Historia powszechna

PRAWO - „zagadnienia duże”
1. LEGES BARBARORUM
- „ustawy” barbarzyńców, spisy praw zwyczajowych szczepów germańskich które osiedlały się w granicach Imperium Rzymskiego W IV- V w .n. e. własne państwa .(Wizygoci, ostrogoci, Burgundowie, Longobardowie)
Podstawowymi źródłami prawa w monarchii frankońskiej były właśnie prawa zwyczajowe poszczególnych szczepów germańskich. Obowiązywała zasada personalności prawa. Na większości obszarów państwa frankońskiego nie doszło do ujednolicenia prawa. Ludność miejscowa posługiwała się prawem rzymskim a ludność danego szczepu swoim własnym prawem zwyczajowym (dualizm prawa) Prawo to było spisywane przez możnowładców lub panującego w ważniejszych kwestiach. Dochodziło jednak do przejmowania zastanych urządzeń ustrojowych i pewnych nowych rozwiązań przez osiedlające się w granicach Imperium Rzymskiego, szczepy germańskie
Pierwszym i najstarszym z zachowanych spisów praw zwyczajowych szczepów germańskich – Wizygotów jest: C o d e x E u r i c a n u s - V w. n. e Posiada znamiona wpływów romanistycznych pod względem formy(napisany poprawną, ale zwulgaryzowaną łaciną) i treści (Przejęcie wielu prawnych instytucji rzymskich).Dla Burgundów- L e x G u n d o b a d a - koniec V w. n. E. Jest to zbiór ustaw królewskich o charakterze personalnym. Widoczny wpływ prawa rzymskiego oraz wizygockiego kodeksu Euryka.
Dla Longobardów – E d y k t R o t a r a – 643r.n.e. O charakterze ściśle germańskim bez rzymskich naleciałości. Systematycznie uporządkowany materiał normatywny wg kryterium osobowego. Nie uznawał on mocy obowiązującej prawa rzymskiego. Edyktem który w części uwzględniał prawo rzymskie był
E d y k t L i u t p r a n d a .Równie starym i sławnym zbiorem praw zwyczajowych był spis praw Franków Salickich L e x s a l i c a - początek VI w.n.e. O charakterze germańskim (liczne pozostałości organizacji rodowo-plemiennych. Spisany prymitywną łaciną z użyciem zwrotów starogermańskich. Ostatnia jego redakcja to: Recensio Karolina za czasów Karola Wielkiego.
Osobna grupę Leges Barbarorum stanowią spisy praw zwyczajowych Franków rypuarskich, Alamanów i Bauarów. Okres ich powstania przypada na czasy wzrostu znaczenia Kościoła w życiu politycznym i prawnym państwa frankońskiego. L e x R b u a r i a - VIII w.n.e. spis prawa zwyczajowego Franków rypuarskich. Widoczne wpływy -ustawodawczej działalności królewskiej –Kościoła -w pewnym stopniu prawa rzymskiego L e x A l a m a n o r u m – VIII w.n.e. Widoczne wpływy duchowieństwa. Podzielony na 3 części I- dotycząca ochrony interesów Kościoła II i III dotycząca spraw świeckich. L e x B a i u v a r i o r u m – spis prawa Baurów 1 połowa VIIIw.n.e. Wzorowany na prawie almanskim. Ten sam trójpodział. Widoczne zapożyczenia z kodeksu Euryka.
Leges Barbarorum powstałe za czasów Karola Wielkiego
L e x .S a x o n u m – spis prawa zwyczajowego Sasów pocz. IX w.n.e.
Dwa niedokończone zbiory L e x C h a m a w o r u m – spis prawa zwyczajowego Franków Chamawskich i drugi L e x F r i s i o n u m – spis prawa zwyczajowego Fryzów
T u r y n g i - spis prawa zwyczajowego Anglów i Warnów

2. RECEPCJA PRAWA RZYMSKIEGO W EUROPIE
Najważniejszym nurtem prawnym o charakterze powszechnym, który w znacznym stopniu oddziaływał na systemy prawne wielu krajów Europy było prawo rzymskie, „najdoskonalsza, jaką znamy, forma prawa opartego na własności prywatnej”.
ITALIA:
-Odrodzenie zainteresowania prawem rzymskim – glosatorowie, prawnicy szkoły w Bolonii.
-Zaczęli badać prawo rzymskie na podstawie Digestów justyniańskich, wyjaśnienia i uwagi zapisywali w tekście kodyfikacji (stąd nazwa kierunku)
-Stosowali głównie scholastyczną metodę objaśniania poszczególnych słów, zdań i ustępów drogą operacji logiczno – językowych, czasem skłaniali się jednak ku interpretacji praktycznej odzwierciedlającej potrzeby czasu; próby sformułowania ogólniejszych twierdzeń i zasad prawnych.
-Prawo rzymskie = prawo żywe, glosatorowie uważali cesarzy niemieckich za kontynuatorów Cesarstwa Rzymskiego, ogłaszali tezę, że prawo rzymskie powinno mieć moc obowiązującą na wszystkich terytoriach, na których rozciąga się panowanie cesarzy niemieckich.
-poł. XIV w. – komentatorzy – twórcze przystosowanie prawa rzymskiego do potrzeb współczesności, pogodzenie czysto teoretycznych rozważań nad prawem z potrzebami praktyki, nawiązując do ówczesnych nurtów prawa (prawo statutowe, kanoniczne, partykularne prawo zwyczajowe). Praktyczna modernizacja norm prawa rzymskiego zgodnie z potrzebami czasu. Komentatorzy – właściwi twórcy nauki odrodzonego prawa rzymskiego, w ich interpretacji zaczęło przenikać jako prawo powszechne, ius commune, w charakterze czynnika ujednolicającego systemów prawnych Europy.
NIEMCY:
-W drugiej poł. XV w. recepcja prawa rzymskiego w ścisłym tego słowa znaczenia – oficjalne uznanie go za prawo obowiązujące i stosowane w praktyce wymiaru sprawiedliwości.
-XIII w. – pierwsze wpływy prawa rzymskiego na terenie Niemiec, utrzymywanie przez cesarzy kontaktów z glosatorami, którzy podbudowywali ich uniwersalistyczne plany.
-Przenikanie prawa rzymskiego za pośrednictwem kleru: klerycy wykształceni na włoskich uniwersytetach stosowali w sądownictwie duchownym normy prawa rzymskiego – wczesna recepcja.
-Przyczyny materialne recepcji: rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej, nowe wymogi obrotu (dlatego najszybciej adoptowały normy prawa rzymskiego miasta), potrzeba prawnego usankcjonowania stosunków feudalnych (właściciele ziemscy), potrzeba ujednolicenia partykularnych praw zwyczajowych.
-Przyczyny formalne recepcji: idea kontynuacji Imperium rzymskiego przez cesarzy niemieckich. Prawo rzymskie było więc traktowane nie jako prawo obce, ale prawo wydane przez poprzedników cesarzy niemieckich, określane jako prawo cesarskie.
-Dwie drogi przenikania prawa rzymskiego do sądownictwa: Sąd Kameralny i fakultety prawa. Sąd Kameralny: oparcie w wyrokowaniu obok ustawodawstwa Rzeszy na „prawie powszechnym”, czyli rzymskim. Za jego przykładem prawo rzymskie stosowano posiłkowo w charakterze prawa powszechnego w sądownictwie poszczególnych terytoriów Rzeszy. Działalność fakultetów prawnych: zwracanie się przez sądy w sprawach szczególnie trudnych do uczonych jurystów o wydanie opinii; wydawane opinie, stanowiące wiążącą podstawę wyroku były oparte na rozwiązaniach czerpanych z prawa rzymskiego.
-Przedmiot recepcji: te części kodyfikacji, które były przedmiotem zainteresowań glosatorów i komentatorów. Recepcja polegała na wykorzystaniu siatki pojęć wypracowanej przez rzymską jurysprudencję, zapożyczeniu konstrukcji prawniczych, które nadawały się do zastosowania w praktyce Niemiec.
FRANCJA:
-Renesans zainteresowań prawem rzymskim dzięki kontaktom z miastami Italii
-Bujny rozkwit studiów nad prawem rzymskim, związany z działalnością glosatorów na uniwersytecie w Montpelier (przejściowo centrum romanistyczne Europy).
-Nie doszło nigdy do recepcji jako prawa oficjalnie obowiązującego w wymiarze sprawiedliwości (motywy polityczne!!), prawu rzymskiego przyznany był walor „pisanej racji”, a nie ustawy.
-1219 - bulla Super specula zakazująca nauczania prawa rzymskiego na uniwersytecie w Paryżu.
-XVI w. – rozkwit badań nad prawem rzymskim, mos gallicus – czysto naukowe i teoretyczne podejście do dziedzictwa po prawnikach rzymskich, badali źródła prawa rzymskiego na podstawie całokształtu dostępnej literatury antycznej (znajomość greki), analizowali zniekształcenia tekstów pierwotnych, interpolacje. Niezwykłe rozszerzenie znajomości źródeł, krytyczna analiza i naukowa systematyzacja!!Powstały też fundamentalne opracowania źródłowe.
ANGLIA:
-W XII i XIII w. znajomość prawa rzymskiego była w Anglii rozpowszechniona.
-Wpływ na rozwój common law niewielki: prawnicy angielscy czerpali z podręczników prawa rzymskiego elementy metody prawniczej, niektóre zasady ogólne, odrzucali natomiast treść pozytywną.
-W późniejszych czasach zaznaczyło się silniejsze oddziaływanie prawa rzymskiego w sferze prawno – ustrojowej jako czynnika argumentującego absolutystyczne dążenia władców angielskich.

3. PRAWO ZWYCZAJOWE W DAWNYM PRAWIE EUROPEJSKIM.
Prawo zwyczajowe powstawało w drodze praktyki społecznej usankcjonowanej przez państwo. Historycznie pierwsze źródło powstania prawa. Gdy aparat państwowy był słabo rozwiniety a panujący nie dysponowali jeszcze srodkami umożliwiającymi wydawanie i egzekwowanie wlasnych dyspozycji podstawa porządku prawnego nie mogło być prawo stanowione przez władcę. Istniejącym w ramach określonej grupy społecznej normom zwyczajowym władza państwowa nadawała moc obowiazujaca przez obwarowanie ich sankcja przymusu państwowego drodze praktyki organów państwowych. Normy te stopniowo były ujmowane w formie pisemnej.
Akty prawne wydawane prze monarchę dotyczyły najczęściej zmian lub uzupełniania prawa zwyczajowego. Również w czasach rozdrobnienia feudalnego nie było warunków do zastępowania dotychczasowych zwyczajów normami prawa stanowionego. Nastąpiły one dopiero u progu czasów nowożytnych.
W późnym średniowieczu, z obawy przed wzmocnieniem władzy królewskiej, rodziły się koncepcje nadrzędności prawa zwyczajowego, a przynajmniej niemożności jego usuwania przez ustawę. W XII wieku krystalizuje się pojecie prawa jako tworu prawodawcy. Wyróżnia się 3 etapy przechodzenia w XIII wieku od prawa zwyczajowego do prawodawstwa państwowego:
I- powstawanie prywatnych spisów prawa zwyczajowego w postaci zbiorów ujmujących w pewną całość zwyczaje danego terytorium [consuetudines In scriptis redactae],
II konieczność potwierdzenia autentyczności prawa zwyczajowego. Spisane istniejące prawa w księgach prawnych wstępujące pod nazwami zwodów, zwierciadeł, zwyczajów, kodeksów uzyskiwały moc obowiązującą w drodze praktyki bądź uzyskiwały oficjalną sankcje monarchy jako tzw. Zwyczaje zatwierdzone [consuetudines approbatae],
III- intensywne prawodawstwo królewskie celem było nie tylko aprobowanie istniejącego stanu rzeczy ale również ustanawianie nowych norm prawnych.
Prawo zwyczajowe we Francji
Prawo zwyczajowe w średniowiecznej Francji cechował szczególny partykularyzm, wywodzący się z czasów rozdrobnienia feudalnego, kiedy to na terytorium państwa francuskiego doszło do wykształcenia się wielu lokalnych praw zwyczajowych. Już po zjednoczeniu państwa ich liczba sięgała blisko 700, przy czym ich cechą charakterystyczną było zróżnicowanie pod względem geograficznym.
Regiony północnej Francji zwane były krajami prawa zwyczajowego. Występowały tam w liczbie około 360 lokalne prawa zwyczajowe wywodzące się z tradycji praw szczepowych (stąd określane czasem jako „germańskie”)
Regiony Francji południowej zwane były krajami prawa pisanego. Prawo zwyczajowe Południa oparte było na prawie rzymskim, które traktowane było jako „racja pisana” (ratio scripta). Prawo rzymskie w postaci wizygockiej przeróbki Kodeksu Teodozjańskiego dla ludności rzymskiej, tj. Breviarium Alarici z 506r. wpłynęły silnie na kształtowanie się praw zwyczajowych Południa.
Z czasem różnice zaczęły się zacierać, lecz podział na dwie strefy prawne utrzymał się aż do Rewolucji Francuskiej.
Zasięg terytorialny poszczególnych praw zwyczajowych był niejednolity. Tam, gdzie zwyczaje miały charakter zwarty od XIII w. zaczęły się pojawiać prywatne spisy prawa zwyczajowego. Do najdawniejszych z nich należał zredagowany około 1200r. najpierw po łacinie, a następnie w języku starofrancuskim tzw. Najstarszy spis prawa zwyczajowego Normandii, który został niebawem zastąpiony przez doskonałe opracowanie normandzkiego prawa zwyczajowego Wielką księgę prawa zwyczajowego Normandii, która miała charakter obowiązującego zbioru prawa. Wielka księga jest stosowana do dziś jako prawo posiłkowe na należących do Anglii wyspach anglonormandzkich (np. Jersey)
Wielkie rozdrobnienie lokalnych praw zwyczajowych powodowało chaos i stwarzało trudności w praktyce wymiaru sprawiedliwości. Z czasem pojawiła się potrzeba ujednolicenia prawa (XV w,)- unifikacja praw zwyczajowych. Projekty sporządzić mieli lokalni urzędnicy królewscy, balliwowie, z udziałem prawników. Projekty te później były przesyłane do oceny najwyższemu organowi sądowemu, Parlamentowi Paryskiemu, co znacznie komplikowało procedurę i utrudniało przebieg prac. U schyłku XV w. procedura została znacznie uproszczona, mimo to rezultaty były znikome.
W XVI w. nastąpiła unifikacja kilku większych praw zwyczajowych (paryski, orleański, normandzki i in) Spośród nich w przyszłości największe znaczenie miał spis prawa zwyczajowego okręgu paryskiego Coutume de Paris, który stworzy wzorzec do dalszych prac nad prawem zwyczajowym (szczególnie w swej drugiej redakcji z 1580r.) Z czasem stosowany był w charakterze prawa posiłkowego i służył w uzupełnianiu i interpretacji luk w innych coutume’ach oraz poszukiwania w nich cech wspólnych, które mogły być podstawą prawa o zasięgu powszechnym (droit commun)
W doktrynie zaczęły się pojawiac postulaty unifikacji praw zwyczajowych w skali ogólnopaństwowej. Poszukiwanie wspólnych wątków w prawach zwyczajowych prowadziło do prób tworzenia ogólnej systematyki prawa, jak np. w pracach Guido Coquille’a (1523- 1603), Jana Domata (1626- 1696), czy Roberta Pothier (1699- 1772)

4. COMMON LAW W ANGLII
Prawo zwyczajowe angielskie przybrało odmienny niż na kontynencie charakter, pod względem zasięgu i sposobu funkcjonowania oraz genezy. Lokalne prawa zwyczajowe wraz z prawem zwyczajowym Normandii zaczęły pod wpływem działalności sądów królewskich tworzyć jednolity system prawny. Źródłem rozstrzygnięć dla sądów królewskich coraz częściej stawały się precedensy sądowe tj., orzeczenia sądowe zapadłe w podobnych sprawach. Walor precedensów miały w szczególności wyroki tzw. sądów westministerskich, czyli Sądu Ławy Królewskiej – dla spraw karnych, Sądu Spraw Pospolitych – dla spraw cywilnych, Exchequeru – dla spraw skarbowych. Tak wykształciło się od XIII w. Prawo powszechne – common low. Wpływ prawa rzymskiego i kanonicznego był niewielki. Prawnicy angielscy szkolili się nie na uniwersytetach ale w tzw. korporacjach, zajazdach „inns”
-Uważa się powszechnie, że Anglia od średniowiecza stosuje wyłącznie prawo zwyczajowe (common law), jest to jednak spore uproszczenie.
-Geneza i sposób stosowania common law wskazuje na to,że nie można go określić ani jako prawa zwyczajowego, ani jako prawa stanowionego.
- Common law od XIII w. występowało jako jednolite, powszechne prawo w całym królestwie. Swoją jednolitość common law zawdzięcza temu, że ukształtowało się ono pod wpływem orzecznictwa sądów królewskich. Źródłem rozstrzygnięć dla sądów królewskich bywały precedensy sądowe. Walor precedensów miały szczególnie wyroki centralnych sądów królewskich: Sądu Ławy Królewskiej, Sądu Spraw Pospolitych, Exchequeru.
-Opieranie się na precedensach - czynnik doprowadzający do likwidacji partykularyzmów praw zwyczajowych.
-Common law – system, który wykształcił się przez świadome nawiązywanie w orzecznictwie do wyroków sądowych zapadłych w analogicznych sprawach. Jest więc z charakteru prawem precedensowym, obowiązującym powszechnie na terenie Anglii.
-Kilka znaczeń terminu common law: prawo zwyczajowe w odróżnieniu od prawa stanowionego, prawo dla całej ludności w odróżnieniu od przywilejów, rodzime prawo powszechne w odróżnieniu od innych praw powszechnych (kanonicznego i rzymskiego).

5. KODYFIKACJA PRAWA KANONICZNEGO
Na początku XIV wieku z inicjatywy papieża Klemensa V został wydany systematyczny zbiór dekretałów papieskich i uchwał soborowych, który ukazał się w nieukończonej formie pod nazwą Clementinae, stanowiący ostatnią część Corpus iuris Canonici.
W kolejnych wiekach ukazała się wielka liczba dekretów papieskich, rozproszonych po różnych zbiorach, nierzadko wzajemnie sprzecznych, a także liczne normy prawne zawarte w uchwałach soborów powszechnych. Odczuwano także potrzebę unowocześnienia prawa kanonicznego pod względem formy i wymogów nowej techniki legislacyjnej.
Program kodyfikacyjny prawa kanonicznego został sformułowany przez biskupów w latach 60-tych XIXw, w związku z ustaleniem przez papieża Piusa IX tematyki obrad I Soboru watykańskiego.
Nowy etap prac kodyfikacyjnych stanowił pontyfikat Piusa X, który w 1904 r. wydał
motu proprio, w którym ogłosił pragnienie Kościoła zebrania i ułożenia w przejrzystej formie przepisów kościelnych oraz ich aktualizacji przez dostosowanie prawa Kościoła do współczesnych warunków. Powołał on specjalną komisję złożoną z kilkunastu kardynałów, która po 8 latach opracowała Kodeks Prawa Kanonicznego (Codex Iuris Canonici) ,którego promulgacji dokanał papież Benedykt XV bullą z 1917r.
Kodeks z 1917 stanowił ekskluzywną (autentyczną, wyłączną i pełną) kodyfikacje prawa kanonicznego. Składał się z 5 ksiąg i był typowym dziełem pozytywizmu prawniczego zarówno pod względem formy jak i metody wykładni.
W Średniowieczu stosowane było tylko przez sądy kościelne. Wkraczało także w dziedzinę stosunków między świeckimi, szczególnie w małżeństwo. Podstawy stanowiło Pismo Święte. Z biegiem czasu powstały liczne nowe źródła prawa: pisma ojców kościoła, kanony, czyli ustawy uchwalane przez sobory i synody oraz dekrety papieskie. Przystąpiono do spisywania.
Dekret Gracjana
W 1140 roku boloński mnich Gracjan dokonał systematyzacji i ujednolicenia przepisów prawa kanonicznego. Gracjan miał wybitnych poprzedników. W VII wieku Izydor z Sewilli stworzył uporządkowany tematycznie zbiór nazywany hispaną. Po nim, w 1010 roku, dokonał podobnej systematyzacji Burchard z Wormacji, a w 1090 - Iwon z Chartres. Dopiero jednak dzieło Gracjana - zwane Dekretem Gracjana (Decretum Gratiani) porządkujące ustawy soborowe poczynając od ustaw Soboru Nicejskiego z 325 roku - zyskało powszechny autorytet. Głosowali je dekretyści - wśród nich m.in. Paucapalea i Jan Teutonicus.
Dekretaliści
Narastający materiał normatywny w postaci wydawanych przez papieży dekretałów był kompilowany i opracowywany przez dekretalistów. W jednym z powstałych wówczas zbiorów prywatnych - autorstwa Bernarda z Pawii - po raz pierwszy zastosowano schemat: iudex, iudicium, clerus, conubium, crimen.
Corpus Iuris Canonici
Na soborze trydenckim powołano specjalną komisję, która opracowała poszczególne zbiory prawa kanonicznego, nadając im jednolity układ. Tekst - pod nazwą Corpus Iuris Canonici - został zatwierdzony w 1580 roku przez papieża Grzegorza XIII, a obejmował: Dekret Gracjana, Liber extra - Dekretały papieża Grzegorza IX z 1234 roku, Liber sextus - zbiór dekretałów papieża Bonifacego VIII z 1298, Clementinae - nieukończony zbiór dekretałów papieża Klemensa V z lat 1314 i 1317, Extravagentes Communes oraz Extravagantes Joannis Papae XXII - prywatne kompilacje dekretałów z XIV-XV wieku.
Współczesne kodyfikacje
W XX w. Kościół katolicki dokonał odnowy swojego prawa. Pierwszą nowoczesną kodyfikacją był kodeks prawa kanonicznego z 1917. Prace nad tym kodeksem rozpoczęła w 1904 roku komisja ds. projektu nowego prawa kanonicznego powołana przez papieża Piusa X. Kodeks został promulgowany przez papieża Benedykta XV. Kodeks składał się z pięciu ksiąg, których układ oparty był na układzie instytucji prawa rzymskiego (osoby, rzeczy, skargi). Zamiar reformy prawa kanonicznego ogłosił w początkach swojego pontyfikatu w 1959 roku papież Jan XXIII. Jednakże komisja do reformy prawa kanonicznego została powołana dopiero w 1963 roku, po rozpoczęciu II Soboru Watykańskiego. Nowy Kodeks prawa kanonicznego został promulgowany 25 stycznia 1983 roku przez papieża Jana Pawła II. Kodeks składa się z 7 ksiąg: Księga I. Normy ogólne, Księga II. Lud Boży, Księga III. Nauczycielskie zadanie Kościoła, Księga IV. Uświęcające zadanie Kościoła, Księga V. Dobra doczesne Kościoła, Księga VI. Sankcje w Kościele, Księga VII. Procesy. W pierwszej połowie XX w. podjęto również prace nad kodyfikacją prawa kanonicznego katolickich kościołów wschodnich, które początkowo przyniosły tylko częściowe regulacje (np. prawo małżeńskie zostało ogłoszone w 1949). Ostatecznie kodeks kanonów kościołów wschodnich został promulgowany dopiero w 1990.

6. PRAWNE ZNACZENIE PROCESU LOKACJI MIAST W EUROPIE
Skupiska kupców i rzemieślników wymagały stworzenie dla nich odpowiedniej organizacji daleko idącego rozwoju ich przemysłowej i handlowej działalności.
Rozwój miast wpłynął na powstanie nowej grupy społecznej - mieszczaństwa, później stanu mieszczańskiego o własnych przywilejach i prawa miejskiego.
Miasta poprzez przywileje, samorząd i własny sąd doczekały się własnego prawa. Przywilej obejmował zakres swobód obywatelskich i uprawnień pana miasta oraz określał zasady organizacji władz miejskich. Na podstawie przywileju stawały się w ramach ustroju feudalnego, nową instytucją prawną wyodrębnioną od reszty kraju i określoną prawnym samorządem.
Przez przywileje miasta otrzymały uprawnienia:
1. Osobność prawna.
2. Wolność osobista.
3. Władza policyjna, sądowa i wojskowa (zależnie od przywileju).
7. Przestępstwa publiczne i prywatne w dawnym prawie europejskim
Przestępstwem był każdy fakt wyrządzenia szkody.
W społeczeństwie rodowym za przestępstwa karano w ramach rodu i siłami społeczności. Stopniowo jednak zależność jednostki od rodu zaczyna ustępować zależności jednostki od władcy.
Wraz z powstaniem organizacji państwowej oraz wzrostem władzy publicznej i aparatu państwowego jak również rosnącego znaczenia organizacji kościelnej w średniowiecznym państwie, wiąże się powstanie kategorii przestępstw publicznych i prywatnych ( określenie przejęte z prawa rzymskiego)
Początkowo podział ten znany był jako podział na:
1)przestępstwa naruszające interesy ogółu – czyli publiczne
2)przestępstwa naruszające interesy jednostki – czyli prywatne
Przestępstwa publiczne
- dotyczyły naruszenia ważnych interesów grup rządzących a także podstaw ustanowionego prawa
- ścigane były przez organy aparatu państwowego
- zagrożone karami publicznymi(państwowymi)
Ściganie przestępstw oparte było na koncepcji złamania miru czyli pokoju powszechnego. Na straży pokoju publicznego stał panujący, który przyjmował funkcję publicznego mściciela wobec krzywdzicieli całej zbiorowości, która stanowiło państwo( rozróżniano mir miejscowy, osobowy i mieszany.)
Do przestępstw o charakterze publicznym zaliczano:
- bezpośrednie zamachy na panującego i jego interesy polityczne
- czyny godzące w interesy materialne państwa ( fałszerstwo monety, naruszenie regaliów i.t.p )
- przestępstwa przeciw religii i stojącej na jej straży Kościołowi
Celem kar publicznych była prewencja szczególna(uniemożliwienie ponownego przestępstwa ) jak i ogólna(odstraszanie innych)Miały także kary charakter odwetowy(odpłaty za wyrządzone zło oraz odzwierciedlający (mający unaocznić rodzaj popełnionej kary)Wyróżniano następujące kary:1. kara śmierci + konfiskata majątku2. Kary mutylacyjne (kary okaleczenia, 3. Proskrypcja(wyjecie spod prawa), 4. Wygnanie z kraju(banicja) = konfiskata majątku
Przestępstwa prywatne (naruszające interesy osób prywatnych)
- ich dochodzenie i karanie spoczywało na samym pokrzywdzonym lub na jego krewnych
- Mogły one być dochodzone
* na drodze sądowej
* w drodze samopomocy np. zemsta
Z czasem jednak na miejsce krwawego odwetu weszła idee okupu (wykupienia się od zemsty) - w przyszłości wykształcił się system kar kompozycyjnych składających się z:
Elementu kary + pieniężnego odszkodowania. Często dalej płacono na rzecz poszkodowanego ( główszczyzna za zabicie bądź pokutne z uszkodzenie ciała) oraz na rzecz władcy. Jeśli nikt sprawcy nie mógł wykupić , płacił życiem – de vita componat. Państwo także w różny sposób ograniczało krwawą zemstę(m.in. azyl co do miejsca wykonywania zemsty, przedawnienia, ograniczenie kręgu krewnych uprawnionych do zemsty, powstawanie instytucji jednoczących, normy ustawowe zabraniające pod groźbą kary zemsty a nakazujące zapłacenie okupu w określonej wysokości)Wyróżniano przestępstwa: 1)przeciw państwu i panującemu 2)przeciw religii 3)przeciw zyciu i zdrowiu 4)przeciw mieniu 5)przeciw moralności

8. Ius Publicum
Publicum ius est quod ad statum rei Romanae spectat, provatum quod ad singulorum utilitatem - Prawem publicznym jest prawo, które dotyczy państwa, a prawem prywatnym to prawo, które dotyczy interesów poszczególnych osób. Jest to znana sentencja wybitnego rzymskiego jurysty oraz pisarza Ulpiana, która posłużyła za podstawę do podziału całego systemu prawa rzymskiego na prawo publiczne (ius publicum oraz prawo prywatne (ius privatum) w oparciu o kryterium interesu jednostkowego i ogólnego. Podział ten miał fundamentalne znaczenie nie tylko dla rozwoju prawa rzymskiego, ale również wszystkich systemów prawnych bazujących na recepcji tego prawa.

9. ZASADY PROCESU INKWIZYCYJNEGO
Postępowanie inkwizycyjne zaczęło z czasem wypierać postępowanie skargowe.
1. wdrożenie tego postępowania następowało z urzędu przez sędziego lub specjalny organ powołany do ścigania
2. Funkcje prowadzącego dochodzenie, oskarżyciela i wyrokującego były skupione w jednym ręku
3. Oskarżony nie był w procesie stroną ale przedmiotem postępowania sądowego często pozbawiony prawa do obrony i apelacji. Prawo wyboru obrońcy tylko ze składu sędziowskiego! Sprawca nie uczestniczy we wszystkich etapach procesu.
4. Proces był tajny i utrwalany w pisemnych protokołach stanowiących podstawę wyroku
5. Postępowanie dowodowe oparte było na teorii dowodów formalnych i dopuszczano stosowanie tortur.
Postępowanie dzieliło się na 3 etapy:
1. postępowania informacyjnego zwanego także inkwizycją generalną.
Polegało na zbieraniu wiadomości i gromadzeniu materiału. Celem tego etapu było ustalenie czynu przestępnego i zebranie poszlak wystarczających do wdrożenia śledztwa przeciw osobie sprawcy. Dokonywano wizji lokalnej, rewizji domowej, zasięgano opinii rzeczoznawców.
2. Właściwego śledztwa zwanego też inkwizycją specjalną
Były to działania skierowane bezpośrednio przeciw podejrzanemu. Celem jego było zebranie dowodów które stałyby się podstawa wyroku skazującego. Przyjęta był zasada artykułów dowodowych – materiał dowodowy dzielony był na poszczególne pozycje w formie krótkich, prostych pytań, na które oskarżony musiał kolejno odpowiadać. Przesłuchanie było tajne, spisywane przez protokolanta. Z dopuszczeniem stosowania tortur
W dziedzinie środków dowodowych posługiwano się teorią dowodów formalnych – polegała ona na tym ze wartość zeznań świadków doktryna nakazywała oceniać według z góry przyjętych kryteriów ich wiarygodności. Sędzia musiał także znaleźć pełny dowód winy. Pełnym i najlepszym dowodem winy było przyznanie się( confesio est regina probationum)
Do dowodów określanych jako domniemane były poszlaki i podejrzenia. Jeśli nie zdołano zebrać całości dowodów możliwe było albo uwolnienie od sądu – dające możliwość wznowienia postępowania albo kara z podejrzenia – łagodniejsza od przewidzianej za dane przestępstwo z zależności od wartości dowodów.]
3. rozprawy końcowej czyli osądzenia
Oparte na pisemnych materiałach dochodzenia oraz referacie sędziego – inkwirenta. Odbywał się jawnie ustnie. Było jedynie formalnością.
Proces inkwizycyjny miał charakter klasowy
* większa wartość dowodowa osób wyższego stanu
* niestosowanie tortur wobec osób wyższego stanu
możliwość obrony wymagała środków finansowych a wiec osoby bogatsze były uprzywilejowane.

10. POSIADANIE W DAWNYM PRAWIE EUROPEJSKIM
-We wczesnym średniowieczu: brak ścisłego rozgraniczenia między posiadaniem (faktycznym władztwem nad rzeczą) a własnością (władztwo prawne). Władztwo nad rzeczą = określone prawo do tej rzeczy.
-Określenia władztwa: tentua (od „trzymać”), inwestytura (od „ubierać”), gewere (od „pilnowania”), saisine (od „objęcia”), dzierżenie ( w prawie polskim), possessio ( od „siedzieć”).
-Nie odróżniano 2 elementów składowych pojęcia „posiadanie” : faktycznej detencji i woli władania rzeczą.
-Posiadanie ruchomości: wyłącznie faktyczna detencja, trzymanie rzeczy w swym władaniu, co mieściło w sobie intencję pieczy nad nią.
-Posiadanie nieruchomości: jego istota było pobieranie pożytków z nieruchomości, nie wymagało faktycznej detencji. Wyróżniano: posiadaczy bezpośrednich, którzy bezpośrednio władali gruntem (uprawiali go, zbierali plony) i posiadaczy pośrednich, którzy pobierali tylko czynsz lub inne korzyści z gruntu. Była to możność jednoczesnego posiadania danej nieruchomości przez wiele osób, wykształciła się z niej konstrukcja własności podzielonej.
-Najwyższy stopień posiadania = własność
-XIII w. – wykształcenie się środków procesowych dla ochrony posiadania, stały się podstawą rozwoju odrębnego procesu posesoryjnego, którego celem była tymczasowa ochrona faktu posiadania drogą uproszczonego postępowania sadowego.
-Późne średniowiecze: rozróżnienie między faktycznym władztwem nad rzeczą a prawnym tytułem do niej oraz określenie posiadania za pomocą woli posiadania i faktycznego władztwa. Nastąpiło wraz z pojawieniem się specjalnych form sądowej ochrony posiadania.
-Znaczne rozszerzenie zakresu posiadania: pod względem podmiotowym (uznanie dzierżycieli za posiadaczy) i przedmiotowym (posiadanie praw – possessio iuris, np. beneficja, prawa służebności, tytuły honorowe itp.)

11. WŁASNOŚĆ W DAWNYM PRAWIE EUROPEJSKIM
Własność we wczesnym średniowieczu było to władztwo nad rzeczą o najpełniejszym zasięgu
Był to najwyższy stopień posiadania.
Pojecie to zaczęło zaczęło ulęgać konkretyzacji w drodze praktyki sądowej, kiedy to wyliczano poszczególne uprawnienia przysługujące właścicielowi- wyliczenie pozytywne (np: używanie rzeczy wg. upodobania, ciągnięcie korzyści)
Początkowo własność określano terminem possesio perpetua(posiadanie wieczyste)lub hereditaria(dziedziczne)później terminem dominium(władztwo)lub propprietas.
Odróżnienie własności od posiadania również początkowo dokonywała się w sferze procesu sadowego.
Wytaczano proces o bezprawne posiadanie. Oskarżony musiał wykazać swoje prawo do posiadania(kwestie petytoryjne)A sad musiał stwierdzić czy rzeczywiście poszkodowanego wyzuto z posiadania bądź tez czy jego prawa sa naruszane(kwestie posesoryjne)
Własność była podstawową forma władania dobrami materialnymi. Była podstawowym składnikiem produkcji i wymiany dóbr materialnych. Wykształcenie się własności feudalnej następowała natomiast poprzez przekształcanie wolnych posiadaczy ziemskich w ludność feudalnie zależną i rozciąganie własności zwierzchników feudalnych na ich grunty
Zróżnicowanie w ramach własności feudalnej
*własność podzielona-co do treści miedzy kilka podmiotów. np. w Europie Zachodniej
własność zwierzchnia-dominium directum emines
własność użytkowa- dominium utile Na przykład w stosunkach feudalnych gdzie pan lenny ,senior miał własność zwierzchnią a użytkownik lenny, wasal własność użytkową
*niedział wspólnoty ojcowskiej bądź braci inaczej własność pospólnej ręki- manus comunis. Była to własność której nie można było podzielić. Nie dało się również określić udziału np. braci w majątku ,którzy związku z tym nie mieli prawa nim dysponowania.
Własność feudalna charakteryzowała się związaniem, przejawiającym się w szeregu ograniczeń zakresie alienacji ziemi .Miedzy innymi były to ograniczenia:
*ze względu na pokrewieństwa Krewni posiadali bowiem prawo bliższości(ius propinquitatis)uzasadniało ono wyłączenie od własności dóbr dziedzicznych osób obcych o ile istnieli krewni. Posiadali oni prawo pierwokupu a jeśli własność została sprzedana obcej osobie, mieli prawo odkupu nieruchomości.
* z tytułu sąsiedztwa lub sąsiedztwa członków gminy
*a także istniało prawo retraktu lennego w stosunkach lennych- seniorów i w wypadku alienacji dóbr lennych przez wasala.
Można było nabyć własność na 2 sposoby. W sposób pierwotny i pochodny.
*pierwotne- kiedy nabywca nie wywodzi swojego prawa od innej osoby, kiedy nie ma poprzednika prawnego np: zawłaszczenie rzeczy, znalezienie rzeczy, łupy wojenne, własność rzeczy wyrzucanych na brzeg ius nufragi.
Nabycie pierwotne odbywało się w ściśle określonej formie. nabycie nieruchomości odbywało się przez karczunek karczunek uprawę ziemi, potwierdzony prawnie przez zapowiedź. Później nabywano rzecz poprzez zasiedzenie
*pochodne – przeniesienie prawa własności z jednej osoby na druga na podstawie kupna-sprzedaz darowizny czy zamiany. Przeniesienie odbywało się poprzez dopełnienie 2 aktów prawnych: 1 Akt prawny to: umowa realna miedzy zbywca a nabywca(w prawie staropolskim zwana wzdaniem)Polegał na wywiązaniu się z praw nad rzeczą. Istotą tego aktu prawnego było przeniesienie władzy nad rzeczą. Wywiązanie to odbywało się w ściśle określonej formie, połączone było z zapłatą za tą rzecz. 2 Akt prawny to: wwiązanie się, wejście w posiadanie. Również dokonywana w ściśle określonej formie poprzez szereg symbolicznych gestów.
Rozpowszechnił się także zwyczaj sądowego przenoszenia własności i pojawiła się instytucja specjalnych ksiąg, do których
Z czasem własność ta zaczęła się przekształcać w ziemie do wieczystej dzierżawy- emfiteuza.
Od schyłku średniowiecza wraz z rozwojem stosunków kapitalistycznych, własność ziemska zaczęła tracić swoja pozycje ekonomicznej podstawy ustroju. Nowego znaczenia natomiast zaczął nabierać kupiecki kapitał ruchomy.

12. TENDENCJE W PRAWIE KARNYM OŚWIECENIA
-Ruch kodyfikacyjny XVIII w. objął przede wszystkim dziedzinę prawa karnego, inspirowany był hasłami ideologii oświeceniowej, która dążyła do humanitarnej reformy ustawodawstwa kryminalnego (doktryna humanitarna).
PROGRAM HUMANITARYSTÓW W DZIEDZINIE PRAWA KARNEGO MATERIALNEGO:
-Program reformy dotyczył przede wszystkim najbardziej jaskrawych przejawów bezprawia i okrucieństwa dotychczasowego systemu karania.
-Walka z arbitralnością sędziów i stosowaniem analogii – określenie rzez prawo, co jest przestępstwem i jaka grozi za nie kara (nullum crimen sine lege, nulla poena sine lege)
-Kodyfikacja prawa karnego – zupełna, zawierająca wszystkie rodzaje przestępstw.
-Równość wobec prawa karnego.
-Subiektywizacja odpowiedzialności karnej – zerwanie z pozostałościami odpowiedzialności obiektywnej.
-Indywidualizacja – zniesienie pozostałości odpowiedzialności zbiorowej.
-Zniesienie karalności czarów i magii, samobójstwa.
-Problem kary: protest przeciwko okrucieństwu kar. Nowe założenia represji karnej: odrzucenie metafizycznych koncepcji kary, oparcie się na założeniach utylitaryzmu społecznego (osiągnięcie za jej pomocą pożytecznych dla społ. celów), zapobieganie dalszym przestępstwom przez oddziaływanie na przestępcę (za pomocą pracy – stąd też najbardziej korzystną kara było pozbawienie wolności z obowiązkiem pracy), kwestionowanie sensu kary śmierci.
-Problem ekonomii kar: kara określona ustawowo, współmierna do przestępstwa, relatywna, szybko zastosowana; postulat nieuchronności kary.
OGÓLNE ZAŁOŻENIA KODYFIKACJI KARNYCH:
-Postulaty humanitarystów wywierały poważny wpływ na podejmowane ówcześnie w monarchiach oświeconego absolutyzmu prace kodyfikacyjne. Czasy Oświecenia niosły zapowiedź przebudowy dotychczasowego porządku prawnego.
-Dwa fundamentalne założenia: zasada legalizmu (zasada ustawowości w prawie karnym), zgodnie z którą przestępstwem jest tylko czyn zabroniony pod groźbą kary w ustawie, a po drugie – zasada formalnej równości obywateli wobec prawa karnego.
-Dążenie do pełnej subiektywizacji i indywidualizacji odpowiedzialności karnej.
-Zasada prawnopublicznego charakteru przestępstwa – utylitaryzm, racjonalizacja i laicyzacja prawa. W tych kierunkach nastąpiła przebudowa katalogu przestępstw i kar. W zmianach tych odbijał się przede wszystkim nowy układ wartości: znaczenia nabrał sprawa ochrony własności indywidualnej, zracjonalizowano charakter przestępstw przeciw religii.
-Tendencja do znoszenia kar okrutnych i hańbiących, ograniczenie stosowania kary śmierci, rozbudowano system kar pozbawienia wolności.

13. OSOBY PRAWNE W DAWNYM PRAWIE EUROPEJSKIM
W pr średniowiecza (późnego) odróżniani osoby sztuczne, czyli różnego rodzaju zbiorowości, którym prawo nadawało cechy podmiotu prawa.
*kanonistyka-koncepcja osoby moralnej – persona motalis- odnosząca się do różnego rodzaju zbiorowości występ w organizacji Kościoła. * glosatorzy-koncepcja osoby prawnej danego okręgu miejskiego –avitas- jako odrębnego podmiotu stosunku prawnego. * komentatorzy –opierając się na dorobku kanonistyki rozbudowali pojęcie-personae fictae et representate- oderwanej od tworzących ja osób fizycznych.
Wśród osób prawnych rozróżniamy (w nawiązaniu do działu pr rzymskiego) rozróżniamy:1. związki osobowo-korporacyjne tzn. osoby zbiorowe (Zw. Polityczne -gminy, miasta/ zw religijne- klasztory, kapituły, kolegiaty/zw zawodowe-cechy, gildie/ zw humanitarne-bractwa/zw naukowe –uniwersytety) , 2 związki o charakterze majątkowym- fundacje-(były to związki typu zakładowego, których podstawa był substrat majątkowy np. fundacje kościelne lub inne instytucje charytatywne jak szpitale, przytułki, sierocińce)
14. Stanowienie prawa monarszego w tradycji europejskiej: przywilej, jako akt łaski i ustawa, jako wola ustawodawcy
A/ MONARCHIA WCZESNOFEUDALNA
GŁÓWNE CECHY:
- Pomieszanie pojęcia własności i władzy, elementów prywatnoprawnych z publicznoprawnymi:
- monarchia miała charakter patrymonialny - król był nie tylko władcą, ale i właścicielem państwa
- feudałowie mieli na swych lennach uprawnienia o charakterze publicznoprawnym na podstawie immunitetów, zwłaszcza urzędów i przywilejów
- feudałowie mieli w stosunku do poddanych na terenie swych posiadłości prawa, które normalnie należą do władzy publicznej
- Stosunki między mieszkańcami a władzą państwową opierały się głównie na związkach osobowych. Stosunek poszczególnych osób do państwa nie miał charakteru poddaństwa publicznoprawnego - miejsce każdej osoby w państwie było określone jest stosunkiem zależności od innej osoby.
- Silna władza monarsza popierana przez możnowładców.
WŁADZA MONARCHY: Skupienie w ręku monarchy silnej władzy wiązało się z wyobrażeniem o tym, że jest on właścicielem całej ziemi i może nią swobodnie zarządzać i rozporządzać tak jak swoim majątkiem (charakter patrymonialny państwa)  konsekwencją było dążenie monarchy do wprowadzenia dziedziczności tronu.
Władza królewska podlegała pewnym ograniczeniom: jego poczynania musiały być zgodne z prawem boskim (bo społeczeństwo chrześcijańskie); zakres jego władzy był zależny od stopnia poparcia ze strony możnowładców. Ponadto nadawanie możnym przywilejów (zwłaszcza immunitetów) było przyczyną osłabienia władzy monarszej i przejmowania przez nich elementów władzy (np. sądowej).
APARAT PAŃSTWOWY: Organizacja państwowa była mało rozwinięta bo funkcje państwa były skromne (początkowo tylko kilka podstawowych zadań: bezpieczeństwo zewnętrzne i ład wewnętrzny)  działalność państwa przejawiała się gł. w organizacji wojskowej, sądownictwie i skarbowości
Stosunek związku Stosunek powyższym aparat państwowy nie był rozbudowany. Na szczeblu centralnym zarządem spraw państwowych zajmowali się urzędnicy, którzy wraz Stosunek innymi feudałami tworzyli RADĘ KRÓLEWSKĄ (KURIĘ), a na szczeblu lokalnym byli urzędnicy królewscy Stosunek funkcjach wojskowych, sądowych i skarbowych.
Początkowo istniały wojskowe drużyny na utrzymaniu monarchy, ale Stosunek czasem ciężar służby wojskowej przeszedł na właścicieli ziemskich, którzy Stosunek kolei zaczęli przejmować funkcje lokalnych urzędników państwowych.
B/ ROZDROBNIENIE FEUDALNE
POWSTANIE: Następował po monarchii wczesnofeudalnej jako wynik działań możnowładców. Tylko w Anglii go nie było.
GŁÓWNE CECHY: Państwo (i jego funkcje) straciły jednolitość.
- Podział władzy między monarchę i wielkich feudałów, którzy na swych terenach posiedli część (a nawet całość) zwierzchnictwa państwowego.
- Szczyt pomieszanaia elementów publicznoprawnych z prywatnopaństwowymi  władza centralna monarchy była albo b. słaba albo całkiem zanikła, a ciężar władzy znalazł się w ręku możnowładców  prowadziło to do anarchii i wojen prywatnych
WŁADZA MONARCHY: Władza centralna monarchy, jeżeli się utrzymałą, była bardzo szczupła wskutek darowania przez monarchę uprawnień o charakterze publicznoprawnym wielkim feudałom. W szczytowym okresie rozdrobnienia zwierzchnie uprawnienia monarchy na ogół miały jedynie charakter nominalny (Francja XI i XII w.) lub dochodziło do zupełnego zaniku władzy centralnej (Rosja XII w., Polska XIII w.).
APARAT PAŃSTWOWY: Redukcji uległ też centralny aparat państwowy, rozkładowi uległa skarbowość, upadło sądownictwo centralne. Władca był skrępowany wolą wielkich feudałów zajmujących główne urzędy i zasiadających w radach przybocznych.
Aparat lokalny też znalazł się w rękach feudałów.
TENDENCJE ZJEDNOCZENIOWE: Rozdrobnienie feudalne (anarchia, brak bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego) nie mogło trwać długo i zaczęły się ujawniać tendencje zjednoczeniowe wynikające z:
- przyczyn gospodarczych: rozwój gospodarczy Europy w XI i XII w., rozszerzanie rynków lokalnych, tworzenie się rynków ogólnonarodowych
- przyczyn społecznych: przegrupowanie sił społecznych i kształtowanie się stanów zainteresowanych zjednoczeniem (zwłaszcza mieszczaństwo bo chciało rozszerzenia rynku); chłopi chcieli ograniczenia samowoli feudałów
Czynnikiem przyspieszającym zjednoczenie było też zagrożenie wewnętrzne (Polska vs Niemcy, Rosja vs Turcja, Francja vs Anglia) wpływające na rozwój świadomości narodowej i patriotyzmu.
ROZWÓJ PRAWA SĄDOWEGO:
- W sądach stosowano gł. prawo zwyczajowe
- Ustawodawstwo panstwowe prawie zupełnie zanikło
- Rozdrobnieniu politycznemu towarzyszyła partykulacja prawa zwyczajowego - bardzo liczne lokalne prawa zwyczajowe oraz odrębne prawa dla poszczególnych warstw społecznych (prawo kościelne, lenne, miejskie itp.)
C/ MONARCHIA STANOWA
POWSTANIE: Forma państwowości występująca po przezwyciężeniu rozdrobnienia feudalnego, w której forme państwu nadawały zorganizowane i uprzywilejowane stany.
GŁÓWNE CECHY:
- Rozszerzenie się agend państwowych i wzrost władzy monarszej\
- Władza monarchy była jednak ograniczona przez współudział w zwierzchnictwie państwowym stanów uprzywilejowanych (uprawnienia polityczne, działalność zgromadzeń stanowych, samorząd stanowy i lokalny).
- DUALIZM WŁADZY - zjawisko równoległego działania organów państwowych i stanowych
WŁADZA MONARCHY:
- Regeneracja władzy centralnej, której umocnieniu sprzyjały idee państwa jako instytucji publicznej i suwerennej
- monarchie stanowe kształtowały się jako państwa narodowe podkreślające swoją niezależność
- Władza państwowa nie była w całości skupiona w osobie monarchy - ograniczona przez stany, które na mocy posiadanych i stale rozszerzanych przywilejów uczestniczyły w zarządzie państwem
- przywieleje stanowe zazwyczaj w formie umów między królem a stanami, opatrzonych wzajemnymi sankcjami
APARAT PAŃSTWOWY: Gruntowna reorganizacja aparatu państwowego, powołanie nowych organów państwowych na szczeblu centralnym i lokalnym (fachowcy).
- Na szczeblu centralnym:
- ZGROMADZENIA STANOWE (z udziałem mieszczaństwa)
Zgromadzenia stanowe to najbardziej typowa instytucja rozwiniętej feudalnej monarchii stanowej. Różne nazwy: Stany Generalne (Francja), Parlament (Anglia), Reichstag i Landtagi (Niemcy), Sobór Ziemski (Rosja), Sejm Walny (Polska).
- Kompetencje: sprawy podatkowe (monarcha nie mógł sam nakładać podatków, które by
ograniczały przywileje stanowe), aprobata ważnych decyzji politycznych monarchy, czasem też podejmowanie takich decyzji + czasem dążyły do przejęcia ustawodawstwa.
- Skład: Z zasady stany tworzyły oddzielne izby. Stan szlachecki tworzył 2 izby - szlachty wyższej (Izba Lordów, polski senat) i szlachty niższej. Chłopi uczestniczylli w nich wyjątkowo.
- Posłowie byli reprezentantami swego stanu a nie narodu, byli skrępowani instrukcjami wyborczymi
- Z reguły decyzja zwołania i rozwiązania zgromadzenia stanowego należała do monarchy. Czasem monarcha utrzymywał przewagę nad zgromadzeniami (mającymi wtedy -jedynie charakter doradczy), czasem głos decydujący miały zgromadzenia i monarcha musiał się im podporządkować
- rozbudowanie sądownictwa królewskiego (np. Parlamenty we Francji) + nowe centralne organy skarbowe
- Na szczeblu lokalnym:
- nowa sieć organów zarządu lokalnego, w niektórych państwach samorząd lokalny
- Dualizm władzy (np. obok skarbowości państwowej zajmującej się dochodami królewskimi, istniała odrębna stanowa administracja skarbowa oparta na uchwalonych przez stany podatkach)
ROZWÓJ PRAWA SĄDOWEGO: Monarchia stanowa stanęła przed problemem pozbycia się prawnego partykularyzmu i tendencje do unifikacji prawa. Najdalej posunęła się tu Anglia, gdzie kosztem lokalnych praw zwyczajowych praktyka sądowa wykształciła common law.
D/ MONARCHIA ABSOLUTNA
POWSTANIE MONARCHII ABSOLUTNEJ wiązało się z ograniczeniami uprawnień politycznych nabytych przez stany w okresie monarchii stanowej  początki to znoszenie przez monarchę zgromadzeń stanowych i uzyskiwanie przez niego władzy suwerennej.
PODSTAWY GOSPODARCZE: Pojawienie się monarchii absolutnej zbiegło się z poczatkiem rozkładu gospodarki feudalnej i rozwojem gospodarki towarowo-pieniężnej. Towarzyszyło temu zmniejszenie się dochodów szlachty i wzrost udziału mieszczaństwa w podziale dochodu społecznego  akumulacja kapitałów stworzyła potęgę gospodarczą mieszczaństwa, którego pomoc stała się niezbędna dla monarchii.
Mieszczaństwo było zainteresowane silną władzą królewską i merkantylną polityką gospodarczą popierajacą hendel, rozwój manufaktur oraz polityką kolonialną  sojusz króla z miastami i drobną szlachtą skierowany przeciw potędze możnowładców umożliwił wprowadzenie i utrwalenie rządów absolutnych,
GŁÓWNE CECHY:
- Niemal nieograniczona i nie podlegająca kontroli władza monarchy
- Zarząd państwa oparty na zasadach centralizmu i biurokratyzmu
- W okresie końcowym charakter państwa policyjnego, a w niektórych państwach absolutyzm oświecony
WŁADZA MONARCHY:
- średniowieczne koncepcje dot. istoty państwa
 państwo jako rzecz publiczna, suwerenna osoba prawna
 król organem tego państwa, monarcha wszechwładny - absolutną władzę króla uzasadniano tym, że pochodzi ona od Boga
 z zasadą wszechwładzy wiązało się objęcie kontrolą państwową wielu dziedzin, którymi państwo się dotąd nie interesowało - nowe agendy państwowe, kierowanie całokształtem gospodarki krajowej, szkolnictwo, opieka społeczna itp.
- Później - pod wpływem prawa natury - rozwinęły się teorie uzasadniające absolutyzm królewski względami racjonalnymi
 król jako pierwszy sługa państwa, który wykonywał swą władzę dla dobra ogółu - król kierował się pojęciem racji stanu
 w trosce o „dobrobyt” obywateli wszechwładny monarcha uważał, że może wkraczać w różnorodne dziedziny życia poddanych i do drobiazgowego ich regulowania przepisami
 taka działalność administracyjna państwa, wobec której poddani byli bezbronni, określano mianem policji  charakter państwa policyjnego, krępującego swobodę poddanych
APARAT PAŃSTWOWY opierał się na zasadach centralizmu i biurokratyzmu.
- Na szczeblu centralnym: „ministerialne” organa kolegialne, a dążenia monarchii w kierunku resortowego podziału kompetencji miedzy ministrów. Powstały nowe resorty i związany z nimi aparat do kierowania różnymi dziedzinami zarządu państwem. Nie doszło do powstania ministerstw nowożytnych (organów zarządzających określonym resortem, kierowanych przez osobiście odpowiedzialnych ministrów)  ministrowie w monarchii absolutnej byli tylko doradcami króla, a od niego zależały wszelkie decyzje.
- Rozbudowywano biurokratyczny aparat lokalny zbudowany hierarchicznie, kierowany przez zawodowych nominowanych urzędników.
- Monarchia dążyła do stworzenia jednolitego i podporządkowanego sobie aparatu i znosiła / ograniczała formy samorządu miejskiego i stanowego.
ROZWÓJ PRAWA: Do władzy absolutnej należała w zasadzie cała władza ustawodawcza. Monarchia absolutna dążyła do unormowania przepisami „policyjnymi” całego życia społecznego, do unifikacji zarządu państwem i prawa sądowego, Zaczęto podejmować kodyfikację całych dziedzin prawa.
KRYZYS MONARCHII ABSOLUTNEJ w jej okresie schyłkowym bo przemiany gospodarcze torujące drogę kapitalizmowi: narastały sprzeczności między kapitalistycznymi elementami gospodarki a dotychczasowym sposobem produkcji, prowadzące do narastania opozycji wobec ograniczeń życia gospodarczego  walka podjęta przez burżuazję już w połowie XVII w. do rewolucyjnego obalenia feudalizmu w Anglii; we Francji dokonała tego dopiero rewolucja z 1789 r.
ABSOLUTYZM OŚWIECONY: Monarchia absolutna utrzymała się dłużej w krajach, w których rozwój gospodarczy i narastanie kapitalizmu były powolniejsze niż w Anglii czy Francji (np. w Prusach i Austrii). W państwach tych szczególnie silna pozycję mieli feudałowie, którzy opierali swe znaczenie gospodarcze na pańszczyźnianej pracy chłopów  wpływało to na niski poziom gospodarki wiejskiej i hamowało rozwój miast.
Prusy i Austria w XVIII w. rozpoczęły reformy w duchu racjonalnych idei Oświecenia i dlatego zyskały sobie miano monarchii oświeconych. Reformy te nie miały na celu likwidacji feudalizmu ani osłabienia władzy absolutnego monarchy  były skierowane przeciw przeżytkom ustroju feudalnego: reformy chłopskie dążące do ograniczenia poddaństwa, postępowe kodyfikacje prawa karnego i procesu skierowane przeciw zbyt surowym karom i torturom, wprowadzenie tolerancji religijnej wobec innych wyznań.
 reformy te prowadziły w rzeczywistości do osłabienia opozycji antyfeudalnej i umocnienia i przedłużenia monarchii absolutnej.
Upadek monarchii absolutnej pociągnął za sobą likwidację całego ustroju feudalnego i budowanie
państwa na nowych podstawach.

15. Tendencje w rozwoju europejskiego prawa procesowego w XVIII-XX w.
Apelacja, postępowanie zostało sformalizowane, duża rola osób biegłych y prawie, zasada pisemności połączona z zasada ustności, kasacja, prawda obiektywna, idea prawotwórczej roli sędziego, udział prokuratora, prawo do obrony, zasada ewentualności, wyrok na dowód, opisać prawo karne w dobie oświecenia.

16. Wpływ kodyfikacji napoleońskiej na rozwój prawa europejskiego
We Francji przedrewolucyjnej prawo prywatne pozostawało poza zasięgiem ustawodawstwa królewskiego i miało charakter partykularnego prawa zwyczajowego.
W 1793 Konwent powołał komisję pod przewodnictwem J.J.Cambaceresa w celu przygotowania Kodeksu Cywilnego ; jego 3 kolejne projekty oparte na prawie natury nie zostały przyjęte.
W 1800 r. prace nad kodyfikacją cywilną zostały wznowione z inicjatywy Napoleona w czasach konsulatu. Powołał on 4-osobową komisje złożoną ze starych praktyków –prawników Ancien-regim’ ll  21. III. 1804 zostal przyjęty Kodeks Cywilny Francuzow ( Code Civildes Franais ). W 1807 r. kodeks otrzymał nazwę Kodeksu Napoleona , ale ostatecznie utrzymał brzmienie ( code civil ) pierwotne.
Kodeks Napoleona składał się z 2281 art. ułożonych w trzech księgach :I o osobach , II o majątkach i różnych rodzajach własności , III o różnych sposobach nabywania własności
Systematyka nawiązywała do Instytucji Justyniańskich. W intencjach twórców było usankcjonowanie trzech wolności ; osoby, własności prywatnej i obrotu prawnego. Centralnym pojęciem kodeksu była instytucja własności.
Kodeks uważany jest za kodyfikacje ,, mieszczańskiego ‘’ prawa cywilnego epoki kapitalizmu wolnokonkurencyjnego.
Oparty był na prawnonaturalnych założeniach wolności , nieograniczonej własności prywatnej i swobody umów  postulaty walczącej z feudalizmem burżuazji ; miał więc charakter antyfeudalny, opierał się na zasadach indywidualizmu i liberalizmu.
W rozwiązaniach szczegółowych nawiązywał do :
- norm zaczerpniętych z prawa zwyczajowego Francji północnej (patriarchalna koncepcja legalnej rodziny podporządkowanej całkowicie władzy ojca i męża )
- prawa rzymskiego krajów prawa pisanego
- prawa okresu Rewolucji (przepisy prawa majątkowego )
Kodeks był uważany za arcydzieło sztuki legislacyjnej : zwięzły , prosty język , jasny język , unikał kazuistyki i jednocześnie zbyt absurdalnych i teoretycznych konstrukcji , elastyczność sformułowań umożliwiała orzecznictwu sądowemu jego twórcą interpretację w duchu nowych czasów , dzięki czemu przetrwać mógł do dnia dzisiejszego.
Kodeks Napoleona miał zasięg światowy ; związane to było z podbojami Napoleona , który wprowadzał go do wszystkich terytoriów znajdujących się w orbicie Grand Empire’u jako symbol nowego porządku politycznego i prawnego. Stał się modelem dla większości kodeksów cywilnych Europy i innych kontynentów.
Do lat 60-tych XIX w. kodeks nie podlegał ważnym przeróbkom. Dopiero w czasie III Republiki w warunkach przeobrażeń gospodarczych i wstrząsów społecznych ,zaczęly się tendencyjne przeciw indywidualno-liberalnym założeniom code civil.
Przełom XIX i XX w. przyniósł ważniejsze nowelizacje kodeksu , które dotyczyły głównie prawa osobowego, rodzinnego. Ilościowo najwięcej nowelizacji przeprowadzono w czasach IV i V Republiki w wyniku gwałtownych przemian społeczno-ekonomicznych Francji po II wojnie światowej. Od 1945 r.- komisja reformy kodeksu cywilnego.
Powstawały również osobne kodeksy dziedzin np. prawo pracy, prawo rolne, ubezpieczeniowe, które rozwijały się poza kodeksem.
Decydujaca role dla modernizacji kodeksu przypada orzecznictwu, które w praktyce wymiaru sprawiedliwości hołdować potrafi dawnym formom nową dostosowaną do potrzeb życia, treść
KODEKS NAPOLEONA NA ZIEMIACH POLSKICH
1.V.1808 Kodeks Napoleona wszedł w życie na terenie Księstwa ( w 1810 także na teren departamentu pogalicyjskiego ). Jednocześnie dokonano reorganizacji sądownictwa i wprowadzono francuski kodeks procedury cywilnej z 1806 r.
Kodeks spotkał się z silną opozycją :
-duchowieństwa katolickiego (musieli pełnic funkcję urzędnikow stanu cywilnego- w 1809 zwolniono ich z tego
-średniej szlachty (przepisy o hipotece godzące w interesy zadłużonego ziemiaństwa utrudniało możność zaciągania pod zastaw nieruchomości ).
Po upadku Napoleona kodeks został utrzymany w mocy, ale w początkach istnienia Królestwa Polskiego wraz z pojawieniem się haseł stworzenia kodeksów narodowych dokonano przerobienia Kodeksu Napoleona zgodnie z potrzebami narodu  1825 Kodeks Cywilny Królestwa Polskiego.

17. Szkola klasyczna prawa w Niemczech
W pierwszej połowie XIX w ukształtował się w teorii prawa karnego kierunek określany mianem szkoły klasycznej. Założycielem tej szkoły był twórca kodeksu karnego bawarskiego Anzelm Feuerbach. Reprezentanci szkoły klasycznej przyjęli podstawowe idee od humanistów jednak były one jakby oderwane od realiów rzeczywistości. W szczególności hasła ,, równość wobec prawa karnego ‘’ i ,, nie ma przestępstwa bez ustawy ‘’ były przez nich opracowane w sposób czysto formalny. Równość była więc równością formalna , choc w rzeczywistości istniała faktyczna nierówność , wynikająca z podziałów klasowych społeczeństwa. Przestępstwo było natomiast przez nich traktowane jako zjawisko prawne , a nie społeczne .
Ważnym założeniem szkoły klasycznej było założenie , że człowiek popełniający przestępstwo działa pod wpływem własnej woli , czyli tzw. Indeterminizm.
Odpowiedzialność karna oparta została na abstrakcyjnie ujętej koncepcji ,, autonomii woli ‘’ .
Centralnym punktem zainteresowań szkoły klasycznej była teoria kary. Jej czołowi przedstawiciele hołdowali – pod wpływem Kanta i Hegla teoriom tzw. Bezwzględnym , wg. Których kara ma być współmierna do przestępstwa , ma być sprawiedliwym odwetem . W nawiązaniu do nauki Feuerbacha i Benthama kładli nacisk na funkcje prewencyjne kary i jej użyteczności.
Ogólnie biorąc szkoła klasyczna prawa karnego wyrażała postulaty praworządności i ideały ,, państwa prawnego ‘’ , ograniczała pole swoich badań do samej normy prawnej z pomijaniem wszelkich czynników pozanormatywnych . Na jej założenie opierały się wszystkie ważniejsze kodeksy karne XIX i początku XX wieku.


18. ROZWÓJ PRAW PODMIOTOWYCH W PRAWIE EUROPEJSKIM
-Na rozwój praw podmiotowych miał wpływ podział chrześcijaństwa na zachodnie i wschodnie. Cechą chrześcijaństwa wschodniego była filozofia polegająca na utożsamianiu jednostki i społeczeństwa. Z kolei owocem schizmy zachodniej z 1048 r. było podkreślanie granic między jednostką a zbiorowością, człowiek posiadał jako taką podmiotowość.
-Średniowiecze: nie każda jednostka posiadała zdolność prawną (uznanie za podmiot praw i obowiązków), uzależnione to było od stanowiska społecznego, przynależności państwowej, dobrej sławy, płci, stanu zdrowia.
-Tylko ludzie wolni byli podmiotem praw.
-Ius albinagii – ograniczenie praw cudzoziemców.
-Nabycie zdolności wiązało się z przyjęciem do rodziny, utrata ze śmiercią fizyczną lub fikcyjną.
-W małżeństwie dominująca rola męża, kobieta była pod jego władza i opieką (jedynie szlachcianki mogły kierować gospodarstwem)
-Rozwój prawa osobowego szedł w kierunku rozbudowy i uściślania norm prawnych regulujących zdolność osób fizycznych do czynności prawnych.
-Za wzorem kodyfikacji justyniańskiej ustawowo zaczęto określać granice wieku
-W ciągu średniowiecza ciągle obecne są ograniczenia związane ze stanem, płcią itp.
-Schyłek średniowiecza: tendencja do usuwania więzów krepujących jednostkę i przyznawania jej większej swobody majątkowej – spadkobranie testamentowe.
-Wiek XVII charakteryzuje się powstaniem znanych koncepcji naturalnych praw człowieka, powstałych na gruncie racjonalizmu, którym charakteryzował ten okres. Coraz częściej odwoływano się do sprawiedliwego podziału dóbr, gloryfikowano pracę jednostki i społeczeństwo oraz krytykowano struktury feudalne, rozwarstwienie stanowe wraz z przywilejami. Rozwój gospodarczy zapoczątkował ideologię burżuazyjną, podstawą której była wolność jednostki, wolność społeczeństwa.
-Zwycięstwo Rewolucji Francuskiej nad ustrojem feudalnym przyczyniło się do ukształtowania systemu prawa cywilnego, społeczeństwa obywatelskiego.
-XVIII/XIX – prawa podmiotowe utożsamiano ze sferą naturalnej wolności jednostki i przeciwstawiano się wszelkim ograniczeniom pochodzącym z ustroju feudalnego. Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela sformułowała znamienne prawa podmiotowe: wolność, własność, opór przeciw uciskowi, równość podmiotów (z małymi wyjątkami: wyznaniowymi, majątkowymi), polepszyła się sytuacja prawna kobiet.
-Od XIX w. gdy powstają kodyfikacje, prawo osobowe opiera się na zasadach: indywidualizmu, liberalizmu, autonomii woli jednostki, nieograniczonej własności prywatnej i swobodzie umów.
-ABGB z 1811 r. – wprowadził równość podmiotów wobec prawa.
-Koniec XIX w. – kryzys ekonomiczny, wstrząsy społeczne, rewizja poglądów na temat jednostki. Zmiana poglądów – ważniejszy jest interes społeczny, a nie indywidualny. Odwrót od liberalizmu w stronę interwencjonizmu, pojawiają się prądy socjalne.

19. POZYTYWIZM PRAWNICZY W XIX w.
W ostatnich dziesiątkach lat XIX w. wielkie postępy wiedzy o człowieku oraz rozkwit takich nauk jak biologia, socjologia , antropologia stały się pobudką do badań nad socjologicznymi uwarunkowaniami przestępczości od lat 70-tych XIX Z krytyka szkoły klasycznej wystąpili uczeni nazywani ogólnie ,,pozytywistami’’. Spośród różnych szkół pozytywistycznych tylko kierunek normatywny kontynuował metodę ,,klasyków’’. Traktował on ustawę jako samodzielny, realny twór, istniejący niezależnie od wszelkich czynników pozaprawnych. Natomiast zasadniczej krytyki szkoły klasycznej podjęli się uczeni zaliczani do szkół : antropologicznej i socjologicznej.
Szkoła antropologiczna związana była z działalnością włoskiego psychiatry Lambroso, autora dzieła ,,Człowiek-zbrodniarz’’. Lambroso uważał, że niektórzy ludzie rodzą się obarczeni skłonnościa do przestępstwa. Ludzi tych wyróżniają pewne cechy wyglądu zewnętrznego, takie jak mańkuctwo, niskie czoło, odstające uszy, deformacja czaszki. Na tej podstawie można więc wykrywać potencjalnych przestępców i zawczasu ich unieszkodliwić. Jednak biolodzy, psychiatrzy i antropolodzy szybko zakwestionowali wartość tych wywodów.
Owe pseudonaukowe postulaty szkoły antropologicznej były wskrzeszone w państwach o ustroju totalitarnym jak np. w Niemczech faszystowskich, w celu uzyskania ,,naukowej’’ argumentacji do prześladowań rasowych.
Szkoła socjologiczna zalożona była przez Franza von Liszta, A.Prinza i G. von Hacela. Był to kierunek kompromisowy ponieważ odchodzil zarówno od założeń szkoły klasycznej, jak i antropologicznej.
Według reprezentantów tej szkoły przestępstwo jest przede wszystkim zjawiskiem społecznym. Podstawowym zadaniem nauki prawa karnego ma być odpowiedź na pytanie jakie czynniki rodzą przestępstwo i jakimi środkami należy przestępczość zwalczyć.
Zdaniem Liszta przestępstwo wynika ze społecznych warunków egzystencji człowieka, nie jest tym samym przejawem ,wolnej woli’’ jednostki( jak u ,,klasyków’’) która nie miała mieć charakteru sprawiedliwej odpłaty, ale miała spełniać funkcje sciśle ochronne i celowe. Celem represji karnej wg. Socjologów miała być ochrona społeczna, na tych podstawach wyrosły koncepcje tworzenia systemu środków zabezpieczających stosowanych wobec sprawców nienadających się do poprawy 9 recydywistów, osób niepoczytalnych, uzależnionych od alkoholu ,narkotyków).Głoszono hasła , że ,,nie czyn przestępny, ale osoba przestępcy podlega ukaraniu’’. W 1889r. w Niemczech powstał Międzynarodowy Związek Kryminalistyczny , którego współzałożycielem był Liszt , uznawany za twórcę nowoczesnej polityki kryminalistycznej jako odrębnej gałęzi wiedzy.
Na przełomie XIX i XXw utworzył się nowy kierunek reprezentujący niemieckich socjaldemokratów, zwany szkołą socjalistyczną. Jego przedstawicielem był H.Haage. Zdaniem socjalistów

20. SYSTEM PRAWA SOWIECKIEGO
Prawo o ile nie zostało zniesione przez rewolucję obowiązywało, jeżeli nie sprzeciwiało się rewolucyjnemu sumieniu i rewolucyjnej świadomości prawnej.
W sferze prawa majątkowego ogłoszono ziemię dobrem ogólnonarodowym oraz upaństwowienie przemysłu. Zlikwidowano spadkobranie, w 1917 r. Ogłoszono dekret o ślubach cywilnych, były one obowiązkowe, zrównano prawa dzieci pozamałżeńskich z małżeńskimi. Rozwód następował w wyniku wniosku obu stron. W prawie karnym trzeba było sądzić według rewolucyjnej świadomości karnej.
W 1922 r. Został wydany kodeks karny RSFRR, dopuszczał sądzenie na podstawie analogii, kodeks nie operował pojęciem winy, obok kary posługiwał się w szerokim zakresie pojęciem środków ochrony społecznej.
1926 r.-kodeks ustaw o małżeństwie, rodzinie i opiece
obrona interesów dziecka i matki, przywrócono instytucję adopcji, ustanowiono pomoc dla kobiet ciężarnych, tytuł honorowy „matki bohaterki” i medal macierzyństwa. W 1922 r. Zakazano analogii w prawie karnym, w specjalnych przypadkach można było zastosować odpowiedzialność zbiorową, zsyłanie do obozów pracy poprawczej, wysiedlenia lub zesłania. Złagodzono odpowiedzialność za czyny nie stanowiące poważniejszego zagrożenia dla państwa, a z drugiej strony zaostrzenie odpowiedzialność za ciężkie przestępstwa przeciw życiu i państwu, przyjęto zasadę winy jako wyłącznej odpowiedzialności karnej