W poszukiwaniu piękna, złoty podział, wielka teoria

Antyczni Grecy stworzyli kanony dobrych proporcji w przedstawianiu ludzkiego ciała. Kanony Polikleta i Lizypa ustalają z wielką dokładnością zasady prawidłowych proporcji ciała ludzkiego. Za jednostkę przyjmowano wysokość głowy lub obwód wielkiego palca ręki a następnie wyznaczano odpowiednią ilość owych jednostek. Jednak ideały obu rzeźbiarzy różnią się między sobą: według kanonu Polikleta głowa mieści się w wysokości człowieka siedem razy, natomiast według Lizypa – osiem.
W starożytności wypracowano słynną zasadę złotego podziału (złotego cięcia), która stanowić miała klucz do wszelkiej harmonii. Istotą tej zasady jest obliczanie matematyczne (dokonywanie za pomocą łatwej operacji konstrukcyjnej), pozwalające dany odcinek prostej przeciąć w ten sposób, aby mniejsza jego część miała się tak do większej jak większa do sumy obu części, czyli całego odcinka. Złoty podział (zwany też boska proporcją – divina proportio) wyrażał się liczbą niewymierną, wynoszącą w przybliżeniu 0,618. W starożytności, a także w okresie renesansu i klasycyzmu w oparciu o złoty podział wyznaczano plany świątyń, wysokość i szerokość portyków, otworów okiennych, drzwi, kształty detali architektonicznych, obrazów i ksiąg.
W naszych czasach złoty podział doczekał się wielkiego hołdu ze strony nowoczesnych malarzy i architektów. Jedna z grup artystycznych, utworzona w roku 1912, nazywała się Section d’Or. Słynny szwajcarski architekt pierwszej połowy XX wieku , Le Corbusier, oparł się w swych realizacjach i w swej teorii artystycznej na zasadzie złotego podziału. Le Corbusier, którego prawdziwe imię i nazwisko brzmi Charles douard Jeanneret żył w latach 1887–1965. Był francuskim architektem, urbanistą, malarzem i rzeźbiarzem. Pochodził ze Szwajcarii. Był jednym z najwybitniejszych twórców i teoretyków nowoczesnej architektury. Studiował u J. Hoffmanna w Wiedniu, A. Perreta w Paryżu i P. Behrensa w Berlinie. W 1917 roku osiadł w Paryżu, gdzie wraz z kuzynem P. Jeanneretem w 1922 roku założył pracownię architektoniczną. Le Corbisuier był współtwórcą i teoretykiem puryzmu, a w 1918 roku inicjatorem pisma „Esprit Nouveau” oraz współzałożycielem CIAM. Jego ważniejsze realizacje to m.in.: projekt domu prefabrykowanego o konstrukcji żelbetowej, płytowo-słupowej, projekt 3-milionowego miasta (Ville Contemporaine 1922r), pawilon „Esprit Nouveau” na Wystawie Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu (1925), projekt przebudowy centrum Paryża (Plan Voisin 1925r) i siedziby Ligi Narodów w Genewie (1927r), willa Savoye w Poissy (lata 1929–31), gmach Centrosojuzu w Moskwie (lata 1929–31), pawilon studentów szwajcarskich w Cit Universitaire w Paryżu (lata 1930–32), blok mieszkalny na ok. 1600 osób w Marsylii, tzw. Unit d\\\\'Habitation (lata 1946–52), podobne bloki m.in. w Berlinie na wystawie Inter-Bau (lata 1956–57), siedziba ONZ w Nowym Jorku (lata 1948–52, z zespołem), kaplica Notre Dame du Haut w Ronchamp (lata 1950–55), projekt miasta Czandigarh w Indiach (1950r, z zespołem), kościół i klasztor La Tourette w veux k. Lyonu (1961r). W twórczości Le Corbusier przekraczał doktrynalne przesłanki funkcjonalizmu i konstruktywizmu, stosował swobodne rozwiązania układu wnętrz niezależnie od układu konstrukcyjnego. Nawiązując do wymiaru człowieka z podniesioną ręką, wprowadził nowy system proporcji, wynikający z założeń nowocz. architektury (tzw. Modulor). W zakresie planowania miast postulował funkcjonalne rozmieszczenie rejonów przeznaczonych do pracy, mieszkania i wypoczynku, różnicując typy zabudowań. Brał udział w sformułowaniu Karty Ateńskiej (1943r). Ważniejsze publikacje: Aprs le cubisme (1918r z A. Ozenfantem), Vers une architecture (1923r), L\\\\'art decoratif d\\\\'aujourd\\\\'hui (1925r), Urbanisme (1925r), La ville radieuse (1935r), La maison des hommes (1945r), Le Modulor (1950r), 6 tomów projektów i realizacji z lat 1910–57.
Złoty podział podziwiany był nie zawsze tylko dla jego estetycznych, harmonijnych walorów.. W liczbie złotego podziału dopatrywano się niekiedy własności magicznych. Znajdowało to nieraz swe odbicie w sztuce i budownictwie (zwłaszcza na Bliskim Wschodzie, gdzie magia liczb była niezmiernie rozpowszechniona).
Od wieków rzeźbę i malarstwo nasycano matematyką i geometrią w sposób bardzo intensywny. Po dziś historycy sztuki rozszyfrowują zasady liczbowe, na których zostały oparte w swej budowie taki a inny obraz czy rzeźba.
Są to czasem zasady bardzo skomplikowane jak w przypadku Piero della Francesa, matematyka i malarza włoskiego renesansu, który we freskach swoich łączył rozmaite wielopiętrowe układy złotego podziału z kombinacjami trójkątów, rombów, itp. Do mistrzów „matematycznej” kompozycji należał m.in. Poussin, czy Leonardo da Vinci.
Leonardo da Vinci żył w latach 1452–1519. Był malarzem i teoretykiem sztuki, rzeźbiarzem, architektem, uczonym i myślicielem epoki renesansu. Krótko mówiąc był to wszechstronny i genialny artysta. Od 1466r był uczniem A. del Verrocchio we Florencji, gdzie został w 1472 roku członkiem cechu malarzy. W latach 1483–1499 działał w Mediolanie na dworze L. Sforzy, następnie w Moro, w latach 1500–06 we Florencji, a w latach 1506–13 ponownie w Mediolanie. W latach 1513–16 w Rzymie pod opieką G. Medici, brata papieża Leona X; 1516 wyjechał do Francji zaproszony przez Franciszka I. Zmarł w Amboise. Już w warsztacie Verrocchia (ok. 1476) namalował anioła w Chrzcie Chrystusa tego artysty. Samodzielne dzieła Leonarda da Vinci z pierwszego okresu florenckiego to m.in: Pokłon Trzech Króli, Św. Hieronim (oba nie ukończone) i Zwiastowanie, studia do Madonny z kotkiem; z okresu pobytu na dworze mediolańskim: portret Cecylii Gallerani — Dama z gronostajem (1483–85 — Muzeum Czartoryskich, Kraków), Madonna w grocie skalnej (1483), malowidło ścienne Ostatnia Wieczerza (1495–98) w refektarzu klasztoru przy kościele S. Maria delle Grazie w Mediolanie oraz model brązowego pomnika konnego F. Sforzy. Z drugim okresem florenckim wiąże się praca nad kartonem do obrazu Św. Anna Samotrzecia, nad kartonem i malowidłem ściennym Bitwa pod Anghiari dla Palazzo Vecchio we Florencji 1503–05 (obydwa niestety nie zostały zachowane) i nad portretem Mony Lisy (lata 1503–1506). W drugim okresie mediolańskim powstały obrazy: Św. Jan Chrzciciel, Bachus, znana z kopii Leda z łabędziem i Św. Anna Samotrzecia oraz rysunkowy autoportret. Leonardo da Vinci jako malarza interesował głównie naturalny wygląd rzeczy, ruch, ekspresja (studia twarzy), światłocień (sfumato), perspektywa linearna, barwna i powietrzna. W jego twórczości doniosłą rolę odgrywał rysunek, służący do ustalenia poszczególnych etapów pracy artystycznej, której ostateczny cel był pozaartystyczny, badawczy. Gdy wynik badań nauk. zarysował się dostatecznie, dzieło sztuki zazwyczaj przestawało go interesować (stąd tak częste niewykańczanie obrazów u Leonarda). W czasie pierwszego pobytu w Mediolanie Leonardo da Vinci podjął systematyczne studia w dziedzinie anatomii, botaniki, matematyki, optyki i mechaniki. Powstały wówczas gł. części traktatu o malarstwie, architekturze i anatomii, optyce i mechanice. W drugim okresie florenckim kontynuował prace naukowe i zbierał materiały do traktatu o pierwotnych siłach natury, obejmującego całą kosmologię. Jego zainteresowania naukowe wiązały się ze sztuką bądź z pracami technicznymi i były wyrazem pasji poznawczej. Leonardo da Vinci opracował projekty licznych wynalazków (często związanych z prowadzonymi przez niego badaniami naukowymi), znacznie wyprzedzających jego epokę: śmigłowca, spadochronu, opancerzonych pojazdów bojowych, łodzi podwodnej, prasy dźwigniowej, walcarki, tokarki kołowej, szlifierki, zaworów, pomp i innych. Wynalazki Leonarda da Vinci nie wywarły jednak większego wpływu na rozwój techniki, gdyż uzyskanych rezultatów autor nigdy nie publikował. Do nielicznych zrealizowanych projektów należały projekty dźwigów. Po śmierci Leonarda da Vinci jego uczeń i przyjaciel, F. Melzi, zebrał prace Leonarda w 19 księgach (notatki, szkice, projekty i korespondencja). W pismach Leonarda da Vinci znalazł wyraz pogląd o jedności nauki i sztuki. W Traktacie o malarstwie rozwinął wiele specjalnych problemów malarskich. Były to m.in. zagadnienia światła i cienia, koloru, perspektywy powietrznej i barwnej.
Leonardo da Vinci w 1490 roku stworzył tzw. człowieka witruwiańskiego Przedstawia figurę nagiego mężczyzny w dwóch nałożonych na siebie pozycjach, wpisaną w okrąg i kwadrat. Rysunkowi towarzyszy tekst sporządzony tzw. pismem lustrzanym. Z tekstu wynika, że rysunek stanowi ilustrację do fragmentu traktatu O architekturze ksiąg dziesięcioro Witruwiusza poświęconego proporcjom ludzkiego ciała.
Dzieło o architekturze ksiąg dziesięcioro powstało pomiędzy rokiem 20 a 10 p.n.e. a zostało odnalezione dopiero w 1414 r. w klasztorze na Monte Cassino. Dzieło to jest dzisiaj bezcennym źródłem wiedzy o architekturze i sztuce budowlanej starożytnych Greków i Rzymian. Witruwiusz opisuje w nim szczegółowo zarówno greckie porządki klasyczne, jak i ich rzymskie odmiany. Opisy są uzupełnione odpowiednimi ilustracjami. Omówione zostały również szeroko zasady stosowane przez Rzymian przy planowaniu miast i wznoszeniu budowli. Informuje również o malarstwie ściennym, hydraulice, budowie zegarów wodnych i machin wojennych.
Marek Witruwiusz Pollio (Marcus Vitruvius Pollio) – był rzymskim architektem inżynier wojennym w służbie Oktawiana Augusta żyjącym w I w. p.n.e. Był konstruktorem machin wojennych za panowania Juliusza Cezatra i Oktawiana Augusta. Był Twórcą tzw. człowieka witruwiańskiego.
Witruwiusz w swoim dziele O architekturze ksiąg dziesięć pisał: \\\\"Architektura obejmuje trzy dziedziny: budownictwo, konstrukcję zegarów i budowę machin. Samo budownictwo dzieli się na 2 działy: pierwszy z nich obejmuje budowę murów miejskich i budowli użyteczności powszechnej w miejscach publicznych, drugi budowę domów prywatnych. Publiczne budownictwo obejmuje z kolei 3 działy: budownictwo obronne, budownictwo sakralne i budownictwo użyteczności publicznej\\\\".
Na temat matematycznych podstaw człowieka pisano jeszcze w średniowieczu, jak np. słynny traktat francuskiego architekta z XIII stulecia, Villarda de Honnecourt. Wszystkie kształty – zwierzęcia, człowieka, domu – wprowadzone tu zostały z figur geometrycznych.
Na przykładzie „boskich proporcji” wyjaśnić można sprawy harmonii i kontrastu. Dwa odcinki, z których jeden stanowi 0,618 długości drugiego, zrealizowane w danej formie są przykładem proporcji udanych, harmonijnych, szczególnie przyjemnych dla naszych oczu. Należy postawić pytanie: dlaczego? Otóż dlatego, że kontrastują ze sobą w sposób wyważony: ani zbyt słaby, ani zbyt silny. Jeden z odcinków jest wyraźnie mniejszy od drugiego, co znaczy, że zestawiono dwie wartości na zasadzie kontrastu: większa – mniejsza. Są to jednocześnie dwie wielkości podobne i nie zachodzi między nimi taka różnica, która stałaby się rażącym naruszeniem równowagi.
Obraz zbudowany jest na prawach harmonii oraz kontrastu. Istnieją układy kompozycyjne z wyraźną przewagą jakiegoś elementu: linii pionowych, linii ukośnych, barwy czerwonej, czerni.
Wielka Piramida

Herodot 2500 lat temu informował, że piramida ta została skonstruowana w taki sposób, że kwadrat jej wysokości H równy jest powierzchni ściany S, a jej objętość V wynosi 18 milionów jednostek sześciennych jakich używano przy jej budowie. Były to łokcie królewskie ( ł k ), których długość wynosiła około 0.52 m. Z informacji tej wynika, że Wielka Piramida powinna mieć następujące parametry - długości podawane są w łokciach ( łk ) , a powierzchnie w ( ł k. kw.) :

Przedstawione parametry Wielkiej Piramidy pozwalają na potwierdzenie zależności tajemniczych jak na przykład występowanie w tej budowli zasady złotego podziału.
Złoty podział wykorzystuje się często w estetycznych, proporcjonalnych kompozycjach architektonicznych, malarskich, fotograficznych, itp. Znany był juz w starożytności i przypisywano mu wyjątkowe walory estetyczne. Stosowano np. w planach budowli na Akropolu.
Kanon (sztuka) - zespół wzorców, reguł i metod wytwarzania obowiązujących w danym okresie w odniesieniu do przedstawiania ludzkiej postaci, stylu architektonicznego lub wszelkich form artystycznych na określonym obszarze.
Najstarszy i najdłużej obowiązujący był kanon sztuki starożytnego Egiptu. W starożytnym Egipcie miał znaczenie religijne i polityczne. Określał ściśle sposób obrazowania człowieka zależnie od hierarchii społecznej. Kanon egipski regulował zasady w malarstwie, rzeźbie i płaskorzeźbie. Ewoluował na przestrzeni trzech tysięcy lat, do końca pozostając przy swoich podstawowych założeniach.
Kanony greckie wiążą się z pojęciem idealnych proporcji i modułem. Do najbardziej znanych kanonów greckich należy:
 kanon Polikleta, wg którego wysokość człowieka ma 7 modułów, w tym jeden moduł stanowi wysokość głowy jako 1/7.
 kanon Lizypa, wg którego wysokość człowieka ma 8 modułów, w tym głowa to 1/8 całości.
Kanon w starożytnym Rzymie:
 wg Witruwiusza wysokość człowieka to 10 modułów, moduł to wysokość głowy mierzona od brody do nasady włosów; z jego rozważań korzystali malarze renesansu.
Kanony nowożytne:
 kanon Leonarda da Vinci oparty jest o studium ludzkiego ciała wpisującego sylwetkę człowieka w kwadrat i koło, którego środek stanowi pępek.
 Albrecht Drer - prowadził studia nad proporcjami ciała kobiety.
 Le Corbusier - \\\\"zasada złotego podziału” przeniesiona na wymiary człowieka stojącego z podniesioną ręką.
Różnica między kanonem a stylem w sztuce polega na tym, że styl nie podlega ścisłym regułom i najczęściej odnosi się do wszelkich form ekspresji artystycznej, w tym do literatury i muzyki danego okresu.


Encyklopedią PWN twierdzi, że„piękno, jest to podstawowa kategoria estetyki, określająca czynniki i zasady przeżyć estetycznych” . Jest to bardzo ogólnikowa definicja, ponieważ samo pojęcie jest niesamowicie obszerne i płynne. Ma wiele znaczeń, jest pojęciem względnym – nie można zdefiniować zasad, które będą je określać. Ponadto absurdalne wydaje mi się ograniczanie piękna do samej tylko estetyki.
W Grecji na początku pojmowano piękno bardzo szeroko – nie tylko widzialne, ale i to wewnętrzne piękno było ważne. Pogląd ten krytykowali sofiści mówiąc, że piękno to, „co przyjemne dla wzroku i słuchu” . Ich teoria została krytykowana przez Platona. Jej zaletą był fakt, że bardziej konkretyzowała, ale z drugiej strony tworzyła drugie równolegle działające pojęcie piękna.
Przez wieki powstawało wiele różnych definicji. Arystoteles twierdził, że piękno „to, co będąc dobrem jest przyjemne” – sprowadzał on jakże różne niekiedy pojęcia do jednego, przecież nie zawsze to, co dobre i przyjemne jest piękne.
Tomasz z Akwinu mawiał „to, co podoba się, gdy jest postrzegane”
Od samego początku tworzyła się Wielka Teoria. Nazywana jest tak, ponieważ wyznawali ja niemal wszyscy i przetrwała aż do XVIII w, a niektórzy sądzą, że do dziś. Pitagorejczycy twierdzili, że aby coś było piękne musi mieć doskonałą strukturę, a co za tym idzie proporcje. Platon uważał, że brzydota jest brakiem miary – dziś trudno się zgodzić z takim powiedzeniem, wydaje mi się to oczywiste. Dopiero u samego schyłku starożytności zaczęto ją kwestionować. Plotyn argumentował to twierdząc, że przyjmując te założenia tylko przedmioty mające części mogą być piękne, co w takim razie z innymi, słońce? światło? gwiazdy?
Poglądy te poparł anonimowy pisarz zwany Pseudo-Dnionizymem, powiedział, że piękno polega na proporcji i blasku. Dopiero w XVIII w. pod wpływem romantyzmu oraz empirystycznych prądów w filozofii, cała Wielka Teoria przestała tak bardzo inspirować.
Było kilka powodów na to dlaczego tak się stało. Jednym z nich mogła być niechęć filozofów do zajmowania się subiektywnymi, co za tym idzie mało istotnymi zjawiskami. Uważano także, że piękno jest czymś, czego nie można uchwycić i lepiej je czuć niż opisywać wiec tworzenie teorii jest zbyteczne. Jednak najważniejszym powodem była zmiana poglądów na temat względności piękna. Zaczęto uważać, że jest ono subiektywne.
Równolegle z Wielką Teorią powstawały także inne, mniejsze teorie. Mówiły m.in., że piękno polega na jedności w wielkości (była bardzo zbliżona do wielkiej teorii), na doskonałości, na odpowiedniości, piękno jest objawieniem się idei w rzeczach. Twierdzono także, że piękno jest w umiarze oraz w przenośni – były to dosyć odważne jak na tamte czasy twierdzenia.


Wielka Teoria Piękna dotyczy, jak sama nazwa wskazuje, zagadnienia piękna w ogóle — nie tylko tego, obecnego w sztuce. W tym miejscu jednak interesuje nas kwestia piękna w sztuce, gdyż to właśnie ono narzucało artystom sposób myślenia o dziełach sztuki. W największym skrócie można ująć Wielką Teorię Piękna w kilku punktach mówiąc, iż piękno polega na proporcji (matematyka jest metodą ich odkrycia i zrozumienia), ujmowane jest przez rozum (na drodze matematycznej), nie — przez zmysły, a liczba i proporcja są zasadami bytu, głębokimi prawami natury.
Teoria ta rządziła niepodzielnie przez ponad 2000 lat. W ciągu tych lat, już właściwie od samych jej narodzin, pojawiały się zastrzeżenia oraz teorie alternatywne, które jednakże nie zdołały przełamać jej monopolu . Oczywiście, przeżywała ona też swoje okresy świetności, na przemian z okresami stagnacji: po latach świetności w XV wieku przyszła zapaść wieku XVI. Kryzys Wielkiej Teorii Piękna zaistniał dopiero na przełomie XVII i XVIII w. wraz z nadejściem wieku rozumu. Pierwsze oznaki zapaści nadeszły już w XVII w. — Kartezjusz utrzymywał, że piękno jest subiektywne i jako takie nie jest warte dociekań filozoficznych, dla Pascala pięknem rządziła moda, według Hobbesa to, co nam się podoba zależy od wychowania. Definitywny kres Wielkiej Teorii położyło oświecenie a potem romantyzm. Przemianę jaka zaszła można określić jako przejście od szerokiego pojęcia piękna (obejmującego też piękno moralne) do pojęcia piękna estetycznego, przejście od piękna świata do piękna sztuki, przejście od ujmowania piękna rozumem do ujmowania go instynktem, przejście od obiektywizmu do subiektywizmu.
W XIX w. nastąpił przełom. Nikt nie spodziewał się powrotu do wielkiej teorii, a jednak tak się stało. Co prawda nie była ona już tak znacząca ale zajmowała miejsce wśród innych. Na początku zaczęto wracać do jednego z jej elementów, mianowicie do tego, że piękno jest objawieniem się idei. W XIX w. straciło nieco swoją pozycję na rzecz sztuki i przeżycia estetycznego. Twierdzono wręcz, że piękno jest nieistotną wartością. Niesłusznie doceniano je przez wieki. Postanowiono zreformować pojęcie, było kilka sposobów. Chciano zawęzić jego znaczenie, odrywając piękno od rozrywki, pouczenia czy podniecenia. Postanowiono oddzielić piękność i ładność, uszeregować te wartości od piękności do brzydoty. Tutaj cytat Byrona „nie wiem gdzie: W życiu widziałem jedną piękną kobietę, jednego pięknego konia i jednego pięknego lwa” . Chciał w ten sposób wrazić wyższość pojęcia. Jest wiele rzeczy ładnych i pięknych. Nie jest to wartość absolutna tylko zależna. Zaczęto twierdzić, że pojęcie stało się wręcz kolokwializmem, używanym jedynie potocznie.
Nie ma i prawdopodobnie nigdy nie będzie konkretnej definicji piękna, ponieważ nie sposób taką stworzyć. Mogę spróbować pisząc: „Piękno, jest to kategoria obejmująca bardzo szeroki zakres. Sfery fizyczne jak i duchowe czy emocjonalne. Obejmuje praktycznie wszystkie dziedziny życia, nauki. Jest wartością subiektywną. Nie ma jednego piękna dla wszystkich. Kategoria ta towarzyszy ludzkości od samego początku dziejów , dziś i będzie jej towarzyszyć jeszcze bardzo długo”.
Przyjmując, że aktualność nie wyklucza historyczności tylko zawiera ją w sobie, ponieważ mówiąc „aktualne” mamy na myśli „istniejące nadal”, a więc odwołujące się do przeszłości. Mając to założenie oraz stworzoną przeze mnie definicję mogę postawić tezę, iż piękno było, jest i będzie, co za tym idzie jest wartością aktualną.