I. Tatry
1. Budowa geologiczna
- gromadzenie osadów morskich na dnie morza (Tetydy)
- pierwsze ruchy górotwórcze (pod koniec Kredy)
- wdarcie się intruzji granitowej w płaszcz osadów mezozoicznych i utworzenie trzonu krystalicznego
- wydźwignięcie i sfałdowanie gór (Trzeciorzęd)
- nasunięcie od południa fałdów, przesunięcie ich i obalenie ponad trzonem krystalicznym
- wzmożenie procesów erozji i denudacji
- działalność lodowców
- współczesne procesy – wietrzenia
2. W budowie geologicznej Tatr wyróżniamy dwie jednostki tektoniczne
- pierwsza część to trzon krystaliczny. Zbudowany z granitów i łupków krystalicznych. Odporne na wietrzenie.
- Druga część to skały osadowe. Tworzą płaszczowiny, zbudowane z wapieni i dolomitów. Ulegają niszczeniu.
3. W różnorodnej budowie Tatr wyróżniamy:
- wysokie szczyty i łańcuchy
- przełęcze
- obniżenia
- zjawiska krasowe
- działalność niszcząca lodowców – doliny V i U – kształtne
- gołoborza
- źleby
4. Tatry leżą w dolinie Dunajca
Bystre, wielki spadek, tworzą wodospady
W Tatrach jest ok. 40 jezior:
- Morskie Oko
- Czarny Staw
5. Klimat
a). Temp. spada wraz z wysokością o 0,6 na 100m
b). Opady od 1400 do 1800mm
Częste zmiany pogody, długo utrzymuje się śnieg. Wiatr halny (ciepły i suchy) z płd. na płn., częste mgły, niskie chmury, krótki okres wegetacyjny. Roślinność układa się piętrami.
II. Wyżyna Kielecko–Sandomierska
Położona jest w płd. – wsch. Polsce w pasie wyżyn i starych gór na Wyżynie Małopolskiej
1. Budowa geologiczna
- Góry Świętokrzyskie
Najwyższe pasmo Łysogóry. Najwyższy szczyt Łysica. Zbudowane z kwarcytów
- Kielecko-Sandomierska. Zbudowana z wapieni, dolomitów, piaskowców
2. Krajobraz
- Twarde kwarcyty tworzą tu ostrokrawędziste rumowiska skalne zwane gołoborzami
- Grzbiety przebiegają w kierunku z płn. zach.
- Doliny rzeczne przecinają grzbiety z płn. wsch. Jest to układ kratowy
- Kaptaż rzeczny – polega na przeciągnięciu w skutek działania erozji wstecznej wód jednej rzeki przez drugą położonej po przeciwnej stroni działu rzecznego.
- Zjawiska krasowe – powstają na obszarach zbudowanych ze skał wapiennych
- Odwrócenie rzeźby – odwrócenie ukształtowania terenu w stosunku do jego rzeźby tektonicznej, spowodowane zróżnicowaną odpornością skał na działanie czynników denudacyjnych.
3. Klimat
- Opady – 600 – 800mm
- Śr. temp. mniejsza o 2 od śr. temp. Polski
- Okres wegetacyjny do 200 dni
4. Szata roślinna
- najwyżej gołoborza porośnięte lasami jodłowymi
- pola uprawne
- na obszarze lessowym – buki, dęby, modrzewie
Świętokrzyski Park Narodowy
5. Gleby
- Czarnoziemy, mady, piaski rzeczne
6. Bogactwa
- rudy żelaza (niewiele)
- rudy ołowiu (niewiele)
- wapienie, marmury
III. Nizina Mazowiecko–Podlaska
Śr. wsch. Polska w pasie nizin w dorzeczu Wisły
1. Budowa geologiczna
- brak jezior, moren czołowych itp.
- Monotonna powierzchnia, płaska, rozległa
2. Rzeźba
Polodowcowa
- wody artezyjskie
- kompleks wydm parabolicznych
3. Sieć rzeczna
- Układ rzek jest promienisty. Ważniejsze rzeki:
Pilica, Wkra, Narew, Wisła, Bzura, Biebrza, Bug
4. Gleby
- Słabe – bielice, bagienne, mady rzeczne
5. Klimat
- Wpływ klimatu kontynentalnego. Ciepłe lata, suche mroźne zimy, duża amplituda.
- Opady – 500mm
- Okres wegetacyjny 200 dni
6. Szata roślinna
- Obszar słabo zalesiony, duża ilość sadów, kilka puszcz
- Kampinoski Park Narodowy
IV. Pojezierze Suwalskie
płn. wsch. Polska, część poj. Mazurskiego
1. Budowa geologiczna
Leży na wyniesieniu Mazursko – Suwalskim. Zbudowana ze skał prekambryjskich, przykryta plejstoceńskimi. Piaski, żwiry, gliny
2. Rzeźba
- Młodoglacjalna. Krajobraz wyżynny – duże deniwelacje terenu do 100m.
- Do 200 jezior o powierzchni powyżej 1 hektara
3. Klimat
- Umiarkowany kontynentalny (surowy)
- Zima mroźna, długa – śr. temp. –4C, lata krótkie, ale gorące – śr. temp. +18C
- Okres wegetacyjny 180 dni
4. Gleby
- Słabe mało urodzajne
5. Szata roślinna
- Dość dużo lasów, dominują sosna, świerk
V. Żuławy Wiślane
Są najmłodszą krainą w Polsce.
1. Powierzchnia – ok. 2 tys. km2. Obszary depresyjne – ok. 30%
2. Sieć hydrograficzna – bardzo gęsta sieć naturalnych i sztucznych cieków. Teren Żuław odznacza się deficytem wody pitnej.
3. Gleby
- 83% zajmują mady rzecze – dobre, ale trudne w uprawie
Obszar bezleśny, przeważają łąki i pola, duże bogactwo ptactwa wodnego.
4. Klimat
- Opady 500 – 600mm
- Umiarkowany, morski
- Zimy – łagodne, ciepłe
- Lata – deszczowe, chłodniejsze
- Wiatr - bryza
5. Degradacja środowiska
Mierniki jakości środowiska:
a). ilość zużywanych nawozów sztucznych
- poziom zakwaszenia jezior, rzek, gleb
- tempo i sposób eksploatacji kompleksów leśnych w porównaniu do stopnia odtwarzania
- ochrona flory i fauny
- zanieczyszczenie powietrza
- utylizacja odpadów
b). Obszary silnie zdegradowane
- GOP
- Szczecin, Gdańsk (porty)
- Mazowsze z Warszawą
- Duże miasta silnie uprzemysłowione
c). Najwięcej ścieków oddaje przemysł
- metalurgiczny
- energetyczny
- chemiczny
7. Woj. o największej emisji zanieczyszczeń
a). pyłowych:
- Śląskie
- Dolnośląskie
- Małopolskie
- Wielkopolskie
b). gazowych:
- Śląskie
- Łódzkie
- Małopolskie
- Dolnośląskie
- Wielkopolskie
8. Klęski ekologiczne:
a). GOP liczy ok. 2mln mieszkańców. Silnie zdegradowany przez przemysł.
Przyczyny degradacji:
- wydobycie surowców mineralnych
- przeludnienie
- nadmierne uprzemysłowienie
- skupienie obok siebie najbardziej uciążliwych przemysłów
WODA
- deficyt wody, leży na dziale Wisły i Odry, rzeki są głównymi odbiorcami ścieków, nie ma oczyszczalni, powstaje lej depresyjny
POWIETRZE
- ok. 40% zanieczyszczeń gazowych Polski
- ok. 30% zanieczyszczeń pyłowych
ZMIANY RZEŹBY
- formy wypukłe
hałdy, nasypy, kopce, groble
- formy wklęsłe
wykopy, wyrobiska, rowy, zapadliska
SZATA ROŚLINNA
- Brak naturalnej szaty roślinnej
b) LEGNICKO–GŁOGOWSKI OKRĘG PRZEMYSŁOWY I TARNOBRZESKIE ZAGŁĘBIE SIARKOWE
płn. zach. Polska (Legnica, Lublin, Polkowice, Głogów)
Degradacja powierzchni ziemi:
- odkrywkowa eksploatacja surowców skalnych
- składowanie dużej ilości odpadów na hałdach i w stawach osadowych
- silne zmiany chemiczne wody w glebach
POWIETRZE
- gazy i pyły przenikają do atmosfery
- podwyższona zawartość metali ciężkich w warzywach
WODY
- silnie zanieczyszczone przez działalność górniczą
- leje depresyjne
- stepowienie obszarów