Orientacje na ziemiach Polski przed wybuchem I wojny światowej, traktat wersalski

Orientacja Prorosyjska – jej zwolennicy opowiadali się za udziałem Polski w przyszłym konflikcie na boku Rosji. Narodowa Demokracja (Roman Dmowski) – pasywiści.

Orientacja Proaustriacka - jej zwolennicy opowiadali się za sojuszem z Austrią w przyszłym konflikcie.
- lojalistyczna – bierne wsparcie Austrii w konflikcie w przyszłości przekształcenie monarchii dualistycznej w trialistyczny (konserwatyści galicyjscy).
- niepodległościowa – czynny udział w walkach prowadzonych przez Austrię, tworzenie Polskich oddziałów (Józef Piłsudzki).

Orientacja Rewolucyjna – jej zwolennicy przyszły konflikt chcieli przekształcić w rewolucję robotniczą; nie poruszali kwestii niepodległości, Socjal Demokracja Królestwa Polskiego i Litwy – SDKPiL.

Formacje PL walczące w działaniach wojennych:
1) I Kompania Kadrowa – J. Piłsudski 1914
2) Legiony Polskie – 1914
- J. Piłsudski – I Brygada
- gen. Haller – II Brygada (Karpacka, żelazna)
- gen. Szeptycki – III Brygada
Bitwy: Krzywopłoty 1914, Konary 1915, Łowczówek 1914, Jastków 1915
3) Legion Puławski (Rosja), bitwy: pod Nurcem, Iłżą
4) Legion Bajończyków – Błękitna armia gen. Hallera (Francja)

POW - tajna organizacja militarna utworzona w listopadzie 1914 z inicjatywy J. Piłsudskiego z połączenia Polskich Drużyn Strzeleckich i Związku Strzeleckiego w celu walki z rosyjskim okupantem. Pracami podczas internowania Piłsudskiego kierował Edward Rydz-Śmigły, linię zaś obozu piłsudczyków ustalać miał ściśle zakonspirowany Konwent Organizacji A, na którego czele stanął Jędrzej Moraczewski. Najsłynniejsze akcje POW: przejmowanie władzy w Galicji, rozbrajanie Niemców w Królestwie, udział w powstaniu wielkopolskim i obronie Lwowa 1919 (walczyło tam wtedy ok. 400 członków POW).

Sprawa polska na arenie międzynarodowej
- 5.09.1916 dwaj cesarze wydali akt by z ziem polskich utworzyć państwo samodzielne z dziedziczną monarchią i konstytucyjnym ustrojem oraz własną armią, zależne od państw centralnych,
- ogłoszenie przez prezydenta Thomasa Wodsona Wilsona orędzia zwanego 14 pkt. które mówiło o utworzeniu państwa polskiego zamieszkiwanego przez ludność Polską. W którym będzie zapewniony dostęp do morza i niezawisłość gospodarcza i polityczna co zaargumentowane miało być przez umowy międzynar. (8.01.1918).

Traktat wersalski - najważniejszy z zawartych 1919–20 traktatów kończących I wojnę świat., podpisany 28 VI 1919 przez zwycięskie państwa ententy i pokonane Niemcy, wszedł w życie 10 I 1920; wersalski traktat pokojowy ustalał nową strukturę terytorialną i polit. Europy (tzw. system wersalski).