Analiza i interpretacja sonetu Mikołaja - Sępa Szarzyńskiego „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem i ciałem”

SONET IV „O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem i ciałem”

Utwór ma budowę dwudzielną. W pierwszej części mamy do czynienia ze zbiorowym pomiotem lirycznym, w drugiej zaś podmiot liryczny jawi się jako jednostka. „Ja” liryczne przemawia w imieniu pewnej zbiorowości, mówi o doświadczeniach ogólnych (walka z szatanem, uleganie złudnym przyjemnościom). Podmiot liryczny twierdzi, iż losem człowieka jest walka „bojowanie/byt nasz podniebny”. Oto człowiek, stworzony do walki nie tylko ze światem zewnętrznym, ale również z samym sobą. Jednocześnie jest w tej walce samotny. Jest to jednak przeznaczenie każdego człowieka, a walka prowadzi do rozdwojenia wewnętrznego na pierwiastek duchowy i pierwiastek materialny – tu szatański. O nieustannej wojnie wewnętrznej mówił święty Augustyn.

Podmiot liryczny w pierwszej strofie stwierdza, że pokój wewnętrzny jest szczęściem człowieka. Dwa pierwsze wyrazy tworzące równoważnik zdania („Pokój – szczęśliwość”) są jednocześnie aluzją do filozofii stoickiej, dla której osiągnięcie harmonii staje się ideałem możliwym do osiągnięcia. Cały sonet jest wyrazistą polemiką z renesansowym przekonaniem, iż człowiek jest istotą, która może zachować spokój. W wersie tym znajduje się także drugi równoważnik, zaczyna się od słowa „ale”. Jest to celowy błąd – anakolut.
Utwór jest rewizją stoicyzmu, podważeniem stoickich przekonań. Bliski jest trenom Jana Kochanowskiego, zwłaszcza IX,X, które stanowiły kontekst literacki dla tekstu Mikołaja Sępa-Szarznskiego.

Sonet IV Mikołaja Sępa Szarzyńskiego jest przykładem liryki wyznania, której charakter ujawnia się w drugiej strofie. Konstrukcja podmiotu lirycznego zakłada wzorzec sonetu, jego klasyczności. Pomiot liryczny ujawnia się już w pierwszej części utworu, refleksyjny charakter ujawnia się w tercynach. Zmiana sposobu wypowiedzenia zostaje zastąpiona przemianą podmiotu lirycznego z liczby mnogiej w liczbę pojedynczą z podmiotu zbiorowego na podmiot indywidualny. Dzięki przemianie tej, część refleksyjna staje się osobistym wyznaniem człowieka wierzącego, chrześcijanina, który jest świadomy swojej słabości, czuje się zagubiony, pozbawiony sił. Taki charakter wypowiedzi buduje potrójny epitet, pytania retoryczne : „Cóż będę czynił w tak straszliwym boju,/Wątły, niebaczny, rozdwojony w sobie?”, podkreślają rozdarcie podmiotu lirycznego, strach. Podmiot liryczny nadzieję i siły poszukuje w Bogu. Dwa wykrzyknienia są wołaniem do Boga z głębokości swojej niemocy (psalm 130: „Z głębokości wołam do Ciebie Boże”), pomiot liryczny woła o pomoc, gdyż podkreśla iż tylko z Bogiem może wygrać tę walkę wewnętrzną. Zwraca się w postaci apostrofy do swego Pana: „Królu powszechny, prawdziwy pokoju”. W apostrofie tej, niezwykle podniosłej, co podkreśla szyk przestawny, podmiot liryczny wyraża przekonanie, że wewnętrzny pokój może pochodzić tylko od Boga. Brak wojny wewnętrznej, harmonia z samym sobą, pogodzenie się z losem przypomina w deklaracji wobec Boga, „Tren XVI” i „Tren VII”, a nawet „Tren XIX”

Utwór Mikołaja Sępa Szarzyńskiego nawiązuje do Biblijnej Księgo Hioba, mówiącej o niezawinionym cierpieniu, gdyż sam człowiek jest bezbronny. Sonet nawiązuje także w swej wymowie do filozofii świętego Augustyna, który podkreślał nieustanną walkę wewnętrzną polegającą na ścieraniu się dwóch światów.

Utwór podejmuje tematykę religijną wynikającą z niepokoju człowieka, który nie może odnaleźć swego miejsca w świecie. Należy do poezji metafizycznej, jest charakterystyczny dla pierwszego okresu Baroku, wyraża niepokój przełomu dwóch epok. W poezji metafizycznej poetyka religijna była dominująca, wypływała z kontrreformacji po soborze trydenckim i wojen religijnych, które zdominowały XVII w. Zatem Mikołaj Sęp- Szarzyński, tworzący w renesansie, wykracza poza swoją epokę i uznawany jest za twórcę wczesnego baroku.