporządkowany do osoby wyłącznie składającej ten podpis
- sporządzony za pomocą urządzeń i danych służących do składania takiego podpisu
- powiązany z danymi do których został dołączony tak, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna
Oświadczenie woli złożone w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym za pomocą kwalifikowanego certyfikatu jest równoważne oświadczeniu woli złożonemu w formie pisemnej. W przypadku gdy ustawa zastrzega zachowanie zwykłej formy pisemnej od decyzji stron zależy czy posłużą się one formą pisemną czy elektroniczną. Żadna ze stron nie może narzucić drugiej obowiązku posłużenia się postacią elektroniczną. Może być tak, że ustawa uzna zapis elektroniczny za jedyny sposób dokonania czynności prawnej (w obrocie papierami wartościowymi.
b) forma pisemna z data pewną
– data pewna polega na stwierdzeniu wiążącym także osoby nie uczestniczące w czynności prawnej, że czynność ta została dokonana w określonym czasie. Skutek ten wywołuje:
- urzędowe poświadczenie daty dokonane przez notariusza na okazanym mu dokumencie, w którym stwierdza on datę okazania mu dokumentu
- stwierdzenie dokonania czynności w jakimkolwiek dokumencie urzędowym – od daty dokumentu urzędowego
- umieszczenie na obejmującym treść czynności prawnej dokumencie jakiejkolwiek wzmianki przez organ państwowy, samorządu terytorialnego lub notariusza – od daty wzmianki
- śmierć jednej z osób podpisanych na dokumencie, datę złożenia przez tę osobę podpisu na dokumencie uważa się za pewną od daty śmierci tej osoby
c) forma pisemna z urzędowym poświadczeniem podpisu
– polega na tym że notariusz lub powołany do tego organ zamieszcza na dokumencie klauzulę stwierdzającą własnoręczność podpisu złożonego przez wskazaną w tej klauzuli osobę. Zastosowanie tej formy eliminuje ryzyko, że osoba na którą wskazuje podpis, zaprzeczy że go złożyła i że dokonała objętej treścią dokumentu czynności prawnej.
d) akt notarialny
– forma aktu polega na tym ż notariusz spisuje treść podanych mu do wiadomości oświadczeń stron, współuczestnicząc w redagowaniu dokumentu, następnie odczytuje go stronom i wraz z nimi podpisuje. Oryginały aktów zostają w biurze notarialnym, strony uzyskują jedynie ich wypisy podpisane przez notariusza i opatrzone pieczęcią urzędową.
Skutki niedochowania formy.
· Rygor nieważności (ad solemnitatem) – niezachowanie tej formy powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej, od jej samego początku. Czynność nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
· Rygor dowodowy (ad probationem) – konsekwencje niezachowania tej formy przejawiają się wyłącznie na płaszczyźnie procesowej. Polegają na ograniczeniu korzystania – w razie sporu – z dowodu z przesłuchania stron i ze świadków dla wykazania że czynność prawna o określonej treści została dokonana. Środki dowodowe są dopuszczalne jedynie gdy:
- gdy obie strony wyrażą na to zgodę
- jeśli fakt dokonania czynności prawnej będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma (np. list, rachunek)
- jeśli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą
· Rygor innych skutków prawnych (ad eventum) – nie zachowanie tej formy nie powoduje nieważności czynności prawnej, jedynie pociąga za sobą nie wystąpienie niektórych wskazanych w ustawie konsekwencji prawnych, które by wystąpiły gdyby zastrzeżona forma została zachowana.



Zakres zastosowania form szczególnych
Formy kwalifikowane mogą być zastrzeżone wyłącznie albo pod rygorem nieważności albo dla wywołania określonych skutków prawnych. Jeśli treść odpowiedniego przepisu wyraźnie nie wskazuje na rygor wywołania innych skutków prawnych należy przyjąć że forma kwalifikowana została zastrzeżona pod rygorem nieważności
-zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa
-przeniesienie własności nieruchomości
-oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste
-przeniesienie użytkowania wieczystego
-sprzedaż z zastrzeżeniem własności rzeczy sprzedanej
Zwykła forma pisemna może być przewidziana pod wszystkimi rygorami, jednak gdy treść danego przepisu nie zastrzega rygoru nieważności albo innych skutków prawnych należy przyjąć że forma ta została przewidziana tylko dla celów dowodowych.
Forma następczych czynności prawnych
Dotyczy sytuacji gdy dokonuje się przekształceń w ramach już dokonanej czynności prawnej Gdy chcemy ją zmodyfikować (modyfikacja – zmiana bądź uzupełnienie) musimy to zrobić w takiej formie jak forma pierwotna. Natomiast czynności prowadzące do zakończenia stosunku pranego – umowa rozwiązująca i jednostronne czynności prawne w postaci odstąpienia od umowy pierwotnej i wypowiedzenia jejmuszą być stwierdzone pismem, pod sankcją tylko ograniczeń dowodowych, gdy umowa pierwotna była zawarta w formie zwykłej. Gdy umowa pierwotna została zawarta w formie kwalifikowanej dla umowy rozwiązującej przewidziano taką samą kwalifikowaną formę natomiast dla odstąpienia od umowy, wypowiedzenia jej zastrzeżono zwykłą formę pisemną.

PEŁNOMOCNICTWO
Udzielenie pełnomocnictwa powstaje na skutek czynności prawnej, poprzez umowę lub umocowanie.
Cechy umocowania:
-jest czynnością prawną
-oświadczenie woli jest złożone pełnomocnikowi
-nie jest niezbędne przyjęcie umocowania przez pełnomocnika
-może być wyrażona albo dorozumiana
-pełnomocnik musi mieć zdolność do czynności prawnych ale może być ograniczona
-forma jego udzielenia w zasadzie dowolna, wyjątki – art. 99szczególna forma (np 158-przeniesienie własności nieruchomości w akcie notarialnym, 1018-jeśli chodzi o spadek to pismo poświadczone podpisem urzędowym
Żródłem umocowania jest oświadczenie mocodawcy, z aktu umocowania wynika zakres pełnomocnictwa
Substytuci –to dalsi pełnomocnicy, pełnomocnik może ustanowić dla mocodawcy innych pełnomocników tylko wtedy gdy umocowanie takie wynika z treści pełnomocnictwa, z ustawy lub ze stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa
Rodzaje pełnomocnictwa zdefiniowane poprzez kryterium zakresu umocowania
ogólne – umocowanie do czynności zwykłego zarządu (np. do pobierania czynszu i drobnych remontów ale nie do remontu generalnego), musi mieć formę pisemną
szczególne – dotyczy indywidualnie określonej czynności prawnej (np. sprzedaź oznaczonej nieruchomości)
rodzajowe – wskazuje określoną kategorię czynności prawnych do których umocowany jest pełnomocnik (np. do zawierania umowy o pracę bądź sprzedawania nieruchomości w imieniu przedsiębiorstwa)
Czynności z samym sobą
Art 108 „pełnomocnik nie może być 2stroną czynności prawnej, której dokonywa w imieniu mocodawcy, chyba że co innego wynika z treści pełnomocnictwa albo że ze względu na treść czynności prawnej wyłączona jest możliwość naruszenia interesów mocodawcy (gdy on na to zezwoli) Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku gdy pełnomocnik reprezentuje obie strony”.
Przyczyny wygaśnięcia pełnomocnictwa:
-odwołanie (może nastąpić w każdym momencie a zrzeczenie się uprawnienia do odwołania stępuje tylko z przyczyn uzasadnionych treścią stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa),
-okoliczności wskazane w treści pełnomocnictwa (np. wygasa termin pełnomocnictwa)
-likwidacja osoby prawnej
-śmierć pełnomocnika lub mocodawcy
-gdy pełnomocnictwu służy nawiązanie pracy
-zrzeczenie się pełnomocnictwa
Skutki wygaśnięcia:
art. 105 kc: Jeśli pelnomocnik po wygasnieciu umocowania dokona w imieniu mocodawcy czynnosci prawnej w granicach pierwotnego umocowania, czynnosc prawna jest wazna, chyba ze druga strona o wygasnieciu umocowania wiedziala lub z latwoscia mogla sie dowiedziec.
Stosunek podstawowy
Stosunek pełnomocnictwa wyznacza kompetencje do działania w cudzym imieniu, a stosunek podstawowy ewentualne zobowiązania pełnomocnika wobec mocodawcy Stosunek ten jest podstawą pełnomocnictwa ale pełnomocnik nie musi mieć zobowiązań wobec mocodawcy. Treść stosunku podstaw może różnić się od treści pełnomocnictwa. Stosunek podst wewn łączy pełnomocnika i mocodawce a zewn stosunek-łączy mocodawcę z osobami dokonującymi czynności z pełnomocnikiem


Falsus procurator – rzekomy pełnomocnik
Fałszywy pełnomocnik – działa bez umocowania lub przekracza to umocowanie,
Skutki prawne działania FP to:
bezskuteczność zawierania czynności prawnej dokonanej przez F.P z wyjątkiem tych zawieranych w dobrej wierze przez os3
skutki dalsze::
- w przypadku braku potwierdzenia i milczenia mocodawcy to zwrot świadczenia uzyskanego przez os3, naprawienie szkody wyrządzonej os3
Mocodawca może potwierdzić czynność prawną pełnomocnika i wtedy jest ona ważna.Zabezpieczeniem przed tego typu wypadkami dla mocodawcy jest roszczenie o zwrot dokumentu pełnomocnictwa od byłego pełnomocnika.

PROKURA
dawniej uregulowana w kodeksie handlowym obecnie w kodeksie cywilnym (dział VI –przedstawicielstwo)
Prokura to swoiście ukształtowane pełnomocnictwo przystosowane do działalności gospodarczej przedsiębiorców.
Podmiotami kompetentnymi do udzielenia prokury sąwyłącznie przedsiębiorcy –zarówno osoby fizyczne, osoby prawne i ułomne osoby prawne. Udzielenie prokury dokonuje się jednostronną czynnością prawną przedsiębiorcy, wymaga formy pisemnej (zwykłej) zastrzeżonej pod rygorem nieważności.
Zasada jawności nakazuje zgłoszenie prokury do rejestru przedsiębiorców.
Prokurent – może nim być tylko osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokura nie może być przeniesiona na inną osobę. Można ustanowić kilku prokurentów łącznie lub oddzielnie jak również prokurę oddziałową. Prokurent pełni reprezentacje w czynnościach materialnoprawnych i sądowych. Nie ma natomiast uprawnień do:
-zbycia przedsiębiorstwa
-oddania przedsiębiorstwa do czasowego korzystania (dzierżawa)
-zbywania i obciążania nieruchomości
Do tych czynności potrzebna jest mu szczególne przewidziana forma. Prokurent musi składać podpis własnoręczny zgodnie ze znajdującym się w aktach rejestrowych wzorem a ponadto wskazać że występuje w roli prokurenta + pieczęć
Prokura oddziałowa Art 1095 „prokure można ograniczyć do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddziału przedsiębiorstwa”
Odwołanie prokury:
może to zrobić mocodawca o każdym czasie i bez podania przyczyny
ustanie działalności przedsiębiorstwa
śmierć prokurenta (ale śmierć przedsiębiorcy lub jego utrata zdolności do czynności prawnych NIE)

PRZEDSTAWICIELSTWO
1)czynne – składamy oświadczenie woli w imieniu reprezentanta
2)bierne – przyjmowanie oświadczeń w imieniu
Dwa źródła umocowań: ustawa i oświadczenie woli mocodawcy
Art. 96: „Umocowanie do działania w cudzym imieniu może opierać się na ustawie (przedstawicielstwo ustawowe) albo na oświadczeniu reprezentowanego (pełnomocnictwo).
Podstawowe znaczenie ma treść oświadczenia woli, określa ona stan związania, polegający na tym, że reprezentowany nie może zapobiec powstaniu w swej sferze prawnej skutków czynności dokonanej przez przedstawiciela w granicach jego kompetencji. Działanie bez umocowania nie będzie miało skutku. Przedstawiciel musi mieć zdolność reprezentowania i do czynności prawnych (u opiekunów, kuratorów musi być pełną) Działanie przedstawiciela może być dorozumiane.
Czynność prawna przedstawiciela nie może przekraczać przedstawicielstwa
o testament – nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela
o małżeństwa – nie można zawrzeć przez przedstawiciela, co najwyżej można zapewnić pełnomocnictwo
instytucje zbliżone do przedstawicielstwa:
posłaniec –nie ma prawa dokonywać oświadczenia woli, lecz tylko je przenosić. Posłańcem może być ktoś bez zdolności do czynności prawnych, nie musi znać oświadczenia woli
organ osoby prawnej –której działanie traktuje się jako działanie samej osoby prawnej
zastępca pośredni –który dokonuje czynności prawnej we własnym imieniu ale na rachunek innej osoby (komitent zleca kupno komisantowi i ten kupuje we własnym imieniu ale na rachunek komitenta)
osoba pomagająca tylko przy dokonywaniu czynności prawnych, w szczególności przy zawieraniu umów (pośrednik, agent, notariusz, prawnicy)
podpisujący dokument In blanco, który wyraża tylko zgode na wypełnienie go przez inną osobę
osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli, nie dokonująca czynności prawnych (przyjmuje oferty)

PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ
Zagadnienie należy do kategorii dawności, są to wszystkie instytucje prawa cywilnego w których istota sprowadza się do utraty skutków prawnych, wiąże się to z upływem czasu. Rodzaje dawności:
a) prowadzą do nabycia prawa – zasiedzenie lub przemilczenie
b) prowadzą do osłabienia lub utraty przysługującego komuś prawa jeśli nie zrealizuje go w danym czasie – przedawnienie i terminy zawite.
Przedawnienie – przedmiotem przedawnienia są wyłącznie cywilnoprawne roszczenia majatkowe. Sens przedawnienia polega na tym że po upływie określonego terminu, ten przeciw komu kieruje się roszczenie – dłużnik, może się uchylić od jego zaspokojenia. Sadowi nie wolno uwzględnić upływu terminu przedawnienia z urzędu. Decyzję taka może podjąć dopiero wtedy, gdy ten przeciwko komu przysługuje roszczenie – dłużnik podniesie zarzut przedawnienia. Sąd może tego zarzutu nie uwzględnić, gdy uzna iż byłoby to sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Dłużnik może zrzec się korzystania z zarzutu przedawnienia. Zrzeczenie to jednostronna, nieformalna, wymagająca dojścia do drugiej strony i nie odwołalna czynność prawna, która może być ważnie dokonana dopiero po upływie terminu przedawnienia. Zastrzeżenie to ma zapobiec obchodzeniu przepisów o skutkach upływu terminów przedawnienia. Ważne zrzeczenie się zarzutu przedawnienia każe kwalifikować roszczenie jako zaskarżalne – tak jak by nie upłynął termin przedawnienia. Roszczenie przedawnione nie gasnie, a jedynie nie będzie mogło0 być przymusowo zrealizowane. Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Gdy przepisu szczególne nie stanowią inaczej to roszczenia ulegaja przedawnieniu z upływem:
a) 3 lat – roszczenia związane z prowadzeniem działalności gospodarczej oraz roszczenia o świadczenie okresowe (czynsz, renta, odsetki itp.). Świadczenia okresowe dzielimy na: jednostronne, ciągłe, okresowe.
b) 10 lat – odnosi się do wszelkich innych roszczeń.
Bieg terminów przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenia stało się wymagalne, gdy zaktualizował się obowiązek świadczenia. Bieg terminu przedawnienia może zostac zawieszony albo przerwany.
Zawieszenie biegu przedawnienia:
Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się a rozpoczęty ulega zawieszeniu:
· Co do roszczeń które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej.
· Co do roszczeń które przysługują osobą nie mającej pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opieke lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli.
· Co do roszczeń które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa.
· Co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez cza trwania przeszkody.
Przerwanie biegu przedawnienia.
Przerwa zawsze następuje w skutek zdarzenia który występuje w toku przedawnienia. Powoduje ona że nie uwzględnia się, w przeciwieństwie do zawieszenia, czasu jaki minął od rozpoczęcia biegu przedawnienia do wystąpienia zdarzenia powodującego przerwę. Po przerwie przedawnienia biegnie od nowa. Przerwę biegu przedawnienia powodują dwa zdarzenia: podjęcie dochodzenia roszczenia przez uprawnionego przed organem powołanym do rozpatrywania sporu, również przed sądem polubownym i uznanie roszczenia przez dłużnika.
Terminy zawite
Jeśli z niezachowaniem terminu ustawa wiąże ujemne skutki dla strony, w szczególności jeśli bezczynność strony powoduje utratę uprawnień, terminy takie nazywamy zawitymi lub prekluzyjnymi. Stanowią one bardziej ostre czasowe ograniczenie dochodzenia lub innej realizacji praw podmiotowych. Biegną one bezwzględnie, nie podlegają ani przerwie ani zawieszeniu, są na ogół bardzo krótkie Upływ terminów zawitych powoduje wygaśnięcie uprawnienia Wyróżniamy następujące ich typy:
terminy do dochodzenia prawa przed organem państwowym (terminy dochodzenia roszczeń, dochodzenia praw stanu cywilnego, do wytaczania powództw o ukształtowanie lub ustalenie praw majątkowych)
terminy do dokonywania czynności pozasądowych (do wykonywania praw kształtujących o charakterzemajątkowym lub niemajątkowym, do wykonywania zawiadomień, do dochodzenia przez członka spółdzielni praw wynikających z członkowstwa )
terminy wygaśnięcia praw podmiotowych
.


PRAWO RZECZOWE

Prawo rzeczowe odnosi się do stosunków dotyczących rzeczy. Prawo rzeczowe –bezwzględne prawo do rzedzy. Pojęcie rzeczy (art. 45 k.c.) – rzeczami są tylko przedmioty materialne. Rzeczami są dobra, które spełniają łącznie następujące przesłanki:
1) już istnieją;
2) są zindywidualizowane;
3) są materialnymi i wyodrębnionymi częściami przyrody (woda w butli)
4) maja charakter samoistny, czyli są na tyle wyodrębnione, że mogą być traktowane w obrocie jako dobra samoistne;
5) są dostępne i podlegają władzy człowieka, występują w obrocie
Nie są rzeczami – rzeczy niewyodrębnione, w stanie wolnym , części składowe
Np. pieniądze – są rzeczami typu „sui generis” – ich ważność wynika z tego, iż państwo zapewnia im gwarancje; zwłoki ludzkie i części ciała człowieka – nie są rzeczami, zwierzęta – nie są rzeczami, ze względu na ustawę o ochronie zwierząt.
przedsiębiorstwo – nie jest rzeczą, ponieważ w jego skład wchodzą również prawa i majątek; księgozbiór – (zbiór rzeczy) może być przedmiotem obrotu, ale pojedyncza książka może być tylko przedmiotem własności.
PODZIAŁ RZECZY:
1) oznaczone co do gatunku (koń wyścigowy) 2) oznaczone co do tożsamości (koń wyścigowy Piorun)
Oraz na:
Nieruchomości i ruchomości

NIERUCHOMOŚCI (art. 46 k.c.; def. legalna) – części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.
Trzy rodzaje nieruchomości:
1)Nieruchomości gruntowej - musi to być część powierzchni ziemskiej wyodrębniona, tzn. oznaczona granicami;
- jest odrębnym przedmiotem własności (muszą być granice zewnętrzne pod względem przedmiotowym; musi być wyodrębniona pod względem prawnym – to stanowi ustawa z 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece – celem tej ustawy jest ustalenie stanu prawnego nieruchomości).Szczególnym rodzajem nieruchomości gruntowej jest nieruchomość rolna – nieruchomość, która jest lub może być wykorzystywana do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.
2)Nieruchomości budynkowe – budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane(drzewo) są częściami składowymi gruntu i jako takie nie mogą być przedmiotem odrębnej własności (art. 47 i 48 k.c.). to co jest trwale związane z gruntem –dzieli jego los.
Mówimy, że jest trwale związany, gdy:
- połączenie z gruntem musi być fizyczne;
- element czasowości jest ustalony na stałe a nie tylko tymczasowo (np. kiosk, namiot).
Wyjątek –użytkowanie wieczyste (kto inny jest właścicielem gruntu a kto inny budynku jaki na gruncie stoi)
1. wzniesione przez użytkownika wieczystego budynki na gruncie Skarbu Państwa, gminy lub związku gmin albo nabyte przez niego na skutek zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste
2. przekazane na własność rolniczej spółdzielni produkcyjnej wraz z gruntem oddanym jej przez Skarb Państwa w użytkowanie wieczyste;
3. garaże wybudowane na podstawie pozwolenia na budowę na gruncie należącym do Skarbu Państwa, gminy lub związku gmin przez najemcę z jego własnych środków i przez niego nabyte, prawo to przysługuje również jego następcom prawnym;
4. są to budynki, jakie otrzymali rolnicy, którzy przekazali państwu w zamian za rentę, swoje nieruchomości rolne.
3)Nieruchomości lokalowe. Problematyka własności nieruchomości lokalowej uregulowana jest w ustawie z 1994 r. o własności lokali – zgodnie z tą ustawą – samodzielny lokal mieszkalny lub lokal o innym przeznaczeniu może stanowić odrębną nieruchomość. Odrębną nieruchomość lokalową ustanawia się:
1. w drodze umowy między właścicielem nieruchomości a nabywcą lokalu (przeniesienie własności)
2. może to być jednostronna czynność prawna-oświadczenie woli właściciela nieruchomości (wyodrębnienie lokali a ten sam właściciel ich wszystkich)
3. w drodze orzeczenia sądowego o zniesieniu współwłasności (np. zniesienie współwłasności małżeńskiej).
Dwie pierwsze wymienione czynności prowadzące do ustalenia odrębnej własności lokalu powinny być dokonane w formie aktu notarialnego. Do powstania odrębnej własności lokalu niezbędny jest wpis w księdze wieczystej, oznacza to, że odrębna własność lokalu powstaje z chwilą dokonania wpisu nawet nie prawomocnego a nie z chwilą dokonania wzmianki o wniosku – ten wyjątek ma charakter konstytutywny, natomiast wpis ma zawsze charakter deklaratoryjny. Z chwilą wpisu powstaje prawo.
Ogół właścicieli stanowi wspólnotę mieszkaniową –min 2 właścicieli.(ułomna osoba prawna, – tzn. że wspólnota może nabywać prawa, zaciągać zobowiązania, pozywać i być pozywaną, zarząd nieruchomości jest wspólny i powinien być ustalony w akcie prawnym). Do wspólnoty należy też grunt pod mieszkaniami, piwnice.. Jeśli jest więcej niż 7 lokali to istnieje obowiązek powołania zarządu kierującego wspólnotą mieszkaniową.
Umowa deweloperska – aby być deweloperem trzeba być właścicielem gruntu, który zobowiązuje się wybudować dom i ustanowić odrębną własność a potem przenieść własność na drugą stronę umowy którą zawarł.

RUCHOMOŚCI – wszystko, co nie jest nieruchomością jest rzeczą ruchomą.
Rzeczy dzielimy na:
- rzeczy oznaczone, co do gatunku (mają pewne cechy rodzajowe);
- rzeczy oznaczone, co do tożsamości (mają pewne cechy zindywidualizowane).
Samochód na placu przed fabryką między innymi samochodami jest oznaczony, co do gatunku, ale gdy jest przedmiotem sprzedaży jest oznaczony, co do tożsamości.

Części składowe rzeczy
Ich cechą jest to, że połączone stanowią jedną całość, czyli utraciły swój samodzielny byt. Ich rozłączenie spowoduje uszkodzenie rzeczy lub odłączonej części (art. 47 2 i 3).
Część składowa rzeczy musi mieć cechy:
1. musi być połączona z rzeczą nie tylko w sensie gospodarczym, ale i fizycznym;
2. samodzielny charakter części składowej musi polegać na tym, że da się ją przestrzennie wyodrębnić i połączenie jej z pozostałymi częściami składowymi stanowi całość;
3. połączenie to musi być na tyle silne, że odłączenie części spowoduje uszkodzenie lub istotną zmianę rzeczy lub tej części składowej. Połączenie musi być trwałe a nie przemijającego użytku.
Za części składowe gruntu uznaje się drzewa, rośliny, od chwili zasiania lub zasadzenia (art. 48 k.c.).
Rośliny i drzewa mogą stanowić odrębną od gruntu własność, gdy zostały zasiane lub zasadzone przez Rolniczą Spółdzielnie Produkcyjną na użytkowanym przez nią gruncie, należącym do Skarbu Państwa. Części składowe gruntu dzielą los gruntu – ‘superficies solo cedit’. –mają 1 właściciela
Przynależności – korzystanie z niektórych rzeczy wymaga posługiwania się innymi rzeczami ruchomymi, które ułatwiają korzystanie z rzeczy głównej, np. klucz i szafa. Przynależnością może być tylko rzecz ruchoma, musi być odrębna od rzeczy głównej, przynależność musi pozostawać z rzeczą główną w stosunku gospodarczego podporządkowania, musi być przynależność przydatna do korzystania z rzeczy głównej, przynależnością może być tylko rzecz ruchoma stanowiąca własność właściciela rzeczy głównej.

POŻYTKI
1) pożytki z prawa – dochody jakie prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem, np. odsetki od wkładów bankowych;
2) pożytki z rzeczy – są to pożytki naturalne lub pożytki cywilne:
a) dochody, które rzecz przynosi tytułu stosunku prawnego, np. czynsz
b) płody rzeczy, np. zboże
c) odłączone od rzeczy części składowe, np. piasek, żwir, gliny.
Pożytki zwykle przysługują właścicielowi, ale mogą również przysługiwać użytkownikowi wieczystemu, dzierżawcy.
Cechy praw rzeczowych:
- są skuteczne względem wszystkich – erga omnes – mają charakter bezwzględny w przeciwieństwie do spraw względnych np. wierzytelności;
- z praw rzeczowych wynika powszechny obowiązek nie czynienia czegokolwiek co miałoby te prawa naruszać;
- ochrona praw rzeczowych przed naruszeniem przysługuje względem każdego kto takie prawo narusza.
Klasyfikacja praw rzeczowych przyjęta przez polskiego ustawodawcę:
1. Prawo własności
2. Użytkowanie wieczyste
3. Ograniczone prawa rzeczowe (iura in re aliena – prawa do korzystania z rzeczy cudzej). Ustawodawca przyjął katalog zamknięty prawa rzeczowych (numerus clausus):
a) użytkowanie
b) służebność
c) zastaw
d) spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego (reguluje je prawo spółdzielcze)
e) spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego (jw.)
f) prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej (jw.)
g) hipoteka – uregulowana w ustawie o księgach wieczystych.

WŁASNOŚĆ – Prawo własności – podstawowe, najmocniejsze prawo rzeczowe.
Prawo własności w Konstytucji: art. 20 – „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego RP”; art. 21 „RP chroni prawo własności i prawo dziedziczenia”; art. 64 ust. 1 „Każdy ma prawo do własności, innych prawa majątkowych oraz prawo dziedziczenia” ust. 2 „Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej” ust. 3 „Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”. Oprócz Konstytucji również kodeks cywilny definiuje w art. 44 własność – mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.
Rodzaje własności ze względu na podmiot, który to prawo ma:
własność prywatna; własność państwowa; własność samorządowa.

TREŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI
Uprawnienia właściciela, które składają się na treść prawa własności:
1. ius possidendi – jest to uprawnienie do posiadania;
2. ius utendi – to uprawnienie do używania rzeczy, czyli także uprawnienie, które nie polega na czerpaniu pożytków;
3. ius fruendi – to uprawnienie do pobierania pożytków i innych przychodów z rzeczy;
4. ius abutendi – to uprawnienie do dyspozycji faktycznych rzeczą, tzn. prawo do przetworzenia rzeczy, zużycia jej a nawet zniszczenia;
5. ius disponendi – uprawnienie do rozporządzania rzeczą obejmuje dwojakiego rodzaju uprawnienia:
a) uprawnienie do wyzbycia się własności rzeczy, które może nastąpić przez zrzeczenie się własności lub przez przeniesienie własności na inną osobę lub przez rozporządzenie własnością na wypadek śmierci;
b) uprawnienie do obciążenia rzeczy, np. oddanie rzeczy w dzierżawę.
Prawo własności nie jest prawem absolutnym, nie daje absolutnej władzy nad rzeczą. Korzystanie z prawa własności musi odbywać się w pewnych granicach wyznaczonych przez:
1. ustawy (o charakterze publiczno-prawnym z zakresu prawa administracyjnego, np. Ustawa z 1994 roku o zagospodarowaniu przestrzennym – zgodnie z tą ustawą ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują wraz z innymi przepisami sposób wykonywania własności nieruchomości);
2. zasady współżycia społecznego;
3. społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa własności – chodzi tu o społeczno-gospodarcze przeznaczenie konkretnego prawa własności.
Art. 144 – ogranicza prawo własności; art. 144 do 154 – artykuły o prawie sąsiedzkim.
Podmiot prawa własności– podmiotem może być każda osoba fizyczna, prawna poza wyjątkami określonymi w przepisach prawa, np. cudzoziemiec nie może być podmiotem prawa własności póki nie otrzyma zezwolenia ministra MSWiA; z art. 140 k.c. właściciel może w granicach określonych w tym artykule korzystać z rzeczy z wyłączeniem innych osób, to oznacza, że każdy kto nie jest właścicielem zobowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej ingerencji w sferę własności.
Przedmiot prawa własności– są rzeczy w rozumieniu kodeksu cywilnego – przedmioty materialne.
Stosunki sąsiedzkie– odnoszą się do nieruchomości sąsiednich i sąsiadujących. Nieruchomości sąsiednie – to takie, że między A i B są inne nieruchomości, nie graniczą jedną granicą, działania jednej z nich oddziaływują na pozostałe.
Nieruchomości sąsiadujące – mają wspólne granice. Oddziaływanie na grunty sąsiednie nazywamy immisjami. Immisja – naruszający działa na własnym gruncie, ale skutki jego działań są widoczne na gruntach sąsiednich. Faktyczne, fizyczne wtargnięcie – działania odbywają się na cudzym gruncie.
Rodzaje immisji:
- Bezpośrednie
polegają na bezpośrednim skierowaniu pewnych substancji na sąsiednią nieruchomość za pomocą przygotowanych do tego celu urządzeń np. odprowadzenie wody deszczowej na działkę sąsiednią.
- Pośrednie:
a) materialne – polegają na przenikaniu na nieruchomość sąsiednią cząstek materii, np. pyłów, hałasu.
b) niematerialne – to oddziaływanie na psychikę właściciela sąsiedniej nieruchomości, np.budowa domu pogrzebowego na osiedlu.
Immisje bezpośrednie są zakazane, natomiast pośrednie są dozwolone, czy dopuszczalne o ile mieszczą się one w granicach w tym przepisie wyznaczonych – nie mogą przekraczać przeciętnej miary; dla oceny przeciętnej miary bierzemy dwa kryteria:
1. stosunki miejscowe;
2. społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości.
Immisją nie jest działanie siły wyższej.
Ochrona właściciela przed działaniem szkodzącym immisji:
1 roszczenie negatoryjne –obejmuje roszczenie o przywrócenie stanu zgodnego z prawem i roszczenie o zaniechanie naruszeń;
2. naruszenie musi być zawinione – kto z winy swej wyrządził szkodę jest zobowiązany do jej naprawienia;
3. ochrona w przypadku naruszenia dobra osobistego, np. naruszenie zdrowia wskutek hałasu.

NABYCIE POSIADANIA – może być:
1. pierwotne – czyli nie istnieje więź między poprzednim a następnym posiadaczem. Są to dwie sytuacje:
a) gdy ktoś objął w posiadanie rzecz niczyją;
b) objęcie w posiadanie rzeczy przez kradzież, podstęp, drogą kradzieży.
Nabycie to jest bez jakichkolwiek obciążeń. Np.
· nacjonalizacja
· wywłaszczenie
· zasiedzenie
Nabycie własności po upływie pewnego czasu. Zasiedzenie jest pierwotnym sposobem nabycia własności. Nabycie własności przez upływ czasu. Przedmiotem zasiedzenia są prawa rzeczowe:
1. własność,
2. niektóre ograniczone prawa rzeczowe – w przypadku polskim jest to służebność gruntowa, polegająca na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (art. 292 k.c.),
3. można zasiedzieć udział we współwłasności,
4. użytkowanie wieczyste – zasiedzenie, które przysługiwało poprzedniemu użytkownikowi wieczystemu.
Zasiedzieć można każdą nieruchomość:
-gruntową, nawet jeśli ma urządzoną księgę wieczystą;
-nieruchomość lokalową – stanowiącą odrębną własność, nie można zasiedzieć jednego z pokoi wchodzących w skład mieszkania stanowiącego odrębną własność,
-nieruchomość budynkową – ale razem z prawem głównym, tzn. z użytkowaniem wieczystym.
-Od 1 października 1990 roku można zasiedzieć własność państwową.
Przesłanki zasiedzenia nieruchomości:
1. posiadanie samoistne Czyli posiadanie takie jak właściciel, które wypełnia treść prawa własności. Posiadanie musi być nieprzerwane. Posiadania nie traci się przez przejściową utratę pod warunkiem jego przywrócenia, ani też przez przemijającą przeszkodę, która nie przerywa ciągłości. Wynika to z art. 340 i 345 k.c.
Nie może nabyć własności nieruchomości przez zasiedzenie właściciel. Jeżeli podczas biegu zasiedzenia nastąpiło przeniesienie posiadania albo też nastąpiło jego dziedziczenie, obecny posiadacz do czasu w którym sam posiada, może doliczyć sobie czas posiadania swojego poprzednika. Jeżeli jednak poprzednik-posiadacz uzyskał posiadanie nieruchomości w złej wierze obecny posiadacz może doliczyć sobie czas posiadania poprzednika tylko wtedy, gdy łącznie wynosi on min 30 lat
2. upływ określonego w ustawie terminu – termin ten zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza; dobra lub zła wiara modyfikuje przesłankę drugą. Od 1.X.1990 20 lat dla posiadacza w dobrej wierze, 30 w złej wierze. Dobra wiara posiadacza występuje wtedy, gdy z przyczyn usprawiedliwionych nie wie on o tym, że nie przysługuje mu prawo własności. Nie jest w dobrej wierze ten, kto nabywa nieruchomość na własność na podstawie umowy nie mającej formy aktu notarialnego. Dobra wiara musi istnie w momencie objęcia rzeczy w posiadanie.
Skutki zasiedzenia:
1. nabycie własności przez posiadacza i wygaśnięcie prawa dotychczasowego właściciela – jest to skutek ex lege (z mocy samego prawa) – następuje w dacie upływu terminu;
2. posiadacz może wystąpić do sądu o stwierdzenie nabycia własności przez zasiedzenie. Odbywa się to w postępowaniu nieprocesowym z udziałem dotychczasowego właściciela. Sąd wydaje postanowienie stwierdzające nabycie własności – ma charakter deklaratoryjny, tzn. stanowi dowód nabycia w drodze zasiedzenia własności i przede wszystkim jest podstawą wpisu w księdze wieczystej.
Zasiedzenie ruchomości (art. 174 k.c.):
Przesłanki:
a)posiadanie samoistne,
b)upływ trzyletniego terminu,
c)dobra wiara posiadacza.
Władanie rzeczą tak jak właściciel, nabyć na własność przez zasiedzenie ruchomości lub nieruchomości nigdy nie może posiadacz zależny.Nie można nabyć na własność ruchomości przez zasiedzenie będąc posiadaczem w złej wierze. Co więcej dobra wiara musi trwać przez całe trzy lata.
· Znalezienie
1. dotyczy to rzeczy zgubionych,
2. porzuconych, ale porzuconych bez zamiaru wyzbycia się ich własności,
3. dotyczy to też zwierząt, które zabłąkały się lub uciekły – art. 183 – 189 k.c.
W razie znalezienia rzeczy zgubionej należy bezzwłocznie zawiadomić o tym osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kto jest uprawniony, albo jeśli nie można ustalić miejsca zamieszkania osoby uprawnionej znalazca powinien zawiadomić o tym właściwy organ państwowy. Pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności lub rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie do właściwego organu państwowego. Jeżeli znalazca przechowuje rzecz u siebie, stosuje się odpowiednio przepis o nieodpłatnym przechowaniu. Samo przechowanie jest czynnością realną. Znaleźne: znalazca, który uczynił zadość swoim obowiązkom może żądać znaleźnego w wysokości 1:10 wartości rzeczy jeśli zgłosił swoje roszczenie najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej do odbioru.
· zawłaszczenie rzeczy niczyjej
Jest to zawładnięcie rzeczy, w intencji stania się właścicielem tej rzeczy – istotna jest wola wykonywania władztwa dla siebie. Rzecz nabywa się przez jej objęcie w posiadani. Jest to czynność prawna jednostronna i realna, powoduje pierwotne nabycie własności.
Art. 182 k.c. – rój pszczół – który opuścił swoją pierwotną pasiekę jest niczyim, jeżeli właściciel nie odszukał go przed upływem 3 dni od wyrojenia.
1 rój może się ulokować w siedlisku dzikim nie należącym do nikogo- właściciel może zabrać go jako swoją własność
2. kiedy osiedli się w cudzym ulu niezajętym, może domagać się wydania roju od właściciela, w którego ulu rój się osiadł za zwrotem kosztów
3. kiedy osiedli się w cudzym ulu zajętym., rój staje się własnością tego, czyją własnością był rój w ulu z którym połączyły się oba roje. Dotychczasowemu właścicielowi nie przysługuje w tym przypadku roszczenie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia
· połączenie
własność nieruchomości rozciąga się na rzech ruchomą z nią połączoną (jako jej część składowa)
· pomieszanie
przy pomieszaniu właściciele każdej z rzeczy stają się współwłaścicielami (udziały proporcj do wniesienia)
· przeistoczenie
kto wytworzył nową rzecz z cudzych materiałów jest jej właścicielem, chyba że działa w złej wierze lub wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy tego co wytworzył tą rzecz
2. pochodne – czyli nabycie od dotychczasowego posiadacza, jest to kontynuacja posiadania innej osoby (art. 176 k.c.).
Nabycie pochodne wiąże się z przeniesieniem posiadania. Przeniesienie posiadania jest to termin techniczno-prawny zastrzeżony dla nabycia posiadania w drodze czynności prawnej. Nabycie rzeczy która może być obciążona
Pięć sposobów przeniesienia posiadania; dzielą się one na dwie grupy:
I. przeniesienie posiadania z wydaniem rzeczy:
1. wydanie rzeczy (fizyczne wręczenie rzeczy) – art. 348 zdanie 1;
2. wydanie dokumentów umożliwiających rozporządzanie rzeczą, jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą;
II. przeniesienie posiadania bez wydania rzeczy:
3. zgodnie z art. 249 k.c. przeniesienie posiadania samoistnego może nastąpić w ten sposób, że dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalał;
4. jeżeli rzecz znajduje się z posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela;
5. przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy umowy między stronami.
Posiadanie może być dziedziczone. Przy nabyciu pochodnym najważniejsza jest umowa (np. darowizny, zamiany, kupna)
PRZENIESIENIE WŁASNOŚCI
– jest pojęciem węższym niż nabycie własności ponieważ obejmuje zarówno pierwotne i pochodne sposoby nabycia własności (podział taki sam)
Osobę przenoszącą własność nazywamy zbywcą, a osobę na którą przechodzi własność nazywamy nabywcą.
Na przeniesienie własność (w drodze umowy) składają się dwie czynności:
1. z mocy, której zbywca zobowiązuje się przenieść własność (czynność prawna zobowiązująca, czyli umowna);
2. na mocy której dochodzi do przeniesienia własności (umowa rozporządzająca ponieważ przenosi własność).
Ogólne zasady dotyczące przeniesienia własności:
1 umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rodzi podwójny skutek, tzn. zobowiązuje zbywcę do przeniesienia własności i równocześnie własność tę przenosi, dla przeniesienia własności wystarczające jest zawarcie umowy
Są wyjątki od tej zasady (podwójnego skutku), czyli takie sytuacje, w których muszą być zawarte dwie odrębne umowy:
-jeżeli przepis szczególny tego wymaga – art. 157 2 k.c.;
- jeżeli strony postanowiły, że przeniosą własność po zawarciu dwóch odrębnych umów.
2. umowa o przeniesienie własności jest umową konsensualną, tzn. własność przechodzi na mocy samej umowy, co do zasady nie są potrzebne elementy realne, np. wydanie rzeczy; Czyli przeniesienie własności następuje na mocy samej umowy z chwilą złożenia przez strony zgodnych oświadczeń woli, a zatem solo consensu. Tą zasadę można wywieść z art. 155 2 k.c. Od zasady tej są wyjątki:
-gdy podmiotem umowy ma być rzecz ruchoma oznaczona co do gatunku (art. 155 2 k.c.);
-gdy przedmiotem umowy są rzeczy ruchome przyszłe (art. 155 2 k.c.);
-gdy zbycia rzeczy dokonuje osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą, a nabywca jest w dobrej wierze (art. 169 k.c.).
zasada ta dotyczy również przeniesienia własności nieruchomości. Wpis do księgi ma charakter deklaratoryjny. Wyjątki – np. ustalamy odrębną własność lokali lub w razie przeniesienia własności budynków stojących na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste.
3. umowa o przeniesienie własności jest umową kauzalną, czyli przyczynową, tzn. że ważność przeniesienia własności zależy od ważności zobowiązania do przeniesienia własności. To oznacza, że nieważność lub wadliwość zobowiązania do przeniesienia własności ma ten sam skutek, że przeniesienie własności jest nieważne. Nieważność umowy przeniesienia własności wynika z samego prawa, jeśli nieważna jest umowa zobowiązująca do przeniesienia własności i nie jest wymagane stwierdzenie tej nieważności przez sąd. Wyrazem tej zasady jest art. 156 k.c.
Zobowiązanie do przeniesienia własności może wynikać:
- z umowy – przede wszystkim umów wskazanych w art. 155 k.c.;
-. z zapisu;
-. z bezpodstawnego wzbogacenia;
-. z innego zdarzenia.
Odstępstwa od zasad ogólnych w razie przeniesienia własności nieruchomości:
wynika z art. 157 2 k.c. – nie można przenieść własności nieruchomości pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu. Nie ma natomiast przeszkód do zawarcia pod warunkiem lub zastrzeżeniem terminu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości. Jeśli do tego doszło do przeniesienia własności nieruchomości potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.
wynika z art. 158 k.c. – umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej własność. Nie zachowanie tej formy powoduje nieważność umowy. Zobowiązanie powinno być w akcie wymienione. W przypadku przeniesienia własności nieruchomości mamy do czynienia z kauzalnością formalną i materialną. Czyli ważność tej czynności zależy od ważności zobowiązania a ponadto wymagane jest wymienienie tego zobowiązania w akcie notarialnym.
Przeniesienie własności ruchomości nie wymaga formy aktu notarialnego poza jednym wyjątkiem: jeżeli wartość rzeczy ruchomej przekracza 2 tysiące złoty umowa powinna być sporządzana na piśmie dla celów dowodowych.
Zasadą przeniesienia własności jest: Nikt nie może przenieść więcej prawa niż sam posiada – jest to zasada niepisana, ale obowiązująca w prawie polskim
. Wyjątki od tej zasady:
dotyczący nieruchomości – z ustawy o księgach wieczystych i hipotece wynika – zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Z tej zasady wynika, że nabywca nieruchomości mającej urządzoną księgę wieczystą nabywa na własność na podstawie umowy nieruchomości od osoby, która niezgodnie z rzeczywistym stanem prawnym jest wpisana do księgi wieczystej jako właściciel. O ile umowa ta ma charakter odpłatny i nabywca jest w dobrej wierze.
dotyczący ruchomości – wynika z art. 169 k.c. –„ Jeżeli osoba nieupawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze” Ta reguła doznaje ograniczeń, które wynikają z art. 169 2 – jeżeli chodzi o rzecz zgubioną, skradzioną lub w inny sposób utraconą przez właściciela własność takiej rzeczy przechodzi na nabywcę na podstawie umowy zawartej z osobą nieuprawnioną do rozporządzania nią dopiero z upływem 3 lat od jej utraty przez właściciela.(nie dotyczy to pieniędzy i dokumentów na okaziciela, rzeczy nabytych na urzędowej licytacji
lub w toku postępowania egzekucyjnego.




POSIADANIE – nie jest prawem, jest faktycznym władztwem nad rzeczą.
Elementy posiadania:
1. podmiot – podmiotem posiadania może być każdy podmiot prawa cywilnego;
2. przedmiot – przedmiotem posiadania mogą być przedmioty materialne, ale tylko takie, które są przedmiotem obrotu i przedmiotem prawa;
3. treść – na treść posiadania składają się dwa elementy:
a) animus possesionis – element psychiczny posiadania, oznacza zamiar władania rzeczą dla siebie;
b) corpus possesionis – element fizyczny posiadania, fizyczne, faktyczne władztwo nad rzeczą.
Art. 338 k.c. dzierżenie – kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.
Kryteria podziału posiadania:
v samoistne i zależne
Kryterium tego podziału – zakres władztwa nad rzeczą. Podstawą prawną jest art. 336 k.c. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel (posiadanie właścicielskie). Posiadaczem zależnym jest ten, kto włada rzeczą jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo z którym łączy się władztwo nad rzeczą, np. użytkowanie wieczyste. Ma charakter czasowy i powstaje zwykle na podstawie umowy o czasowe korzystanie z rzeczy.
Precarium – władztwo prekaryjne – są to sytuacje polegające na tym, że ze względów grzecznościowych lub humanitarnych jedna osoba pozwala drugiej na korzystanie z rzeczy, np. ktoś daje samochód na przejażdżkę, ktoś udziel gościny. Prekarzysta nie korzysta z ochrony, z której korzysta posiadacz i nie może nabyć prawa przez zasiedzenie. Może być w każdej chwili odwołane, strony nie są związane węzłem prawnym.
Ochrona posiadania
Ustawodawca udziela ochrony posiadaczowi – bezwzględny zakaz naruszania posiadania, nawet posiadania w złej wierze.
Domniemania chroniące posiadaniem
1. domniemanie posiadania samoistnego –domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym;
2. domniemanie zgodności posiadania ze stanem prawnym –domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza.
3. domniemanie ciągłości posiadania -domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.
4. domniemanie dobrej wiary–jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej wiary lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.
Iuris tantum – wszystkie domniemania są wzruszalne, można je obalić przeprowadzając dowód przeciwny. Wartość czy istota tych domniemań polega na tym, że zarówno posiadacz jak i sąd są zwolnieni z przeprowadzenia dowodów, co więcej posiadacz jest legitymowany jako posiadacz w dobrej wierze dopóki ktoś nie udowodni, że to domniemanie jest nieprawdziwe.
Domniemanie zgodności wpisu w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym ma pierwszeństwo przed domniemaniem zgodności posiadania ze stanem prawnym (art. 341 k.c.).
Środki ochrony posiadania:
v środki ochrony pozasądowej (własnej) gdzie posiadacz sam dochodzi prawa
-obrona konieczna (art. 343 k.c.)
-dozwolona samopomoc (art. 343 k.c.)
Przesłanki obrony koniecznej są zamach na dobro bezpośredni, bezprawny i rzeczywisty realny.
Obrona konieczna musi być natychmiastowa, w momencie naruszenia naszego posiadania, przy zastosowaniu odpowiednio współmiernych środków, w przeciwnym razie będzie to nadużycie obrony koniecznej.
Dozwolona samopomoc wchodzi w gre po naruszeniu posiadania, ale w bardzo krótkim czasie po naruszeniu posiadania- niezwłoczne (bez nieuzasadnionej zwłoki) Jeśli chodzi o zastosowanie samopomocy dozwolonej w stosunku do nieruchomości nie wolno stosować przemocy względem osób. Do zastosowanie samopomocy do ruchomości muszą być spełnione 2warunki:
1. gdy zachodzi niebezpieczeństwo powstania niepowetowanej straty,
2. samopomoc musi nastąpić natychmiast, bezpośrednio po naruszeniu.
v środki ochrony sądowej
Z tej ochrony posiadacz może skorzystać w każdym przypadku naruszenia posiadania. Ochrona przysługuje wtedy, gdy posiadanie zostało samowolnie naruszone przez jakąkolwiek osobę, nawet przeciwko właścicielowi. Z faktu naruszenia posiadania powstają dla posiadacza dwojakiego rodzaju roszczenia:
1. roszczenie posesoryjne (art. 344 k.c.) ≠ roszczenie petytoryjne
2. roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 k.c.)
Roszczenie posesoryjne – roszczenie o ochronę posiadania. Legitymację czynną – powodem w procesie posesoryjnym jest każdy posiadacz w dobrej wierze lub złej wierze, samoistny i zależny, ten którego posiadanie jest wadliwe i niewadliwe, i jak i ten, którego posiadanie jest prawne lub bezprawne. Nie może z nim wystąpić dzierżyciel i prekarzysta. Legitymację bierną–pozwanym może być ten kto dopuścił się naruszenia posiadania lub ten, na kogo korzyść nastąpiło naruszenie posiadania.
Powód może pozwać jedną z tych osób albo obie łącznie.
Ochrona posesoryjna jest ochroną obiektywną, tzn. że przysługuje posiadaczowi niezależnie od tego czy osobie, która naruszyła posiadanie, można zarzucić winę.
Na roszczenie posesoryjne składają się dwa roszczenia:
1. roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego;
2. roszczenie o zaniechanie naruszeń.

Powód może wystąpić z jednym z tych roszczeń albo z jednym i drugim.Tzw. czysty model procesu posesoryjnego – polega na tym, że sąd bada wyłącznie okoliczności związane z samym posiadaniem;– jest to postępowanie odrębne. W sprawach o naruszenie posiadania sąd bada jedynie stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpatruje samego prawa ani dobrej wiary posiadacza. Z tego wynika, że sąd ma bezwzględny zakaz badania prawa do rzeczy spornej, że roszczenie to nie zależy od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności jego posiadania ze stanem prawnym. Sąd ma ustawowy zakaz badania sprawy co do prawa. W procesie posesoryjnym istnieje bezwzględny zakaz badania prawa co do spornej rzeczy, a to oznacza, że ten kto naruszył posiadanie nie może przed sądem powołać się na zarzut prawa własności, czyli exceptio domini ani na zarzut innego prawa (np. zastaw), czyli exceptio iuris. Poza jednym wyjątkiem. Otóż ten wyjątek wynika z art. 344 1 zdanie 2: naruszający posiadanie (pozwany) w procesie posesoryjnym może powołać się na to, że przysługuje mu prawo do rzeczy spornej jeżeli prawomocne orzeczenie sądu lub innego organu powołanego do rozstrzygania spraw tego rodzaju stanowi, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Orzeczenie musi zapaść po naruszeniu posiadania ale przed zakończeniem procesu posesoryjnego. Orzeczenie to musi być prawomocne przed zakończeniem procesu posesoryjnego. Organ, który wydaje takie orzeczenie jest organem państwowym – chodzi o decyzję administracyjną. Rozstrzygnięcie w procesie posesoryjnym ma charakter tymczasowy (prowizoryczny), to oznacza, że przedmiotem orzeczenia sądu jest tylko orzeczenie o tym czy posiadanie zostało naruszone. Sąd nigdy nie rozstrzyga samego prawa do posiadania. Prawo do posiadania rozstrzygane jest w procesie petytoryjnym. W związku z tym podmiot, który przegrał proces posesoryjny może wystąpić z powództwem o ochronę prawa.
Termin dochodzenia roszczenia posesoryjnego: roszczenie to wygasa, jeśli nie będzie dochodzone w ciągu roku od naruszenia posiadania. Jest to termin zawity (prekluzyjny) a nie termin przedawnienia. Upływ terminu zawitego powoduje, że roszczenie wygasa, natomiast upływ terminu przedawnienia oznacza, że roszczenie nie może być dochodzone przed sądem po upływie tego terminu, ale roszczenie nie wygasa, dobrowolnie może je wypełnić zobowiązany. Nie można zrzec się terminu zawitego – zrzeczenie się tego terminu jest bezskuteczne. Dochodzenie roszczenia polega na wniesieniu powództwa.
Wyrok –.Przywrócenie posiadania następuje w chwili wykonania wyroku. Skutkiem posiadania jest – że posiadanie przywrócone poczytuje się za nieprzerwane
Ochrona posiadania między współposiadaczami:
roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach między współposiadaczami tej samej rzeczy jeżeli nie da się ustalić zakresu współdziałania, tzn. że jeden ze współposiadaczy może wystąpić przeciwko drugiemu o ochronę posiadania jeżeli posiadanie może być wykonywane bez współdziałania z pozostałymi współposiadaczami.
Roszczenie o wstrzymanie budowy – roszczenie uzupełniające w stosunku do właściwego roszczenia posesoryjnego. Przysługuje ono w razie podjęcia budowy na gruncie sąsiednim jeśli budowa ta grozi albo wyrządzeniem szkody posiadaczowi albo naruszeniem jego posiadania. Roszczenie to wygasa gdy nie będzie dochodzone przed rozpoczęciem budowy albo w ciągu 1mc od rozpoczęcia budowy (termin zawity). Legitymację czynną –powodem jest posiadacz nieruchomości.

SPOSOBY UTRATY WŁASNOŚCI
I. zrzeczenie się – można zrzec się:
a) własności nieruchomości; Jest to jednostronne oświadczenie woli właściciela, które dla swej skuteczności wymaga zgody starosty wykonującego to zadanie z zakresu administracji rządowej. To oświadczenie musi mieć formę aktu notarialnego, więc zrzeczenie się to czynność prawna jednostronna, konsensualna. Zgoda starosty to decyzja administracyjna -niezbędna przesłanka zrzeczenia się własności. Nieruchomość, której zrzekł się właściciel staje się własnością Skarbu państwa. Skarb ponosi odpow z tej nieruchomości za jej obciążenia. Nabycie własności przez Skarb traktowane jest jako pierwotne nabycie własności
b) własności ruchomości .Następuje ono przez porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się własności. Samo porzucenie bez zamiaru nie jest traktowane jak zrzeczenie. Jest to jednostronna czynność realna, następuje je porzucenie. Taka rzecz jest rzeczą niczyją.

PODZIELNOŚĆ PRAWA WŁASNOŚCI
Prawo własności można podzielić według czasu jego trwania, według treści lub współwłasność.
1. Według czasu trwania – art. 187 – przeniesienie nie jest dopuszczalne ani pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Nie istnieje własność terminowa co do nieruchomości gruntowych. Możemy mówić o podziale ze względy na czas:
- nieruchomości budynkowe będące własnością użytkownika wieczystego gruntu. Art. 235 2 odrębna własność tych budynków wygasa z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego,
- ruchomości – ustawodawca nie wprowadza żadnych ograniczeń. Można przenieść pod warunkiem i z zastrzeżeniem terminu.
2. Według treści – jest tzw. właściciel zwierzchni (dominus directus) i właściciel użytkowy (dominus utilis). Każdy z nich ma inne uprawnienia. Jeden z nich może użytkować rzecz, drugi może rozporządzać rzeczą. Uprawnienia te razem zsumowane dopiero składają się na całość prawa własności.
3. Współwłasność (prawo do jednej rzeczy przysługuje kilku osobom)
Każdy ze współwłaścicieli dysponuje wszystkimi atrybutami prawa własności. Współwłasność charakteryzują 3 cechy:
a) jedność przedmiotu – przedmiotem współwłasności może być rzecz, która może być podmiotem własności (nie może to być np. zbiór praw, rzeczy);
b) wielość podmiotów – muszą być przynajmniej 2 podmioty;
c) niepodzielność wspólnego prawa – każdy ze współwłaścicieli ma prawo własności do całej rzeczy, a nie do wyodrębnionej fizycznie części tej rzeczy.
Nie można na jednej nieruchomości ustanowić współwłasności i współużytkowania wieczystego. (albo jedno albo drugie).
Rodzaje współwłasności (art. 196 k.c.)
w częściach ułamkowych – udział każdego współwłaściciela we wspólnym prawie jest określony ułamkiem. Określa on zakres uprawnień współwłaściciela w stosunkach wewnętrznych lub zewnętrznych. Wielkość udziału może być określona:
- w drodze jednostronnej czynności prawnej,
- w umowie,
- ze zdarzeń prawnych,
- z orzeczenia sądu,
- z ustawy;
W ramach współwłasności ułamkowej występują:
1. własność przymusowa – nie może być ona zniesiona dopóki, dopóty istnieje stosunek prawny, z którym jest związana,
2. wspólnota gruntowa – osoby, którym ona przysługuje mają ograniczenia w zbyciu swego udziału i nie mogą żądać zniesienia współwłasności,
3. współwłasność przedmiotów należących do spadku – można żądać jej zniesienia tylko w ramach działu spadku; spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzać udziałem w przedmiocie należącym do spadku.
Współwłasność w częściach ułamkowych
1. charakter współwłasności – samodzielna instytucja prawa wspólnego uregulowana w art. 196 k.c. 2, zdanie 2.
2. istota współwłasności – każdy ze współwłaścicieli ma określony ułamkiem udział we współwłasności.
3. rozporządzenie udziałem – istnieje możliwość rozporządzania swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli,
4. zniesienie współwłasności – możliwość żądania w każdym czasie zniesienie współwłasności – art. 210 k.c. Uprawnienie do zniesienia współwłasności może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż 5 lat. W ostatnim roku przed upływem 5 lat można przedłużyć ten okres na dalsze 5 lat.
łączna – u jej podstaw leży określony stosunek prawny, bez którego nie mogłaby powstać i istnieć. Nie można w niej wyodrębnić udziałów. Właściciel nie może rozporządzać swoim prawem tak długo jak długu istnieje współwłasność łączna.
Podstawowym stosunkiem prawnym jest:
a) małżeństwo,
b) stosunek spółki cywilnej,
c) istnienie osobowej spółki handlowej.
Kiedy stosunki prawne tracą byt współwłasność łączna staje się współwłasnością w częściach ułamkowych.
Współwłasność łączna
1. charakter współwłasności – regulują je przepisy dotyczące stosunków, z których ona wynika.
2. istota współwłasności – współwłasność bezudziałowa – nie można wyodrębnić udziałów przysługujących współwłaścicielom.
3. rozporządzenie udziałem – brak możliwości rozporządzania udziałem.
4. zniesienie współwłasności – brak możliwości żądania zniesienia współwłasności.
Zniesienie współwłasności
Zniesienie współwłasności oznacza likwidację stosunku prawnego jaki łączy współwłaścicieli. Jest uprawnieniem każdego z współwłaścicieli, którego nie może on się zrzec, ponieważ jest ono niezbywalne. Roszczenie o zniesienie współwłasności nie ulega przedawnieniu .
Tryby zniesienia współwłasności
1. Umowny – przepisy KC go nie regulują umownego trybu zniesienia współwłasności, jest on pozostawiony swobodzie stron. Mogą one dowolnie uregulować likwidację współwłasności byleby nie było to sprzeczne z ustawami. Taka umowa powinna określać sposób zniesienia współwłasności, ewentualne spłaty i dopłaty. Aby umownie znieść współwłasność potrzeba zgody wszystkich współwłaścicieli. Jeżeli chodzi o zniesienie współwłasności ruchomości – umowa może być zawarta w dowolnej formie, natomiast umowa dotycząca zniesienia współwłasności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego.
2. Sądowy -prawo do żądania sądowego zniesienia współwłasności ma każdy człowiek. Jest on zobowiązany określić rzecz wspólną będącą przedmiotem współwłasności oraz sposób jej podziału. Trzy rozwiązania podziału rzeczy wspólnej:
podział fizyczny rzeczy pomiędzy współwłaścicieli. Nie zawsze rzecz da się fizycznie podzielić. Co wyłącza fizyczny podział rzeczy: jeżeli podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub też gdyby był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo też powodowałby istotną zmianę rzecz albo też powodowałby zmniejszenie jej wartości
przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych Spłata – jest to równowartość udziału współwłaściciela. Dopłata – jest to wyrównanie różnicy między wartością udziału a wartością części rzeczy, wydanej współwłaścicielowi.
podział cywilny rzeczy, czyli sprzedaż rzeczy na licytacji publicznej
Postępowanie sądowe o zniesienie współwłasności – uregulowane jest przez k.p.c., w sprawach z zakresu prawa rzeczowego właściwy jest sąd położenia rzeczy (art. 606 k.p.c.). We wniosku o zniesienie współwłasności współwłaściciel powinien określić rzecz, zaproponować sposób podziału, udowodnić prawo do współwłasności np. wykazać wpis do księgi wieczystej. Sąd powinien dążyć w tym postępowaniu do tego by nakłonić współwłaścicieli do zgodnego podziału rzeczy wskazując sposoby ich podziału. Gdy współwłaściciele złożą zgodny wniosek co do sposobu zniesienia współwłasności sąd wyda postanowienie odpowiadające treści tego wniosku, o ile projekt podziału nie sprzeciwia się prawu, zasadom współżycia społecznego, ani też nie narusza w sposób rażący interesów uprawnionych osób.
Zarząd rzeczą wspólną
Całokształt czynności faktycznych i prawnych, które dotyczą tej rzeczy bezpośrednio lub pośrednio poprzez osiągnięty skutek gospodarczy. Ustanowienie zarządu może nastąpić:
1). w drodze umowy (umowny zarząd rzeczą wspólną),
Umowa ta może być zawarta w dowolnej formie. Strony mogą w niej określić, że:
- zarząd będzie sprawował jeden z nich lub osoba trzecia nie będąca współwłaścicielem,
- rodzaj czynności prawnych lub faktycznych dla których dokonania będzie wymagana zgoda wszystkich współwłaścicieli albo większości z nich.
Umowa taka może być wypowiedziana lub zmieniona.
2) na podstawie przepisów ustawy (ustawowy zarząd rzeczą wspólną),
Ustawowe zasady zarządu rzeczą wspólną:
- każdy ze współwłaścicieli jest obowiązany do współdziałania w zarządzie rzeczą wspólną, art. 200 k.c.,
- ustawodawca wyraził trojakiego rodzaju czynności składające się na zarząd rzeczą wspólną:
a) czynności zwykłego zarządu,
b) czynności przekraczające zwykły zarząd,
c) czynności zachowawcze.
Dla dokonania czynności zwykłego zarządu potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli. W razie braku zgody większości każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania takiej czynności. Większość współwłaścicieli ustala się według wielkości udziałów. Dla dokonania czynności przekraczających zwykły zarząd wymagana jest zgoda wszystkich W jej braku właściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który bierze pod uwagę interesy wszystkich współwłaścicieli oraz cel zamierzonej czynności Dla dokonania czynności zachowawczych -mają na celu zachowanie wspólnego prawa (np.wniesienie powództwa). Każdy współwłaściciel może ich dokonać oraz dochodzić roszczeń mających na celu zachowanie jego prawa
Pojęcie czynności zwykłego zarządu i przekraczającej zwykły zarząd
Czynności zwykłego zarządu mają na celu utrzymanie rzeczy w należytym stanie oraz mają na celu zwykła eksploatację tej rzeczy. A przekraczające zwykły zarząd -zbycie, obciążenie rzeczy wspólnej, zmiana przeznaczenia rzeczy wspólnej.
3) na mocy postanowienia sądu (sądowy zarząd rzeczą wspólną).
Możliwy jest w 3 sytuacjach:
a) gdy nie można uzyskać zgody współwłaścicieli, nie wszystkich ale ich większości w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu,
b) jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasadę prawidłowego zarządu,
c) jeżeli większość współwłaścicieli krzywdzi mniejszość.
W tych sytuacjach wydawane jest postanowienie sądu o ustanowienie zarządu rzeczą wspólną. w przypadku ustanowienia sądowego zarządu nieruchomością zarządca zobowiązany jest niezwłocznie zgłosić wniosek o ujawnienie zarządu w księdze wieczystej. Sąd uchyli zarząd, gdy odpadnie podstawa dalszego jego trwania.
Każdy ze współwłaścicieli nie sprawujący zarządu rzeczą wspólną może żądać w odpowiednich terminach rachunku z zarządu.– to uprawnienie przysługuje tylko temu, który nie ma prawa do zarządu rzeczą. Reguła ta nie ma zastosowania do zarządu rzeczą wspólną ustanowioną przez sąd. Złożenie rachunku zarządu ozn. złożenie sprawozdania rachunkowego wraz z informacjami dotyczącymi rzeczy wspólnej, a w szczególności o dokonanych czynnościach związanych z tą rzeczą, o wydatkach i ciężarach poniesionych w związku z tą rzeczą oraz o przychodach uzyskanych z tej rzeczy. Sprawozdanie to powinno być odpowiednio udokumentowane, złożone w odpowiednim terminie w odpowiedniej formie w zależności od okoliczności danego przypadku. Termin i forma złożenia sprawozdania zależy od woli. W razie odmowy złożenia takiego rachunku uprawnieni współwłaściciele mogą wystąpić do sądu z pozwem o nakazanie złożenia rachunku. Art. 208 k.c. – przepis bezwzględnie obowiązujący, tzn., że umowa między współwłaścicielami nie może wyłączyć ani ograniczyć uprawnienia współwłaścicieli nie sprawujących zarządu do żądania rachunków z zarządu.
Korzystanie z rzeczy wspólnej:
1. pobieranie pożytków rzeczy – jeżeli współwłaściciel nie postanawia inaczej, przychody z rzeczy przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości ich udziałów. Ta sama reguła dotyczy ponoszenia wydatków i ciężarów związanych z rzeczą wspólną. Przychodami rzecz są przede wszystkim: pożytki oraz inne przychody np. materiał po rozbiórce budynku, drzewo zwalone podczas burzy. Wydatki związane z rzeczą są to wydatki poniesione w związku z normalną eksploatacją rzeczy oraz z zachowaniem zasad prawidłowej gospodarki. Ciężarami są przede wszystkim: podatki oraz inne świadczenia o charakterze publiczno-prawnym.
2. uprawnienie do posiadania rzecz – oznacza, że każdy współwłaściciel może posiadać całą rzecz i korzystać z niej ponieważ takie uprawnienie przysługuje wszystkim współwłaścicielom. Korzystanie z rzeczy jest ograniczone tak, że współwłaściciel może czynić to tylko o tyle, o ile nie przeszkadza analogicznemu korzystaniu z rzeczy przez pozostałych współwłaścicieli
3. uprawnienie do używania rzeczy.
Strony mogą w drodze umowy określić sposoby korzystania z rzecz wspólnej:
-mogą strony przewidzieć podział nieruchomości do korzystania quoad usum. Polega ona na tym, że każdy ze współwłaścicieli otrzymuje do wyłącznego użytku fizycznie wyodrębnioną część nieruchomości wspólnej. Ten podział nie oznacza zniesienia współwłasności ponieważ dalej osoby, które są współwłaścicielami przysługuje im prawo żądania zniesienia współwłasności.
- jest to podział korzystania z rzeczy pod względem czasu.
- jest to podział korzystania z rzeczy wg rodzaju pożytków z niej pobieranych.
- mogą przyznać prawo korzystania z rzeczy jednemu z nich z zastrzeżeniem oddania pozostałym części pożytków.
Ochrona własności
Ochrona petytoryjna
o rei vindicatio – roszczenie windykacyjne
Uregulowane w art. 222 1 k.c. właściciel może żądać od osoby, która faktycznie włada rzeczą, aby rzecz została mu wydana, chyba, że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą. Roszczenie właściciela o oddanie rzeczy. Legitymację czynną ma właściciel oraz współwłaściciel. Legitymowanym biernie (pozwanym) jest każdy, który faktycznie włada rzeczą, czyli może być to posiadacz, który faktycznie włada rzeczą dla siebie, dzierżyciel (włada dla kogo innego). To roszczenie nie ulega przedawnieniu jeśli dotyczy nieruchomości.
Współwłaściciele nie mogą przeciwko sobie wystąpić z roszczeniem windykacyjnym, wynika to OSN.
o rei negatoria – roszczenie negatoryjne
Polega na tym, że może on żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem oraz może żądać zaniechania naruszeń. Właściciel może wystąpić albo z jednym albo z drugim, albo łącznie. Można skorzystać z roszczenia negatoryjnego jeśli nastąpiło naruszenie własności w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, np. jeżeli ktoś stosuje immisję bezpośrednią. Roszczenie negatoryjne jeśli dotyczy nieruchomości nie ulega przedawnieniu. Legitymowany czynni jest właściciel, współwłaściciel. Legitymowany biernie jest każdy, kto narusza własność.
o roszczenia uzupełniające
- roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy,
- roszczenie o zwrot pożytków,
- roszczenie o odszkodowanie za szkodę spowodowaną zużyciem rzeczy.
Te roszczenia przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.
Rozliczenia co do nakładów na rzecz:
1. nakłady konieczne; Służą utrzymaniu rzeczy w należytym stanie. Umożliwiają prawidłowe z niej korzystanie, np. remonty, konserwacja.
2. nakłady użyteczne; Są ponoszone w celu ulepszenia rzeczy. Mają na celu podniesienie jej funkcjonalności
3. nakłady zbytkowne.-Jeżeli nakłady użyteczne wiążą się ze znacznym kosztem oraz służą celom luksusów, mówimy o nakładach zbytkownych.
Roszczenia od zwrotu nakładów:
· dobra wiara posiadacza w chwili ponoszenia nakładów;
Może on żądać zwrotu nakładów koniecznych, o ile mają one pokrycie w korzyściach, które uzyskał z rzeczy. Może on żądać zwrotu nakładów innych niż konieczne, o ile zwiększają one wartość rzeczy w chwili wydania jej właścicielowi
· zła wiara posiadacza w chwili ponoszenia nakładów;
Może on żądać zwrotu nakładów koniecznych i to tylko o tyle, o ile właściciel wzbogacił się jego kosztem, tzn. gdyby rzecz na skutek nakładów stała się więcej warta aniżeli przed ich dokonaniem.
· posiadacz w dobrej wierze ponosi nakłady po tym jak dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa lub po wyzwaniu co do zwrotu rzeczy będącej własnością państwową
Może on żądać zwrotu nakładów koniecznych, które dokonał po powzięciu wiadomości o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa lub też, których dokonał po wezwaniu go do zwrotu rzeczy będących własnością państwową. Może on żądać zwrotu tych nakładów, choćby nawet nie wzbogaciły one właściciela
Jeżeli nakład ma postać budowli lub innego urządzenia posiadacz jak i właściciel mają roszczenie o przeniesienie na własność za odpowiednim wynagrodzeniem zajętej działki. Art. 231 k.c. – przesłanki roszczenie o przeniesienie:
1. może wystąpić z nim posiadacz samoistny – ten który włada rzeczą jak właściciel
2. dobra wiara posiadacz samoistnego;
3. wzniesienie budowli lub innego urządzenia;
4. wartość tej budowli znacznie przekracza wartość zajętej na ten cel działki.

UŻYTKOWANIE WIECZYSTE
Ustanowienie użytkowania wieczystego może nastąpić tylko na gruncie:
1. na gruntach Skarbu państwa, położonych w granicach administracyjnych miast;
2. na gruntach Skarbu państwa poza tymi granicami, lecz włączone do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki;
3. grunty jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków.
Użytkownikiem wieczystym są to osoby fizyczne oraz osoby prywatne. Może być jednostka samorządu terytorialnego użytkownikiem wieczystym na gruncie Skarbu państwa i odwrotnie.
Treść użytkowania wieczystego: Użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób, a także w tych samych granicach może rozporządzać swoim prawem. Te uprawnienie są jednak ograniczone przez: ustawy; zasady współżycia społecznego; przez umowę o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.
Rozporządzanie prawem użytkowanie wieczystego: użytkownik wieczysty może przenieść to prawo, może oddać w leasing, może obciążyć hipotekę, może się zrzec użytkowania wieczystego. Użytkowania wieczystego udziela się na okres maks 99 lat. Użytkownik wieczysty może w ciągu 5 lat przed upływem okresu użytkowania wieczystego wystąpić o jego przedłużenie na dalszy czas (na okres od 40 do 99 lat). Organ może odmówić przedłużenia tylko ze względu na ważny interes społeczny.
Forma zawarcia umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste. Umowa ta powinna być w formie aktu notarialnego oraz umowa o przedłużenia użytkowania wieczystego powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. Umowa dochodzi do skutku z chwilą wpisu w księdze wieczystej (charakter konstytutywny). Użytkownik wieczysty jest zobowiązany do uiszczania przez czas trwania użytkowania wieczystego opłaty rocznej. Wysokość opłaty wynika z ust o gospodarce nieruchomościami. Opłaty ustala się wg stawki procentowej od ceny nieruchomości gruntowej. Stawka procentowa pierwszej opłaty z tytułu użytkowania wieczystego wynosi od 15 do 25 % ceny nieruchomości gruntowej. Wysokość stawek rocznych wynosi za nieruchomość gruntową pod budownictwo mieszkaniowe albo na realizację urządzeń infrastruktury technicznej – 1% ceny. W innych przypadkach np.cele sakralne–0,3%. Z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego wygasają prawa z nim związane.
Przedawnienie roszczeń przeciwko użytkownikowi wieczystemu o naprawienie szkód za nieprawidłowe korzystanie gruntu przedawnia się z upływem lat 3 od daty zwrotu gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste. Taki sam termin jest przewidziany dla roszczeń użytkownika wieczystego przeciwko właścicielowi o wynagrodzenie za budynki i urządzenia.
Przekształcenia prawa użytkowania wieczystego w prawo własności
Użytkownik wieczysty może w dwojaki sposób stać się właścicielem użytkowanego gruntu (tryby):
w trybie ustawy z 1997 roku o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym p
właścicielem może stać się użytkownik wieczysty będący osobą fizyczną, który spełnia ustawowe kryteria:
a) musi uzyskać prawo użytkowania wieczystego Nabycie użytkowania wieczystego może nastąpić:
- nabycie w drodze umowy; - z mocy samego prawa
- przez zasiedzenie; - w drodze decyzji administracyjnej;
- w trybie art. 231 k.c. (budynek na cudzym gruncie).
Uprawnienie do wystąpienia z wnioskami o przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności przysługuje także następcom prawnym, są to: spadkobiercy oraz osoby fizyczne, które nabyły prawo użytkowania wieczystego w drodze umowy o przeniesienie tego prawa.
zgodnie z ustawą z 21.VIII.1997 roku o gospodarce nieruchomościami. Zgodnie z tą ustawą użytkownik wieczysty może stać się właścicielem w drodze umowy sprzedaży zawartej z właścicielem. Chodzi o sprzedaż bezprzetargową (
Właściwość organów
1. Jeżeli w użytkowanie wieczyste oddany był grunt będący własnością Skarbu państwa decyzję o przekształceniu wydaje starosta lub prezydent miast na prawach powiatu. Organem odwoławczym od decyzji wydanej przez te organy jest wojewoda.
2. Jeżeli użytkowanie wieczyste było ustanowione na nieruchomości będącej własnością jednostki samorządu terytorialnego to decyzję o przekształceniu wydaje przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego. Organem odwoławczym w tym przypadku jest Samorządowe Kolegium Odwoławcze. Decyzja ta stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej (charakter deklaratoryjny).Użytkownik staje się właścicielem, gdy decyzja o przekształceniu jest ostateczna wg k.p.a. Zasada, że z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na niej obciążenia. Wyjątek od zasady -przy przekształceniu prawa użytk wieczyste w prawo własności prawa obciążające użytkowanie wieczyste nie wygasają.
Wygaśnięcie użytkowania wieczystego:
1. wygasa po upływie czasu na które było ustanowione;
2. rozwiązanie prze strony umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste;
3. zrzeczenie się użytkowania wieczystego powoduje wygaśnięcie;
4. konfuzja, czyli zlanie się w jednym ręku użytkowania wieczystego z prawem własności;
5. rozwiązanie umowy ustanowione na skutek jednostronnego żądania;
6. wywłaszczenie.
Skutki wygaśnięcia użytkowania wieczystego:
1. wraz z wygaśnięciem wygasają ustanowione na nim obciążenia– poza wyjątkami wynikającymi z ustawy o przekształceniu;
2. wygasa prawo własności właściciela budynków, urządzeń wzniesionych na gruncie oddanym mu w użytk wieczyste
3. użytkownik ma obowiązek wydać nieruchomość właścicielowi, który może od niego żądać na zasadach ogólnych odszkodowania za szkody wynikłe z niewłaściwego korzystania z oddanego gruntu. Roszczenie o naprawienie szkód – przedawnia się z upływem 3 lat od wydania nieruchomości, jeżeli użytkownik nie chce wydać nieruchomości właścicielowi przysługuje właścicielowi roszczenie windykacyjne, które nie ulega przedawnieniu.

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
Ograniczone prawa rzeczowe można ustanowić:
- na nieruchomości,
- na ruchomości,
- i na prawie.
Hipotekę można ustanowić na nieruchomości oraz na prawie. Zastaw można ustanowić tylko na ruchomości, użytkowanie można ustanowić na prawie oraz na rzeczach (ruchome i nieruchome).
Ustanowienie ograniczonych praw rzeczowych:
1. podstawowym sposobem ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych jest umowa;
2. orzeczenie sądowe;
3. orzeczenie administracyjne;
4. zasiedzenie (tylko zasiedzenie służebności gruntowej).
Wygaśnięcie praw
-zrzeczenie się uprawnionego lub przejście ograniczonego prawa na właściciela rzeczy obciążonej
-przez nabycie rzeczy obciążonej przez tego komu prawo to przysługuje
-ze śmiercią osoby uprawnionej, lub przez niewykonywanie przaw przez 10 lat (tylko służebność i użytkowanie)
-z ypływem czasu na jaki zostało ustanowione
-na mocy wyroku sądowego lub decyzji administracyjnej
UŻYTKOWANIE
Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków Użytkownik winien wykonywać swoje prawo zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki Zasady prawidłowej gospodarki nie są wartością stałą. Zależą od przedmiotu użytkowania oraz aktualnych wymagań (techniki, nauki, zasad doświadczenia życiowego).Nie oznacza to, że od użytkownika wymaga się najwyższego stopnia wiedzy teoretycznej i praktycznej. Wykonuje swe prawo zgodnie z zasadami prawidł gospod gdy zachowuje zwykłą miarę staranności i dbałości o rzecz. Powinien on zachować substancję rzeczy i jej przeznaczenie.
Art. 256 jest konkretyzowany w następujących artykułach:
- art. 258 zgodnie z którym użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z wymaganiami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków, które rzecz przynosi. Ciężary są to świadczenia o charakterze publiczno-prawnym (podatki, składki ubezpieczeniowe). Artykuł ten pozwala stronom inaczej te kwestie uregulować.
- art. 259 Właściciel nie korzysta z oddanej w użytkowanie rzeczy. Jest zasadą, że nie ponosi wydatków na nakłady konieczne. Jeżeli jednak nakłady poczynił może żądać od użytkownika ich zwrotu według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
- art. 260 Rozwinięcie art. 259. Dotyczy dokonywania napraw i nakładów, które związane są ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. Do ich dokonywania zobowiązany jest użytkownik. Jeżeli będą to nakłady nie związane ze zwykłym korzystaniem z rzeczy, użytkownik jest zobowiązany zawiadomić o tym właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót. Jeżeli takie nakłady poczyni użytkownik przysługuje mu roszczenie względem właściciela, może żądać ich zwrotu na podstawie przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.
- art. 261 Użytkownik powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela o tym, że osoba trzecia dochodzi przeciw użytkownikowi roszczeń dotyczących własności rzeczy.
Przedmiot użytkowania to
- rzeczy ruchome,
- nieruchomości,
- prawa zbywalne.
Użytkowanie obciąża całą rzecz łącznie z jej częściami składowymi i przynależnościami.. Dopuszcza sie modyfikację tej zasady w dwu kierunkach:
- przez ograniczenie zakresu użytkowania tzn. użytkownik nie będzie mógł pobierać wszystkich pożytków z rzeczy;
- zostaje ograniczone wykonywanie użytkowania do oznaczonej części nieruchomości.
Przedmiotem użytkowania mogą być rzeczy niezużywalne (można z nich korzystać bez ich unicestwienia). W przypadku wygaśnięcia użytkowania, użytkownik jest zobowiązany zwrócić właścicielowi te same rzeczy, które były przedmiotem użytkowania. Zasada ta nie dotyczy sytuacji, gdy przedmiotem użytkowania są pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co do gatunku. W tym wypadku jest to użytkowanie nieprawidłowe. Nieprawidłowość przejawia się w:
1. z chwilą wydania tych rzeczy użytkownikowi staje się on ich właścicielem,
2. zwrot rzeczy po wygaśnięciu użytkowania polega na tym, że użytkownik zobowiązany jest zwrócić tę samą ilość pieniędzy lub tę samą ilość rzeczy oznaczonych co do gatunku i tej samej jakości. Wynika to z przepisów o zwrocie pożytków
Prawa będące przedmiotem użytkowania
Przedmiotem użytkowania mogą być wyłącznie prawa zbywalne (wierzytelności, obligacje, prawo użytkowania wieczystego)
Przedmiotem użytkowania może być także zespół przedmiotów, przede wszystkim zespół środków produkcji (art. 257).
Użytkowanie jest ściśle związane z osobą użytkownika. Ustanowione na rzecz osoby fizycznej ma charakter osobisty, a ustanowione na rzecz osoby prawnej ma służyć ściśle określonym celom statutowym, ma charakter wyłączny.
Użytkowanie jest niezbywalne (art. 254). Ponieważ jest niezbywalne to:
- nie wchodzi w skład spadku po zmarłym użytkowniku,
- nie może stanowić przedmiotu majątku wspólnego,
- nie może stanowić przedmiotu obrotu prawnego.
Niezbywalność należy odróżnić od wykonywania tego prawa. Użytkownik może wykonywać swoje prawo samodzielnie albo też za pośrednictwem innych osób, np. przez oddanie przedmiotu użytkowania w najem, dzierżawę lub użyczenie.
Powstanie użytkowania
Zasadą jest, że użytkowanie powstaje w wyniku umowy między właścicielem a przyszłym użytkownikiem. Użytkowanie może też powstać wskutek decyzji administracyjnej jeżeli przepisy szczególne to przewidują.
Wygaśnięcie użytkowania
Użytkowanie wygasa z upływem czasu określonego w umowie, jeżeli użytkownik zrzeknie się tego prawa (Oświadczenie o zrzeczenie się powinno być złożone właścicielowi), przez jego niewykonywanie przez 10 lat, przez konfuzję (zlanie się w jednym ręku uprawnień właściciela i użytkownika), w wyniku decyzji administracyjnej jeżeli było w ten sposób ustanowione,.
przez wywłaszczenie.
Po wygaśnięciu użytkowania, użytkownik zobowiązany jest zwrócić rzecz właścicielowi, któremu w razie odmowy zwrotu rzeczy przysługują dwa roszczenia:
1. roszczenie o zwrot rzeczy oddanej w użytkowanie. Roszczenie to przysługuje właścicielowi na podstawie art. 262. Właściciel wnosząc takie roszczenie powinien udowodnić, że pozwany otrzymał rzecz na podstawie umowy użytkowania i użytkowanie wygasło. Właściciel nie potrzebuje wykazywać swojego prawa własności. Nie jest to bowiem przesłanką art. 262.
2. roszczenie windykacyjne (art. 222 1) o wydanie rzeczy. Właściciel obciąża dowód własności. Rzecz powinna być zwrócona w stanie w jakim powinna się znajdować stosownie do przepisów o wykonywaniu użytkowania. Jeżeli stan ten został określony w umowie to zwrot powinien nastąpić zgodnie z jej postanowieniami.

Użytkowanie przez osoby fizyczne
Użytkowanie może być ustanowione na czas oznaczony. W tym także na czas życia uprawnionego lub na czas nieoznaczony. Jednakże w przypadku użytkowania przez osobę fizyczną wygasa zawsze najpóźniej z chwilą jej śmierci Użytkownik będący osobą fizyczną jest zobowiązany zachować substancję rzeczy i jej dotychczasowe przeznaczenie. Naruszeniem substancji rzeczy jest zmiana samej struktury rzeczy lub tworzywa, z którego rzecz jest zbudowana, np. usunięcie ściany nośnej budynku, usunięcie lub wzniesienie budynku. Użytkownik może jednak zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca. Co do uprawnień najemcy – Użytkownik może założyć w pomieszczeniu oświetlenie elektryczne, gaz, telefon, radio i inne podobne urządzenia, chyba że sposób ich założenia sprzeciwia się obowiązującym przepisom albo zagraża bezpieczeństwu nieruchomości. Użytkownik nie ma więcej praw niż najemca w zakładaniu wyżej wymienionych urządzeń. Właściciel może odmówić wydania rzeczy będącej przedmiotem użytkowania nieprawidłowego dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia. Jeżeli przedmiotem użytkowania są inne rzeczy niż pieniądze lub inne rzeczy oznaczone co do gatunku, właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia. Czy powód jest ważny wynika to ze stanu faktycznego danej sprawy. Właściciel wyznacza użytkownikowi odpowiedni termin do wniesienia zabezpieczenia. Po jego bezskutecznym upływie właściciel może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy.

SŁUŻEBNOŚĆ
Przez służebność rozumie się obciążenie nieruchomości
A)służebność osobista
(w 99% jest to służebność mieszkaniowa) Osoba dysponująca prawem służebności do mieszkania jest bardzo silna do śmierci osoby uprawnionej i jest niezbywalne. Jest to prawo wąskie: tylko małżonek i dzieci mogą zamieszkać w tym mieszkaniu (pełnoletnich dzieci nie można sprowadzić, ale jeżeli w momencie sprowadzenia nie były jeszcze pełnoletnie to mogą zostać po uzyskaniu pełnoletności) Najlepsze zabezpieczenie bardzo trwałe prawo! Służebność osobista związana jest z określoną osobą, jest to tylko osoba fizyczna (ważne); celem jest zaspokojenie określonych potrzeb człowieka, jest to prawo alimentacyjne. Służebność osobista jest prawem niezbywalnym, nie można jej przenieść, ani nabyć przez zasiedzenie, wygasa z chwilą śmierci osoby uprawnionej; powstaje w drodze umowy przy czym umowa ta powinna mieć formę aktu notarialnego
B). Służebność gruntowa
służebność gruntowa : strony władnąca i obciążona. Każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej może domagać się od właściciela nieruchomości obciążonej:
- znoszenia (pati) zachowania na jego nieruchomości pewnych zachowań – tolerowania pewnych zachowań.
- Nie działania – niepodejmowania pewnych działań, które mógłby podjąć.
Służebność gruntowa jest przypisana do gruntu, albo drogą umowy, albo drogą zasiedzenia, albo drogą orzeczenia sądowego lub decyzji administracyjnej. Służebność grutowa czynna wygasa po 10 latach niewykonywania jej, inne sposoby wygaśnięcia to: upłynięcie określonego terminu, zrzeczenie, konfuzja, sprzedaż egzekucyjna.

ZASTAW
Zastaw rejestrowy – jest prawem na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z jego przedmiotu, bez względu na to, czyją stał się on własnością i z pierwszeństwem przed prawem osobistym.
Treść zastawu rejestrowego:
- umowa między zastawcą, a zastawnikiem
- na piśmie ( pod rygorem nieważności)
- wpis do rejestru zastawów(charakter konstytutywny)
- przedmioty obciążone zastawem rejestrowym mogą być pozostawione w posiadaniu zastawcy
Przedmiot zastawu rejestrowego: rzecz ruchoma z wyjątkiem statków morskich. Nie mogą być nieruchomościami.
Zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności
- skarbu państwa
- jednostki samorządu terytorialnego
- banku krajowego
- banku zagranicznego
- osoby prawnej
- międzynarodowej organizacji finansowej
- innego podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą na terytorium RP
Wygaśnięcie zastawu rejestrowego
- z chwilą gdy przestaje istnieć zabezpieczona wierzytelność
- gaśnie na skutek zrzeczenia się tego prawa przez zastawnika albo na skutek rozwiązania umowy zastawniczej lub gdy obciążona nim rzecz ruchoma stała się częścią składową nieruchomości
- zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy
Zastawem rejestrowym można w szczególności obciążyć :
1) rzeczy oznaczone co do tożsamości ,
2) rzeczy oznaczone co do gatunku ,
3) zbiór rzeczy ruchomych lub praw, stanowiący całość gospodarczą ,
4) wierzytelności ,
5) prawa na dobrach niematerialnych ,
6) prawa z papierów wartościowych .
HIPOTEKA
Jest ograniczonym prawem rzeczowym polegającym na obciążeniu nieruchomości wierzytelnością z tym skutkiem, że wierzyciel hipoteczny ma pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi każdoczesnego właściciela nieruchomości Z przepisu tego wynika, że wierzyciel hipoteczny ma dwa uprawnienia:
1. pierwszeństwo zaspokojenia z nieruchomości przed wierzycielami osobistymi, oznacza to, że w razie egzekucji z nieruchomości sumy uzyskane z licytacji będą najpierw przeznaczone na zaspokojenie wierzyciela hipotecznego a dopiero po nim na zaspokojenie wierzycieli osobistych. Pierwszeństwo zaspokojenia nie ma charakteru bezwzględnego, ustępuje wierzytelnościom uprzywilejowanym z mocy samego prawa.
2. skuteczność obciążenia względem każdoczesnego właściciela nieruchomości, tzn., że dla właściciela hipotecznego nie mają większego znaczenia zmiany właściciela obciążonej nieruchomości. Każdy kolejny właściciel staje się z mocy prawa dłużnikiem hipotecznym.
Mimo, że właściciel hipoteczny ma pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi to nie oznacza, że wierzyciel hipoteczny ma prawo do korzystania z nieruchomości obciążonej. To pierwszeństwo zaspokojenia nie daje wierzycielowi hipotecznemu żadnej władzy faktycznej względem obciążonej nieruchomości, to oznacza, że właściciel może rozporządzać nieruchomością.
Jest niedopuszczalne zastrzeżenie przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki.
Prawo właściciela do rozporządzania nieruchomością należy odróżnić od prawa do korzystania z nieruchomości. W skutek ustanowienia hipoteki właściciel korzysta z nieruchomości z pewnymi ograniczeniami. Nie wolno mu dokonywać takich czynności faktycznych, które mogłyby doprowadzić do znacznego obniżenia wartości nieruchomości obciążonej, tak że wartość jej spadłaby poniżej zabezpieczonej wierzytelności. Wierzyciel hipoteczny ma środki pozwalające mu przeciwdziałać dewastacji nieruchomości. Ogół tych uprawnień składa się na ochronę hipoteki
Środki ochrony przysługujące wierzycielowi hipotecznemu:
1. roszczenie o zaniechanie działań pociągających za sobą zmniejszenie wartości nieruchomości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki. Jest to roszczenie negatoryjne, sądem właściwym jest sąd właściwy dla położenia nieruchomości
2. jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości nastąpiło na skutek działań, za które właściciel odpowiada wierzyciel hipoteczny może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dodatkowego zabezpieczenia. Po bezskutecznym upływie tego terminu, wierzyciel hipoteczny może żądać niezwłocznego zaspokojenia z nieruchomości
3. jeżeli zmniejszenie wartości nieruchomości nastąpiło wskutek okoliczności za które właściciel nie odpowiada (np. działanie siły wyższej) hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody. W tym przypadku wierzyciel nie ma roszczenia przeciwko właścicielowi, ale przysługująca mu hipoteka obejmuje roszczenie o naprawienie szkody należne właścicielowi.
Przedmiot hipoteki:
1. Przedmiotem hipoteki jest każda nieruchomość – przy czym hipoteką można obciążyć ściśle określoną nieruchomość, a nie ogół nieruchomości właściciela – zasada szczegółowości hipoteki. Hipoteką można obciążyć każdą nieruchomość bez względu na to, kto jest jej właścicielem, tak więc także państwową.
2. Jest to część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela. To oznacza, że hipoteką nie może obciążyć części ułamkowej swej nieruchomości wyłączny jej właściciel. To oznacza, że można obciążyć hipoteką cały udział współwłaściciela. Współwłaściciel nie potrzebuje zgody pozostałych dla ustanowienia hipoteki na swoim udziale.
3. Przedmiotem hipoteki może być także również użytkowanie wieczyste – w tym przypadku hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia wzniesione na użytkowanym gruncie, stanowiąc własność użytkownika wieczystego.
4. Przedmiotem hipoteki może być własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego.
5. Również może być spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego.
6. Tak samo prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.
7. Przedmiotem może być także wierzytelność zabezpieczona hipoteką.
Art. 64 ustawy o księgach wieczystych i hipotece stanowi co może być przedmiotem hipoteki.
Hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne, może być wyrażona w oznaczonej sumie pieniężnej – to wynika z art. 68 ustawy o księgach. W razie zmiany wysokości wierzytelności zabezpieczonej hipoteką, wpis w księdze wieczystej wymaga odpowiedniej zmiany. Nie prawidłowe jest dokonywanie w tym przypadku nowego wpisu, tak jakby chodziło o ustanowienie nowej hipoteki. Nie dopuszczalne jest oznaczenie sumy pieniężnej według innego niż pieniądz, miernika wartości. Dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki z zastrzeżeniem warunku lub terminu – art. 245 2 k.c. Nie dopuszczalne jest zabezpieczenie hipoteką wierzytelności przedawnionej w chwili ustanowienia hipoteki. Hipoteka zabezpiecza oprócz wierzytelności, pewne świadczenia dodatkowe – zabezpiecza także roszczenia o odsetki nie przedawnione i o przyznane koszty postępowania – to wynika z art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece.
Rodzaje hipotek:
Ze względu na sposób powstania hipoteki dzielimy na:
hipotekę umowną (na podstawie umowy);
Powstaje na podstawie umowy między właścicielem nieruchomości a wierzycielem. Jeżeli hipoteka ma obciążać inne prawo do nieruchomości, umowa jest zawierana np. z użytkownikiem wieczystym. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece nie zawiera przepisów o hipotece umownej, dlatego dla ustanowienia tej hipoteki stosujemy art. 245 k.c., według którego z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ustanowienia hipoteki mają zastosowanie przepisy o przeniesieniu własności. Przy czym nie ma zakazu zastrzeżenia warunku lub terminu, a forma aktu notarialnego jest wymagana tylko dla oświadczenia właściciela, który to prawo ustanawia. Nie oznacza to, że ustanowienie hipoteki umownej następuje w drodze jednostronnego oświadczenia właściciela, skoro jak wskazuje nazwa, hipoteka ta powstaje na podstawie umowy, to wola wierzyciela co do przyjęcia tego oświadczenia jest niezbędna. Z tym zastrzeżeniem, że w przeciwieństwie do oświadczenia właściciela, oświadczenie wierzyciela nie wymaga żadnej szczególnej formy. Może być zatem złożone nawet w sposób dorozumiany, np. przez złożenie wniosku o wpis do księgi wieczystej. Do powstania hipoteki umownej niezbędny jest wpis w księdze wieczystej (art. 67 ustawy) – wpis ten ma charakter konstytutywny. Szczególny przykład hipoteki umownej przewiduje prawo bankowe. W tym przypadku hipoteka umowna zabezpiecza wierzytelność banku. Nie wymaga się w tym przypadku formy aktu notarialnego dla oświadczenia właściciela obciążonej nieruchomości.
Zgodnie z art. 95 prawa bankowego, dokumenty stwierdzające udzielenie kredytu, jego wysokości, zasad oprocentowania i warunku spłaty wystawione przez banki są podstawą wpisu hipoteki do księgi wieczystej.
hipotekę przymusową (na podstawie tytułu wykonawczego);
Wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu, uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika – art. 109 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Hipoteka powstaje wbrew woli stron. Przymusowy charakter tej hipoteki wyraża się w tym, że podstawą i tytułem jej ustanowienia nie jest ani umowa ani jednostronne oświadczenie właściciela nieruchomości lecz sam wniosek wierzyciela i określonych w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym tytuł wykonawczy, stwierdzający wierzytelność. W celu ustanowienia hipoteki przymusowej wierzyciel musi uzyskać odpowiednie orzeczenie, czyli tytuł wykonawczy, który stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej. Podstawę wpisu do księgi wieczystej mogą stanowić:
1. tytuł wykonawczy, (tytuł egzekucyjny, którym z reguły jest prawomocne orzeczenie sądu, zaopatrzone w klauzulę wykonalności)
2. tymczasowe zarządzenie sądu, tzn. postanowienie zabezpieczające powództwo na czas trwania procesu;
3. postanowienie prokuratora;
4. wyrok sądu polubownego;
5. ugoda zawarta przed sądem lub sądem polubownym;
6. akt notarialny, w którym dłużnik poddała się egzekucji;
7. tytuł egzekucyjny wystawiony przez bank na podstawie prawa bankowego;
8. decyzja administracyjna, jeżeli przepisy szczególne to przewidują;
9. zarządzenie zabezpieczenia dokonane na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.
Ustanowienie tej hipoteki wymaga wpisu w księdze, charakter konstytutywny. Zgoda właściciela nie jest wymagana do wpisu w księdze.
Hipoteka przymusowa ze względu na swoją treść może być:
a) hipoteką przymusową zwykłą;
Hipoteka przymusowa wpisana na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu, które stwierdza istnienie i wysokość wierzytelności jest hipoteką przymusową zwykłą.
b) hipoteką przymusową kaucyjną.
Jeżeli natomiast podstawą wpisu jest orzeczenie tymczasowe mamy do czynienia z hipoteką przymusową kaucyjną, gdyż ulegająca zabezpieczeniu wierzytelność nie jest ustalona w sposób ostateczny albo nawet samo jej istnienie jest niepewne. Kwota na którą opiewa ta hipoteka nie ma charakteru ostatecznego. O hipotece przymusowej kaucyjnej stanowi art. 111 ustawy.
hipotekę ustawową, która powstawała z mocy ustawy, uchylona 5.V.2001 roku.
ustawa z 2001 przewiduje intertemporalne – hipoteki ustawowe wpisane do księgi wieczystej przed dniem wejścia w życie tej ustawy stają się z tym dniem hipotekami przymusowymi. Obecnie Skarbowi Państwa i jednostkom samorządu terytorialnego przysługuje hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w sposób przewidziany w ustawie Ordynacja podatkowa.
W związku z tym, że jest to hipoteka na wszystkich nieruchomościach podatnika, jest ona hipoteką przymusową łączną. Jest to wyjątek od zasady wyrażonej w art. 1111 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, który stanowi że jeśli ustawa nie stanowi inaczej łącznie obciążenie kilku nieruchomości hipoteką przymusową jest niedopuszczalne. Wpis hipoteki przymusowej zabezpieczającej wykonanie zobowiązań podatkowych ma charakter konstytutywny. Podstawą tego wpisu do księgi wieczystej jest doręczona decyzja ustalająca wysokość zobowiązania podatkowego i zaległości podatkowe. Do wniosku o wpis do księgi wieczystej powinien być dołączony dowód doręczenia decyzji zobowiązanego. Hipoteką przymusową zabezpieczającą należności podatkowe przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia przed hipotekami zabezpieczającymi inne należności z wyjątkiem hipotek ustanowionych dla zabezpieczenia należności z tytułu kredytu bankowego.

WŁASNOŚCIOWE SPÓŁDZIELCZE PRAWO DO LOKALU MIESZKALNEGO
Spółdzielnia zobowiązuje się oddać członkowi lokal do uzywania, a członek zobowiazuje się wnieść wkład budowlany oraz uiszczac opłaty

PRAWO DO DOMU JEDNORODZINNEGO W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ
Te same prawa co poprzednio

SPÓŁDZIELCZE PRAWO DO LOKALU UŻYTKOWEGO
To prawo zbywalne, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji. Zbycie własnościowego prawa do lokalu obejmuje tez wkład budowlany.. umowa zbycia musi być zawarta w formie aktu notarialnego.
ZOBOWIĄZANIA

Art. 353. 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.
Zobowiązanie – stosunek prawny między oznaczonymi osobami, osobisty (wierzyciel musi znać dłużnika i vice versa) . To prawo względne skuteczne tylko między stronami. Składa się z podmiotu, przedmiotu i treści.
v Podmioty
Dłużnik i wierzyciel, po każdej ze stron może występować po kilka osób ( wierzycieli lub dłużników)
Zobowiązania solidarne dłużników:
Jest to solidarność bierna, istota solidarności polega na tym że każdy z dłużników zobowiązany jest wobec wierzyciela do spełnienia całego świadczenia, tak jakby był jedynym dłużnikiem. Kilku dłużników może być zobowiązanych tak że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna., a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani. Każdy z nich musi liczyć się z tym że odpowiadać może za całość zobowiązania. Każdy dłużnik odpowiada za całość długu a do wierzyciela należy wybór od kogo, w jakim zakresie i w jaki sposób będzie chciał dochodzić zaspokojenia. Wierzyciel jest zobowiązany przyjąć świadczenie od któregokolwiek z dłużników nawet wtedy, gdy zażądał spełnienia świadczenia od innego. Dopiero całkowite zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia tego i wszystkich pozostałych. Z chwilą zaspokojenia wierzyciela jego wierzytelność wobec wszystkich dłużników wygasa.
Regresy – spełnienie świadczenia w całości przez 1 dłużnika powoduje powstanie roszczeń wzajemnych między współdłużnikami. Dłużnik który sam spełnił świadczenie może żądać od współdłużników zwrotu wartości świadczenia. Roszczenia te noszą nazwe roszczeń regresowych albo zwrotnych. Czy i kiedy roszczenie regresowe powstaje i w jakiej wysokości zależy od treści relacji prawnej z jakiej wynika zobowiązanie. Jeśli z treści nic nie wynika to dłużnik który spełnił świadczenie może żądać zwrotu w częściach równych. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.
Zasada reprezentacji – działania i zaniechania 1 z dłużników nie mogą szkodzić współdłużnikom. Przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia w stosunku do 1 z dłużników nie ma skutku w stosunku do pozostałych, podobnie jak zwolnienie z długu 1 z dłużników nie ma skutku. (pogorszenie sytuacji 1 z dłużników nie pogarsza sytuacji pozostałych). Natomiast zwłoka wierzyciela względem 1 z dłużników odnosi skutek wobec pozostałych a wyrok zapadły na korzyść 1 z dłużników zwalnia wszystkich. (polepszenie sytuacji 1 z dłużników polepsza sytuację wszystkich)
Odpowiedzialność solidarna występuje też w ramach zobowiązań deliktowych. Gdy kilka osób bije 1, wtedy kilka osób poniesie odpow solidarnie, poszkodowany od każdego ma prawo żądać pokrycia szkody. W tym przypadku odpow jest obligatoryjna. Ale jest jeszcze odpow fakultatywna –za zgodą stron Art. 370-„jeśli kilka osób zaciągnęło zobowiązanie dotyczące ich wspólnego mienia są one zobowiązane solidarnie chyba że umówiono się inaczej.”
Zobowiązania solidarne wierzycieli:
Jest to solidarność czynna polegająca na tym że w zobowiązaniu w którym jest kilku wierzycieli każdy z nich jest uprawniony pożądania od dłużnika całości świadczenia. Zaspokojenie przez dłużnika 1 z wierzycieli powoduje wygaśnięcie zobowiązania względem wszystkich wierzycieli. Dłużnik może uiścić dług wg swego wyboru któremukolwiek z wierzycieli, choćby się nawet pozostali temu sprzeciwili. Wierzyciel który przyjął świadczenie powinien wydać każdemu z pozostałych wierzycieli tę część świadczenia jaka im przypada na podstawie istniejącego miedzy nimi stosunku prawnego. W razie wątpliwości przyjmuje się że części są równe. W razie wytoczenia powództwa przez 1 z wierzycieli dłużnik winien spełnić świadczenie do jego rąk. Zawiniona zwłoka dłużnika, przerwanie, zawieszenie biegu przedawnienia względem 1 z wierzycieli ma skutek wobec reszty wierzycieli, natomiast nie opóźnienie!
Solidarność nieprawidłowa – dotyczy sytuacji gdy jedna i ta sama osoba może dochodzić tego samego świadczenia od kilku dłużników na podstawie tytułów wynikających z odrębnych stosunków prawnych łączących ją z każdym z tych dłużników. Nie wynika ona z przepisów ustawy ani z czynności prawnych. Najczęściej 1 z dłużników ponosi odpow umowną a 2 deliktową. Np. sprawca włamania odpowiada na zasadzie deliktowej a magazynier może odpowiadać za niedołożenie należytej staranności przy zabezpieczeniu pomieszczenia –odpow umowna.
Zobowiązania niesolidarne (podzielne i niepodzielne)
Podstawa dla rozróżnienia to charakter świadczenia. Świadczenie jest podzielne gdy może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości (np. świadczeni pieniężne). Natomiast niepodzielne to rzeczy oznaczone co do tożsamości, podlegające działaniu lub zaniechaniu, np. zwierzę, dzieło sztuki.
-gdy świadczenie jest podzielne zarówno dług jak i wierzytelność dzieli się na tyle części ilu jest dłużników lub wierzycieli
-gdy świadczenie jest niepodzielne to dłużnik zobowiązani są do świadczenia tak jak dłużnicy solidarni
-gdy świadczenie jest niepodzielne to każdy z wierzycieli może żądać spełnienia całego świadczenia gdy jest sprzeciw 1 z wierzycieli to dłużnik musi świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie lub złożyć przedmiot świadczenia w depozyt
v Przedmiot
Przedmiotem jest zachowanie się dłużnika zgodne z treścią jego obowiązku, czyli świadczenie. Świadczenie –obowiązujący dłużnika względem wierzyciel sposób zachowania może polegać na działaniu lub zaniechaniu. Z uprawnienia wierzyciela wynikają roszczenia, przy czym z 1 zobowiązania może wynikać kilka roszczeń. Przez roszczenie rozumie się prawo żądania od określonej osoby konkretnego zachowania się
v Treść
zobowiązania tworzą wierzytelność - prawa wierzyciela (roszczenie o spełnienie świadczenia) - oraz dług (obowiązek dłużnika spełnienia świadczenia)
Zespół funkcjonalnych obowiązków to dług, to co innego niż odpowiedzialność dłużnika za dług.
Dług to powinność spełnienia świadczenia a odpowiedzialność dłużnika za dług to podległość jego majątku egzekucji jaką wierzyciel może prowadzić aby uzyskać spełnienie świadczenia, to kwestia pokrycia długu. Dłużnik odpowiada majątkiem za dług. Majątek dłużnika jest gotowy pod poddanie go egzekucji.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ OSOBISTA
Spoczywa ona na dłużniku, na którym ciąży obowiązek świadczenia wobec wierzyciela. O odpow osobistej dłużnika mówimy wówczas gdy dłużnik odpowiada za dług –z zasady- całym swym majątkiem. Odpow ta jest w zasadzie nieograniczona, to znaczy że dłużnik odpowiada za dług wobec wierzyciela całym swym majątkiem teraźniejszym i przyszłym. Odpowiedzialność ta może być w niektórych przypadkach ograniczona z woli stron (np. w umowie) lub z woli przepisów ustawy. Ograniczenie może przejawiać się w 2 postaciach
dłużnik odpowiada całym swym majątkiem ale tylko do pewnej oznaczonej kwoty, niezależnie od wysokości długu
dłużnik odpowiada tylko pewnymi przedmiotami ze swego majątku
Istotne jest wówczas czym dłużnik odpowiada, a więc z jakiej masy majątkowej może być prowadzona egzekucja.
Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko z spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność z całego swego majątku. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialnośći odpada, jeśli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nieistniejące długi.
Nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa wg stanu w chwili nabycia a wg cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ RZECZOWA
Obciąża ona konkretną rzecz w majątku dłużnika. Jest następstwem ograniczonego prawa rzeczowego w postaci zastawu lub hipoteki. Instytucje te służą do zabezpieczenia wierzytelnośći na rzeczy i stwarzają dla wierzyciela możliwość zaspokojenia się z obciążonej rzeczy bez względu na to czyją stała się własnością. Z rzeczy obciążonej wierzycielowi (a nie właścicielowi) służy pierwszeństwo do zaspokojenia. Odpowiedzialność rzeczowa jest silniejsza od osobistej.

ZOBOWIĄZANIA NIEZUPEŁNE
to zobowiązanie gdzie odpadła odpowiedzialność a pozostał dług. Dłużnik nie jest zobowiązany i nie musi spłacać roszczenia a wierzyciel ma prawo żądać. Zobowiązanie istnieje ale brak jest przymusu. Jeżeli dłużnik spełni dobrowolnie świadczenie to jest ono należne i wierzyciel może je zatrzymać jako zgodne z podstawą prawną. Jeżeli świadczenie jest spełnione z nieistniejącego długu (ktoś mylnie uważa że jest dłużnikiem) to jest to świadczenie nienależne i trzeba je oddać.
Przykłady zobowiązań o charakterze niezupełnym:
· Zobowiązanie przedawnione.
Roszczenie uległo przedawnieniu a dłużnik ma prawo uchylenia się od świadczenia
· Zobowiązanie z gier lub zakładów
tzw. długi honorowe – przegrane w karty lub z tytułu zakładów. Mówi o tym art. 413 „Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład zostały zakazane albo nierzetelne”. Jeżeli gra lub zakład zostały zakazane lub nierzetelne to ustawodawca odbiera zobowiązaniu charakter niezupełnego i można żądać zwrotu świadczenia. Np. oczko, poker, 3karty
W art. 413 2 ustawodawca stwierdza że „Roszczeń z gry lub zakładów można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego”. A więc zakłady i gry publiczne,
dopuszczone do obrotu publicznego to zobowiązania zupełne i nie można żądać ich zwrotu.
· Zobowiązania niezupełne wynikające ze spełnienia świadczenia odpowiadającego zasadom współżycia społecznego. Uregulowane jest to w art. 411 pkt 2 „nie można żądać zwrotu świadczenia jeśli spełnienie świadczenia czyni zadość zasadom współżycia społecznego” np. widzę na ulicy skarbonkę z pieniędzmi i wrzucam tam monetę, to nie mogę żądać zwrotu. Np. napiwki, składki, alimenty…..








ŚWIADCZENIA PIENIĘŻNE
Przedmiotem tego świadczenia jest pieniądz – wartość ekonomiczna wyrażona w jednostkach pieniężnych
Zasada walutowości
” Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze RP mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim.” Oznacza to, że zobowiązania pieniężne nie mogą opiewać na inne waluty i nie mogą być w nich wykonywane, jeśli chodzi o zobowiązania pieniężne na obszarze RP. Jest to terytorialny zasięg działania tej zasady. Jest wiele wyjątków przewidzianych w ustawie, przede wszystkim w prawie dewizowym. Sankcją naruszenia tej zasady jest nieważność czynności prawnej – zobowiązanie jest nieważne. W praktyce, w obrocie publicznym, wyrażane są wartości świadczeń nie w walucie polskiej lecz w walucie obcej np. oferty lokali mieszkalnych, nieruchomości, samochodów – płatność wyrażona w walucie obcej. Te ogłoszenia nie stanowią czynności prawnej, to nie jest oferta. Są to zaproszenia na podjęcie rokowań, do składania ofert.
Zasada nominalizmu
Wyrażona jest a art. 358¹ 1 „Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna (chodzi o zobowiązania pieniężne sensu stricto), spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej (tej sumy jaka była określona w momencie powstania zobowiązania), chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.” Ta zasada sprawdza się jeżeli pieniądze nie tracą na wartości. Problem dotyczy sytuacji gdy pieniądz traci na wartości, między powstaniem zobowiązania a jego realizacją upływa dłuższy okres czasu i szaleje inflacja. Wartość pieniądza spada i dłużnik zostaje bezpodstawnie wzbogacony. Może być sytuacja odwrotna, że wystąpi deflacja i bezpodstawnie wzbogaconym będzie wierzyciel. Zasada ta odnosi się tylko do zobowiązań pieniężnych sensu stricto, nie działa w odniesieniu do zobowiązań niepieniężnych ze świadczeniem pieniężnym Wyjątkiem od zasady nominalizmu jest waloryzacja zobowiązań pieniężnych. Stanowi o tym art. 358¹ 2 „Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenia pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.”
Zasada waloryzacji
– to przeliczenie świadczenia pieniężnego według określonego kryterium i ustaleniu dopłaty do sumy nominalnej.
Waloryzacja jest dopuszczalna, ale nie dotyczy zobowiązań niepieniężnych ze świadczeniem pieniężnym. One nie wymagają waloryzacji, bo skoro chodzi o wartość to przeliczenie na pieniądze następuje dopiero w momencie wykonania lub zasądzenia (np. świadczenie odszkodowawcze – art.3632 : „jeśli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu, wysokość odszkodowania powinna być ustalona według cen z daty ustalania odszkodowania”). Waloryzacja dotyczy zobowiązania wyrażonego w walucie obcej (przy założeniu, że zobowiązanie jest zgodne z prawem). Ustawodawca dopuszcza waloryzację w 2 sposobach :
1. waloryzacja umowna – strony same dbają, mogą wprowadzić do umowy postanowienie, że zapłata nastąpi po przeliczeniu. Takie postanowienie to KLAUZULA WALORYZACYJNA. Ze względu na kryterium przeliczenia wyróżnia się różne klauzule :
a) klauzula towarowa – gdy zwrot następuje po przeliczeniu wg wartości towaru (np. zboże);
b) klauzula walutowa – świadczenie ustalane wg wartości w stosunku do waluty obcej.
c) klauzula złota –świadczenie będzie ustalone wg wartośći złota w chwili wymagalności dług
d) klauzule indeksowe – odnoszą się do wskaźnika kosztów (wynagrodzenia, m² mieszkania, kosztów utrzymania
Kryteria muszą być stabilniejsze niż waluta, w której wyrażone jest świadczenie. Najczęściej stosowane to : a) i b).
Strony odwołują się do miernika wartości, zakładając że ten miernik będzie miał bardziej stabilną wartość od pieniądza.
2. waloryzacja sądowa - problem gdy strony nie zastrzegły waloryzacji a zmiana siły nabywczej pieniądza była duża, naruszona została równowaga i nie odpowiada to zasadzie sprawiedliwości. W takim przypadku dopuszczono waloryzację sądową.
Art. 358¹ 3 „W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza, po powstaniu zobowiązania, sąd może :
po rozważeniu interesu stron,
zgodnie z zasadami współżycia społecznego,
zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.”
Przepis ten daje kompetencje sądowi, sąd może działać na żądanie jednej ze stron. Waloryzacja sądowa ma charakter jednorazowy, jeżeli jest kolejna zmiana siły nabywczej pieniądza to musi być kolejna waloryzacja tego samego.
Przesłanki :
a) istotna zmiana siły nabywczej pieniądza (zwykła, nieistotna nie daje sądowi prawa); sąd decyduje czy sprawa była istotna;
b) zmiana podczas trwania zobowiązania – musi nastąpić po powstaniu i przed wygaśnięciem. Waloryzacja jest niedopuszczalna w odniesieniu do zobowiązań już wykonanych i wygasłych.
Wykonanie zobowiązania na ogół prowadzi do wygaśnięcia zobowiązania, ale możliwe są wyjątki – orzecznictwo stwierdza, że jeżeli wierzyciel przyjął zapłatę, nawet jeśli zastrzegł, że chce więcej wtedy zobowiązanie wygasa. Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia jeśli wierzytelność pieniężna jest wymagalna i nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociaż cała wierzytelność byłaby wymagalna Wierzyciel ma obowiązek przyjąć świadczenie z zastrzeżeniem, że to za mało i może dochodzić waloryzacji na drodze sądowej. Jeśli zobowiązanie zostanie prawomocnie zasądzone, to orzeczenie takie nie wyłącza waloryzacji. Jedna ze stron stosunku zobowiązaniowego musi wystąpić do sądu z wnioskiem o waloryzację. Żądanie musi być sformułowane przez co najmniej jedną ze stron (na ogół wierzyciela). Jednak ustawodawca wprowadza pewne zastrzeżenia art. 358¹ 4 „ Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.”

ODSETKI
Odsetki są świadczeniem ubocznym, które wiążą się ze świadczeniem głównym i stanowią wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału.
Ich wysokość jest ustalana według stopy procentowej przemnożonej przez czas korzystania ze świadczenia głównego czyli z tego kapitału. W obrocie przeważnie mamy do czynienia z odsetkami ze świadczeń pieniężnych.
Mogą być też zastrzeżone przy świadczeniach gatunkowych np. ktoś ma wykorzystać tonę węgla a później ma ją zwrócić i jeszcze 100 kg. tytułem odsetek. Jeżeli świadczenie główne było wyrażone w walucie obcej to również odsetki powinny być w walucie obcej.
Świadczenie odsetek jest zawsze świadczeniem okresowym tzn. one się należą w określonych odstępach czasu i są związane z upływem czasu, od którego zależy rozmiar świadczenia odsetek.
Świadczenie odsetek to świadczenie uboczne, ale zachowuje też pewną samodzielność Związek świadczenia odsetek ze świadczeniem głównym jest ścisły, ale mają one pewną samodzielność np. inaczej określa się termin przedawnienia.
Funkcje odsetek.
Jeśli powstanie należność z tytułu odsetek, to odsetki pełnią funkcję wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.
Odsetki mogą pełnić też funkcję dodatkową jako odszkodowanie za opóźnienie w spełnieniu świadczenia głównego.
Odsetki mają też funkcję waloryzacyjną tzn. jeśli jest inflacja a wierzyciel ma zastrzeżone odsetki to spadek siły nabywczej pieniądza jest w pewnym stopniu kompensowany przez należność z tytułu odsetek, zwłaszcza jeśli odsetki są zastrzegane wedle stopy bliskiej stopie przewidywanej inflacji.
Mogą mieć też pełnić funkcję quasi – represyjną ze względu na wysokość w naszym kraju.
W zobowiązaniu pieniężnym jeśli są zastrzeżone odsetki wedle stopy bliskiej stopie przewidywanej inflacji, to wierzyciel będzie miał już ten uszczerbek wynikający z inflacji zwaloryzowany poprzez należność z tytułu odsetek, wtedy waloryzacja sądowa nie byłaby uzasadniona, a jeżeli już to w stopniu, który by uwzględniał ten waloryzacyjny charakter odsetek.
Źródła odsetek.
Nie ma ogólnego obowiązku płacenia odsetek, musi zawsze być źródło tego obowiązku art. 359 1 „Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika:
z czynności prawnej,
albo z ustawy,
z orzeczenia sądu,
lub z decyzji innego właściwego organu.”
A contrario jeżeli obowiązek płacenia odsetek nie wynika z w/w to nie ma obowiązku płacenia odsetek. Sam fakt korzystania z czyjegoś kapitału sam w sobie nie rodzi obowiązku płacenia odsetek i nie daje drugiej stronie prawa żądania odsetek.
Wysokość odsetek strony mogą określić w umowie np. umowa pożyczki, w zasadzie dowolnie. Dzisiaj nie ma górnej granicy ustalenia odsetek, To jednak nie oznacza, że strony mają całkowitą dowolność, gdyż są pewne ogólne zasady zasada obrotu prawnego, zasad współżycia społecznego, istnieje w prawie karnym pojęcie lichwy – dla zastrzegania nadmiernych odsetek. Drugą możliwość - oprócz umowy - ustalania odsetek daje ustawa. Odsetki ustawowe wchodzą w grę, jeśli nie zostały określone w umowie. Wysokość odsetek ustawowych określa rozporządzenie Rady Ministrów ... „ a 2 mówi, że „Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe” -13%.
„Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia ...” - jakiej wysokości odsetki ? Jeśli strony oznaczyły w umowie wysokość odsetek to nie ma problemu, jeśli strony nie ustaliły tego w umowie to zobowiązanie ustawowe do płacenia odsetek za opóźnienie realizuje się wedle stopy ustawowej. Ustawodawca stwierdza, że : „jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe”.
Zobowiązanie określone w art.481 do płacenia odsetek ustawowych za opóźnienie ma charakter odszkodowawczy gdyż dłużnik nie spełnia świadczenia na czas i wierzyciel ponosi szkodę, a nawet art.481 mówi, że wierzyciel ma prawo do odsetek za czas opóźnienia chociażby nie poniósł żadnej szkody – ale ta szkoda jest zawsze chociażby w wysokości odsetek.
Jeżeli wierzyciel poniósł wyższą szkodę niż ta, która będzie mu pokryta w drodze odsetek ustawowych to 3 stwierdza : „w razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych”.
Terminy płatności odsetek
Art.360 stwierdza, że w braku odmiennego zastrzeżenia (jeżeli strony nie umówiły się inaczej) co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok to odsetki należą się jednocześnie z zapłatą tej sumy.
Anatocyzm
czyli obliczenie odsetek od odsetek – prawo polskie nie pozwala na takie naliczenie :
Są wyjątki które dopuszczają anatocyzm:
o od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa”.
o Lub gdy strony już po powstaniu zaległości zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy czyli zgodziły się dokonać tzw. kapitalizacji odsetek, czyli włączyły odsetki do sumy kapitału.
Przedawnienie roszczenia odsetek
Odsetki są świadczeniami okresowymi więc przedawniają się w terminie 3 – letnim. Roszczenie o odsetki jest samodzielne i nie zależy od roszczenia głównego. Początek biegu terminu roszczenia odsetek – od dnia wymagalności. Przy opóźnieniu termin przedawnienia zaczyna biec za każdy dzień osobno.


ŚWIADCZENIA ODSZKODOWAWCZE
KC rezygnuje z definicji formalno – prawnej szkody i opiera się na potocznym rozumieniu szkody, że szkoda to uszczerbek jakiego doznaje poszkodowany (czyli ten kto doznał szkody) w dobrach i interesach prawnie chronionych wbrew swej woli (jest tu element normatywny).
Może być szkoda :
q majątkowa,
Uszczerbek w dobrach i interesach, które mają wartość ekonomiczną i dają się wyrazić w pieniądzu. Dobra prawnie chronione możemy podzielić na dobra : osobiste i majątkowe. Szkoda majątkowa wyraża się w dwóch aspektach, postaciach :
· strata poniesiona – damnum emergens DE
· utracone korzyści – lucrum cessans LC
„ ... naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono”.
q i niemajątkowa.
Szkoda niemajątkowa polega na ujemnych konsekwencjach jakie wynikają z naruszenia ciała, rozstroju zdrowia, naruszenia dóbr osobistych dla poszkodowanego w sferze niemajątkowej, osobistej i wyrażają się w bólu i cierpieniach psychicznych i fizycznych. Szkoda niemajątkowa zwana jest inaczej krzywdą. Tu zadośćuczynienie
Możemy również dokonać podziału na szkody na osobie jeżeli szkoda polega na naruszeniu dóbr osobistych np. uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia, naruszenie czci, dobrego imienia. Oraz szkody na mieniu -gdy nastąpi naruszenie dóbr majątkowych np. zostanie zniszczona rzecz należąca do poszkodowanego wtedy mówimy o szkodzie na mieniu.
Z tego samego zdarzenia może wynikać szkoda na osobie i szkoda na mieniu np. wypadek samochodowy, ktoś doznaje uszkodzenia ciała i samochodu. Tu odszkodowanie
Przesłanki odpowiedzialności
1) musi powstać szkoda. Bez szkody nie ma odpowiedzialności a np. w PK jest odpowiedzialność za usiłowanie, przygotowanie, nie musi dojść do dokonania.
2) Ta szkoda musi nastąpić w okolicznościach (ustalonych przepisami ustawy) z którymi prawo łączy odpowiedzialność (obowiązek naprawienia szkody). Nie każda szkoda rodzi obowiązek jej naprawienia.
3) Związek przyczynowy – szkoda musi być następstwem w/w okoliczności i tylko taka szkoda podlega naprawieniu.
Zasady (podstawy) odpowiedzialności
Zasada winy.
odpowiada się tylko za zawinione działania lub zaniechania.
Zasada ryzyka.
sytuacje pociągające ryzyko powstania szkody
Zasada słuszności.
sąd może zasądzić odszkodowanie jeśli uzna, że odpowiada to zasadom współżycia społecznego/ zasadom słuszności.
Zasada gwarancyjno - repartycyjna
Ta funkcja nabiera co raz istotniejszego znaczenia. Dotyczy ona interesu ogólnego, chodzi o prawidłowe rozłożenie ciężaru szkody. Przenosi się ciężar szkody z poszkodowanego na inną osobę (odpowiedzialną).
Problem dotyczy tego by ciężar szkody był racjonalny, sprawiedliwy.
Odpowiedzialność może ponieść :
· Firma ubezpieczeniowa,
· Skarb Państwa,
· Podmioty publiczne.
Rozmiar szkody
– ustalenie wielkości uszczerbku następuje w drodze porównania majątku poszkodowanego przed i po fakcie wyrządzenia szkody (metoda dyferencyjna) korygowana jest ona przu pomocy kompensacji zysków i strat – przy ustalaniu odszkodowania uwzględnia się także zyski odniesione w zdarzeniu i odejmuje je od wysokości odszkodowania W praktyce wartość rzeczy określana jest wg przeciętnych cen rynkowych, a nie faktycznie poniesionych kosztów nabycia czy naprawy. Przy ustalaniu szkody wchodzą w rachubę 3 wartości
1) wartość rynkowa
2) wartość szczególna (taka jaką przedstawia ona dla poszkodowanego)
3) wartość emocjonalna (wartość uczuciowa)
Jeśli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu , wysokość odszkodowania powinna być ustalona wg cen z daty ustalenia odszkodowania, chyba że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę ceny istniejącej w innej chwili. Ustalenie odszkodowania następuje wiec z reguły w chwili wydania wyroku, wg cen z tej daty
Sposoby naprawienia szkody.
Wskazane są w art. 363 1 „naprawienie szkody powinno nastąpić według wyboru poszkodowanego,
bądź przez przywrócenie stanu poprzedniego (np. naprawienie popsutego auta)
bądź przez zapłacenie odpowiedniej sumy pieniężnej .(odszkodowanie pieniężne). Pieniądze naprawiają dzisiaj każdą szkodę. Rekompensata może mieć charakter pieniężny lub naturalny.
Jednakże gdyby:
przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe np. uszkodzenie ciała,
albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty,
roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu.”
Sposób naprawienia szkody na osobie
- w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia naprawienie szkody obejmuje wszelkie wynikłe z tego powodu koszty. Na żądanie poszkodowanego zobowiązany powinien z góry zapłacić za koszty leczenia a w razie inwalidztwa poszkodowanego- musi wyłożyć sumę potrzebną na koszty do przygotowania do innego zawodu
- gdy poszkodowany utracił całkowicie lub częściowo zdolność do pracy to może żądać renty
-sąd może w wypadkach powyższych przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę jako zadośćuczynienie (również gdy poszkodowanego pozbawiono wolności i gdy za pomocą podstępu, gwałtu, nadużycia w stosunku zależności zmuszono do czynu nierządnego)
-jeśli nastąpiła śmierć poszkodowanego –zobowiązany musi oddać koszty leczenia i pogrzebu temu kto je poniósł
-osoby które utrzymywały się z alimentów bądź innych środków zmarłego mogą żądać od zobowiązanego renty, ponadto sąd może przyznać najbliższej rodzinie odszkodowanie jeśli ich sytuacja życiowa po śmierci poszkodowanego znacznie się pogorszyła
-dziecko może żądać z chwilą urodzenia naprawienia szkód doznanych przed narodzeniem (np. gdy zabili mu ojca)
-sąd może na żądanie poszkodowanego zamiast renty lub jej części przyznać mu odszkodowanie jednorazowe (z ważnych powodów)
-w razie naruszenia dobra osobistego sąd zasądza odszkodowanie albo dla pokrzywdzonego lub na cel społeczny
Ograniczenia wysokości odszkodowania.
Wysokość odszkodowania nie powinna przewyższać rzeczywistej szkody, powinny odpowiadać wysokości szkody (zasada pełnego odszkodowania) ale są pewne wyjątki :
IUS MODERANDI –miarkowanie odszkodowania.
„ W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli :
ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę
wymagają tego zasady współżycia społecznego.”
Ten przepis pozostawia sądowi swobodę oceny wysokości należnego odszkodowania i pozwala miarkować odszkodowanie -obniżyć odszkodowanie poniżej wartości szkody jeżeli wynika to z zasady słuszności Ten wyjątek jest ograniczony :
q miarkowanie jest dopuszczalne tylko przy odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego. Nie wchodzi w grę gdy wchodzi odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązania;
q miarkowanie może mieć miejsce tylko w stosunkach między osobami fizycznymi.
Przyczynienie poszkodowanego.
Art. 362 „Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
Mamy dla sądu zastrzeżone prawo do odpowiedniego zmniejszenia obowiązku naprawienia szkody jeżeli stwierdzi, że poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody. To w praktyce występuje przez kalkulacje procentową lub ułamkową. Najpierw ustala wartość całej szkody a później zmniejsza tę wartość. Gdy przyczynienie poszkodowanego w wysokości 100% to w takich wypadkach (w praktyce się nie zdarza) jest wyłączna wina poszkodowanego. Przewidują to przepisy o odpowiedzialności deliktowej i mogą przewidywać zwolnienie od odpowiedzialności, ale to jest kwestia ustalenia winy poszkodowanego (wyłączna wina poszkodowanego). Przyczynić się poszkodowany może do powstania lub zwiększenia szkody, są więc dwie sytuacje. W większości wypadków przyczynienie się poszkodowanego polega na udziale w powstaniu szkody np. wybiegając nieostrożnie na jezdnię pod jadący samochód, ale mogą być sytuacje, że poszkodowany przyczynia się do zwiększenia szkody, samo powstanie bez jego udziału.
prof. Szponar - Przyczynienie się poszkodowanego nie można ujmować jednolicie. Przyczynienie się poszkodowanego zależy od podstawy odpowiedzialności sprawcy. Gdy osoba odpowiada za szkodę na zasadzie winy to aby postawić zarzut konieczna jest wina. Mamy do czynienie z współprzyczynowością.
Gdy podstawą odpowiedzialności jest zasada ryzyka lub zasady słuszności (odpowiedzialność niezależna od winy) to do przyczynienia się wystarczy obiektywnie niewłaściwe zachowanie się
„ Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.”
zaliczenie korzyści na poczet odszkodowania.
Zdarzenie szkodzące jest także źródłem pewnych korzyści dla poszkodowanego. Te korzyści należy mu zaliczyć na poczet odszkodowania i odpowiednio zmniejszyć samo odszkodowanie
strony mogą mogą same uzgodnić wysokość odszkodowania i obniżyć ją
ograniczenie wynikające z przepisu ustawy
ograniczenie wynikające z orzeczenia sądowego na podstawie przepisu ustawy.
ograniczenia związane z ustaniem przesłanek odpowiedzialności (merytoryczne).
· art. 891wyłącza odpowiedzialność za zwykłe niedbalstwo. Ogranicza odpowiedzialność do rażącego niedbalstwa.
· w umowie strony mogą określić, że dłużnik będzie odpowiadał za pewne typy zachowań, za inne nie odpowiada.
· ograniczenie rodzaju szkód podlegających naprawieniu (odpowiedzialność sprawcza za zwykłe niedbalstwo ale nie za szkodę z tego czynu; odpowiedzialność za szkody poniesione (wyłączone LC); prawo przewozowe – ograniczenie odpowiedzialności do zwykłej wartości przesyłki; odpowiedzialność osób prowadzących hotele lub podobne zakłady może nie obejmować kosztowności gości).

Adekwatny związek przyczynowy
to przesłanka odpowiedzialności (obowiązek naprawienia szkody następuje jeżeli wystąpią okoliczności, z którymi ustawa łączy obowiązek naprawienia szkody) i ograniczająca odpowiedzialność (wyznacznik granic odpowiedzialności cywilnej). To obiektywna zależność między pewnym stanem rzeczy (przyczyna) a powstaniem szkody który ma być skutkiem tej przyczyny. Pojawienie się stanu rzeczy (przyczyny) warunkuje powstaniem szkody. Jest warunkiem sine qua non, bez którego szkoda by nie powstała. Jeśli wyeliminujemy pewne zdarzenie określane jako przyczyna to zachodzi możliwość uniknięcia szkody. Zatem odpowiada się za normalne następstwa działania lub zaniechania Dla ustalenia, że zachodzi związek przyczynowy między zdarzeniem szkodzącym a szkodą musimy ustalić, że między poszczególnym ogniwami zachodzi związek normalny, adekwatny. Jeżeli w ten łańcuch przyczynowy włączy się okoliczność, która przerwie normalność powiązania, to wtedy te następne powiązania nie będą pozostawały w normalnym związku ze zdarzeniem, o które nam chodzi

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA CZYNY NIEDOZWOLONE
v odpowiedzialność za czyny własne
„Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.”
Odnosi się do wszystkich podmiotów prawa, nie obejmuje szkody wyrządzonej sobie samemu.
„Osoba prawna jest obowiązana do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu.”
Są 3 przesłanki odpowiedzialności :
A) szkoda – możepowstać przez działanie lub zaniechanie
B) wina osoby (zachowanie, zawiniony czyn danej osoby),
· ujęcie obiektywne – naruszenie obowiązku (niewykonanie). Bezprawne zachowanie, naruszenie prawa przez sprawcę. Nie zawini niepoczytalny (nawet wskutek napojów odurzających) i małoletni -13lat, upośledzeni
· ujęcie subiektywne – zarzut kierowany do sprawcy ze względu na jego ujemne nastawienie do czynu, jego postępowanie, przeżycie.
C) związek przyczynowy – wina a szkoda (kategoria normalnych następstw).
Okoliczności wyłączające bezprawność – kontratypy
obrona konieczna
kto działa w obronie koniecznej odpierając bezpośredni i bezprawy zamach na jakiekolwiek dobro swoje lub kogoś- nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi. Obrona musi być w czasie trwania zamachu.
stan wyższej konieczności
ten kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierze w celu odwrócenia od siebie lub innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, nie odpowiada z wynikła szkodę jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał i nie można mu było inaczej zapobiec i jeśli ratowane dobro było ważniejsze od dobra naruszonego.
dozwolona samopomoc
posiadacz może zastosować obronę konieczną, by odeprzeć samowolne naruszenie posiadania. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni, nie wolno mu stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej jeśli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego (także dzierżyciel). Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę które wyrządza szkode na gruncie jeśli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.
zgoda poszkodowanego
zgoda musi wystąpić w takim zakresie , w jakim osoba ta może rozporządzać przysługującymi jej dobrami. Osoby udzielające zgody działają na własne ryzyko, ale musi być poinformowana o typowych skutkach tego zdarzenia
a) szkody medyczne – działanie lekarza opiera się na zgodzie pacjenta, gdy brak jest zgody mimo celu leczniczego działanie jest bezprawne. Pacjent musi być poinformowany o charakterze zabiegu i grożących mu ujemnych następstwach. Nie każda zgoda poszkodowanego uprawnia do uchylenia bezprawności np. interwencja lekarska, której cele są inne niż ochrona zdrowia pacjenta (samo okaleczenie się, pomoc do samobójstwa).
b) gry sportowe – tutaj zgoda wyłącza bezprawność naruszenia nietykalności osobistej, rozstrój zdrowia, ale to ma być w granicach reguł gry;
Szeroko jest dopuszczalna przy dobrach niemajątkowych. Zgoda poszkodowanego na doznanie szkody majątkowej jest w pełni skuteczna, uchyla bezprawność tego naruszenia. Nieraz zgoda nie uchyla bezprawności, ale samo faktyczne naruszenie dobra np. tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania mogą być tylko naruszone wbrew osoby zainteresowanej.
v odpowiedzialność za cudze czyny
Są różne stany faktyczne, ale szkoda wyrządzona jest przez inną osobę niż ta która ponosi odpowiedzialność.
Są 3 przypadki :
1) odpowiedzialność za osoby, którym winy przypisać nie można (art.427);
Przepis art.427 przewiduje odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez osobę niepoczytalną. Przepis wymienia przyczyny niepoczytalności : wiek (małoletni, który nie ukończył lat 13, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę), stan psychiczny (choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, zaburzenia psychiczne. Może to być trwałe lub przemijające), stan cielesny (spowodowane jest to kalectwem, zaawansowanym wiekiem -głuchy, niewidomy).

Odpowiedzialność ponosi „osoba zobowiązana do nadzoru”.
- ustawy – rodzice w stosunku do dzieci, opiekun do dziecka;
- umowy – niania w stosunku do dziecka, wychowawca na koloniach;
- podjęcia stałej pieczy faktycznej – obowiązek nie wynika ani z ustawy ani z umowy, osoba ta przyjmuje dobrowolnie na siebie ten obowiązek.
Odpowiedzialność tego zobowiązanego do nadzoru opiera się na zasadzie winy własnej za czyn cudzy. Jest to wina objęta domniemaniem. Odpowiedzialność jest na zasadzie domniemanej winy w nadzorze. Jest tu bowiem domniemanie winy i ciężar dowodu przeniesiony jest na pozwanego – on ma udowodnić, że brak jest winy i wtedy jest niewinny. Gdy dowód się nie uda to jest domniemanie i pozwany jest winny, choćby tak naprawdę był niewinny.
2) odpowiedzialność za podwładnego
Odpowiedzialność obejmuje naprawienie wyrządzonej szkody przez podwładnego (osoba, która przy wykonywaniu powierzonej jej czynności podlega kierownictwu i ma obowiązek stosować się do wskazówek przełożonego).
Nie istotna jest podstawa prawna stosunku zależności np. stosunek pracy – pracownik; osoby, które pozostają w hierarchii służbowej (militarnej) czy organizacyjnej; może to być stosunek czysto faktyczny, który wytworzy się w określonej rzeczywistości (ojciec prowadzi przedsiębiorstwo i pomagają mu synowie, ale nie są zatrudnieni lecz na podstawie stosunku rodzinnego, stanu faktycznego są ojcu podporządkowani). Wniosek : nie musi być stosunku prawnego.
Są 3 przesłanki odpowiedzialności za podwładnego :
1. szkoda musi być wyrządzona przez podwładnego,
2. musi być wyrządzona przy wykonywaniu powierzonych podwładnemu czynności,
3. szkoda musi być wyrządzona z winny podwładnego.
Podwładny jest tylko podwładnym w zakresie działania powierzonych mu czynności. Gdy wykroczy poza ten zakres to działa jak on sam, a nie jako podwładny. Podstawą odpowiedzialności jest zasada ryzyka czyli niezależnie od winy własnej przełożonego, bez względu na to czy starał się, kontrolował pracowników, nadzorował, informował. Przełożony powinien osiągać korzyści z działań podwładnych, więc powinien też ponosić ciężary czy ryzyko działań podwładnych. Brak jest okoliczności zwalniających. Przełożony odpowiada w sposób absolutny,
3) odpowiedzialność za osoby którymi się posłużono, powierzono wykonanie czynności
Odpowiedzialność ta w praktyce ma stosunkowo rzadkie zastosowanie – chodzi o szkodę wyrządzoną przez osobę, której powierzono wykonanie czynności.
Ta osoba ma wykonywać czynności samodzielnie, więc nie jest podwładnym. Chodzi o przypadki np. z umowy o dzieło – budowa domu.
Ta szkoda musi być wyrządzona przy wykonywaniu powierzonej czynności.
Gdy dwa wyżej wymienione warunki są spełnione to za tę szkodę odpowiada „ten kto powierzył wykonanie czynności drugiemu”. Chodzi tu o osobę, która jest stroną umowy o dzieło, umowy zlecenia, powierza wykonanie czynności. Nie musi temu towarzyszyć żaden konkretny stosunek prawny. Zasadą odpowiedzialności jest – wina w wyborze.
Odpowiedzialność opiera się na zasadzie domniemanej winy w wyborze :
gdy udowodni, że wina w wyborze nie zachodzi po stronie powierzającego to zwolni się on od odpowiedzialności. Wykaże, że wybrał staranie osobę o odpowiedniej kwalifikacji zawodowej, odpowiednim stanie psychicznym, fizycznym;
z odpowiedzialności zwalnia również dowód, że wykonanie czynności powierzył on osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.
v odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy
Odpowiedzialność za zwierzęta
„Kto zwierzę chowa albo się nim posługuje, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej przez nie szkody niezależnie od tego, czy było pod jego nadzorem, czy też zabłąkało się lub uciekło, chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy.”
Chodzi tu o zwierzęta chowane, albo takie którymi się człowiek posługuje (oswojone). Zwierzę chowane musi wyrządzić szkodę z własnego popędu – gdy kierowane jest przez człowieka to nie występuje odpowiedzialność z art.431, ale szkoda wyrządzona przez samego człowieka. Za tak powstałą szkodę odpowiada ten kto zwierze chowa lub się nim posługuje, są to kryteria formalne (faktyczne).Jest to odpowiedzialność za winę w nadzorze (culpa in custodiendo). Wina objęta jest domniemaniem.
Okoliczności zwalniające. Przepis mówi „chyba że ani on, ani osoba, za którą ponosi odpowiedzialność, nie ponoszą winy”. Trzeba więc przeprowadzić dowód braku winy. Ten co zwierzę chowa, jeśli chce obalić domniemanie winy w nadzorze musi wykazać, że on nie ponosi winy.
Zwierzęta dzikie - „Dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego odpowiada za szkody wyrządzone przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny w uprawach i płodach rolnych.” Natomiast Skarb państwa odpowiada za szkody wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną, odpowiada także za szkodę wyrządzoną przez wilki wśród zwierząt gospodarskich( z wyłączeniem ataków na drób).
Odpowiedzialność za rzeczy
Istnieją tutaj 2 przypadki :
I) szkoda powstała przez wyrzucenie, wylanie lub spadnięcie przedmiotu z pomieszczenia;
– doniczki, butelki itp. Odpowiedzialność ponosi ten, kto pomieszczenie zajmuje w momencie wyrządzenia szkody – ta osoba która ma klucze. Jeśli pomieszczenie zajmuje kilka osób, wtedy odpowiadają oni solidarnie za szkodę (ten kto zapłacił ma regres do pozostałych).


Od odpowiedzialności surowej na zasadzie ryzyka zwalniają pewne okoliczności, do których należą
1. przyczyną szkody była siła wyższa – siła wyższa to szczególny rodzaj zdarzenia; jest to zdarzenie: nadzwyczajne, nie do przewidzenia i nie do odparcia, nawet przy najwyższych staraniach – katastrofy naturalne (zwykły silny wiatr nie jest siłą wyższą – Act of God);
2. szkoda powstała wyłącznie z winy poszkodowanego – przed świętami zająca wywieszono za okno, niezręczny złodziej dostał zającem po głowie;
3. szkoda powstała wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą zajmujący pomieszczenie nie ponosi odpowiedzialności i której działaniu nie mógł zapobiec – osoba trzecia, to ktoś, kto nie zajmuje pomieszczenia, więc nie są to : rodzina, podwładni; muszą to być osoby, których działalności w pomieszczeniu gospodarz nie mógł zapobiec (za pobitych gości odpowiada gospodarz) – chodzi o intruzów.
.II) szkoda wyrządzona przez zawalenie się budowli lub oderwanie się jej części.
Budowla to pojęcie szerokie. Obejmuje każdą konstrukcję wytworzoną ręką człowieka, trwale związaną z gruntem. To pojęcie obejmuje nie tylko budynki, ale i wieże, rurki, konstrukcje przemysłowe, wiadukty, konstrukcje podziemne, kanały, tunele, także konstrukcje w trakcie powstawania. Podobnie ruiny. Oderwanie się części – oderwanie balkonu, fragmentów tynku, gzymsów Do urwania zaliczamy też urwanie się windy. Jeśli nastąpi pęknięcie rury to jest to przypadek kwalifikowany jako oderwanie się fragmentu –jeśli trwale stanowi część budowli. Za szkody odpowiada samoistny posiadacz budowli. Osoba, która faktycznie włada jak właściciel (i właściciel też).
Art.652 – odpowiedzialność wykonawcy robót (budowy - gdy umowa o remont) protokolarnie przejmuje od inwestora teren budowy – wtedy za szkody wyrządzone na tym terenie odpowiada wykonawca budowy na zasadach ogólnych, aż do chwili zakończenia robót.
Odpowiedzialność surowa, na zasadzie ryzyka, niezależna od winy –posiadacz odpowiada, chyba że wykaże 1 z 2 okoliczności
1. zawalenie budowli nie wynikało z wady w budowie ani
2. z braku utrzymania budowli w należytym stanie.
v odpowiedzialność za ruch pojazdu mechanicznego
„Odpowiedzialność za szkode na osobie lub mieniu wyrządzoną przez ruch pojazdu ponosi samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody, chyba że szkoda nastąpiła wskutek siły wyższej lub wyłącznie z winy poszkodowanego lub osoby 3 za którą nie ponosi odpowiedzialności Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.”
Mechaniczny środek komunikacji to pojazd mechaniczny - ujęcie szerokie – oznacza samochody wszelkiej maści, motory, skutery, czołgi, motorówki, traktory, aeroplany, awionetki (reguluje to prawo lotnicze, itd. Nie są to : wóz konny, rower.
Przyjmuje się, że pojazd jest w ruchu od momentu uruchomienia silnika (nawet próby) do zakończenia działalności, do momentu odstawienia pojazdu (awarie i postoje to też ruch). Także szkody powstałe przy wsiadaniu i wysiadaniu oraz gdy pojazd porusza się za zgaszonym silnikiem.
Zgodnie z art. 436 odpowiada posiadacz samoistny pojazdu lub posiadacz zależny na zasadzie ryzyka
Nie wyłącza odpowiedzialności pożyczenie auta, wynajęcie samochodu z kierowcą, może także odpowiadać złodziej jeśli jest posiadaczem samoistnym. Nie wyłącza posiadania samowolna jazda kierowcy, oddanie pojazdu w dzierżenie (do warsztatu – dzierżyciel nie jest posiadaczem). Także nie wyłącza posiadania oddanie samochodu do warsztatu. Po naprawie często wykonuje się tzw. jazdę próbną i dochodzi często do wypadków. Odpowiada za to posiadacz samoistny.
Okoliczności zwalniające :
siła wyższa, Awaria pojazdu to nie jest siła wyższa, musi być ona zewnętrzna w stosunku do pojazdu.
wyłączność winy poszkodowanego,
wina osoby trzeciej. Osobą trzecią nie jest kierowca pojazdu, bo jest włączony w ruch – to ktoś zewnątrz, kierowca innego pojazdu, pieszy itp., też osoba odpowiedzialna za stan drogi.
Art.4362 – posiadacz samochodu będzie odpowiadał na zasadzie winy. Dwa przypadki :
w razie zderzenia dwóch pojazdów – zderzenie następuje gdy oba pojazdy są w ruchu i doszło do zetknięcia. Od tego odróżnia się najechanie, jeden z pojazdów nie jest w ruchu w szerokim znaczeniu np. szkoda na parkingu. Powrót do zasady winy odnosi się tylko do stosunków i rozliczeń między posiadaczami tych pojazdów, które się zderzyły, w odniesieniu do wszystkich innych osób wchodzi w grę odpowiedzialność na zasadzie ryzyka – odpowiedzialność solidarna obu posiadaczy. Przy ustalaniu winy bierze się pod uwagę przede wszystkim winę kierowcy. Czasem może to być wina posiadacza a nie kierowcy. Tutaj wchodzi w grę termin dobrego kierowcy, należytej staranności;
odpowiedzialność za szkody wyrządzone tym, których posiadacze przewożą z grzeczności. Grzeczność rozumiemy w potocznym znaczeniu. Musi to być przewóz nieodpłatny. Odpłatność może polegać na tym, że strony dzielą między siebie koszty benzyny. Musi to być także przewóz bez obowiązku ze strony przewoźnika. Przewóz musi być też bezinteresowny (nie może być interes przewożącego). Jeżeli jadą na urlop samochodem jednego z nich to jest to porozumienie, że jest to wspólne przedsięwzięcie. Jest ot najczęściej „podrzucany” znajomy, autostopowicz. Jeśli dojdzie do wypadku, poszkodowany może dochodzić naprawienia szkody– przewożony musi udowodnić posiadaczowi winę.
Nie można tej odpowiedzialności wyłączyć ani ograniczyć.



v odpowiedzialność skarbu państwa i jednostek samorządu terytorialnego za szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy tych jednostek
„SP ponosi odpowiedzialność wyrządzoną przez F państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.”
Ten przepis uznano za samodzielną podstawę odpowiedzialności SP za działalność wszystkich funkcjonariuszy, bez rozróżnienia (wcześniej to była ogólna deklaracja). W rezultacie są 3 przesłanki odpowiedzialności FP :
sprawca szkody FP, czyli
pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej dotyczy to każdej osoby zatrudnionej na podstawie umowy o pracę (stosunek pracy- woźny w ministerstwie);
osoby działające na zlecenie tych organów, nie są FP, ale traktuje się ich jak FP tzn. stosujemy do nich te przepisy;
osoby powołane z wyboru (posłowie, senatorowie);
sędziowie i prokuratorzy;
żołnierze sił zbrojnych.
F wyrządza szkodę przy wykonywaniu powierzonych mu czynności,
Trzeba ustalić :
zakres czynności służbowych FP;
związek między szkodą a powierzonymi czynnościami.
Sprawca działa z motywów osobistych to działa przy okazji a nie przy wykonywaniu. FP często mają pewien zakres władztwa i mogą stosować środki przymusu wobec obywateli. Gdy wyrządzą szkodę przy wykorzystaniu środków przymusu to szkoda jest przy wykonywaniu (nawet motyw osobisty nie przekreśla, że szkoda przy wykonywaniu np. policjant zawłaszczył oddane mu pieniądze w przechowywanie, działał w interesie władczym, ale umożliwiło mu to pełnienie przez niego tej funkcji).
szkoda musi być wyrządzona z winy FP
Wina musi być ustalona, jest anonimowa (bezimienna). Poszkodowany udowadnia, że aparat służbowy popełnił błąd w służbie, realizowaniu zadań i dlatego doznał szkody. To wystarczy – to ekwiwalent winy anonimowej. Któryś z FP zawinił, a który to już ich sprawa wewnętrzna. Często art.417 dotyczy odpowiedzialności opartej na zaniechaniu.
Gdy w/w spełnione to SP odpowiada za szkodę wyrządzoną przez FP na zasadzie ryzyka.
Nie ma okoliczności zwalniających.
To podstawowy typ odpowiedzialności państwa.
„Jeżeli szkoda została wyrządzona przez FP osoby prawnej, odpowiedzialność za szkodę ponosi zamiast SP ta osoba prawna.”
Państwowa osoba prawna – osoba prawna, w której SP ma 100% udziałów. Cały majątek osoby prawnej to majątek państwowy. Gdy kapitał jest mieszany to nie jest to państwowa osoba prawna tylko prywatna osoba prawna (nawet gdy SP ma większość udziałów). Ta osoba prawna odpowiada na zasadzie pozostałych przepisów jak osoba prawna. Gdy występuje państwowa osoba prawna to odpowiedzialność na podstawie art.417 i następnych jak za swoich funkcjonariuszy.
Możemy przyjąć, że SP odpowiada za winę własną gdy funkcjonariusz, który zawinił jest organem Skarbu Państwa. Jest zbieg art.416 z 417. Organem Skarbu Państwa wg ustawy o ministrze SP są :
minister SP i inni ministrowie resortowi,
kierownicy urzędów centralnych
wojewodowie,
inni urzędnicy.
Gdy te osoby są sprawcami to SP odpowiada na podstawie art.416.
Odpowiedzialność ograniczona – art.418
Szkoda wyrządzona jest przez FP na skutek wydania orzeczenia lub zarządzenia. 3
SP ponosi odpowiedzialność tylko wtedy gdy :
jest bezprawność karna lub dyscyplinarna zachowania sprawcy (wina funkcjonariusza musi mieć charakter kwalifikowany- musi być winą karną lub dyscyplinarną),
wina karna lub dyscyplinarna – musi zostać stwierdzona prawomocnym wyrokiem karnym lub dyscyplinarnym albo uznana przez organ przełożony nad sprawcą szkody (funkcjonariuszem).
Sąd cywilny sam nie ustali winy karnej lub dyscyplinarnej, musi opierać się na orzeczeniu sądu karnego.
Wyjątkiem jest p2 gdzie sąd cywilny może taką winę stwierdzić po stronie funkcjonariusza.
„Chyba, że wszczęciu albo prowadzeniu postępowania karnego lub dyscyplinarnego stoi na przeszkodzie okoliczność wyłączająca ściganie (śmierć sprawcy, przedawnienie, abolicja, amnestia). Brak stwierdzenia winy w wyroku karnym lub dyscyplinarnym nie wyłącza odpowiedzialności SP za szkody.”
Odpowiedzialność rozszerzona – art.419
Jest to odpowiedzialność na zasadzie słuszności, wchodzi w grę gdy spełnione są następujące przesłanki :
1. szkoda wyrządzona przez FP,
2. przy wykonywaniu powierzonej mu czynności,
3. szkoda musi polegać na uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia albo utracie żywiciela (szkoda na osobie – nie dotyczy szkody na mieniu),
4. SP nie może ponosić odpowiedzialności za tego rodzaju szkodę wg innych przepisów np. na zasadzie ryzyka lub gdy SP nie odpowiada z art.417 (gdy FP nie popełnił winy) (odpowiedzialność za prawidłowe działanie organów administracyjnych, FP) bądź gdy brak jest normalnego związku przyczynowego między działaniem FP a powstałą szkodą.
Poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego naprawienia szkody przez SP – wymagają tego zasady współżycia społecznego (zwłaszcza niezdolność do pracy, ciężkie położenie materialne).

Odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego.
- w drodze analogii trzeba stosować przepisy art.417, 418 i 419. Gmina powinna odpowiadać tak jak SP i gminy to reprezentacja administracji państwowej na szczeblu samorządowym (Radwański).
Wyróżniono 2 kategorie działań :
v wykonywanie zadań własnych
Za te zadania odpowiada ta jednostka ST, w której imieniu czynność była wykonywana. Co do przesłanek i zasad odpowiedzialności stosuje się odpowiednio art.418, 419, 420 i w rezultacie art.417, bo powtarza on pierwsze zdanie artykułu 420¹. Jednostka samorządu terytorialnego – wspólnota mieszkańców danego terytorium, posiadająca osobowość prawną. To co innego niż komunalne czy samorządowe osoby prawne – nie mają charakteru terytorialnego i są powoływane przez gminy, powiaty i województwa. Osoby komunalne czy samorządowe odpowiadają na podstawie art.420.
funkcjonariuszami jednostek samorządu terytorialnego są :
pracownicy samorządowi,
radni, członkowie zarządów gmin, powiatów i województw,
inne osoby co do których stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych (np. funkcjonariuszy straży miejskiej, pracownicy jednostek budżetowych),
osoby działające na zlecenie organów JST oraz ich związków.
v wykonywanie zadań zleconych albo powierzonych
Wyrządzenie szkody następuje przy wykonaniu zadań zleconych. odpowiedzialność solidarną JednSamTeryt i SP. Podyktowane jest to ochroną poszkodowanego. Gdy są zadania powierzone, zlecone to bardzo trudno jest ustalić obywatelowi czy są to zadania własne czy zlecone. Obywatel nie musi tego ustalać, może źle ocenić, może nie tam gdzie trzeba wytoczyć powództwo. Powództwo wytoczone jest przeciwko obu podmiotom i może domagać się odszkodowania od nich razem bądź rozdzielnie.
Są 3 sytuacje :
1. wykonywanie przez funkcjonariusza samorządowego określonych zadań z zakresu administracji rządowej
2. lub zadania zlecone przez ustawy,
3. albo zadania powierzone.
„Przepisów powyższych o odpowiedzialności Skarbu Państwa albo samorządu terytorialnego za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza nie stosuje się, jeżeli odpowiedzialność ta uregulowana jest w przepisach szczególnych.”
v odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z użyciem sil przyrody
Ta odpowiedzialność jest odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Odpowiedzialność tą zaostrzono – osoba jest obciążona, ponieważ siły przyrody nie do końca dają się opanować i może dojść do wyrządzenia szkody.
Art.435 i 436 przewiduje tę odpowiedzialność, zwłaszcza gdy ta osoba ma z tego korzyść.
Siły przyrody są wymienione przykładowo w art.435 – para, gaz, elektryczność, paliwa płynne (chodzi o źródła energii) – jest to wyliczenie przykładowe.
Także : wiatr, spadek wody, pływy, energia jądrowa – w prawie atomowym są specjalne zasady odpowiedzialności.
art. 435 – odpowiedzialność za ruch przedsiębiorstwa poruszanego siłami przyrody,
Chodzi tu o szkodę wyrządzoną przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu wprawianego w ruch siłami przyrody.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka.
Szkoda wyrządzona przez ruch przedsiębiorstwa lub zakładu poruszanego siłami natury. Są 3 znaczenia przedsiębiorstwa :
1. znaczenie podmiotowe. Przedsiębiorstwo to podmiot prawa, rodzaj osoby prawnej,
2. funkcjonalne znaczenie – pewnego rodzaju działalność gospodarcza prowadzona
w sposób zawodowy, zorganizowany i stały (art.765 mówi o komisie),
3. znaczenie przedmiotowe – z art.55¹ - zespół składników materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej – przy obrocie gospodarczym (urządzenia, maszyny, budynki, niematerialne – patenty itp.).
W art.435 jest to znaczenie przedmiotowe, w wąskim, materialnym ujęciu – maszyny, urządzenia, budowle – składniki materialne.
To przedsiębiorstwo musi być poruszane siłami przyrody. Nie wszystkie przedsiębiorstwa będą poruszane siłami przyrody. Rozróżnienie :
przedsiębiorstwa, które korzystają z sił przyrody, ale mogłyby nie korzystać i też by działały,
przedsiębiorstwa, które korzystają z sił przyrody, bo bez tego nie można by tego prowadzić – tylko do takich odnosi się przepis art.435.
Wszystko co korzysta z prądu ale obok działalności właściwej nie jest poruszane siłami natury – wszystkie przedsiębiorstwa przemysłowe są poruszane siłami natury, ale to zawsze sprawa sporna.
Longchamps stwierdził, że poruszane siłami przyrody jest takie przedsiębiorstwo, na którym siły te wywierają swe piętno – warunkuje jego funkcjonowanie. To kryterium jest zmienne w czasie.
Musi być ustalone, że szkoda wynikła z ruchu przedsiębiorstwa – nie chodzi o ruch sił przyrody, one tylko poruszają przedsiębiorstwo, którego ruch ma wyrządzić szkodę.
Ruch należy rozumieć w szerokim funkcjonalnym znaczeniu, jako funkcjonowanie całości przedsiębiorstwa (zespołu maszyn i urządzeń). Odpowiedzialność obejmuje także działanie poza terenem przedsiębiorstwa (wypuszczanie szkodliwych pyłów, ścieki; przemieszczanie się pasażerów po terenie dworca (wchodził do wagonu i złamał nogę) to też ruch przedsiębiorstwa kolejowego).
Ruch to funkcjonowanie całego przedsiębiorstwa. Ruch musi pełnić rolę aktywną w działaniu na szkodę. Czasem jest to sporne, czy pasywne działanie to ruch przedsiębiorstwa np. stanie kadzi ze słodem to aktywna przyczyna topienia się pszczół, bo kadź rozprzestrzeniała zapach słodu i wabiła pszczoły i na tym polegał ruch.
Ta szkoda może być wyrządzona komukolwiek. Nie ma znaczenia czy przedsiębiorstwo pozostaje w stosunkach umownych z poszkodowanym.
Za szkodę odpowiada osoba prowadząca przedsiębiorstwo na własny rachunek. Tą osobą może być :
osoba fizyczna lub
osoba prawna – spółka, fundacja.
Niekoniecznie osoba musi być właścicielem. Niezbędna jest faktyczna ocena, czy na własny rachunek – może to być właściciel, może to być także dzierżawca.
Odpowiedzialność na zasadzie ryzyka, niezależna od winy, nie jest to odpowiedzialność absolutna, przepis przewiduje okoliczności zwalniające (okoliczności egzoneracyjne – odciążające) :
v siła wyższa
Siła wyższa są to okoliczności, których nie da się przewidzieć, a jeśli są przewidywalne, to nie da się ich odeprzeć nawet przy dołożeniu najwyższej staranności; także cecha zewnętrzności w stosunku do przedsiębiorstwa i jego ruchu. Siłą wyższą nie będzie zdarzenie, które wynikło z ruchu przedsiębiorstwa (eksplozja, awaria sprzętu). Będzie to natomiast : trzęsienie ziemi, huragan itp.
mamy 3 podział przyczyn szkody :
niezawinione wewnętrzne, pomiędzy 2 i 3 (zdarzenia przypadkowe- awarie)
niezawinione zewnętrzne, nie do przewidzenia i nie do odparcia – siła wyższa – huragany, powodzie, trzęsienia ziemi itp.
zawinione.
v szkoda nastąpiła wyłącznie z winy poszkodowanego
Ta przesłanka ujmowana jest bardzo wąsko i rzadko kiedy udaje się udowodnić wyłączność winy poszkodowanego np. pijak wyszedł z gospody i położył się pod ciężarówką. Kierowca przyszedł, ruszył i przejechał gościa. SN stwierdził, że nie ma wyłącznej winy poszkodowanego. Podobnie gdy ktoś w ruchu wsiadał lub wysiadał z tramwaju.
v szkoda nastąpiła wyłącznie z winy osoby trzeciej, za którą osoba prowadząca przedsiębiorstwo nie ponosi odpowiedzialności.
Wyłączność winy osoby trzeciej, za którą nie odpowiada osoba prowadząca przedsiębiorstwo. Są tu te same reguły co przy wyłącznej winie poszkodowanego. Problem kto jest osobą trzecią względem przedsiębiorstwa.
Osobami trzecimi nie są :
osoby włączone w ruch przedsiębiorstwa, pracownik,
inspekcje, kontrole przedsiębiorstwa,
wycieczka szkolna zwiedzająca przedsiębiorstwo,
podwładni i osoby pozostające pod nadzorem.
Osobami trzecimi są osoby, które są na zewnątrz i nie mają żadnych związków, lub intruzi bez wiedzy i zgody prowadzącego.
Osoba trzecia musi taką osobą za którą prowadzący nie odpowiada. Musi ponosić winę ta osoba trzecia (zawinione zachowanie osoby trzeciej) – wszystkie elementy. Trzeba też ustalić, że zawinione zachowanie było wyłączną przyczyną szkody – przykładem wyłącznej winy jest sabotaż, nieoznakowana dziura w jezdni.

UMOWA OBLIGACYJNA JAKO ŹRÓDŁO ZOBOWIĄZANIA
Umowa to zgodna wola stron – konsens. Umowa obligacyjna jest podstawowym źródłem zobowiązań i jest podstawowym typem umowy.Umowa jako źródło zobowiązania powinna być odróżniona od stosunku obligacyjnego, który z niej powstaje.
Umowa jest podstawowym zdarzeniem, z którego wynika stosunek zobowiązaniowy. Umowa jest podstawowym elementem kształtującym treść stosunku zobowiązaniowego.Umowa jest aktem stanowienia prawa przez strony (tzw. lex contractus).
W ukształtowaniu treści stosunku obligacyjnego umowa nie ma wyłącznego charakteru. To co strony postanowią w umowie jest korygowane i uzupełniane przepisami ustaw i zasadami współżycia społecznego (art. 56).
Umowa wywołuje skutki nie tylko w nie przewidziane, ale skutki te wynikają także z :
· ustawy;
· zasad współżycia społecznego; uzupełniają one treść umowy
· ustalonych zwyczajów.
Podstawą dla zobowiązań jest zasada swobody umów. Polega ona na tym, że porządek prawny respektuje autonomię woli stron, umożliwia ułożenie stosunku prawnego, jego treść w sposób swobodny. Przejaw autonomii woli stron to też swoboda testowania.
„Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny wg swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.”
W języku potocznym swoboda umów to swobodne prawo do kształtowania treści zobowiązania. Swoboda umów to zasada przewodnia prawa zobowiązań.
Ta zasada obejmuje swobodę stron co do tego, czy :
a) zawrzeć umowę,
b) z kim zawrzeć umowę,
c) jaką treść nadać umowie.
Swoboda ta oznacza, że strony nie muszą się trzymać umów nazwanych typowych, uregulowanych w kodeksie. Mogą tworzyć umowy mieszane albo mogą powoływać do życia umowy nienazwane. Zasada swobody umów – wolno to co nie jest zabronione przez ustawę lub zws. Swoboda ta dotyczy też tego czy :
- zmienić treść umowy,
- rozwiązać umowę.
Zakres działania swobody umów. Zasada ta dotyczy umów obligacyjnych, co wynika z umiejscowienia przepisu. Pierwsza wersja poprawki kodeksu proponowała, że zasada miała się znaleźć w części ogólnej, ale w prawie rzeczowym i spadkowym nie ma swobody umów. Obejmuje tylko umowy nie dotyczy czynności jednostronnych. Zasada swobody umów z art. 353¹ obejmuje umowy obligacyjne, których skutkiem jest powstanie zobowiązania. Nie obejmuje innych umów np. prawno – rzeczowych.
Są 3 granice – ograniczające zasadę swobody umów :
1. postanowienia ustawy;
2. zasady współżycia społecznego;
3. natura zobowiązania.
Tzn. strony mogą ułożyć stosunek wg swego uznania byleby cel nie był przeciwny 1,2,3.
Zasadę swobody umów ograniczają :
· postanowienia ustaw karnych, administracyjnych;
· konstytucja (zasady w niej ustanowione – przepisy stosujemy bezpośrednio).
Jeśli umowa ma cel taki, iż zmierza do obejścia prawa, to taka umowa nie będzie się mieścić w granicach swobody umów.
Zasady współżycia społecznego :
· zasady uczciwości, zasady u. kupieckiej,
· zasady dobrej wiary, zasady lojalności,
· słuszność, sprawiedliwość kontraktowa (odwołuje się do tej konstrukcji SN).
Umowa sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna !

WZORCE UMOWNE
z góry przygotowane wzory umów, umowy typowe, formularze , ogólne warunki umów, regulaminy, umowy taryfikacyjne. Obie strony zawierają umowę, ale o jej warunkach decyduje jedna strona w regulaminie, formularzu itp. One obniżają koszta, ułatwiają zawarcie umowy, przyspieszają jej zawarcie.
1) wzorce kwalifikowane (uprzywilejowane)
Są to wzorce wydane przez stronę przyszłej umowy, upoważnionej do tego przez odpowiednie przepisy. Tego rodzaju uprawnienia winny być udzielane przedsiębiorstwom działającym pod kontrolą publiczną – wtedy jest to usprawiedliwione.
a) jeżeli przedsiębiorstwo ma tego rodzaju upoważnienie ustawowe i posługiwanie się wzorem w danych stosunkach jest zwyczajowo przyjęte, to taki wiąże drugą stronę, jeśli o treści wzorca druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć, np.
- stosunki przewozowe
- stosunki bankowe
- stosunki ubezpieczeniowe
- usługi komunalne
b) wzorzec wiąże, gdy został drugiej stronie doręczony przy zawieraniu umowy - gdy podmiot ma upoważnienie ustawowe, ale posługiwanie się wzorcem nie jest zwyczajowo przyjęte.
Art.381p1: Ogólne warunki umów, wzory umów lub regulaminy wydawane przez stronę upoważnioną do tego przez właściwe przepisy i w ich granicach wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy. W razie gdy posługiwanie się nimi w stosunkach danego rodzaju jest przyjęte, wiążą one także wtedy, gdy druga strona mogła z łatwością dowiedzieć się o ich treści.
2) wzorce zwykłe - art.3852.
Wzorce wydane przez podmiot nie mający upoważnienia ustawowego albo podmiot mający upoważnienie, które wychodzi jednak poza zakres. Wzorcem zwykłym może posługiwać się każdy podmiot, który oferuje usługi itp.
Druga strona umowy jest związana wzorem jeżeli znając treść, wyraziła zgodę włączenia ich do treści umowy :
„Inne ogólne warunki umów, wzory umów czy regulaminy wiążą drugą stronę tylko wtedy, gdy znając ich treść wyraziła zgodę na włączenie ich do treści umowy.”
Zgoda strony może być dorozumiana.
„Ogólne warunki, wzory umów czy regulaminy wydane w czasie trwania stosunku prawnego o charakterze ciągłym wiążą drugą stronę jeżeli :
- zostały zachowane przepisy paragrafów poprzedzających,
- a strona nie wypowiedziała umowy w najbliższym terminie wypowiedzenia.”








OFERTA
Najprostszy sposób zawarcia umowy. W prostych transakcjach. Odbywa się poprzez 2 oświadczenia woli:
- Oferenta = tego co oferuje
- Oblata akceptuje ofertę lub nie lub składa kontrofertę.
OFERTA – poważna propozycja zawarcia umowy zawierająca co najmniej istotne jej postanowienia.
Oblat nie może NIC zmienić w ofercie – może się tylko zgodzić lub nie. Wszystko co jest w umowie, jest w ofercie. Ważne jest, żeby umowa zawierała treść taką jak oferta muszą być postanowienia istotne dotyczące przyszłej umowy.
W prawie polskim oferta ma charakter WIĄŻĄCY. Z chwilą złożenia oferty oferent nie może się przez jakiś czas z niej wycofać. Umowa dochodzi do skutku w momencie wyrażenia zgody oblata.
Jeżeli są wątpliwości to rozstrzyga się je na niekorzyść oferenta.
Art. 543 – wystawienie rzeczy na widok publiczny z ofertą ceny jest uważane za OFERTĘ SPRZEDAŻY.
Termin wskazany w ofercie jest bezwzględnie wiążący.
Jeżeli oferent nie oznaczy w ofercie terminu wygaśnięcia oferty:
- Jeżeli oferta nie ma konkretnego adresata, albo adresat jest i jest przy tym obecny – ofertę uważa się za złożoną w chwili wyartykułowania i trzeba natychmiast udzielić odpowiedzi.
- Złożenie oferty poprzez środek komunikacji pośredniej. Na odpowiedź trzeba czekać tak długo jaki jest zwyczajowo przyjęty czas oferty, która poszła do oblata i wróciła, ale odpowiedź była udzielona bezzwłocznie.
Przyjęcie oferty musi polegać na jej pełnej akceptacji. Umowa może być częściowo odrzucona kontroferta, zamiana ról i znowu oferent-oblat musi się zgodzić lub nie, albo znowu kontroferta itd.

N AU K A A D M I N I S T R A C J I

I. ZAGADNIENIA WSTĘPNE

RODZAJE STRUKTUR
1) ze względu na budowę (podział na części):
· wysmukła - to taka budowa instytucji, która składa się z względnie, stosunkowo dużej liczby względnie małych komórek i w związku z tym charakteryzuje się względnie dużym uszczeblowaniem
-4 szczeble kierowania
-22 kierowników
-36 pracowników
· płaska - to taka budowa instytucji, która składa się z względnie małej liczby względnie dużych komórek i w związku z tym charakteryzuje się względnie małym uszczeblowieniem
-2 szczeble kierowania
-4 kierowników
-36 pracowników

II. WYBRANE PROBLEMY FUNKCJONOWANIA KOMÓRKI W INSTYTUCJACH ADMINISTRACYJNYCH


III. WYBRANE PROBLEMY ORGANIZOWANIA INDYWIDUALNEGO STANOWISKA PRACY W INSTYTUCJACH ADMINISTRACYJNYCH

ORGANIZOWANIE INDYWIDUALNEGO STANOWISKA PRACY W ADMINISTRACJI
z różnych punktów widzenia
* technicznego - wyposażenie, pomieszczenie, powierzchnia wyodrębniona
* prawno-organizacyjnego - to zespół 3 elementów: zadania, kompetencje, odpowiedzialność

PRAWNO-ORGANIZACYJNA KONCEPCJA INDYWIDUALNEGO STANOWISKA PRACY
· zadania - określenie stanu rzeczy, który pracownik jest zobowiązany wykonać, zadania do wykonania, do których to stanowisko zostało powołane
· kompetencje - uprawnienia, upoważnienia, środki jakimi dysponuje by mógł wykonać zadania
· odpowiedzialność - jakie grożą mu konsekwencje, gdy:
-zadania nie wykona
-wykona je nieprawidłowo
-przekroczy kompetencje
-nie skorzysta z kompetencji
Zorganizowanie stanowiska pracy polega na schronizowaniu tych elementów.
Zakres czynności - to dokument indywidualny, w nim zawarty jest aspekt prawny, w którym zapisano:
-co ma pracownik robić
-z jakich środków może skorzystać
-jakie są kary za złe wykonania lub niewykonanie
ponadto dokument ten zawiera nazwę stanowiska. Powinien go sporządzić bezpośredni przełożony a podpisać pracownik, dokument ten często nazywa się kartą praw i obowiązków.

ZASADY PRZYDZIELANIA ZADAŃ NA STANOWISKA PRACY
I. Zasada przystosowalnośći
zadania powinny być przystosowane do możliwości pracownika:
· intelektualnych - dostosowanie do kwalifikacji pracownika (wiedzy-wykształcenie i umiejętności praktyka). Zadania powinny być przydzielane na poziomie możliwości - odpowiednio do kwalifikacji, mie poniżej możliwości intelektualnych (są zbyt łatwe -brak satysfakcji, znudzenie, zniechęcenie) ale też nie powyżej możliwości za trudne -pracownik zestresowany, zniechęcony, popełnia błędy)
· fizycznych - ilość zadań, które pracownik jest w stanie wykonać, musi być ich odpowiednia, nie za dużo (przeciążenie: pracownik niesolidny negatywnych skutków nie odczuje, ale solidny tak -stara się je wykonać, jest przemęczony, wydajność spada, ogarnia go zniechęcenie i może stać się niesolidny) ani nie za mało (niedociążenie: pracownik stwarza pozory, bezzasadnie używa drogiego sprzętu, itp, sam dociąży swe obowiązki koszty dla zakładu wzrosną)

II. Zasada proporcjonalnej wagi zadań
poszczególne zadania mają różną wagę, należy pogrupować zadania z punktu widzenia ich ważności
-do zadań podstawowych należy..
-do zadań dodatkowych....
-do zadań uzupełniających...
zadania ważniejsze formułuje się szczegółowo, zadanie najczęściej wykonywane nie musi być najważniejsze

III. Zasada należytej szczegółowości
szczegółowość można i należy posuwać jedynie do granic istotnej potrzeby, przekroczenie tej granicy jest wyraźnym błędem organizacyjnym.
Co powinno być szczegółowo określane:
a) zadania peryferyjne -graniczne, zakres czynności powinien umożliwiać wyraźne rozgraniczenia stanowisk sąsiedzkich, tak aby zakresy ich działań nie zachodziły na siebie oraz by nie było obszarów niczyich. trzeba określić gdzie kończy się stanowisko A a zaczyna B, by nie dopuścić do sporów kompetencyjnych:
-pozytywnych - dana sprawa leży w zakresie stanowiska A i B
-negatywnych - między zakresami jest luka, dana sprawa nie leży w zakresie czynnośći stanowiska A ani stanowiska B, nie wiadomo kto sprawą ma się zająć
b)szczegółowość powinna umożliwiać określenie kryteriów oceny wykonanej pracy
c)szczegółowość powinna być tak duża by można było zorientować się o obciążeniach stanowiska pracy
d)szczegółowość powinna być tak duża by ułatwiać pracownikowi zaplanowanie i zorganizowanie pracy. Im wyższe kwalifikacje tym mniejsza szczegółowość
e)szczegółowość powinna być tak duża by zapobiec tendencji przemieszczania się zadań. Zadania mogą być bardziej lub mniej ważne, zadania bardziej ważne należy formułować bardziej szczegółowo.
f)szczegółowo powinny być formułowane te zadania, których realizacja ma wpływ na wykonanie zadań przez innych pracowników, na innych stanowiskach pracy, np. 1zadanie podzielone na części a każda z nich wykonywana przez kogoś innego


IV. Zasada równomierności bodźców i nacisków
pracownik solidny prawidłowo sporządzony zakres czynności

pracownik niesolidny nieprawidłowo sporządzony

Dla pracownika solidnego dobrze sporządzony zakres czynnośći jest bodźcem pozytywnym, sprzyja do dobrego wykonania pracy, źle sporządzony zakres utrudnia prace, gdyż on chce pracować ale nie wie jak.
Dla pracownika niesolidnego prawidłowo sporządzony zakres jest bodźcem negatywnym, stawia go w sytuacji przymusowej: albo zacząć porządnie pracować albo znaleźć nową pracę, natomiast źle sporządzony jest dla niego idealny, stwarza sytuację do niesolidnośći

ZASADY PODZIAŁU ZAKRESU DZIAŁANIA KOMÓRKI ORGANIZACYJNEJ MIĘDZY JEJ STANOWISKA PRACY
I. Zasada funkcji organicznych
funkcje organiczne to zadania i kompetencje, które na danym stanowisku, z racji swego usytuowania w komórce, instytucji łatwiej jest wykonywać niż na jakimkolwiek innym. Żeby zrobić dobry zakres czynności trzeba wiedzieć które zadania na jakim stanowisku najłatwiej jest wykonać. Jeżeli dana funkcja znajduje dla siebie warunki na dwóch różnych stanowiskach to należy ją traktować jako funkcję organiczną stanowiska położonego niżej. Jeżeli to co występuje w zakresie czynności byłoby łatwiej wykonać na innych stanowiskach oznaczało by to, że to stanowisko nie posiada funkcji organicznej (jest niepotrzebne)

II. Zasada automatycznego zastępstwa nieobecnych
Aktywność administracji nie może nawet w czasie nieobecności pracownika podlegać przerwom. Chodzi o nieobecność krótkoterminową i niespodziewaną. Należy określić zasady zastępstwa w razie nieobecności, mogą one wyglądać następująco
· nikt pracownika nie zastępuje a praca czeka na powrót nieobecnego
· kierownik zastepuje nieobecnego
· kierownik każdorazowo wyznacza zastępcę
· brak zasady zastępowania, w zależności od sytuacji
· załatwia się tylko sprawy najważniejsze, najpilniejsze
· załatwia się sprawy najłatwiejsze
· automatyczne zastępstwo nieobecnych - każdy pracownik ma w zakresie czynności wpisane kogo będzie musiał zastąpić w razie jego nieobecności - tworzy się tzw. system czwórkowy lub trójkowy – 2 pracowników zastępuje 1 stanowisko
zalety: -bez pośpiechu można przeanalizować kto kogo ma zastępować
-można zastosować zasade wzajemności (dziś ja ciebie, jutro ty mnie) - wówczas zastepujący stara się zastępować najlepiej jak umie
-żeby zastępować należy się orientować w sprawach, które ta osoba prowadzi a tu z góry wiadomo kto kogo zastępuje
należy przy tym określić:
-zakres zastępstwa (częściowe, całkowite)
-kompetencje do podejmowania decyzji - na czas zastępstwa warunkowe
nie można zapomnieć o ustaleniu zastępstwa dla kierownika - gdy nie posiada on etatowego zastępcy, oraz o powiadomieniu o tym fakcie pracowników

II. Zasada wywodliwości
to co robi pracownik wywodzi się z tego, do czego powołana została komórka. Zakres działania komórki (status) należy rozpisać na zakresy czynności kierownika i pracowników. O każdym zadaniu powinno się wiedzieć kto będzie je wykonywał. Nie może być tak, że jakieś zadanie nie zostanie przypisane w zakresie czynności danego stanowiska. Nie można także wykonywać pracy, której nie ma w zakresie czynności.

III. Zasada racjonalnej reszty
Często umieszcza się w zakresie czynności punkt brzmiący: „..i inne czynności”. Takie uzupełnienie zakresu czynności jest potrzebne pod warunkiem, że nie będzie to oznaczać ‘jakiekolwiek’ które szef zleci. W prawidłowo sporządzonym zakresie „inne” oznacza po prostu czynności mieszczące się w zakresie działania komórki, ale nie wymienione w zakresie czynności żadnego z pracowników ze względu na swój charakter - czynności wykonywanych sporadycznie lub okresowo. Reasumując punkt ten powinien pełnić rolę „zaworu bezpieczeństwa” a nie „worka bez dna”

TECHNICZNE WSKAZÓWKI SPORZĄDZANIA ZAKRESÓW CZYNNOŚĆI
Zakres czynności powinien być sporządzany przez bezpośredniego przełożonego. W nagłówku powinien zawierać: imię, nazwisko, stanowisko, nazwę komórki organizacyjnej, podległość służbową. Powinien zawierać część ogólną (sprawy wspólne dla wszystkich prcowników np. BHP) i część szczegółową (indywidualne sprawy konkretnego pracownika)
Model idealistyczny - tryb powstawania zakresu czynności - najlepiej sporządzić etapami:
I etap - przygotowanie przez pracowników opisu stanowiska - spraw którymi się zajmują i chcieliby się zajmować. Pozwala to ocenić fachowość pracownika, jego stosunek do instytucji i pracy
II etap - na podstawie zebranych danych , zgodnie z zasadami wykonuje się projekty zakresu czynności
III etap - rozdanie projektów pracownikom do zastanowienia i konsultacja z nimi
IV etap -druga wersja zakresów musi być dana do przeczytania wszystkim pracownikom by mogli wychwycić powiązania między stanowiskami
V etap - zebranie i ogólna dyskusja nad projektami, nowelizacja zakresów
VI etap - wersja ostateczna trafia do pracownika
Zakres czynności od strony technicznej musi zawierać
a) część ogólną - imię, nazwisko, stanowisko, nazwa komórki, podległość służbowa, uprawnienia i obowiązki
b) część szczegółową - zadania pogrupowane ze wzg. na wagę, automatyczne zastępstwo, szkolenia, racjonalna reszta, odpowiedzialność
PRZYDATNOŚĆ PRAWIDŁOWEGO ZAKRESU CZYNNOŚCI
jest koniecznym warunkiem specjalizacji oraz nazewnictwa stanowisk
usamodzielnia pracowników (każdy wie co ma robić)
pozwala zwalczać asekuranctwo (wiem za co ponoszę odpowiedzialność)
ułatwia pracę kierownikowi (nie musi ciągle ustalać co kto ma robić ingeruje tylko w nietypowch sprawach) oraz rekrutację personelu (kierownik wie kogo potrzebuje, ma konkretne wymagania)
jest punktem wyjścia do mierzenia wydajności pracy
ułatwia okresowe oceny pracowników (oceniana jest praca a nie pracownik, czy i jak wywiązuje się z obowiązków) oraz ich szkolenie
umożliwia zachowanie zaplanowanej struktury ról w instytucji (rola pracownika wynika z jego zakresu czynności

IV. WYBRANE PROBLEMY KIEROWANIA W INSTYTUCJACH ADMINISTRACYJNYCH

POJĘCIE ROZPIĘTOŚCI KIEROWANIA I ZASIĘGU KIEROWANIA

SKŁADNIKI –ŚRODKI KIEROWANIA

STYLE KIEROWNICTWA NA PODSTAWIE KRYTERIUM RELACJI PRZEŁOŻONY-PODWŁADNY
1) autokratyczny
· kierownik autokrata dzieli ludzi tych, którzy nadają się na kierowników (lepsi) i którzy się nie nadają (gorsi). Dla niego to podział wartościujący. Ci drudzy są głupi, leniwi, nielojalni.
· decyduje osobiście nawet w najdrobniejszych sprawach
· precyzyjnie określa kto i co ma zrobić i jak ma to wykonać, drobiazgowo kontroluje wykonanie
· niechętnie przyjmuje przejawy inicjatywy
· pozytywnie ocenia donosicielstwo i lizustwo- chce wiedzieć wszystko o pracownikach
· stosuje bodźce negatywne, woli oddziaływać za pomocą kar niż nagród
· jego hasło to: „ten ma władze kto ma informacje”
· podwładnego traktuje jak poddanego - rządy twardej ręki
· wyraża się w 1 osobie l. poj.
· pod jego nieobecność nie można załatwić najmniejszej sprawy
Można wyróżnić autokrate:
* życzliwego - jest odpowiedzialny za „swoich ludzi” i decyduje za nich co jest dla nich dobre a co złe, traktuje ich jak dzieci
* surowego - oczekuje od swych pracowników żelaznego przetrzegania ściśle określonych zasad, on sam świeci przykładem jak je przestrzegać
*nieudolnego - jest nieobliczalny i despotyczny, jego zachowanie zależy od nastroju, brak mu wiedzy i merytorycznych umiejętności do kierowania
2) nieingerujący
· kierownik nie interesuje się przebiegiem spraw, jest zadowolony gdy pracownicy nie zawracają mu głowy
· używa zwrotów w 3 osobie l.mn. „oni zrobili”
· są dwie odmiany:
-szef technokrata - dobry fachowiec, kieruje na zasadzie wyjątku, najpierw wszystko przygotowuje a potem ma to być wykonane automatycznie, nie musi ingerować bo ma fachowców, ingeruje dopiero gdy coś odbiega od normy
-szef, który wie, że nic nie wie - daje duży stopień swobody, nie zaszkodzi ani nie pomoże, pracownicy pracują a on efekty ich pracy umiejętnie sprzedaje, często to kierownik tymczasowy

3) demokratyczny
· kierownik ten uważa że pracownicy są chętni do pracy, zdolni, lojalni
· nie dzieli na głupich i mądrych
· traktuje podwładnych jak pracowników
· sprawy najważniejsze zostawia sobie, resztę dzieli między pracowników zgodnie z kwalifikacjami
· pracownik ma pełną swobodę, może nawet zmodyfikować decyzję kierownika
· dyskutuje o problemach
· preferuje nagrody, nie kary
· ceni u pracowników pomysłowość, aktywność, inicjatywę
· podczas jego nieobecności instytucja funkcjonuje normalnie
· kierownik wtapia się w zespół, wyraża się w liczbie mnogiej - my
· w pracy panuje miła atmosfera
· ma duże umiejętności kierowania - podobny do dyrygenta
· styl skrajnie demokratyczny - pracownicy robią to co chce kierownik, mając wrażenie, że nikt nimi nie kieruje a robią to na co mają ochotę
· pracownicy muszą mieć duże kwalifikacje

CZYNNIKI OKREŚLAJĄCE POTENCJALNĄ ROZPIĘTOŚĆ KIEROWANIA
a) związane z zadaniami
b) związane z kierowaniem
c) związane z personelem –podwładnymi
d) o charakterze technicznym

SKUTKI PRZEKROCZENIA POTENCJALNEJ ROZPIĘTOŚCI KIEROWANIA

METODY LIKWIDOWANIA –ZAPOBIEGANIA PRZEKROCZENIOM POTENCJALNEJ REOZPIĘTOŚCI KIEROWANIA

PRZYCZYNY PRZEORGANIZOWANIA

ZAGADNIENIA PLANOWANIA PRACY WŁASNEJ PRZEZ KIEROWNIKA

CZAS PRACY KIEROWNIKA
wyniki badań wskazują na przedłużający się ponad wymiar kodeksu pracy czas pracy kierowników i to wszystkich szczebli. Kierownik przepracowany jest nieekonomiczny, co prowadzi do nadmiernego zmęczenia, a w konsekwencji wydłuża czas załatwiania spraw. Przyczyny:
a)-kierownicy wykonują prace podwładnych
b)-nadmierna integracja z instytucją (uważanie się za niezastąpionego) powoduje brak czasu
c)-popadanie w rutyne (dotychczasowe działania wskutek zmieniającego się otoczenia stają się nieefektowne)

DZIELENIE CZASU KIEROWNIKA
Gdyby od czasu jaki pochłaniają czynności wykonywane przez kierownika w ciągu dnia odjąć czas przeznaczony na rozmaite narady i podzielić to przez ilość tych czynności to okaże się, że na poszczególną sprawę przypada kilka minut. Więc dzień pracy składa z krótkich i fragmentarycznych działań (bardzo często mechanicznych -np podpisywanie dokumentów). Problem dzielenia czasu kierownika nasuwa kilka refleksji:
· jeśli do załatwienia spraw wystarczy kilka minut to może to oznaczać że sprawy te może wykonywać podwładny
· kierownik wykonujący wiele drobnych czynności nie ma czasu na wykonywanie zadań mu przynależnych
· kierownik wykonujący tak wiele zadań nie jest kierownikiem merytorycznym (nie kieruje), zadania kierują nim
Rozdrabnianie czasu kierownika przemawia za wyzbywaniem się przez niego zadań nie mieszczących się w funkcjach ograniczonych jego stanowiskiem pracy. Dzielenie czasu kierownika powoduje:
-stratę czasu przy przechodzeniu od jednej sprawy do drugiej
-zacieranie się różnic czasu poświęcanego na sprawy błahe i poważne
-zmiana przedmiotu zainteresowania powoduje konieczność myślenia naraz o kilku rzeczach

PRZESZKODY W PRZEKAZYWANIU PODWŁADNYM PRAC NIE WCHODZĄCYCH W ZAKRES FUNKCJI KIEROWNICZYCH
jak wynika z badań kierownicy wykonują wiele spraw które mogliby wykonywać podlegli im pracownicy. Przyczynami nie przekazywania tego rodzaju spraw są:
* ucieczka przed trudnościami - przekazywanie spraw łatwych personelowi powoduje konieczność załatwiania przez niego spraw trudnych, przekraczających czasem jego możliwości
* strach by podwładni nie przewyższyli szefa -może się okazać że oni zrobią to lepiej
* obawa przed błędami personelu
* obawa przed nielojalnością -samodzielność wg niektórych obniża prestiż szefa
* obarczanie wyższych szczebli sprawami, którymi powinny wykonywać szczeble niższe
* nadmierna wysmukłość struktur powoduje, iż często przełożony wkracza w kompetencje podwładnych (gdyby tego nie robił to nie miałby co robić)
* przekonanie że podwładni nie dorośli do samodzielności (efekt Pigmaliona)

POGLĄDY O ODPOWIEDZIALNOŚCI KIEROWNIKÓW
wpływają na jego działania oraz jego podwładnych. Wyróżniamy 2 grupy niewłaściwych poglądów
a) kierownik odpowiada za wszystko co dzieje się w powierzonym mu odcinku czy instytucji. Powoduje to:
-skoro odpowiada to zajmuje się wszystkim
-jeśli odpowiada to nie udziela upoważnień
-zdejmuje to poczucie odpowiedzialności u podwładnych
b) kierownik odpowiada za całą działalność podwładnych
-pogląd błędny bo odpowiada tylko za tę działalność podwładnych na którą ma wpływ
Pogląd właściwy: przełożony ponosi odpowiedzialność za działalność własną oraz tą pracowników związaną z błędem w wyborze, brakiem kontroli oraz nadzoru

NIEWŁAŚCIWY STOSUNEK DO FAKTÓW, DANYCH LICZBOWYCH, SWEGO DOŚWIADCZENIA, DORADCÓW
fakt rozpatrywany w określonym kontekście ma istotne znaczenie. Wniosek stąd, że dopiero zwrócenie uwagi na kontekst sytuacyjny, w którym występuje fakt pozwala na jego interpretację
niewłaściwy stosunek do danych liczbowych przejawia się w tym, że preferujemy tylko te zjawiska, które dają się ująć liczbowo, a jeśli nie to albo nie zwracamy na nie uwagi albo staramy się za wszelką cenę ująć je liczbowo
niewłaściwy stosunek do swego doświadczenia - doświadczenie zawodowe jest pożądane do czasu dopóki nie zaczynamy z niego korzystać mechanicznie (popadamy w rutynę). Należy zwracać uwagę na możliwość zastosowania innych rozwiązań
właściwe korzystanie z doradców polega na wysłuchiwaniu poglądów odmiennych od przełożonego i ich właściwe zastosowanie. Najczęstsze błędy to otaczanie się doradcami zgadzającymi się z szefami oraz posiadającymi ambicje do rządzenia.

OPEROWANIE STEREOTYPAMI

USYTUOWANIE ZASTĘPCY KIEROWNIKA

OBIEKTYWIZACJA POLECEŃ

NIEZAKŁÓCANIE POLECENIAMI RYTMU PRACY PODWŁADNYCH

INKUBACJA

ZASADA GORĄCEGO PIECA

ODDZIAŁYWANIE MOTYWACYJNE KIEROWNIKA
a) ukazywanie życiowej szansy
b) dynamiczny –ruchomy czas pracy
c) niedyrektywna konsultacja

MOTYWACYJNE ODDZIAŁYWANIE KIEROWNIKA PODCZAS DYSKUSJI I KONFLIKTÓW

ELEMENTY OBSŁUGI INTERESANTA
a) formy wzywania do urzędu
wezwanie do urzędu najczęściej występuje na piśmie, przy czym druk tegoż wezwania zredagowany jest w takiej formie by na adresacie zrobić wrażenie groźby. Forma taka jest zbyteczna (przynajmniej za pierwszym razem) i winna być łagodniejsza i uprzejmniejsza w treści. Informacja zawarta w wezwaniu powinna cechować się uprzejmnościa i określać ramowy termin stawienia się do urzędu. Dopiero gdy ta forma nie skutkuje można stosować rygory prawne w treści wezwania

b) eliminowanie osobistego przychodzenia do urzędu
idealnym stanem jest załatwienie sprawy bez konieczności osobistego przuchodzenia do urzędu. Interwencje są najczęściej wynikiem wydłużającego się terminu załatwienia sprawy. By ograniczyć ilość wizyt w urzędzie sprawy interesantów winny być rozpatrywane na bieżąco (urzędnik „na gorąco” pamięta wszystkie szczegóły sprawy i od razu ją załatwia) co eliminuje konieczność wielokrotnego przychodzenia do urzędu. Czasami organy nie ponoszą winy za przedłużanie terminu załatwiania sprawy albowiem oczekują na odgórne generalne regulacje.

c) rozładowywanie szczytów
wskutek różnych zdarzeń (wprowadzenie nowych przepisów, upływ terminów) tworzą się kolejki przed poszczególnymi stanowiskami. Zależnie od okoliczności należy podjąć następujące przedsięwzięcia:
· oddelegować większą liczbę pracowników
· interesantom wydać numerki oznaczające kolejność przyjęć
· w trakcie wydawania numerków oszacować ilu interesantów urząd będzie w stanie przyjąć a pozostały nadmiar usunąć wydając im numerki zapewniające pierwszeństwo w dniu następnym
· zapewnić ciągłość obsługi (nie odrywać pracowników obsługujących interesantów)
· punktualnie rozpoczynać przyjęcia
Czas przyjęć musi być wyznaczony w rozsądnej proporcji w stosunku do czasu przeznaczonego na inne prace. Istnieje bezwzględny obowiązek przestrzegania przez urząd czasu przyjęć i zapewnienie by w tym czasie interesant zastał kompetentnego urzędnika. Godziny przyjęć winny być najdogodniejsze dla interesantów

d) stanowisko pracy dla obsługi interesantów
pracownik obsługujący interesanta zawsze reprezentuje urząd (a nie siebie). Stanowisko pracy umieszczone na styku z interesantem winno być wyposażone w sprawne kanały informacyjne łączące go z ośrodkami merytorycznymi urzędu. Winno to zapewnić kompletną, kompleksową obsługę interesanta (eliminuje się stwierdzenie „ja wszystko co do mnie należy zrobiłem, reszta mnie nie dotyczy”) Obsługę interesantów należy powierzyć najlepszym pracownikom przy czym nie powinna ona być anonimowa (pożądany identyfikator) W najbliższym sąsiedztwie stanowisk zajmujących się obsługą interesantów winna być stworzona możliwość zaopatrzenia się w znaczki opłat, potrzebne formularze itp.

ANALIZA RUCHU INTERESANTÓW JAKO METODA OCENY SPRAWNOŚCI URZĘDU
celem usprawnienia działalności administracji konieczne jest opracowanie obiektywnych mierników sprawności urzędu. Analizę rodzaju interesantów (ich spraw) można podzielić na 4 grupy:
I - wysoki odsetek interesantów zgłaszających się po informacje świadczy iż samoobsługa informacyjna i informacja wizualna zorganizowana jest źle lub jej w ogóle nie ma
II - duża ilość interweniujących interesantów świadczy, że dany urząd pracuje z zaległościami; istnieje domniemanie że dopiero osobiste interwencje pozwolą na „popchnięcie sprawy”
III - znaczna ilość wezwań, które nie były konieczne świadczy o niskim stopniu wyszkolenia personelu i lekceważącym stosunku do petentów
IV - im liczniejsza jest grupa wzywanych z przyczyn uzasadnionych tym dodatniej należy oceniać pracę urzędu Innym miernikiem sprawności urzędu jest ilość czasu traconego przez interesanta na stanie w kolejkach. sekretariatach, poczekalniach