BUDOWA I CZYNNOŚCI UKŁADU WYDALNICZEGO
Układ wydalniczy człowieka składa się z nerek i dróg wyprowadzających mocz, czyli: moczowody, pęcherz moczowy i cewka moczowa. Układ wydalniczy powiązany jest rozwojowo i anatomicznie z układem rozrodczym, dlatego, niekiedy analizowane są wspólnie jako układ moczowo-płciowy.
NERKI – przypominają kształtem powiększone ziarna fasoli. Znajdują się po obu stronach kręgosłupa, za żołądkiem i wątrobą (lewa nerka jest nieco wyżej niż prawa). Z każdą nerką są związane 2 duże naczynia krwionośne: tętnica nerkowa oraz żyła nerkowa. Z każdej nerki prowadzi też pojedynczy moczowód. Do górnej powierzchni nerek przylegają gruczoły nadnerczowe. Na przekroju nerki widać bardzo silnie ukrwiony miąższ, zróżnicowany na jaśniejszą korę nerki oraz ciemniejszy rdzeń nerki. Rdzeń nerki współtworzą piramidy nerkowe, podstawami zwrócone do kory, natomiast wierzchołkami do wewnątrz. W wierzchołku każdej piramidy znajdują się ujścia przewodów wyprowadzających mocz przez kielichy nerkowe do lejkowatej miedniczki nerkowej. Z miedniczki mocz przepływa do moczowodu i dalej do pęcherza moczowego.
PĘCHERZ MOCZOWY jest pojedynczym narządem – zbiornikiem moczu o bardzo rozciągliwych ścianach. Z pęcherza moczowego mocz usuwany jest przez cewkę moczową na zewnątrz.
NEFRON – jest podstawową jednostką czynnościowo-strukturalną nerki. Zbudowany jest z torebki nefronu oraz długiego kanalika nerkowego. Ściany torebki nefronu zbudowane są z bardzo cienkiego nabłonka jednowarstwowego płaskiego o dużej ilości przepuszczalności dla wody, jonów i innych substancji drobno cząsteczkowych. Każda torebka nefronu otacza niewielkie skupienie naczyń włosowatych – kłębuszek naczyniowy. Razem tworzą one ciałko nerkowe.
KANALIK NERKOWY tworzony jest przez nabłonek jednowarstwowy sześcienny, którego komórki mają bardziej rozwiniętą zdolność do aktywnego transportowania jonów i są słabo przepuszczalne dla mocznika. W kanaliku nerkowym zwracają uwagę proste odcinki kanalika, tworzące tak zwaną pętlę nefronu. Składa się ona z dwóch ramion biegnących różnych kierunkach. Wszystkie odcinki kanalika nerkowego oplecione są drobnymi naczyniami krwionośnymi. Kanaliki nefronów uchodzą do przewodów zbiorczych.
POWSTAWANIE MOCZU JEST PROCESEM TRZYETAPOWYM
POWSTAWANIE MOCZU – krew dopływająca do kłębuszków naczyniowych, zanieczyszczona zbędnymi produktami przemiany materii, poddawana jest filtracji. Płyn, który wówczas powstaje – mocz pierwotny – ulega następnie obróbce polegającej na resorpcji (zwrotnemu wchłanianiu) oraz sekrecji (wydzielaniu) określonych substancji. Końcowym produktem jest mocz ostateczny usuwany drogami moczowymi na zewnątrz. Procesie filtracji wykorzystywany jest prosty mechanizm. Tętniczka doprowadzająca krew do kłębka naczyniowego jest nieco szersza niż tętniczka odprowadzająca. Można powiedzieć, że dopływająca krew „nie ma gdzie się wylać” i napiera na ściany naczyń włosowatych. Ściśle, w kłębuszku naczyniowym powstaje nadciśnienie hydrostatyczne, powodujące wyciskanie płynnych składników krwi do światła torebki nefronu (w naczyniach włosowatych pozostają natomiast wszystkie białka oraz krwinki). Powstający w torebce nefronu mocz pierwotny ma skład chemiczny podobny do osocza krwi. Z przepływające przez kanalik nerkowy moczu pierwotne resorbowana jest woda, niektóre jony (np. sodu, potasu), aminokwasy oraz glukoza. Szczególną rolę odgrywa długa pętla nefronu7 pozwalająca znacznie zwiększać stężenie moczu. Dodatkowo do światła kanalika nerkowego wydzielane są m.in. jony wodorowe, barwniki oraz niektóre leki przyjmowane w czasie choroby. Ponieważ sam mocznik nie ulega resorpcji, jego stężenie w moczu ostatecznym bardzo wyraźnie wzrasta. W ciągu minuty przez nerki przepływa około 1litr krwi (20%rzutu minutowego serca). Z tego 15% objętości ulega przefiltrowaniu do światła nefronu. Oznacza to, że przeciętnie w ciągu doby w nerkach powstaje ponad 200dm3 moczu pierwotnego. Pozwala to na kilkunasto krotne przefiltrowanie całej wody i soli mineralnych zawartych w naszym organizmie. Z kolei wydajność resorpcji przekracza 99% - dzięki temu przeciętnie w ciągu doby powstaje zaledwie 1,5-2 dm3 silnie stężonego moczu ostatecznego. Mocz powstaje w nerkach przez całą dobę. Proces ten podlega kontroli układu nerwowego, a przede wszystkim dokrewnego.
CUKROMOCZ I BIAŁKOMOCZ
W moczu zdrowego człowieka nie pojawia się glukoza, gdyż jest całkowicie resorbowana z kanalików nerkowych. Wydajność tego mechanizmu ma jednak pewne granice. Średnie stężenie glukozy we krwi nie może się podnieść powyżej poziomu 8,5-10 milimoli/dm3. Wartość tę nazywamy progiem nerkowym dla glukozy. Przekroczenie tego progu prowadzi do cukromoczu, co może być objawem cukrzycy. Niektóre choroby, np. zapalenie ciałek nerkowych oraz cięższe zatrucia, mogą powodować, że w moczu pojawi się białko (białkomocz). Badanie moczu może także wykazać żółtaczkę (zapalenie wątroby) albo ciąże.
CHOROBY NEREK I PĘCHERZA MOCZOWEGO
Infekcje wirusowe i bakteryjne są przyczynami stanów zapalnych nie tylko nerek, ale także pęcherza moczowego. Mogą one przejawiać się wzmożoną potrzebą fizjologiczną oddawania moczu, której nie należy opanowywać na siłę. Osoby często chorujące na zapalenie nerek i pęcherza moczowego powinny pamiętać, aby podczas choroby pić dużo niesłodzonych płynów. Wszyscy zaś powinni bezwzględnie stosować zasady higieny okolic genitalnych i odbytu. Niekiedy w nerkach lub rzadziej w pęcherzu moczowym powstają tzw. Kamienie nerkowe. Są to grudki zawierające między innymi szczawiany wapnia oraz fosforan wapnia. Rosnące kamienie moczowe mogą przemieszczać się do pęcherza moczowego, wywołując niezwykle bolesne ataki kamicy nerkowej. Kamienie nerkowe mogą w nim niekiedy osiągnąć rozmiary piłeczki tenisowej i wręcz blokować wypływ moczu z pęcherza moczowego. Kamienie można usuwać operacyjnie: mechanicznie za pomocą wprowadzonego przez cewkę moczową cystoskopu albo stosując wysokoenergetyczne ultradźwięki.
Moczówka prosta jest chorobą objawiającą się nadmiernym wydalaniem moczu. Powstaje ona przy niedoborze jednego z hormonów. Stany ostrej niewydolności nerek wymagają interwencji medycznej- konieczny może być przeszczep, na który niestety trzeba długo czekać. Często stosowana jest też sztuczna dializa pozaotrzewnowana, czyli pozaustrojowe oczyszczanie krwi w urządzeniu, zwanym sztuczną nerką.
