Polskie ptaki terenów podmokłych i bagiennych

Grupa ptaków drapieżnych obejmuje ok. 280 gatunków. Przedstawicielami tej grupy są rybołowy, jastrzębie, orły, sokoły, a także sępy, które żywią się padliną. Wszystkie ptaki drapieżne mają zakrzywione dzioby i ostre pazury zwane szponami.


Cechy charakterystyczne ptaka drapieżnego:


• Skrzydła
Budowa skrzydeł ptaków drapieżnych związana jest ze sposobem lotu i polowania. Grupa ptaków szybująca w kominach powietrznych ma skrzydła szerokie i długie. Drapieżniki stosujące tzw. lot aktywny posiadają skrzydła smukłe: długie, wąsko i ostro zakończone. [Rys.1.]


• Szpony
Ptaki drapieżne atakują ofiarę nogami, chwytając ją ostrymi pazurami. Większość gatunków odnosi następnie zdobycz w ustronne miejsce, jedynie sokoły zjadają ją natychmiast. Pazury rybołowa, o okrągłym przekroju, ułatwiają mu chwytanie śliskich ryb. [Rys. 2.]






1. Orlik grubodzioby (Aquila clanga)
Spośród kilku gatunków orłów występujących w naszym kraju, orlik grubodzioby jest, obok orła przedniego (Aquila chrysaetos), jednym z najrzadszych i najbardziej tajemniczych. Wiedza o nim jest wciąż niepełna. Wynika to nie tylko z faktu, iż niezbyt licznie występuje, lecz także trudności odróżnienia go od najbliższego krewniaka – orlika krzykliwego (Aquila pomarina). Oba gatunki różnią się między sobą sylwetkami w locie i szczegółami ubarwienia, ale różnice te są tak niewielkie, że tylko znawcy ptaków potrafią prawidłowo rozpoznać oba gatunki. Orlik grubodzioby ma także specjalne wymagania środowiskowe. Gniazduje w dużych kompleksach leśnych, które sąsiadują z wilgotnymi łąkami i bagnami, gdzie wylatuje na łowy. Miejsc takich zachowało się w naszym kraju niewiele, a wśród nich wyróżniają się Bagna Biebrzańskie, w których rejonie mieści się 8-10 par, czyli niemal połowa krajowej populacji ocenianej na 20-30 par. Znacznie częściej spotyka się orlika krzykliwego, którego liczebność ocenia się na 1200-1300 par. Najłatwiej zobaczyć go na Mazurach, Podlasiu, Lubelszczyźnie, Lubelszczyźnie także w Bieszczadach i Beskidach, gdzie miejscami jest jeszcze ptakiem dość licznym. Natomiast w zachodniej części kraju jest bez porównania rzadszy i występuje w rozproszeniu.
Długość ciała o orlika grubodziobego mieści się w granicach 65-72 cm, a rozpiętość skrzydeł 155-182 cm. Ciężar ciała wynosi od 1,7 do 3,2 kg.
Orliki składają z gnieździe jedno lub dwa jaja, ale z reguły wychowują tylko jedno młode. Nawet gdy wyklują się dwa pisklęta, jedno z nich jest zawsze o kilka dni starsze i silniejsze, gdyż klują się w odstępie kilku dni. Przez pierwsze dwa tygodnie życia starsze z rodzeństwa jest agresywne w stosunku do młodego i stara się nie dopuścić go do pokarmu przynoszonego przez rodziców. Jeśli pokarmu jest pod dostatkiem, młodszy ma szansę przeżyć, w przeciwnym wypadku ginie.

2. Orzełek włochaty (Hieraaetus pennatus)
Długość ciała tego ptaka wynosi 45-53 cm, a rozpiętość skrzydeł 110-130 cm. Ciężar ciała to 0,7-1,2 kg.
Orzełek włochaty, chociaż zaledwie wielkości myszołowa (Buteo buteo), zaliczany jest do orłów i, podobnie jak one, ma opierzone nogi aż do palców. Mimo niewielkich rozmiarów to groźny łowca łączący w sobie cechy jastrzębia i orła. Potrafi schwytać ptaka nawet wielkości kury i ssaka o rozmiarach zbliżonych do królika. Z reguły zadowala się jednak mniejszą zdobyczą. Chwyta drobne ptaki śpiewające, za którymi sprawnie „nurkuje” w gęste listowie drzew, a na otwartych polach i łąkach pluje na gryzonie, spadając na nie znienacka. Zamieszkuje nizinne lasy liściaste i mieszane przerywanie polami i łąkami, jak również stoki górskie i doliny rzeczne wśród wzgórz. Orzełek włochaty jest gatunkiem południowym. Polska leży na północnym skraju zasięgu jego występowania i dlatego gniazduje on u nas wyjątkowo nielicznie, chociaż corocznie widuje się go w różnych regionach kraju. Niewątpliwie jest to jednak najrzadszy ptak drapieżny w Polsce i jego liczebność nie przekracza zapewne 5 par.
Orzełek wyróżnia się jeszcze jedną niezwykłą cechą. Poszczególne osobniki noszą albo jasne, albo ciemne ubarwienie. Można więc wyróżnić dwie odmiany tego gatunku ptaka. Jasne ptaki wyróżniają się białawym spodem ciała i są znacznie częściej spotykane niż osobniki jednolicie ciemnobrązowe. Odmiennie ubarwione orzełki mogą tworzyć za sobą pary, a ich potomstwo wcale nie ma ubarwienia pośredniego, lecz dziedziczy barwę upierzenia po jednym z rodziców. Zdarzają się między innymi u puszczyków (Strix aluco) i samic kukułek (Cumulus canorus), które mogą być szare lub rdzawe.

3. Błotniak łąkowy
Błotniaki, w przeciwieństwie do szybujących w powietrzu myszołowów, najczęściej wypatrują zdobyczy podczas niskiego, pozornie niepewnego lotu. Większość spośród występujących na świecie 13 gatunków żyje w środowiskach otwartych, zazwyczaj podmokłych. Błotniaki gniazdują na ziemi lub wśród roślinności bagiennej i składują stosunkowo dużo jaj.
Błotniaki łąkowe ważą od 0,3 do 0,4 kg. Długość ich ciała waha się pomiędzy 43 a 47 cm, a rozpiętość skrzydeł 105 – 120 cm.
Spośród trzech gatunków gnieżdżących się w naszym kraju, błotniak łąkowy, zwany też popielatym, jest najmniejszy i najdelikatniej zbudowany. Samiec o popielatym ubarwieniu różni się od błotniaka stawowego (Cirrus aeruginosus) i błotniaka zbożowego (Cirrus cyaneus) czarnymi pręgami na wierzchu i spodzie skrzydeł oraz rdzawymi smugami na bokach ciała i pręgami na brzegach ogona. Samica jest brązowa, ciemno kreskowana od spodu. Niewprawni obserwatorzy mają trudności z odróżnieniem jej od krewniaczek. Naturalnym środowiskiem błotniaka łąkowego są rozległe, otwarte doliny rzeczne, mokradła i torfowiska. Osuszanie takich terenów powoduj, że coraz bardziej brakuje mu odpowiednich miejsc do życia. W zachodniej Europie gatunek ten przystosował się miejscami do rozległych pól uprawnych i od kilku lat również w Polsce (szczególnie na Śląsku i Lubelszczyźnie) błotniaki odkryły, że pola trzepaku czy zboża mogą znakomicie zastępować naturalne środowiska. Pomimo to błotniak łąkowy jest u nas ciągle gatunkiem rzadkim, którego liczebność nie przekracza 400-500 par.
Jedną cech odróżniających błotniaki od innych ptaków drapieżnych są drobne pióra na głowie, wachlarzowato otaczające oczy i tworzące tzw. szlarę, podobnie jak u sów. Podobieństwo to nie jest przypadkowe, bo choć błotniaki nie są spokrewnione z sowami, to podobnie jak one podczas polowania posługują się głównie słuchem. Ptak lata wolno, niego chybotliwym lotem nisko nad ziemią i nasłuchuje jednocześnie bacznie się rozglądając. Słysząc najmniejszy szmer zawisa na chwilę trzepocząc skrzydłami i stara się zlokalizować zdobycz, a kiedy ją dojrzy – nurkuje robiąc nagły zwrot. Polowanie na przemykające w trawie gryzonie wymaga nie lada refleksu, podobnie jak schwytanie w locie ptaka, co mu się czasem udaje. Często zadowala się jajami i pisklętami wyjadanymi z gniazd drobnych ptaków.

5. Błotniak zbożowy (Cirrus cyaneus)
Błotniak zbożowy to gatunek o wyraźnym dymoformizmie płciowym; dorosły samiec ma szare upierzenie i jest wyraźnie mniejszy od brązowej samicy. Występuje na polach, mokradłach i wrzosowiskach. Długość ciała samicy to ok. 45 cm, a samicy 50 cm. Żywi się gryzoniami, małymi ptakami i owadami. Rozmnaża się składając do 6 jaj w gnieździe z gałązek i traw, zbudowanych zwykle w łanie zboża lub rzepaku. Pisklęta wykluwają się po ok. 30 dniach. Poza Europą występuje w Ameryce Południowej i Środkowej, Afryce północnej i Azji oraz jako ptak wędrowny. [Rys. 3.]

6. Sóweczka
Sóweczka to najmniejszy gatunek spośród sów występujących w naszym kraju. Jest zaledwie wielkości szpaka, choć jej duża głowa i sute upierzenie sprawiają, że wydaje się nieco większa. Ma nieduże, żółte, przenikliwe oczy osadzone blisko siebie, a wokół nich, niewielką szlarę z piór. Nadają one jej twarzy drapieżny i jakby złośliwy wygląd. I rzeczywiście, pomimo swych skromnych rozmiarów (ciało: 17 cm, rozpiętość skrzydeł: 35 cm), sóweczka jest wielkim drapieżnikiem. W przeciwieństwie do innych sów, przejawia jednakową aktywność dzień i w nocy, co wiąże się z jej sposobem odżywiania. Oprócz gryzoni poluje na drobne ptaki leśne: zięby, sikory, świstunki, muchołówki, ale potrafi pokonać nawet dzięcioła dużego, drozda śpiewaka czy grubodzioba, czyli ptaki swojej wielkości.
Choć sóweczka poluje w ciągu dnia, trzeba mieć dużo szczęścia, by ją zobaczyć. Jest ruchliwa i szybko lata, ale nie rzuca się w oczy i zwykle przesiaduje w ukryciu. Nie jest specjalnie płochliwa i, gdy zobaczy coś ciekawego nie ucieka, a wręcz przeciwnie – zbliża się, by lepiej się przyjrzeć. Wykonuje przy tym zabawne ukłony i kręci ogonem. Wiosną najłatwiej wykryć ją po zmierzchu, gdy rozpoczyna swój monotonny koncert złożony z wielokrotnie powtarzanego gwizdu, który można łatwo naśladować. Sóweczka, biorąc nasze pogwizdywanie za głos konkurent, nierzadko zbliża się na niewielką odległość i pozwala się obserwować, choć w ciemnościach zwykle możemy dostrzec jej drobną (20-80 g) sylwetkę. Skryty tryb życia powoduje, że uchodzi ona za ptaka rzadkiego naszym kraju, choć ornitolodzy przypuszczają, że występuje częściej, niż się wydaje.

7. Orzeł cesarski (Aquila heliaca)
Orzeł cesarski należy do rodziny jastrzębiowatych. Charakterystyczne cechy dla tej rodziny ptaków są długość ciała dochodzi do 1 m oraz polowanie: zdobycz uśmiercają za pomocą szponów, a następnie odnoszą w ustronne miejsce i tam dopiero dzielą. Największe gatunki potrafią schwytać ofiarę ważącą nawet ponad 3,5 kg, co stanowi połowę masy ciała.
Orzeł cesarski zamieszkuje lasy i tereny otwarte. Jest pokryty piórami aż do nasady palców. Długość ciała samicy dochodzi do ok. 75 cm; samiec jest mniejszy. Żywi się małymi i średniej wielkości ssaki, m. in. króliki i młode sarny, a także ptaki. Zajmują obszary od Azji Środkowej po południowo-wschodnią Europę, odrębny podgatunek gniazduje w Hiszpanii
[Rys. 4.]

8. Sokół wędrowny (Falco peregrinus)
Sokoły są szybko latającymi drapieżnikami, zdobywającymi pożywienie zazwyczaj w pościgu powietrznym. Wymierzywszy cios szponami, zabijają zdobycz, a następnie zawracają i chwytają opadającą już ku ziemi.
Sokół wędrowny pikując osiąga prędkość do 290 km/h (jest najszybszym zwierzęciem na ziemi). Zamieszkuje skaliste wybrzeża. Góry, lasy wśród jezior, miasta. Długość ciała wynosi od 40 cm u samca do 45 cm u samicy. W zależności od siedliska żywią się kurakami, kaczkami, siewkami i mewami. Występuje na wszystkich kontynentach, oprócz niektórych rejonów Ameryki Południowej, Afryki północnej, Azji i okolic podbiegunowych.
[Rys. 5.]