Takie beda rzeczpospolite jakie mlodziezy chowanie

TAKIE BĘDĄ RZECZPOSPOLITE JAKIE MLODZIEZY CHOWANIE
Już od czasów oświecenia zdawano sobie spraw z faktu że los narodu leży w rękach rodziny. To w niej dojrzewa i kształtuje swoje poglądy i wzorce przyszły obywatel. Dlatego rodzina stała się na przestrzenie epok przedmiotem zainteresowania, troski, pisarskich rozważań wielu twórców literatury polskiej .
W średniowieczu literacki model rodziny, zgodnie z teocentrycznym światopoglądem wzorowany był na apokryficznych opowieściach z życia rodziny świętej. Utwory ukazywały chwalebne żywoty świętych, aby dać rodzinie wzorce do naśladowania, wskazać jak ma żyć, by zasłużyć sobie na życie wieczne.
Natomiast epoka odrodzenia przyniosła humanizm i żywot człowieka poczciwego, które wg wskazań Mikołaja Reja, głównymi zaletami winny być cnota i poczciwość. Rodzina jest bardzo ważnym czynnikiem, który wpływa na wychowanie, kształtowanie młodzieży. Jest kuźnią moralności i obyczajów. Nieodzownym warunkiem szczęścia „człowieka poczciwego” jest założenie własnej rodziny i prowadzenie sielskiego trybu życia ziemianina. Podobny model życia propaguje Jan Kochanowski. , dla którego Arkadią stała się „”wsi spokojna”, a miłość rodzinną uznała wartość najcenniejszą. Mówi o tym w „Trenach”, gdzie wyraża żal po stracie ukochanej córki i bunt przeciwko śmierci, która burzy harmonię domowego ogniska. W „Trenach” odzwierciedlone zostały w polskiej poezji po raz pierwszy przeżycia rodzinne i uczucia najbardziej osobiste- przedstawiona została pełnia rodzicielskiej miłości. Jan z Czarnolasu także w „Odprawie posłów greckich” obok napomnień i wskazań na zgubne skutki warcholstwa, przekupstwa, prywaty szlachty, ukazuje także destrukcyjną rolę miłości grzesznej, niszczącej, rozbijającej rodzinę.
Literatura złotego wieku ma charakter dydaktyczny. Jej orężem w kształtowaniu światłych obywateli stał się śmiech, który jak twierdzi Ignacy Krasicki w „Monachomachii” „może być nauką, kiedy się z przywar, nie z osób natrząsa”. W wielu utworach ukazane jest życie rodzin, które są reprezentantami różnych poglądów politycznych lub uosobieniem wad szlacheckich poddanych ośmieszeniu i krytyce.
Jednym z takich utworów jest „powrót posła” Niemcewicza, w kt órym ukazane rodziny są reprezentantami dwóch różnych ugrupowań politycznych. Podkomorstwo bowiem to postacie pozytywne, które można uznać za idealny wzorzec polskiej rodziny szlacheckiej. W zgodnym stadle wychowują w duchu patriotycznym trzech synów, wszystkich oddanych ojczyźnie. Filozofia życia tej rodziny oparta jest na poczuciu własnej godności wypływającym z uczciwego i niezależnego stylu życia. Podkomorzy chlubi się tym, że nigdy rodzina jego nie stanowiła klienteli, któregoś z domów magnackich. Jednak szczęścia swojej rodziny nie uważa za rzecz najistotniejszą, lecz wyżej stawia dobro ojczyzny. „Szczęścia należy szukać w spokojnej mierności. Dom zawsze powinien ustępować krajowi.” Kontrastem rodziny Podkomorstwa jest rodzina Starostów. Gadulski reprezentuje typ ograniczonego światopoglądu sarmackiego z charakterystycznym dla niego pieniactwem, kłótliwością, przywiązaniem do tradycyjnych swobód szlacheckich. Natomiast jego żona to sztuczna kosmopolitka, bezmyślnie goniąca za francuszczyzną. J.U. Niemcewicz posługujący się obrazem dwóch rodzin hołdującym różnym wartościom chciał zaapelować do szlachty o opowiedzenie się za światłym modelem życia rodziny reprezentowanym przez Podkomorstwo. Innym utworem ukazującym oświeceniową rodzinę jest „Żona modna: Ignacego Krasickiego. Ponieważ małżeństwo zostało zawarte nie z miłości, a z niskich pobudek jakimi była czciwośc pazernego na „cztery wsie dziedziczne Hreczkosieja, poeta” ośmiesz pantoflarza męża , którego lekkomyślna „żona modna” ślepo naśladująca cudzoziemski tryb i styl życia, więcej kosztuje niż wniosła w p[osagu. W lit.oświecenia portret rodziny ukazany jest dla uwypuklenia racji Polit., społ (uwłaszczenie chłopów) ośmieszenia wad społeczeństwa lub wskazania, że to w rodzinie właśnie kształtuje się światopogląd, postawy obywatelskie, aktywność Polit. Od którj zależą losy narodu.
Romantyzm przyniósł zupełnie odmienne spojrzenie na miłośc i odzinę. Opętany wallenrodowskim poświęceniem dla ojczyzny bohater romantyczny jest nieszczęśliwym kochankiem, samotnikiem, który wyrzeka się szczęścia osobistego, aby służyć dobru ogólnemu. „Szczęścia w domu nie zaznał, bo go nie było w ojczyźnie”. Jednak taki jest ogólny obraz romantycznych tendencji. Są bowiem utwory ukazujące bogatą gamę piękna uczuc rodzinnych. W balladzie A. Mickiewicza Pt. „Powrót taty” miłość dzieci do ojca, ich tęsknota są czynnikiem nie tylko ocalającym życie ojcu, ale i wywołującym falę ciepłych uczuć i wspomnień w sercu starszego zbójcy. Podobnie tytułowa bohaterka poematu „Grażyna” w imię obrony honoru męża, wiedziona odpowiedzialną miłością do Litawora chęcią zmazania z niego pietna zdrajcy, działając z pobudek patriotycznych , ale również w obronie swojej rodziny, decyduje się na samobójczą walkę z Krzyżakami .
Inny rodzaj rodziny ukazał Z. Krasiński w „nie- boskiej komedii”. Aby wyrazić swój pogląd na tragedię poety i romantycznie pojmowanej poezji hr. Henryk to mąż i ojciec, ale i poeta wystawiony na pokusy fałszywej sztuki i piekielnych majaków. Uwiedziony wizjami mąż żyje w nierealnym świecie, zaniedbuje swoją rodzinę, dla żony i syna staje się człowiekiem bez serca. Prowadzi to nieuchronnie do rodzinnej tragedii, żona popada w obłed a Sun Orcio traci wzrok i skazany jest na przedwczesny zgon. Ukazane losy rodziny Henryka uwypuklają rolę poezji, która bohater uznał za siłę niszczącą szczęście rodzinne, źródło nieszczęść i własnej klęski.
Epoka pozytywizmu przypomina rozwój powieści, a te w wielu przypadkach na podstawie ukazanych losów rodziny, propagowały idee pozytywistycznej emancypacji, parcy organicznej, pracy u podstaw, czy innych problemów społ-polit. Jednym z najdoskonalszych powieściopisarzy był B. Prus, który w wielu swoich nowelach i powieściach ukazuje wiarę w subtelność ludzkich uczuć, w dobroć ludzkiego serca, ciepło domowego ogniska. Dlatego otrzymał od społ. Polskiego tytuł „serca serc”. Piękną i ciepłą atmosfere domu ukazują jego nowele o pełnej poświęceniu miłości małżeńskiej)”Kamizelka”i (o dwóch samotnych kobietach wychowujących niewidomą dziewczynkę) „Katarynka”.
Natomiast „Lalka” to panorama polskiego losu w XIX w. Prus ukazuje tutaj jak z trudem rodzi się w społeczeństwie świadom ość konieczności parcy dla dobra ogółu. Pisarz napiętnowuje ograniczoną w sowich wygorowanych aspiracjach arystokrację. Baronowa Krzeszowska chociaż ogolnie nie lubiana przez swoja gadatliwość a wrecz pieniactwo staje się się potulna, gdy po raz kolejny wraca do domu jej maz, stac ja nawet na lzy i współczucie.
Inna powiesc Prusa „Anielka” to historia dramatu rodziny dziedzica- utracjusza. Który traci majatek, doprowadza do śmierci zony i corki. Jest to typ arystokraty lekkoducha, który nie tylko nie potrfi zadbac o materialny byt swojej rodziny, ale jest nieodpowiedzialnym mezem i ojcem.
Prus wyraza wiare w człowieka, który jest zdolny wyzbyc się egoizmu dla rodziny.
Natomiast „Pan Tadeusz” to ”Najdoskonalsza Powwiesc o Ziemi Naszej” to historia domu polskiego. Maly soplicowski dworek szlachecki urasta tu do centrum polskości, ośrodka życia narodowego w kraju pod zaborami, Szczególne miejsce w polskiej tradycji literackiej i kulturowej zajmuje dworek –zascianek szlacheckui. Jedna z powiedsci krslacych panoramiczny obraz zycia dworku i zaścianka po roku 1863 maluje E. Orzeszkowa w swojej powiesci –rzece, kronice zycia polskiej wielopokoleniowej rodziny chłopskiej, szlachty zasciankwoej Bohatyrowiczow, i ziemiaństwa Korczyńskich. Kreśląc historie dwoch rodow podporzadkowuje idee powiesci. Autorksa dzieli swoich bohterow na 2 grupy: zyjaceych z pracy wlasnych rak i tzw. Darmozjadow. Do pierwszych nalewzy caly zaścianek Bohatyrowiczow, żyjących zgodnie jak jedna wielka rodzina, której protoplaści spczywaja, spełniają role sacrum, mogile, która uswieca i sankcjonuje role tego pracowitego rodu, przywiązanego do ziemi i tradycji. Szczególnie cieplo pisarka maluje przedstawiciela tego rodub Benedykta Korczyńskiego. Jest to heroiczny obronca posiadanej ziemi , której nie chce oddac w rece rosyjskie. Ciezkie kontrybucje nałożone na polskie majatki, zmuszaja go do pracy, troski o wydajność ziemi , oddzieraja od dawnych złudzeń i zmuszaja do porzucenia dawnych ideałów. Przed rokiem 1863 obydwa rody były zbratane , łączyły je familijne kontakty. Jednak konczy je powstanie. Wprawdzie we wpsolnej mogile lezeli zbratani Andrzej Korczynski i Jerzy Bohatyrowicz, ale po powstaniu utrzymanie Korczyna wymaga od Benedykta twardej i nieustępliwej walki z sasiadami. Benedykt wbrew swym odczuciom procesuje się z chlopami wyciągając z nich ostatni grosz. Jest to powodem konfliktu pomiedzy Benedyktem a jego synem Witoldem, który dowodzi o powracającej „fali”, o tym ze idee wychowanego w duchu zbratania, demokratyzacji i patriotyzmu domu, wpłynęły na syna, w którym odradzaja się idee ojca. Jednak nie zawsze idealy rodzicow zostana przyjęte przez młodych czego przykładem jest Zygmunt Korczyński. Jego matka bowiem z przerazenuiwm stwierdza ze syn zawiodl jej wszystkie nadzieje. Sama czcila pamiec meza- powstanca, szanowala jego idee,pragnea wycowywac syna na prawego człowieka, ale jej metody wychow. Odnosily wrecz przeciwny skutek. Orzeszkowa pokazlaa zatem konkretne drogowskazy etyczne- nie próżniactwo, ale praca, ognisko rodzinne, milosc pelna wzajemnego poszanowania daja szanse na szczescie. „Nad Niemnem” to piekny obraz domu polskiego, piesn na czesc kludzi zwykłych, prostych, których Zycie upływa na tle pieknej ojczystej przyrody, a oni wychowani w wielopokoleniowych poskich rodzinach w umilowaniu historii, tradycji, i pracy, zwycięsko krocza przez Zycie. Bije z kart powiesi silna wiara w wartość człowieka, w jego energir i zaradność w switosc plskiego domu, który pielegnuje najwyższe wartości mimo, iż zmieniaja się pory, czasy, burze i historyczne nawalnice i mijaja jak przeplywajaca woda w Niemnie.
Natomiast inny tworca pozytywistyczny, noblista H. Sienkiewicz, obojk powiesci historycznych pisal tez obyczajowe. Jedna z nich jest „Rodzina Polanieckich”. Jest to historia, w której pisarz chciał stworzyc wzorce do naśladowania, dostępne, dalekie od idealizującej przesady, utrzymane w skali przeciętności. Seinkiewicz z wyrazna sympatia kresli postac energicznego meza, który dorobiwszy się pieniędzy odkupuje majatek zony, powraca w kergi ziemiaństwa i odnajduje sens zycia w kregu rodzinnego szczęścia. W jamerlanych ramach powiesci rodzinnej na pierwszym planie znalazly się sprawy moralnisci małżeńskiej i stosunek do religii.
Sienkiewicz w noweli „Sahem” ukazuje również ocalajaca role domu, rodziny na przykładzie losow malego wodza indiańskiego, którego rodzine i cale plemie wymordowali niemieccy kolonizatorzy. Odebrali mu to co najcenniejsze dom , milosc, cieplo, ale darowali mu Zycie. Potrafili go nie tylko „wytresowac” ale i upodlic . Za cene zycia przesytal czuc wiez ze swoim narodem. Nie potrafi się zemścić ale potrafi zebrac zarabiając na krzywdzie swego narodu.
Rodzina – jak wskazuje Sienkiewicz- to ocalenie ducha polskości, to pielęgnowanie serc, w których ieszkala Polska choc nie było jej na mapie swiata.
Podobna tematyke porusz młodopolski tworca St. Żeromski w sopwjej powiesci „Syzyfowe prace”, w której jeden z głównych bohaterow M. Borowicz bierniew poddaje się rusyfikacji, bo nie ma matki która potrafilaby się za nim wstawic, obronic go jak polskie matki w Owczarach. Symboliczne znaczenie ma także opis statycznego zimowego krajobrazu, który obserwujewracajacy z owczarskiej szkoly wizytator Jankiewicz. Wszystko drzemi przysyp[ane czapami śniegu. Jednyy ruch do dym wydobywający się z chlooskich chalup. To pozorny spokoj, w tych wlasnie nedznych chatach, w tych rodzinach, które klasa posiadajaca doprowadzali do egzystencji na granicy śmierci glodowej. Taka wegetacja nie zostawia moiejca bna patriotyzm, ale mimo to chłopi nie maja wątpliwości, ze w ich ubogich rodzianh mowiono, spiewano, modlono się po polsku i oni sa Polakami. Przekoniuje nas o tym Żeromski postawa owczarskich matek, czy opowiadając losy twardego, zahartowanego glodem i praca upartego lae zdecydowanego i zawsze pewnego swojej poslkosci A. Radka.
Innymi utworami mówiącymi o pieknie rodzinnych uczuc jest nowela Żeromskiego Pt.”Doktor Piotr” Bohatermr jest samotny ojciec, którego sensem zycia jest ukochany syn. Dla niego postepuje wbrew swym zasadom, poswieca się bez reszty za cene moralności. Kiedy dyn dowiedziawszy się o nieuczciwości ojca odwraca się od niego. Zycie dla ojca traci sens.
Podobny problem porusza nowela M. Konopnickiej Pt. „Dym”, w ktorj milosc rodzinna jest sensem i zegarem zycia dwoch kochających się istot. Kiedy matka pozostaje sama, Zycie staje się bezbarwne, wypelnione wpatrywaniem się w dym bedacy uosobieniem syna.
Natomiast ST. Żeromski w powiesci „Ludzie bezdomni” tworzy bohatera, którego głównym celem w zyciu jest walka ze zlem spol. Świadomie odrzuca on milosc kobiety, szczescie rodzinne, by bez reszty oddac się wypelnianiu swego posłannictwa. Znając ludzka natura wie, ze przywiaze się do każdego domowego sprzętu do ciepla, do przytulnego gniazdka, jakie stworzy, a pragnienie szczęścia przysłoni inne problemy. Taki wybor mocno rani jego dusze, zdaje bol także Joasi. Czy dokonanie takiego wyboru było sluszne? Zeromski pozostawia ten problem otwarty konczac pwiesc symbolicznym opisem rozdartej sosny harmonizującej z dramatem duszy Judyma. Zer. Chcce tu za tworcami romantyzmu powtórzyć, ze nieodzownym warunkiem szczęścia ludzkiego jest szczescie rodzinne powniewaz bohaterowie romantyczni, jak i ludzie bezdomni epoki młodopolskiej SA wielkimi bojownikami w walce o wyzwolenie narodowe i spol ale ich Zycie naznaczone jest piętnem osobistej tragedii.
Zupełnie odmienne spojrzenie na miejsce czl w spol ukazuje Wl Reymont w powiesci uznanej za epopeje wsi polskiej Pt. „Chłopi”. Jest tompowiesc o człowieku spol, w której przeprowadza się prawie dowod han to, ze człowiek musi Zejc w rodzinie tak w sensie dosłownym jak i rozszerzając zakres pojecia na cale Lipce. Glowny watek powiesci stanowia loisy rodziny Borynow małżeński dramat Macieja i dzieje romansu Jagny i Antka. SA one mocno rozbudowane ponieważ w losy wpalataja się problemy istotne dla calej lipskiej zbiorowości., która zyje jak jedna wielka rodzian cjlopska spokrewniona z soba wspolna radością i smutkie, praca i świętowaniem., ale tez konfliktami z dworem- wlaka o las. Boryna zeni się z Jagusia i jej zapisuje swoja ziemie, której tak broni wlasnym dzieciom. Skazuje syna na poniewierke i nedze wyrzucjac go z wlasnego domu. Bardzo w swojej zawziętości, bezwzględności a nawet brutalności jest AntekJest mściwy tak dalece z4e planuje nawet ojcobójstwo. Okrutny wobec najbliższych nie troszczy się o zone i dzieci, gdy romansuje z Jagna. Dlatego bohaterowie usiłujący wylamac się spod odwiecznych praw rządzących zyciem rodzinnym- wpolnoty- zostaja wyrzuceni poza jej obreb. Tak dzieje się z Antkiem, Jagna, Wojtem.
Natomiast G. Zapolska w swych naturalistycznym dramacie Pt. „Moralność pani Dulskiej” pokazuje losy rodziny na tle mieszczańskiego spol by dokonac śmialej krytyki jego moralności i obyczajow. Dulscy to typowy przykład nienawidzących przez Zapolska kołtuństwa, dwulicowości, hipokryzji, obłudy. Rodzina sluzy tu do prania swych brudow Ojciec jest wrecz groteskowa glowa rodziny , znosi wszystko co dzieje się w niej biernie, jego egzystencja przypomina odgrywanie roli pozbawionej woli marionetki. Natomiast matka wychodzi z zalozenia, ze zapewnienie dzieciom materialnego dostatku wystarczy, abyosiagnac spokoj sumienia i mieć swiadoimosc wypelnionego obowiązku. Kazde ich dziecko jest ofiara głupoty, chciwości, bezduszności i falszu rodzicow. Ich dom to miejsce odrażające,gdzie wszyscy przynoisza swoja nienawiść, rozgoryczenie, frustracje, smutki nie po to aby wspolnie i otwarcie rozwiązywać swe problemy, ale aby uknuc sprytna intryge tuszujaca zatechla i cuchnaca moralnie atmosfere rodzinnego bagna. Dom Dulskich na pozor jest jednak wzorowy.
Na przykładzie zycia tej familii Zapolska dokonala bezkompromisowej krytyki calej kołtuńskiej warstwy społecznej żyjącej w skąpstwie, obludzie moralnej, egoizmie i prymitywizmie umysłowym.
Historia kariery Z. Ziembiewiczajest pretekstem do wskazania przez Z. Nalkowska na wiele waznych problemow m.in.. jest to wplyw tworzenia się środowiska rodzinnego na tworzenie się osobowości, na społeczne uwarunkowania charakteru jednostki, jej wyobrażeń o sobie samej i sadow o innych ludziach Pisarka probuje ustalic granice miedzy samodzielnością, wolnością wyboru a jego uleganiem prawom społeczności, w jakiej zyje, Oto glownyu bohater pwiesci wychowany w szlacheckiej rodzinie, nasiaka jego atmosfera, a jego nawyki SA urabiane przez panujaca tam amoralna obyczajowość. Dlatego tez realizujac wzorzec ojca prowadzi wulgarny romans z wiejska dziewczyna i nie potrafi się mu przeciwstawic a wrecz lekkomyślnie traktuje ten związek i uchyla się od odpowiedzialności. Przekracza tymn samym pewna granice, za która jest już krzywda ludzka i musi poniesc kare. Również Elzbieta hoc jest matka i zona, nie potrafi aktywnie przeciwstawic się zlu, jej bunt nie wyjdzie nigdy poza granice bezradnego, biernego, moralnego niepokoju. Z. Nalkowska opowiadając historie rodziny Ziembiewiczow wprowadza obok wielu waznych prawd moralnychtakze i te, ze rodzina rodzina jest uświęcającym miejscem, w którym maja rodzic się i wychowywac dzieci, każdorazowe lamanie tego prawa prowadzi do ludzkich dramatow i tragedii.
„Noce i dnie” M. Dąbrowskiej są piękną powoiescia o rzeczach malych, szarych, tych co miara zwykłego człowieka, dla którego najprostsze, najbardziej znikome życie, poddane najwyższemu prawu odpowiedzialności, może stworzyc prawdziwe i wielkie dobro moralne. Prawde te wypowiada pisarka opisując w kronice rodziny historie wielopokoleniowego rodu Niechcico. Trudności codziennej pracy, zmaganie z kłopotami, jakie przynosi zycie – rodzina to zasadniczy temat powiesci. Zycie bohaterow upływa tak jak nice i dnie, niepostrzeżenie i naturalnie. Oprocz pracy, piekna moralnego, kolejna wazna wartością tego domu jest milosc. W powiesci bije gleboka wiara w piekno moralnego tego uczucia. W przeciwieństwie do miłości romantycznej i młodopolskiej kiedy pojawiaja się warunki sprzyjające rozwojowi, staje się trwala, wyrozumiala, wierna i szlachetna. Daje człowiekowi wiare, zapal do zycia i pracy, oparcie w najtrudniejszych chwilach, powoduje, ze Bogumil :zyje dwoma zyciami” i obu się oddaje, pelna piersia: miłości i pracy. Niechcicowie Ida przez Zycie wspierając się nawzajem poprzez konflikty, przemiany, wzajemne oddziaływania, dojrzewanie do bycia rodzina (pani Barbara). Dla tych dwojga „wysadzonych z siodla potomkow starego rodu”, którzy staneli przed koniecznością pracy zarobkowej, herbem stala się walka o wolność, praca i demokratyzm. Ideaom tym sluzy dom, który stworzyli, one nadaja sens ich zyciu. Bogumil korzystając z niezależności i samodzielnosciw prowadzeniu folwarku dla chłopów nie jest oanem lecz rzadcy, takim samym człowiekiem jak oni, stads rodzi się nowa tradycja demokratyczna, która –jako rodzina- przyjmuja dzieci Niechcicom. Tak wiec polska rodzina zyjaca pod zaborami przechowuje i przekazuje kolejnym pokoleniom wartości najwyższe: milosc, szacunek, oddanie się, odpowiedzialność, samorealizacja w pracy, umilowanie wolności, patriotyzm i demokracje. Jest azylem polskości, gdzie drzemie zywiolowa krew, która natrafiwszy na sprzyjające warunki (I w.św.)wybuchnie i przyniesie umilowanej ojczyznie owoc w postaci wolności.
Przez kolejne zawieruchy historyczne rodzina była azylem usposobieniem szczęścia, ciepla, molosci. Milosc rodzinna była wartością najwyzsza. Ludzie oddawali zycie za najbliższych, znosili najciezsze tortury w czasie przesłuchań przez gestapo. Dla więźniów obozow koncentracyjnych, zesłańców na Syberie, była symbolem wolności i bezpieczeństwa. G Herling- Grudziński opowiadając w „Innym swiecie” o Domu Swidanyj pisze „ostal się w tym moim brudu i poniżenia niby jedyna przystan takiego zycia uczciwego, jakiego pamiec przechowywala się w obozie i na wolności”. Człowiek lagrowany stal się człowiekiem fizjologicznym, wyzbyl się wszelkich uczuc wyższych, aby ocalic siebie, przetrwac. I wlasnie nadzieja wolności, mysl o rodzinie była ocalajaca, potrafila trzymac człowieka przy zyciu w zwierzęcych warunkach przez wiele lat. Do zycia potrzebny był chleb i nadzieja, a ta dawala rodzina.
„Była i jest kuznia, w której wykuwaly się talenty. Milosc rodzicielska była i jest źródłem natchnienia” (K.K. Baczyński). Pozwalala nadac wyrazom nowe znaczenia, które zatarla wojna, odzyskac wiare w człowieka i sens slowa humanitaryzmu. Współcześnie rodzian jest nadal, mimo szumnych hasel o opanowaniu przez człowieka wszechswiata, podstwa zycia. Jak dowodza statystyki, najwięcej samobójstw popełniają ludzie samotni. Jest wiec sensem zycia ze względu na to , ze w cieple domowego ogniska rosnie i rozwija się, ksztaltuje swoja osobowość maly człowiek, który będzie modelowal losy narodu, moralne oblicze rodziny jest przedmiotem troski organizacji państw, religii. Jak wykazuja powyższe rzwazania twórców lit. polskiej w każdej epoce przez krytyke, ośmieszanie starali się wskazac jaki model zycia wybrac, aby wychowac zdrowe moralnie spleczenstwo. Czy ich starania były skuteczne? Oto mamy XXI wiek, człowiek „sięgnął gwiazd” i „czuje się panem stworzenia”, ale czy holduje wrtosciom najwyższym? Oto wspolczesna rodzina, która pod plaszczykiem zapewnienia godziwego startu dzieciom jest wiezniem materializmu. W pogoni za pieniadzem zatraca wartości najistotniejsze. Jest chronicznie chora na brak miłości, ciepla. Dlatego targaja nia problemy narkomanii, pijaństwa, rozwody. Milosc pojmuje nowoczesnie jako seks. A przeciez to oddanie, gleboka radosc z tego ze można istniec dla drugiego człowieka, okazywac mu serce, życzliwość, serdeczność, to kompromis, umiejętność przebaczania, odpowiedzialność za druga osobe, zaakceptowanie drugiego takiego jakim jest. Na takich wartościach można zbudowac fundament przyszłej rodziny i wychowywac w niej malego człowieka. Kształtować w nim serce i charakter, przekazac wartości, które nadaja sens zyciu i wypełniają je treścią, ale przekazuje się nie slowami, ale wzorem wlasnego zycia. Dlatego rodzina to bardzo odpowiedzialne zadanie. To oddanie się bez reszty tym , którzy tego potrzebuja, oddanie im radości swoich oczu, dobroci serca, ciepla swoich slow, pomocy rak, bezustanne dawanie. To realizowanie sensu zycia w serdecznej i cieplej atmosferze domowego ogniska.

. Motyw domu i rodziny odnajdujemy w utworach pisarzy wszystkich epok literackich, może właśnie dlatego, że rodzina stanowiła i stanowi podstawową komórkę, na której opiera się całe społeczeństwo.
Po raz pierwszy dom rodzinny pojawił się w twórczości Jana Kochanowskiego, w jego znanej fraszce Na dom w Czarnolesie. Odziedziczony po przodkach, nie ma marmurów ani złoconych ścian, ale można w nim żyć dostatnio i spokojnie w gronie rodzinnym, zachowując czyste sumienie i życzliwość sąsiadów. W Pieśni świętojańskiej o Sobótce poeta opowiada o tym, jak wielką rolę ma do odegrania w domu gospodyni i matka. Dom miał zapewnić w owych czasach Polski niepodległej nie tylko godziwe warunki materialne rodzinie, ale również wpoić młodemu pokoleniu zasady chrześcijańskie, był więc „szkołą życia" dla przyszłych pokoleń.
W okresie oświecenia pojawiały się utwory przedstawiające w sposób krytyczny domy szlacheckie i panujące w nich stosunki. Celował w tym Ignacy Krasicki, który, chcąc uchronić
Rzeczpospolitą przed upadkiem, naśmiewał się w swoich utworach z Polaków, przepijających ojcowizny, i modnych dam, przerabiających stare dwory szlacheckie na zachodnie pałace.
Idealny dom szlachecki przedstawił Jan Ursyn Niemcewicz w Powrocie posła. Żyją w nim w zgodzie i harmonii dwa pokolenia Polaków. Dom zawsze ustępować powinien krajowi - stwierdza Podkomorzy, jeden z głównych bohaterów utworu, i w tym duchu wychowuje swoich synów.
W okresie zaborów dom był również ostoją tradycji i polskości. Dostrzegamy to w Ślubach panierakich A. Fredry, a przede wszystkim w Panu Tadeuszu A. Mickiewicza. W dworku w Soplicowie wiszą na ścianach obrazy Kościuszki, Rejtana, Jasińskiego, kurantowy zegar wygrywa Mazurka Dąbrowskiego. Rodzina Soplicdw dawała przykład wielkiego patriotyzmu. Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej to powieść przedstawiająca rozległy obraz życia społeczeństwa polskiego na Litwie. Autorka przedstawia tu różne modele rodziny i zastanawia się, co tworzy szczęście rodzinne. Dokładnie opisuje stosunki panujące w domu. Wnikliwie analizuje przyczyny nieporozumień, konfliktów, oddalania się od siebie osób bliskich. Przedstawia też, w jak różny sposób bohaterowie rozumują swoją role jako małżonków, rodziców czy dzieci. Kreśli więc portret matek i żon, ojców i mężów, często bardzo rdżniących się od siebie i inaczej pojmujących swoje obowiązki.
Czym bliżej jednak współczesności, tym więcej utworów literackich przedstawia konflikty panujące w rodzinach polskich, a nawet tragedie, do których w nich dochodzi. Bohater utworu W. Gombrowicza Ferdydurke buntuje się przeciwko rodzinie, która usiłowała narzucić mu swoje poglądy i konwenanse. Dom i rodzina, coraz częściej targana konfliktami, zatraca z czasem swoje podstawowe funkcje, przestaje zapewniać bezpieczeństwo materialne i psychiczne swoim członkom.
Homer „Odyseja"
Odyseja, druga epopeja Homera, opowiada o losach Odyseusza, władcy Itaki, jednego z wojowników spod Troi, który po rozbiciu Mionu przez dziesięć lat wracał do domu i swoich najbliższych Homer nie poprzestał tylko na ukazaniu trudnego powrotu bohatera. Dużo miejsca poświęcił przedstawieniu rodziny Odysa i jej losów. Ukazał wierną żonę Penelopę, syna Telemacha i ojca Laertesa.
Penelopa stała się symbolem wierności i miłości małżeńskiej. Przez dwadzieścia lat czekała na powrót męża z wojny trojańskiej i wcale nie było jej łatwo. Od dnia jego wyjazdu nie potrafiła być szczęśliwa. Tęskniła za Odysem, często płakała nocami, przeżywała wątpliwości, czy mąż kiedykolwiek powróci.
Na domiar złego w domu przebywali natarczywi zalotnicy. Przekonani, że Odys nie żyje, ubiegali się o rękę i majątek Penelopy. Przebiegła i mądra królowa Itaki odwlekała jak mogła chwilę, w której musiałaby zostać żonąjednego z nich. Zwodziła ich tak długo, jak to było możliwe. Przyrzekła, że ponownie wyjdzie za mąż dopiero wówczas, gdy skończy tkanie całunu pośmiertnego dla swojego teścia Laertesa.
Po trzech latach jedna ze służących zdradziła Penelopę. Żona Odysa, nie wiedząc, co ma robić, za radl Ateny zgodziła się na poślubienie tego, kto wystrzeli strzałę z łuku Odyseusza tak, by przeszła przez ucha dwunastu toporów. Obiecała, że wówczas odejdzie ze zwycięzcą, . Penelopa po wielu latach oczekiwania na męża stała się OsObą podejrzliwą i nieufną. Kiedy wierna piastunka Eurykleja powiadomiła ją, że żebrak, który opowiadał o królu Itaki, zabił zalotników, jest Odysem, Penelopa nie uwierzyła. Nie uwierzyła też i wtedy, kiedy zobaczyła Odyseusza odmłodzonego przez Atenę, Dopiero gdy Odys opowiedział o tym, o czym wiedzieli tylko oni oboje, nabrała pewności, że jest jej mężem i
Z płaczem wprost ku niemu pobiegła, zarzuciła ramiona na szyję, całowała go w głowę ~...].
Penelopa była nie tylko wierną żoną, zawsze oóecną myślami przy Odysie, ale też czułą i doórą matką.
Cierpi i płacze, kiedy dowiaduje się o potajemnym wyjeździe Telemacha, przeżywa bardzo wiadomość o tym, że zalotnicy przygotowują na niego zamach. Kiedy ukochany syn powraca, wita go ze łzami i matczyną czułością.
Telemach również darzy swoją matkę głębokim uczuciem. Kocha ją i szanuje, wspiera w trudnych chwilach, gdy opiera się ona zalotnikom. Choć w tajemnicy przed Penelopą wyrusza w podróż, to jednak po powrocie chce ją jak najszybciej zobaczyć, by ulżyć jej cierpieniom.
Telemach, rozsądny i dojrzały młodzieniec, nie potraf pogodzić się z tym, co dzieje się podczas nieobecności ojca w Race. Drażnią go zalotnicy, boli go, że dom popada stopniowo w ruinę. Tęskni również za ojcem .
Rozważny Telemach układa wraz z ojcem plan zemsty na zalotnikach, a potem pomaga mu ich wymordować.
z długą nieobecnością Odysa, brakiem jakichkolwiek wieści o nim, nie mogli pogodzić się również jego rodzice. Ich cierpienie było tak wielkie, że co dzień modlili się o rychłą śmierć. Tak jak Penelopa rozpaczała po wyjeździe Telemacha, tak matka Odysa nie mogła ukoić niczym bólu po stracie syna:
Odys darzył swoich rodziców miłością i szacunkiem. Nic więc dziwnego, że po spotkaniu z żoną udał się na wieś, by przywitać się z ojcem, ciekawy, czy Laertes pozna go po tak długiej rozłące:
Kiedy zobaczył w sadzie złamanego starca, żartego smutkiem głębokim, rozpłakał się ze wzruszenia i bólu. Jakże przykro było patrzeć na cierpienia tej bliskiej mu osoby. Starzec nie od razu poznał syna. Minęło przecież dwadzieścia lat od jego wyjazdu, więc trudno mu było uwierzyć, że oto przed nim stoi ukochany Odys. Ileż czułości było w ich powitaniu! Laertes ramionami objąf drogiego syna, a omdlewającego przycisnąf do piersi niezłomny, boski Odys.
z historii, które powyżej zostały przedstawione, dosyć dużo dowiedzieliśmy się już o Odysie, kochającym mężu, ojcu i synu, którego powrotu z utęsknieniem wyczekiwali Penelopa, Telemach i Laertes.
Ten „wieczny wędrowiec" przez dziesięć lat, mimo licznych przeciwności losu, uparcie dążył do celu, do skalistej wyspy ojczystej Itaki.
Homer ukazał go jako wyśmienitego żeglarza, człowieka przebiegłego, cierpliwego, nieugiętego, niekiedy bezwzględnego (rozprawa z zalotnikami), ale również czułego, wrażliwego, o czym świadczyć mogel choćby powitania z rodziną.
W trakcie wędrówki tęsknił za żoną i synem; ani przez chwilę nie potrafił zapomnieć o rodzinnej Race. Nie umiała go nawet zatrzymać przy sobie piękna nimfa Kalipso, która więziła go przez siedem lat.
Stęskniony za powrotem i żoną, siedział u czcigodnej nimfy, arcyboskiej Kalipso. Trzymała go w głębokich pieczarach, chcąc go mieć za małżonka.
Warto na koniec zwrócić raz jeszcze uwagę na pokrewieństwo duchowe Odyseusza z jego rodziną, na łączące ich silnie więzy i głębokie uczucia, których nie zniszczyła dwudziestoletnia rozłąka i nie będzie w stanie zburzyć kolejne rozstanie. Penelopa umie się bowiem pogodzić z tym, że z woli bogów Odyseusz znów będzie musiał opuścić dom, by udać się w kolejną podróż.
Molier „Skąpiec”
Skapiec Moliera to komedia charakterów, która z całą ostrością piętnuje chciwość i skapstwo głównego bohatera, Harpagona. Utwór ten jest także dramatem rodzinnym, ukazującym życie i stopniowy rozkład siedemnastowiecznej rodziny mieszczańskiej. Prezentuje on sytuację dzieci, które muszel cierpieć pod rządami ojca-despoty, dla którego nie liczą się żadne wartości prócz skrzętnie gromadzonych pieniędzy. Kocha je ponad życie, więcej niż honor, cześć i cnotę niż swoich najbliższych. W domu Harpagona nie dostrzega się żadnych więzi rodzinnych, miłości, zaufania czy przywiązania. Ojciec bardziej niż rodzinę ceni swoją szkatułkę z pieniędzmi, po stracie której cierpi tak straszliwie jak po śmierci kogoś bliskiego:
Harpagona nie interesują ani uczucia Elizy, ani Kleanta. Nieraz odnosi się wrażenie, że dzieci nie tylko są mu obojętne, ale wręcz mu przeszkadzają.
Marianny, którą ma zamiar poślubić, mówi:
Od dzieci, uzależnionych od niego materialnie, wymaga całkowitego posłuszeństwa. Nie bierze pod uwagę, że sąjuż dorosłe i że same mogel podejmować decyzje o swoim życiu. Sam zadecydował o małżeństwie Elizy. Postanowił wydać ją za Anzelma, który nie ma więcej niż pięćdziesiąt lat i słynie ze swoich dostatków
Nie obchodzi go, że kandydat na męża jest za stary dla młodziutkiej córki i że ta nie chce go poślubić. Nie jest ważne ani dobro dziewczyny, ani jej zdanie. Decyduje fakt, że Anzelm nie żąda posagu, a więc Harpagon nie będzie musiał wydawać pieniędzy. Nie słucha więc próśb Elizy, gdyż, jak mówi: Taką sposobność trzeba w lot chwytać po prostu. Sprawa ta przedstawia dla mnie korzyść, której w innych warunkach nie mógłbym się spodziewać: godzi się ją wziąć bez posagu
Nawet groźba Elizy, że raczej się zabije, niż przyjmie takiego męża nie przekonuje Harpagona, który chłodno stwierdza: nie zabijesz się i przyjmiesz , i by uniknąć dalszych kłopotów, wbrew woli córki, wyznacza termin ślubu na wieczór.
Kiedy ojciec dowiaduje się, że Eliza kocha Walerego, z którym się potajemnie zaręczyła, nie chce nawet o tym słyszeć. I znowu, po raz kolejny, ujawnia swój zimny i obojętny stosunek do córki. Kiedy Eliza przypomina mu bez jego [Walerego] poświęcenia utraciłbyś mnie, ojcze, na zawsze. Tak, ojcze, to on wybawif mnie ze strasznego niebezpieczeratwa, które, jak wiesz, przebyłam niedawno; jemu to winien jesteś życie córki..., samolubny ojciec stwierdza oschle:
Harpagon nie lepiej odnosi się do Kleanta, któremu znalazł pewną wdowę, o której emu] właśnie mówiono dziś rano , podczas gdy sam ma zamiar ożenić się z młodziutką Marianną. Kiedy okazuje się, że syn darzy ją głębokim uczuciem, bez zażenowania, raz jeszcze potwierdzając swój despotyzm względem dzieci, Harpagon mówi:
Harpagon, który najchętniej nie dawałby pieniędzy na dom i który zmusza domowników do życia prawie w ubóstwie, nie interesuje się, co rubią dzieci i skąd Morą pieniądze na swoje utrzymanie. Nie razi go, że Kleant, by opędzić najpotrzebniejsze wydatki, gra w karty. Drażni go raczej to, że wygrywanych pieniędzy nie oszczędza.
Harpagon nie liczy się z uczuciami dzieci. One zaś od dawna świadome są tego, że muszel liczyć wyłącznie na siebie, same troszczą się o swój los. Łączą siły, aby przewalczyć ojcowską tyranię, okłamując go. Gotowe są nawet opuścić dom, wyzwolić się z przemocy, w jakiej nieznośne skapstwo więzi ~...] od tak dawna
Kleant i Eliza obawiają się ojca, odczuwają wobec niego niechęć i pogardę. Zdeterminowany Kleant chce zaciągnąć dług u lichwiarza i skłonny jest przyrzec mu rychłą śmierć ojca.
Kleant wreszcie kradnie ojcu szkatułkę, by szantażem zmusić go do zgody na małżeństwo z Marianną:
Chciwość i skapstwo Harpagona doprowadziły do tego, że nikt w jego domu nie był szczęśliwy. Molier, kreśląc portrety Harpagona i jego dzieci, piętnuje rodziny, w których zamiast miłości i ufności panują lęk i wieczne podejrzenia, w których nie ma szczęścia, uczciwości, cnoty, szczerych uczuć, gdyż wszystko zostało zdeterminowane przez pieniądz.
Julian Ursyn Niemcewicz „Powrót posla"
Powrót posła to komedia polityczna Juliana Ursyna Niemcewicza . W komedii znalazły się między innymi oddźwięk wszystkie kwestie, którymi zajmowali się posłowie w czasie obrad sejmu . My jednak zwrócimy uwagę nie na poglądy polityczne bohaterów, lecz na obraz rodziny, który dość wnikliwie zaprezentował komediopisarz.
Akcja utworu rozgrywa się w posiadłości średniozamożnej szlachty. Gospodarze, Podkomorzy i jego żona, są uosobieniem staropolskich cnót. Na przykładzie ich życia Niemcewicz przedstawia wzorową rodzinę. W ich domu panują harmonia i miłość. Są małżeństwem bardzo szczęśliwym,
Podkomorzy, zwolennik reform, patriota, jest wzorowym ojcem i mężem. Podkomorzyna także jest koóietą pełną cnót, bez reszty oddaną rodzinie.
Podkomorstwo są ludźmi światłymi, rozumieją konieczność przeprowadzenia licznych reform w państwie. Oboje narzekają na zgubne skutki cudzoziemszczyzny i błędnego wychowywania dzieci. Sami wyznają zasadę: dom zawsze ustępować powinien krajowi i według niej wychowali swoich synów, którym wpoili przede wszystkim miłość do ojczyzny i konieczność służenia jej. Nauczyli też swoje dzieci skromności, rozwagi, kierowania się w życiu sprawiedliwością i uczciwością.
Podkomorstwo według podobnych zasad wychowali też Teresę, córkę starosty Gadulskiego, którą zabrali do siebie po śmierci jej matki i pokochali jak własną córkę. Nauczyli ją skromności, szacunku dla starszych, posłuszeństwa.
Podkomorzy i Podkomorzyna cieszą się miłością i szacunkiem swoich dzieci i wychowanicy Teresy. Walery, młodzieniec uczciwy, uosobienie cnót patriotycznych i rodzinnych, przywiązany jest bardzo do swoich rodziców i wdzięczny, że wychowali go na człowieka prawego i dobrego obywatela.
W czasie przerwy w obradach sejmu Walery z radością wraca do domu, witany w bramie przez rodziców, co wywołuje zgorszenie starosty:
Podkomorzy i jego żona zostali bardzo ciepło potraktowani przez autora, który, dla kontrastu, zaprezentował drugie małżeństwo, Starostę Gadulskiego i Starościnę, rdżniących się we wszystkim od krewnych, u których goszczą.
Przedstawiając Gadulskich, Niemcewicz ośmiesza związki małżeńskie zawierane dla pieniędzy i posagu.
Starosta, , ożenił się ze Starościną dla jej pieniędzy, ona zaś została wydana za niego wbrew swojej woli. W małżeństwie ich nie ma miłości, szacunku i zrozumienia. Starościna, sentymentalna dama, , żyje wspomnieniami o przedwcześnie zmarłym Szambelanie, z . Nie kocha męża, który drażni ją swoją pospolitością oraz brakiem zrozumienia dla jej nastrojów:
Małżonkowie, zajmując się swoimi sprawami, zamknęli się we własnych światach i nic ich nie łączy. Zawsze narzeka
a Gadulskiego zajmują dyskusje polityczne, kłopoty ze zbiorami.
Starościna z byle powodu straszy męża rozwodem, marnotrawi jego majątek . Starosta z kolei znosi cierpliwie fanaberie żony, spełnia jej kaprysy, ale nie dlatego, że ją kocha, lecz by nie stracić pieniędzy, które wniosła w posagu.
Źródeł wyżej przedstawionych problemów Podkomorzy trafnie doszukuje się między innymi w złym wychowaniu kobiet:
Starosta jest człowiekiem wyjątkowo skąpym i chciwym. Nie zna uczuć rodzinnych. Nie tylko nie kocha żony, ale też nie żywi głębszych uczuć do córki Teresy, ktdrą po śmierci pierwszej żony oddał na wychowanie do krewnych. Choć się nią nie opiekował, to jednak chce decydować o jej losie. Nie Iicząc się z uczuciami dziewczyny, pragnie oddać jej rękę temu, kto zrzeknie się posagu.
Adam Mickiewicz - „Konrad Wallenrod "
Konrad Wallenrod, powieść poetycka Adama Mickiewicza, wydana to utwór, w którym poeta stworzył polską wersję makiawelizmu - koncepcję wallenrodyzmu, walki z wrogiem ojczyzny, opartej na podstępie i zdradzie.
Nie będziemy tu dokładnie streszczać dziejów bohatera, który został zmuszony do prowadzenia podstępnej walki z wrogiem. Skupimy uwagę tylko na historii małżeństwa Aldony i Konrada i motywie rodziny, który został zarysowany w tym utworze.
Dzieje Konrada i Aldony to historia małżeństwa z góry skazanego na porażkę, gdyż Konrad widział szczęście osobiste, także małżeńskie, tylko w wolnej ojczyźnie. Tymczasem Litwa żyła w ciągłym zagrożeniu ze strony Krzyżaków. Konrad znał doskonale potęgę Zakonu Krzyżackiego i miał świadomość, że Litwini, bezskutecznie broniący się przed atakami wroga, nigdy go nie zwyciężą w walce. Zdawał sobie sprawę, że tylko on może podstępem zadać Zakonowi decydujący cios i w ten sposób ocalić ojczyznę.
Patrząc na tragedię swojego narodu, Konrad nie mógł być szczęśliwy. Dobrowolnie więc wyrzekł się szczęścia, miłości, życia rodzinnego, spokoju sumienia. Pozostawił zrozpaczoną żonę i odszedł, by spełnić swoją misję:
Szczęścia w domu nie znalazł, bo go nie było w ojczyźnie.
Historia tragicznej miłości Aldony i Konrada to opowieść o typowo romantycznym uczuciu. Mickiewicz przedstawia po kolei rodzące się uczucie, krótkie chwile szczęścia rodzinnego, a później tragedię małżonków.
Walter Alf, po ucieczce z Zakonu, przybywa na dwór księcia litewskiego Kiejstuta, gdzie poznaje szczęśliwą, otoczoną miłością rodziców, młodą i piękną jak bóstwo Aldonę.
Walter rozbudził w dziewczynie marzenia i tęsknoty, nauczył ją wiary w Boga, spacerował z nią po ogrodzie, który w dolinie dla niej zasadził, aż wreszcie zrodziła się między nimi głęboka miłość i Konrad poślubił córkę Kiejstuta.
Aldonie i Konradowi nie dane było zaznać szczęścia rodzinnego. Oboje, oceniając swoje małżeństwo po latach, z perspektywy zniszczonego ludzkiego szczęścia , wspominają, że bardzo krótko byli szczęśliwi. . Konrad , wspominając tamte odległe czasy, mając świadomość krzywdy, jaką wyrządził młodziutkiej córce Kiejstuta, trafnie porównał siebie do żmii,
Po ślubie z Aldoną, kiedy wojska krzyżackie coraz częściej napadały na Litwę, Konrad, który dawniej zawsze był pełen pogody, w objęciach Aldony ~...] miewał pogodne czoło i lice spokojne / zawsze ją witaf uśmiechem (w. 67), bardzo się zmienił. Stał się ponury, małomówny, nie potrafił cieszyć się rodzinnym szczęściem. Wajdelota mówi o tym:
Rozdarty między dwie miłości - do ukochanej żony i do ojczyzny - wybrał Litwę. Aldona przeczuwała nieszczęście, , lecz wspólnie spędzony wieczór, w trakcie którego wspominali pierwsze spotkanie, przechadzki po dolinie, trochę ją uspokoiły.
Jednak przeczucia nie omyliły jej. Rano odkryła bowiem, że Konrad wraz z Wajdelotą potajemnie opuszczają zamek. Ostatnie spotkanie małżonków miało miejsce w dolinie, w tej samej, po której tyle razy szczęśliwi spacerowali. Konrad stara się wyjaśnić żonie swoje plany, tłumaczy, że musi poświęcić ich szczęście małżeńskie ratowaniu ojczyzny, błaga, by o nim zapomniała.
Od owego poranka małżonkowie przez wiele lat żyli z dala od siebie, nic o sobie nie wiedząc. Aldona, kochająca żona, opuszczona przez męża dla wyższych celów, wstapiła do klasztoru, tak jak postanowiła w dniu rozstania. Później przybyła do Malborka, gdzie kazała zamknąd się w wieży i wiodła żywot pustelnicy, mając nadzieję, że kiedyś spotka Konrada.
Dla Konrada te lata rozłąki były równie ciężkie. On także myślał o żonie:
Pragnienia Aldony spełniły się. Po latach małżonkowie znów się spotykają: Konrad co noc przychodzi pod wieżę i prowadzą długie rozmowy. Wspominają przeszłość, opłakując swoją miłość, tłumaczą swoje postępowanie, ale przede wszystkim cierpią. Konrad ma świadomość, że poświęcając życie zemście, zrujnował małżeństwo.
Historia małżonków ma finał tragiczny. Wprawdzie Konrad pokonał wreszcie wroga, , ale dla niego i Aldony nie ma już powrotu do dawnego życia, do doliny - symbolu Arkadii młodości i nie zmąconego niczym szczęścia. Ma tego świadomość Aldona, przed którą mąż, pełen nadziei, roztacza wizję szczęśliwego życia na Litwie. Zdaje sobie ona sprawę, że oboje zbyt bardzo się zmienili, że jedyne, co im pozostało, to zachowanie w pamięci swojego obrazu z młodości. Ponadto nie może już złamać przysięgi, którą złożyła Bogu, gdy postanowiła zamknąć się w wieży.
Historia małżonków kończy się tragicznie. Konrad popełnia samobójstwo, w tej samej chwili umiera Aldona. Małżonkowie, romantyczni kochankowie, spotkają się zapewne w niebie. Tym pocieszała Aldona męża w czasie ich ostatniego spotkania: Złączym się znowu - ale nie na ziemi
Zygmunt Krasiński „Nie-boska komedia"
Nie-Boska komedia Zygmunta Krasińskiego, , uważana jest za szczytowe osiągnięcie polskiej dramaturgii romantycznej. Dramat ten jest szczególny tak ze względu na formę, jak i na problemy, które Krasiński w ni podejmuje.
Ukazany tu został motyw rodziny, której zostały poświęcone dwie pierwsze części dramatu, często określane mianem „dramatu rodzinnego".
Głównym bohaterem dramatu jest hrabia Henryk (nazywany również w utworze Panem Młodym i Mężem), arystokrata i romantyczny poeta, który doprowadził do tragedii w swojej rodzinie, gdyż nie potrafił wywiązać się z obowiązków ojca i męża.
Hrabia Henryk jest romantycznym indywidualistą, poetą o wybujałej wyobraźni. Pomiędzy jego życiem a tym, co pisze, nie ma harmonii . Mąż żyje w świecie oderwanym od rzeczywistości, poetyzuje życie, marzy o idealnej kochance i romantycznej miłości łączącej dusze kochanków. Jest egoistą, który nie ukochał nikogo prócz siebie i myśli swoich.
I oto hrabia Henryk zstępuje do ziemskich ślubów. Jesteśmy najpierw świadkami jego ślubu z Marią, później wesela, a potem obserwujemy prozę dnia codziennego rodziny Męża: rodzi się dziecko, trwają przygotowania do chrztu. Henryk nie jest jednak szczęśliwy. Mimo iż złożył przysięgę w kościele [ , choć był przekonany, że poślubił kobietę, o której zawsze marzył, a w czasie wesela zachwycał się urodą Panny Młodej , to życie małżeńskie wydaje mu się przyziemne i prozaiczne. Poza tym dość szybko uświadamia sobie, że nie kocha Marii. Przeżywa też, jak typowy romantyk, stany depresji i melancholii.
Wreszcie mąż opuszcza Marię i nowo narodzonego syna i podąża za Dziewicą, tworem szatańskim, w której widzi ucieleśnienie romantycznej kochanki.
Kiedy rozpoznaje w niej marę piekielną i uświadamia sobie, że staf się igrzyskiem szatanów, tylko dzięki ingerencji Anioła Stróża może powrócić do domu. Jest już jednak za późno, by zacząć życie rodzinne według wskazówek Anioła Stróża . Maria bowiem umiera w szpitalu dla oółąkanych, a Orcio dar talentu okupił nadwrażliwością, ślepotą i krótkim życiem.
Mąż-poeta nie dostrzegł zalet Marii, która przysięgała mu wierność, była kochającą i troskliwą matką i żoną. Nie rozumiał, że sprawia jej cierpienie. Od czasu nawiedzenia przez Dziewicę unikał jej, na co Żona z bólem się skarżyła:
Maria miała świadomość, że nie jest uosobieniem romantycznej kochanki, o której marzył Mąż. Starała się jednak ze wszystkich sił być godną męża-poety. W chwili chrztu, blada i roztargniona, podeszła do syna i zaklinała go, by został poetą, co według niej zapewnić mu miało miłość ojca, a jej przebaczenie męża, który ją opuścił. . Hrabia Henryk nie potrafił dostrzec piękna moralnego rodziny. Poetyzując życie, doprowadził do tragedii swoich najbliższych.
Bolesław Prus „Kamizelka"
Nowela opowiada o najcenniejszych wartościach, którymi są więzy rodzinne i głęboka miłość łącząca małżonków. Prus mówi tu o miłości w sposób dotąd nie spotykany. Aby to zrozumieć, należy wrócić wspomnieniami do epoki poprzedzającej pozytywizm, do romantyzmu, którego twórcy gloryfikowali to uczucie. Bohaterowie romantyczni to nieszczęśliwi indywidualiści, których nie spełniona miłość do „boskiej kochanki" doprowadzała do szaleństwa lub samobójstwa. z pogardą odnosili się do małżeństwa ze zwykłą śmiertelniczką, gdyż - jak twierdzili niszczy ono istotę miłości, która jest nierozerwalnym związkiem dwóch dusz. . Prus natomiast zwraca uwagę na to, że miłość może łączyć zwykłych, przeciętnych ludzi ani ładnych, ani brzydkich, jak określa swoich bohaterów narrator.
Nowela przedstawia miłość małżeńską, o sile której nie świadczą wzniosłe deklaracje czy też gotowość do śmierci dla osoby ukochanej. Miłość, według Prusa, opiera się na głębokim szacunku, jakim darzą się małżonkowie, przywiązaniu, wzajemnej pomocy i troskliwości, wspieraniu się w trudnych chwilach. Narrator opowiada o przeciętnym małżeństwie, które wiodło zwykłe, spokojne życie. Byli to ludzie ubodzy, lecz choć nie stać ich było na wiele przyjemności, bardzo się kochali i czuli się szczęśliwi.
Nigdy nie mówili o miłości, lecz dawali jej wyraz we wzajemnej trosce o siebie.
Szczęście rodziny zakłóciła nagle choroba męża, który z dnia na dzień czuł się coraz gorzej, aż wreszcie musiał przestać pracować. Pani postarała się o dodatkowe zajęcie, by chory mógł wypoczywać i powracać do zdrowia.
Pani starała się pocieszać męża, dodawać mu otuchy, utwierdzać w przekonaniu, że niedługo wyzdrowieje:
Ale choroba czyniła postępy i oboje to pojęli. Mężczyzna zaczął gwałtownie, niemal z dnia na dzień tracić na wadze, w czym zorientował się, gdy wkładał kamizelkę, która stawała się coraz luźniejsza. Wtedy żona, w tajemnicy co dzień - skracała pasek, aby mężowi dodać otuchy. I udało jej się to. Ale i chory miał swój sekret. Widząc, że żona cierpi, postanowił ją uspokoić i co dzień przesuwał sprzączkę. Aż któregoś dnia zauważył, że nie potrzebuje już tego robić.
I tak oto zwyczajna, stara kamizelka stała się swoistym symbolem głębokiego uczucia łączącego tych dwoje ludzi, którzy w obliczu nieszczęścia uciekali się do drobnych oszustw, by oszczędzić ukochanej osobie bólu i dać jej nadzieję.
Eliza Orzeszkowa „Nad Niemnem"
Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej to powieść przedstawiająca rozległy obraz życia społeczeństwa polskiego na Litwie. Nad Niemnem to utwór o złożonej i bogatej problematyce. przyjrzymy się dziełu Orzeszkowej tylko jako powieści rodzinnej. Autorka przedstawia tu bowiem różne modele rodziny i zastanawia się, co tworzy szczęście rodzinne. Dokładnie opisuje stosunki panujące w domu. Wnikliwie analizuje przyczyny nieporozumień, konfliktów, oddalania się od siebie osób bliskich. Przedstawia też, w jak różny sposób bohaterowie rozumują swoją role jako małżonków, rodziców czy dzieci. Kreśli więc portrety matek i żon, ojców i mężów, często bardzo rdżniących się od siebie i inaczej pojmujących swoje obowiązki.
Kirłowa to wzorowa matka i żona. Emilia Korczyńska to przykład kobiety uchylającej się od obowiązków rodzinnych. Starzyńska obarcza opieką nad swoimi dziećmi inne osoby. Pani Andrzejowa poświęca wychowaniu syna wiele wysiłku i starań, mimo to nie osiąga sukcesu wychowawczego.
Orzeszkowa ukazuje też ojców i mężów rozmaicie traktujących swoje obowiązki: od poważnego i odpowiedzialnego Benedykta po Kirłę czy Zygmunta Korczyńskiego, którzy nie przejawiają zainteresowania swoimi rodzinami.
STARZYŃSKA to kobieta uczciwa i pracowita. Dumna jest z syna Janka i córki Antolki, kocha ich, jednak nigdy nie zajmowała się ich wychowaniem. Własne problemy uczuciowe były bowiem dla nie ważniejsze od dzieci.
W czasie żniw opowiada Justynie o swoich kolejnych małżeństwach i o miłości, bez której nie potraf żyć:
z inną rodziną spotykamy się w Olszynce.
MARIA KIRŁOWA jest przykładem wzorowej matki i żony, kobiety kochającej dom i rodzinę, której poświęciła życie.
Wbrew woli rodziców wyszła za mąż za znacznie uboższego Od niej Bolesława, człowieka nieodpowiedzialnego i lekkomyślnego, którego rodzina nie interesuje.
Innym razem usprawiedliwia postępowanie męża jeszcze inaczej:
Stefan Żeromski „Ludzie Bezdomni"
Tytuł powieści S. Żeromskiego przywodzi na myśl ludzi, którzy nie mają schronienia, dachu nad głową. W takim rozumieniu tego słowa bezdomnymi w utworze są biedacy obserwowani przez dr. Judyma w Paryżu, nędzarze zamieszkujący najbiedniejsze dzielnice Warszawy oraz trzydziestoletni starcy żyjący na Śląsku w budach
Bezdomności Żeromski nadaje też znaczenie metaforyczne i symboliczne. Bezdomność odczytać więc można jako poczucie samotności, obcości, wyeliminowania ze społeczeństwa. Bezdomni są ludzie, którzy zostali zmuszeni, czy to z przyczyn politycznych czy ekonomicznych, do opuszczenia domu ojczyzny
Jeszcze inny rodzaj bezdomności dotyka tych, którzy z różnych powodów nie posiadają własnej rodziny, skazani są niejako na samotność. Dom bowiem to symbol stabilizacji życiowej, miłości rodzinnej, ciepła, wreszcie miejsca dającego człowiekowi poczucie bezpieczeństwa. Do tego typu ludzi bezdomnych zaliczamy w powieści tych, którzy świadomie rezygnują z osobistego szczęścia i dostatniego życia, gdyż chcą zmienić podle urządzony świat (Judym), ale też i tych, którym z różnych przyczyn nie dane było cieszyć się urokami życia rodzinnego (Joasia).
Doktor Tomasz Judym wywodził się z ubogiej rodziny. Jego dom rodzinny to suterena w brudnym budynku nędznej dzielnicy Warszawy, a rodzice to wiecznie pijany ojciec i ciągle chora matka. Gdy został sierotą, wzięła go siebie ciotka, która była kobietą lekkich obyczajów i przyjmowała u siebie wielu mężczyzn. Cezary był u niej chłopcem na posyłki, spał w przedpokoju na sienniku, który mu wolno było rozłożyć dopiero po wyjściu wszystkich gości. Był bity przez ciotkę, służącą, a nawet stróża. Był poniewierany i samotny.
Trudny był pobyt Judyma w domu ciotki, ale to dzięki niej uczył się . W dzieciństwie Tomasz był skazany na poniewierkę i ciągłą niepewność losu, a w młodości na samotność. Jako młody lekarz nie umiał wejść do środowiska zawodowego w Warszawie, nie zdobył pacjentów w swoim prywatnym gabinecie. Podjął więc decyzję o wyjeździe do Cisów, by tam pracować jako lekarz w uzdrowisku.
Samotność wywarła niewątpliwie ogromny wpływ na jego osobowość i na późniejsze życie. Może dlatego Judym nie umiał stworzyć własnego domu?
Czyżby ciotka, ta ciemna osoba, która tak wiele mu w życiu dała, zabrała mu jeszcze więcej? Czyżby jej okropny dom zrazi go do wspólnego mieszkania z kobietą, do ciepła domowego ogniska?
Tomasz pokochałJoannę Podborską, dwudziestokilkuletnią, mądrą, wrażliwą, czułą na krzywdę innych kobietę.
Joasia, wcześnie osierocona, musiała opuścić rodzinny dworek Głogach. Silnie więc odczuwała brak rodzinnego ciepła, wciąż tęskniła za ukochanymi miejscami dzieciństwa jak za swoistą Arkadią - oazą bezpieczeństwa, spokoju i miłości rodzinnej.
Ta zawsze samotna kobieta marzyła o cieple rodzinnego ogniska, o własnym domu, ukochanym mężczyźnie. Kiedy Tomasz wyznał jej miłość, poczuła się uszczęśliwiona. Zapragnęła być z nim „na dobre i złe", we wszystkim mu pomagać. Nie bała się przy nim trudów życia, ciężkiej pracy, biedy.
Spotkanie Joasi Podborskiej dało Judymowi szansę na stworzenie własnego, wymarzonego domu, stabilizację, miłość. z początku więc snuł marzenia o ich wspólnej przyszłości. Szybko jednak zrozumiał, że nie ma prawa do własnego życia, że musi poświęcić je innym.
Doktor Tomasz czuł się odpowiedzialny za otaczającą go rzeczywistość, w pewien sposób identyfikował się z pokrzywdzonymi przez los, ubogimi ludźmi. Wierzył, że może im pomóc tylko wtedy, gdy zrezygnuje z własnego szczęścia. Uznał więc, że nie ma prawa do zakładania rodziny. Obawiał się bowiem, że małżeństwo zmieniłoby go w dorobkiewicza
Stefan Żeromski „Przedwiośnie"
Główny bohater Przedwiośnia Cezary Baryka, syn Seweryna, dzieciństwo i młodość spędził w Baku, gdzie jego ojciec pracował jako urzędnik. Chłopiec wychowywany był w dobrobycie. Prowadzeniem domu i wychowywaniem syna zajmowała się matka - pani Jadwiga. Otoczony opieką chłopiec spędzał beztroskie dzieciństwo w poczuciu bezpieczeństwa, w atmosferze rodzinnego ciepła.
Kiedy Cezary miał 14 lat, jego ojciec został powołany do carskiego wojska i wysłany na front I wojny światowej. Chłopak z początku odczuwał to jako czas absolutnej wolności, podczas gdy dla jego matki był to okres niezwykle trudny.
Gdy do Baku dociera rewolucja, Cezary jest nią początkowo zafascynowany. Z entuzjazmem bierze udział w manifestacjach i mityngach, podczas gdy matka boryka się z trudami codzienności. Zachłyśnięty wolnością i swoóodąjedynak nie dostrzega ogromnego poświęcenia matki. Dopiero po pewnym czasie przychodzi otrzeźwienie. Zaczyna dostrzegać nadludzki wysiłek matki, zauważa jej samotność, opuszczenie, tęsknotę za mężem.
Po śmierci matki Cezary mocno odczuwa brak rodziców, ciepła rodzinnego. Zaczyna się dla niego bardzo trudny okres. Po krwawych walkach zostaje zmuszony do pracy przy wywozie ciał. Tu niespodziewanie spotyka ojca, który jednak ponownie go opuszcza, tym razem za zawsze - umiera w czasie drogi do Polski. I znów Cezary zostaje sam.
Po przyjeździe do Polski Cezary Baryka własnego domu zbudować nie umiał. Pokochał Laurę Kościenieckw, kobietę z innej sfery, która wprawdzie darzyła go miłościw, ale miała narzeczonego i to z nim planowała wspólne życie. Cezary miał szansę na założenie rodziny z Karoliną Szarłatowiczdwnw, cioteczną siostrą przyjaciela Hipolita Wielosławskiego. Spotkał ją w Nawłoci, gdzie przebywał na zaproszenie Hipolita i został przyjęty niezwykle serdecznie. W domu tym pierwszy to raz od śmierci rodziców mial w sercu radość, rozkosz bytu, szczęście. Było mu dobrze z tymi obcymi ludźmi, jakby ich znal i kochal od niepamiętnych lat.
Karolina była młodą dziewczynw, która obdarzyła Cezarego pierwszą młodzieńczą miłością. Cezary rozkochał ją w sobie, flirtował z nią potajemnie, ale znajomość traktował lekko, bez przyszłości.
Niezwykle ciepło i pogodnie, a często z dużą dozą humoru, przedstawił Stefan Żeromski dwór w Nawłoci i jego mieszkańców. Zwyczaje tu panujące, ciągłe biesiady i beztroska domowników mogły podbić serce każdego gościa pozbawionego własnego domu. Rodzina spędzała czas beztrosko, właściwie nie mając żadnych obowiązków, a chyba jedynym było wspólne przebieranie jabłek, które też było znakomitą okazją do zabawy. Często urządzano bale, na których spotykało się całe towarzystwo z sąsiednich majątków.
Obecność Cezarego Baryki zakłóciła spokój tego domu. Rozkochał w sobie dwie młode dziewczyny, Karolinę Szarłatowiczdwną i Wandę Okszyńską. z pierwszą potajemnie flirtował, druga ich zazdrośnie podglądała. I wydarzyła się tragedia. Karolina została otruta, a podejrzana o spowodowanie tego Wanda opuściła Nawłoć. Cezary musiał również z Nawłoci wyjechać. Po przykrym incydencie z Laurą i jej narzeczonym utracił, jak mu się wydawało, miłość ukochanej kobiety i pojechał do Warszawy, aby kontynuować studia medyczne.
Po latach Cezary spotkał w Warszawie Laurę, która jego obarczyła winą za ich rozstanie.
Cezary nie uwierzył słową Laury. Czuł się oszukany i to ją winił za swoją samotność.
Molier "Świętoszek".
2. Julian Ursyn Niemcewicz "Powrót posła".
3. Bolesław Prus "Kamizelka".
4. Zygmunt Krasiński "Nie-Boska komedia".
5. Balzac "Ojciec Goriot".
6. Miron Białoszewski "Pamiętniki z Powstania Warszawskiego".
7. Tadeusz Różewicz "Kartoteka".
8. Witold Gombrowicz "Ferdydurke".
9. Gabriela Zapolska "Dzika kaczka"
Motyw domu i rodziny pojawia się w literaturze od najwcześniejszych wieków. Jest on bardzo bliski każdemu człowiekowi. W domu najczęściej zaznajemy opieki, życzliwości i miłości. W nim czujemy się dobrze i bezpiecznie. Jednak nie jest tak zawsze. Bardzo często dom to pobojowisko, miejsce rojące się od wzajemnych żalów, pretensji i złych humorów. Literatura przedstawia go zarówno z tej dobrej, jak i złej strony.
Idealny dom szlachecki przedstawił Julian Ursyn Niemcewicz w komedii „Powrót posła”. Autor ukazuje staropolski dwór pod Warszawą, pełen tradycji, w którym dwa pokolenia Polaków żyją w zgodzie i harmonii. \"Dom zawsze ustępować powinien krajowi\" - stwierdza Podkomorzy, jeden z głównych bohaterów dramatu. W tym właśnie duchu wychowuje on swoich synów, którzy pracują nie tylko we własnym gospodarstwie, ale i na rzecz kraju. Podkomorzy to człowiek honoru, umiejący zachować umiar w każdej dziedzinie życia, dbający o zachowanie ciągłości tradycji. Wraz ze swoja żona tworzą wzorowe małżeństwo oraz są idealnymi rodzicami. Podkomorzy, który wykształcił swe dzieci jest z nich bardzo dumny. Właściwa edukacja jest dla niego ważnym elementem wychowania. Ideałem kobiety jest dla Podkomorzego jego żona. Podkomorzyna to idealna żona i matka, kultywująca w swoim domu staroszlacheckie cnoty. Bardzo kocha swoje dzieci, ale nie jest zaborcza. Pragnie dla synów szczęścia, dlatego też w pełni aprobuje przyszłe małżeństwo Walerego z Teresą. Najwyżej ceni szczęście rodzinne oraz dobre obyczaje.
Podkomorostwo są kochającą się rodziną, w której każdy z jej członków pełni właściwą sobie funkcję. Przeciwieństwem jest rodzina Sarmaty, Starosty Gadulskiego, ożenionego z damą modną dla jej posagu (kilku wiosek). Między nim a jego żona nie ma prawdziwej miłości i zrozumienia. Starościna to kobieta chimeryczna i pretensjonalna. Nadmiernie dba o swoje zdrowie, wyolbrzymiając wszystkie dolegliwości. Lubująca się w wystawnym życiu, nie potrafi spełniać obowiązków żony i gospodyni. Zafascynowana cudzoziemszczyzną nie troszczy się o kultywowanie tradycji staropolskich.
Dom w komedii Niemcewicza pełni funkcje wychowawcze. Nie tylko zapewnia warunki materialne rodzinie, ale jest miejscem, w którym wychowuje się przyszłe pokolenie w tradycji i w duchu miłości do ojczyzny.
W tragifarsie Gabrieli Zapolskiej „Moralność pani Dulskiej” z okresu Młodej Polski, rodzina jest przedstawiona jako wielka tajemnica, o której nikt postronny nie może się nic dowiedzieć. Ten karykaturalny obraz rodziny cechuje kult pieniądza, charakterystyczny dla wielu mieszczańskich rodzin tego okresu. Główna bohaterka, Aniela Dulska, posiada podwójną osobowość: jedną dla obcych - kobiety godnej, która dba o swoją rodzinę, chodzi do kościoła, uznaje zasady moralne i prowadzi porządny dom. Zaś druga, to osobowość kobiety tyrana domowego, dla której najważniejszy w życiu jest pieniądz i zachowanie pozorów. Jest to kobieta skąpa, obłudna, chciwa. Mężowi wydziela cygara, córkom każe kurczyć się w tramwaju, by kupić tańszy bilet. Oszczędza na czym tylko może. Jest niemoralna, toleruje bowiem romans Zbyszka ze służącą, bo chce, aby syn siedział w domu. W jej domu nie ma miejsca na miłość, ludzką dobroć i życzliwość. Dwie córki, Mela i Hesia wychowują się w nienormalnych, niezdrowych warunkach. Hesia upodabnia się do matki, jest zepsuta, pogardza ojcem, siostrą, służącymi. Pragnie być dorosła, by chodzić do kawiarni, na tańce, imponuje jej styl życia Zbyszka. Dobra i wrażliwa Mela nie ma szans na przetrwanie w tym świecie. Jest bardzo delikatna, naiwna i zrównoważona. Współczuje Hance i pragnie jej pomóc. Zbyszkowi brakuje sił, by wyzwolić się od domu, jego atmosfery. Próbuje się buntować przeciwko tej atmosferze, lecz jego bunt wyraża się przede wszystkim w zaniedbywaniu pracy, spędzaniu nocy na zabawach, w kawiarniach. Pani domu jest zimna, wyrachowana, nie potrafi współczuć, co powoduje całkowitą degradację domu jako azylu bezpieczeństwa.
Nie jest to obraz szczęśliwej rodziny. Pieniądz i cywilizacja powodują, że więzi rodzinne stają się coraz słabsze.
Bardzo ciekawie przedstawiony jest motyw domu rodzinnego i rodziny w „Panu Tadeuszu” Adama Mickiewicza, poety romantycznego. Dwór w Soplicowie jest symbolem kraju, ostoją polskości, gdyż tradycje patriotyczne wskazują na miłość do ojczyzny. Autor zwraca też uwagę na staropolską gościnność. Sędzia przestrzega dawnych obyczajów; podczas uczty każdy zajmuje wyznaczone miejsce, wszyscy są dla siebie grzeczni i uprzejmi. Zgodnie z dawnymi obyczajami odbywają się polowania, grzybobrania, spotkania towarzyskie, posiłki. Bardzo przywiązany do wszystkich przejawów tradycji jest Wojski, a także Sędzia, który wygłasza nauki o grzeczności. W komnatach wiszą obrazy przedstawiające wydarzenia historyczne: Bitwa pod Racławicami, portret Kościuszki. Szlachta, ubrana w staropolskie kontusze, niesłychanie przywiązana do tego stroju - symbolu polskości, z ironią patrzyła na kosmopolityczną parę, zapatrzoną we wszystko, co francuskie lub włoskie: na Telimenę i Hrabiego. Patriotyzm szlachty został potwierdzony czynem. Gdy w Soplicowie pojawiło się wojsko Napoleona, wszyscy się radują. Koncert na cymbałach, jakim Jankiel wita wkraczających legionistów, to wielki, patriotyczny hymn, ilustrujący ostatnie lata dziejów narodu. Obrazy z kraju lat dziecinnych umieszczone w „Panu Tadeuszu” podtrzymywały na duchu emigrantów polskich, którzy musieli przebywać z dala od ojczyzny. Słowa epopei napisanej w Paryżu w 1834 r. przenosiły Mickiewicza „do tych łąk zielonych szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych”.
Dom w „Panu Tadeuszu” to dom szczęśliwej młodości Adama Mickiewicza. Jest to dom wyidealizowany. W nim wszystko było najlepsze. W domu na Litwie nie było nieszczęść. Tam stały mieszkaniec czuł się kimś ważnym, a gość zawsze był dobrze przyjmowany. Taki dom nadaje życiu sens, daje gwarancję przynależności i bezpieczeństwa.
Podobnie przedstawiony został dwór szlachecki w Korczynie w powieści Elizy Orzeszkowej „Nad Niemnem”. Jednak sytuacja materialna rodziny zamieszkującej go jest nieco inna. Po upadku powstania styczniowego w 1864 roku, w czasach wzmożonych represji, na rody szlacheckie nakładane były przez zaborców ogromne podatki. Dlatego Benedykt Korczyński pracował od świtu do nocy, chcąc utrzymać ziemię i dwór w swoich rękach, aby przekazać ją później synowi - Witoldowi. Benedykt prowadził ciągła walkę o utrzymanie ziemi w polskich rękach. Jest to postać głęboko tragiczna, gdyż codzienna walka o każdy grosz, każdy skrawek ziemi załamała w nim ideały, którym hołdował w przeszłości. Z amanta zmienił się w „niedźwiedzia”. Jest bardzo pracowity, solidny. Ubolewa nad faktem, że nie potrafi znaleźć wspólnego języka z żona Emilią. Pragnął, by była ona jego partnerką, przyjacielem, ale Emilia zamiast podporą stała się raczej balastem. Troszczy się ona wyłącznie o swoją osobę. Jest wygodna i leniwa. Córkę Leonię wychowuje na salonową lalkę. Nie podoba się to Benedyktowi, lecz nie umie on przekazać córce swoich wartości. Witold natomiast jest pełen najlepszych chęci naprawy świata. Bliskie są mu idee pracy organicznej, do której stara się przekonać ojca. Zafascynowany jest pozytywistycznymi ideałami pracy organicznej i pracy u podstaw.
Życie w Korczynie to już nie same zabawy i przyjemności jak w Soplicowie. Goście bywają tu znacznie rzadziej i jest ich znacznie mniej.
Rodzina przedstawiona w powieści „Chłopi” Władysława Reymonta to grupa ludzi walczących o kawałek ziemi. Każdy chce uszczknąć coś dla siebie, by samemu mieć jak najwięcej, a innym nie dać. Dzieci, gdy tylko rodzice zapiszą im swoją ziemię, wysyłają ich na żebry, wypominają każdy kęs jedzenia i zabierają miejsce do spania. Jest to rodzina, w której liczą się tylko jednostki zdolne do pracy. Takie pojęcie rodziny przypomina bardziej stado, w którym rządzi prawo silniejszego.
Innym typem rodziny nowoczesnej jest rodzina Młodziaków z „Ferdydurke” Witolda Gombrowicza. Joanna i Witold Młodziakowie ulegli modzie i nowoczesnemu, sportowemu stylu życia. Wypierają na drugi plan przejawy życia duchowego. Całe ich zachowanie jest sztuczne, podporządkowane przyjętej konwencji. Za wszelka cenę pragną być nowocześni. Boja się, aby nikt nie posądził ich o zacofanie. Jednak sprowokowani znalezieniem w sypialni córki dwóch adoratorów zrzucili maskę kultury i nowoczesności, wdając się z intruzami w bójkę. Córka Młodziaków, Zuta jest bezczelna i nowoczesna. Nikt nie zmusza jej do nauki i nie próbuje wychowywać, nie starają się wywierać żadnego wpływu na Zutę. Nie ma ona żadnych autorytetów nawet wśród rodziców. Nie szanuje ich, a wręcz narzuca im swój styl. W rodzinie tej nie ma miłości, wsparcia, poczucia bezpieczeństwa.
Motyw domu i rodziny można odnaleźć we wszystkich epokach literackich. Może właśnie dlatego, że rodzina stanowiła i stanowi podstawową komórkę, na której opiera się całe społeczeństwo. Dom zawsze powinien być przystanią, a różnice w przedstawieniu go w poszczególnych utworach wynikają z różnych założeń autorów, którzy chcieli przekazać różne prawdy na temat domu rodzinnego.