Sejm i Senat

W poniższej pracy zajmę się opisaniem Sejmu i Senatu, jako organów ustawodawczych. Zacznę jednak od krótkiego wstępu. Parlamentaryzm w Polsce ma tradycje sięgające schyłku średniowiecza (II poł.XV w.). Wtedy zawiązał się pierwszy polski sejm i powstał ustrój nazwany później demokracją szlachecką, fenomen na skalę ogólnoeuropejską.

Rzeczpospolita szlachecka była tym z niewielu krajów, w których monarcha musiał liczyć się z opinią większości stanu szlacheckiego w sprawach takich, jak: podatki, wojna i pokój, prawa obywatelskie. W XVI stuleciu ustrój Rzeczpospolitej stanowił niedościgniony wzór poszanowania praw jednostki i ograniczenia władzy suwerena.

System parlamentarny w dawnej Rzeczpospolitej, przez pewien czas sparaliżowany instytucja liberum veto, był jednak na tyle trwały, że pozwolił polskim patriotom uchwalić pierwszą na kontynencie europejskim, nowożytną ustawę zasadniczą – konstytucję określającą całość ustroju państwa oraz prawa i obowiązki obywateli. Była to Konstytucja 3 Maja, uchwalona przez Sejm Wielki w roku 1791, która nigdy nie weszła w życie.

Po 1989 roku polski parlamentaryzm, podobnie jak system polityczny i partyjny pluralizm, powrócił do demokratycznych standardów, które utracił po II wojnie światowej w wyniku dominacji ideologii komunistycznej i Związku Radzieckiego w Europie Środkowo- Wschodniej. Stało się tak dzięki przeprowadzeniu w roku 1990 wolnych wyborów prezydenckich, wolnych wyborów do Sejmu i Senatu w roku 1991 oraz zmian konstytucyjnych przywracających Polsce demokratyczną ordynację wyborczą.

Obecnie parlament w Polsce składa się z dwóch ciał ustawodawczych. Pierwszym jest Sejm – izba niższa, a drugim Senat – izba wyższa. W Sejmie zasiada 460 posłów, a w Senacie 100 senatorów. Podczas głosowania w parlamencie ani posłowie, ani senatorowie nie są związani jakimikolwiek instrukcjami swoich wyborców, ale mają konstytucyjny obowiązek kierować się dobrem całej Rzeczpospolitej.

Zajmę się teraz omówieniem pierwszego z organów, czyli Sejmu. Jest to organ przedstawicielski, gdyż pochodzi z bezpośrednich wyborów. Reprezentuje – podobnie jak Prezydent i Senat – suwerenne prawa narodu, przekazane mu przez akt wyboru. Wybory do Sejmu odbywają się łącznie z wyborami do Senatu i zarządza ich przeprowadzenie Prezydent. Ważność wyborów jest zarządzana przez Sąd Najwyższy.

Sejm ze względu na zakres swoich kompetencji jest głównym ośrodkiem procesu tworzenia prawa. Wybierany jest co 4 lata i jego kadencja rozpoczyna się w dniu, w którym odbywa się jego pierwsze posiedzenie. Zwołuje je Prezydent w ciągu miesiąca od wybrania nowego Sejmu. Sejm może jednak skrócić swoją kadencję na mocy własnej uchwały podjętej kwalifikowaną większością 2/3głosów ustawowej liczby posłów. Także Prezydent może skrócić jego kadencję w sporadycznych, określonych przypadkach.

Sejm tworzą posłowie. Posłem może zostać każdy polski obywatel, który cieszy się pełnią praw publicznych i w dniu przeprowadzania wyborów ma ukończone 21 lat. Wybierani są w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich, w głosowaniu tajnym. Każdy poseł posiada dwa przywileje: nietykalność i immunitet. Nietykalność polega na tym, że nie może on zostać zatrzymany ani aresztowany bez wyraźnej zgody Sejmu. Wyjątkiem jest przyłapanie posła na „gorącym uczynku”. Z kolei immunitet polega na tym, że przeciwko posłowi nie można wszcząć postępowania karnego i go prowadzić, oczywiście bez zgody Sejmu. Immunitet nie uchyla jednak całkowicie karności, ale stanowi czasową przeszkodę wykonania postępowania karnego. Istnieją jednak takie przypadki, w których Sejm może uchylić immunitetu poselskiego i nietykalności, jeśli zachodzi taka konieczność. Obowiązkiem każdego posła jest uczestnictwo w plenarnych posiedzeniach Sejmu, które zazwyczaj są jawne. Chyba, że dobro państwa wymaga tajności wyborów, wówczas posiedzenia są tajne. Uchwalenie ustawy wymaga większości głosów. Do jednego z najważniejszych zadań Sejmu należy uchwalanie budżetu państwa. Sejm decyduje w praktyce o dochodach i wydatkach państwa, mając tym samym wpływ nie tylko na kondycję polskiej gospodarki, bezpieczeństwo państwa, lecz również na codzienne życie wielu polskich obywateli. Projekt budżetu musi zostać przedstawiony przez Rząd Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego.

Bardzo ciekawym zagadnieniem jest to, że posłom na terenie Sejmu przysługuje prawo do tworzenia organizacji poselskich. Są to tzw. kluby parlamentarne. Tworzone są według przynależności do określonej partii politycznej. Klub taki ma za zadanie opracowanie sposobu realizacji postulatów swojej partii w parlamencie.

Sejm tworzy też organy wewnętrzne, które wykonują określone zadania, przygotowują materiały na obrady itp. W pierwszej kolejności wybiera Marszałka. Inne organy to: Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów, Komisje Sejmowe. Marszałek jako główny przedstawiciel Sejmu kieruje jego pracami, reprezentuje go i przewodniczy zebraniom plenarnym. W szczególności nadaje też odpowiedni bieg inicjatywom ustawodawczym, kieruje Prezydium. Dzięki swej pozycji zapewnia spokój i dyscyplinę na obradach, ma też prawo mianowania i odwoływania pracowników kancelarii Sejmu. Następnym organem wewnętrznym jest Prezydium Sejmu. Składa się ono z Marszałka i Wicemarszałków, wybieranych spośród posłów. Prezydium zwołuje posiedzenia Sejmu, ustala plany prac Sejmu i porządek jego obrad, pomaga w utrzymaniu kontaktu z Senatem oraz udziela posłom pomocy. Innym organem jest też Konwent Seniorów. Ten składa się z kolei z Marszałka, Wicemarszałków i przewodniczących klubów poselskich. Jest to organ doradczy Prezydium. Obradom Konwentu przewodniczy Marszałek Sejmu. Ostatni z organów wewnętrznych to Komisje Sejmowe. Do ich zadań należy między innymi rozpatrywanie projektów ustaw, wysłuchiwanie sprawozdań i informacji kierowników resortów, urzędów oraz instytucji, przeprowadzanie analizy działalności poszczególnych działów administracji państwowej, rozpatrywanie spraw związanych z wprowadzaniem w życie i wykonywaniem ustaw i uchwał Sejmu. Są one powoływane przez Sejm na początku kadencji. W ich skład wchodzą posłowie. Komisje możemy podzielić na stałe i nadzwyczajne. Pierwsze są organami pomocniczymi Sejmu i powoływane są głównie dla poszczególnych dziedzin samorządu państwowego. Korzystają one z pomocy powoływanych ekspertów z różnych dziedzin wiedzy. Z kolei nadzwyczajne zajmują się badaniem określonych spraw. Niezależnie, jaki jest rodzaj komisji to każda wybiera swoje Prezydium, które nią kieruje.

W Sejmie i Senacie RP funkcjonują stałe komisje odpowiednio nazywane sejmowymi lub senackimi, takie jak np.: Komisja Administracji i Spraw Wewnętrznych, Komisja do Spraw Kontroli Państwowej, Komisja do Spraw Służb Specjalnych, Komisja Finansów Publicznych, Komisja Obrony Narodowej, Komisja Skarbu Państwa, Komisja Spraw Zagranicznych, Komisja Zdrowia itp. W pracach Sejmu biorą też udział Sekretarze. Są wybierani na początku kadencji Sejmu i jest ich20. Spisują oni protokoły z posiedzeń Sejmu, prowadzą listy mówców oraz obliczają wyniki głosowania.

Drugą izbą parlamentu jest Senat. Jak już wcześniej wspomniałam w jego skład wchodzi 100 senatorów. Aby zostać senatorem należy mieć ukończone 30 lat. Tak samo jak posłowie, są oni wybierani w wyborach powszechnych, bezpośrednich i tajnych. I wybory te odbywają się w tym samym czasie, co wybory do Sejmu. Senatorowie, podobnie jak posłowie, mogą tworzyć kluby parlamentarne.
Senat posiada duże uprawnienia w procesie legislacyjnym, ale nie ma tutaj decydującego głosu. Ma wpływ na treści uchwalanych ustaw, gdyż to właśnie do Senatu trafiają projekty ustaw, które opiniuje. Może on w ciągu miesiąca zgłosić Sejmowi propozycje dokonania w ustawie określonych zmian lub jej odrzucenia, może więc wyrazić sprzeciw częściowy lub generalny.
Senat wyraża swoje stanowisko w formie uchwały. Tryb pracy Senatu nad przedstawionymi mu ustawami i projektami innych aktów jest zbliżony do trybu pracy Sejmu. Senat także obraduje na posiedzeniach. Pracami Senatu kieruje Marszałek Senatu lub Wicemarszałkowie. Senat kończy swoją kadencję w tym samym czasie co Sejm.

Podsumowując można powiedzieć, że polski parlament pełni przede wszystkim funkcję prawodawczą, stanowiąc prawo obowiązujące wszystkich polskich obywateli. Ważna jest również funkcja kontrolna. Przejawia się ona m.in. przez uprawnienie do korzystania z votum nieufności, wpływ na skład Rady Ministrów czy powoływanie specjalnych komisji śledczych do badania konkretnych spraw. Ostatecznie parlament pełni też funkcję kreacyjną, mając prawo do mianowania najwyższych urzędników państwowych, takich jak: Rzecznik Praw Obywatelskich, prezes Najwyższej Izby Kontroli czy prezes Narodowego Banku Polskiego lub członkowie Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji. Ta funkcja przejawia się również poprzez uchwalanie votum zaufania członkom powoływanej przez Prezydenta Rady Ministrów. Tak najogólniej można przedstawić dwie izby naszego polskiego parlamentu.