Województwo Lubelskie

Województwo Lubelskie


Powierzchnia: 25 114 km2 (8% terytorium Polski, 8 miejsce w kraju)
Gęstość zaludnienia: 89 osób/km2 (1999r.)
Odsetek ludności miejskiej: 46,4% (1997r.)
Przyrost naturalny: ogółem—0,1‰, w miastach: 1,4‰, na wsi: —1,4‰ (1999r.)
Ruch naturalny: urodzenia żywe 10,4‰, zgony 10,5‰.
Stopa bezrobocia rejestrowanego: 12,9% (1999r.)
Zatrudnienie:
Rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo, rybołówstwo, rybactwo 56,8%
Przemysł i budownictwo 15,6%
Usługi rynkowe 12,5%
Usługi nierynkowe 15,1%

Klimat na obszarze województwa lubelskiego cechuje się znacznym stopniem kontynentalizmu. Średnie roczne amplitudy temperatury powietrza należą do najwyższych w Polsce (22,5ºC, —23,5ºC), co wynika z występowania stosunkowo mroźnych zim i stosunkowo ciepłych lat. Roczna suma opadów należy do niskich w skali kraju i wynosi od ok. 500mm na pn. po ponad 600mm na pd.
Obszar ten leży w całości w dorzeczu Wisły i Bugu. Główną rzeką jest lewy dopływ Wisły—Wieprz.
Pn—zach. Część województwa leży na Nizinie Południowopodlaskiej—lekko falistej równinie z ostańcowymi pagórkami polodowcowymi. Ziemie pn.—wsch. Zajmuje Polesie—płaska równina, na której płytko zalegające wody gruntowe powodują występowanie bagien, torfowisk i jezior. Środk. i pd.—zach. Część województwa obejmuje rozczłonkowana wąwozami i dolinami rzek Wyżyna Zachodniowołyńska. Od pd. ogranicza je wyżynny wał Roztocza i szer. 15km, ciągnący się od okolic Kraśnika po Lwów. Występuje tu najwyższe wzniesienie województwa—Wapielnia (387 m n.p.m.). Tereny na pd. od Roztocza są częścią nisko położonej Kotliny Sandomierskiej.
Zróżnicowanie gleb na obszarze województwa lubelskiego uwarunkowane jest głównie jego cechami podłoża. Na pn. w obrębie Niziny podlaskiej występuje mozaika gleb brunatnych właściwych i bielicowych. Duże obszary, szczególnie na wsch., zajmują gleby bagienne, zabagnione. Środk. i pd. lessowa część obszaru województwa pokryta jest glebami płowymi i miejscami czarnoziemymi, na pd. zach., na utworach piaszczystych przeważają gleby bielicowe.
Podstawowym potencjalnym zbiorowiskiem roślin na obszarze województwa lubelskiego są grądy—głównie lasy lipowo—dębowo—grabowe.
Głównym surowcem mineralnym występującym na obszarze województwa lubelskiego jest węgiel kamienny. Bogate złoża tego surowca eksploatowane są na stosunkowo niedużą skalę w okolicy Bogdanki. Do surowców o mniejszym znaczeniu należą gaz ziemny (nie eksploatowany), fosforyty (wydobywane koło Annopola), sól kamienna, a także kamień budowlany, drogowy i kruszywo.
Lubelskie jest województwem rolniczo—przemysłowym. Użytki rolne zajmują ogółem 68,3% powierzchni województwa, w tym grunty orne 78,4%, łąki i pastwiska 19,6%, sady 2%. Lasy stanowią 22% całkowitej powierzchni województwa.
Na terenie województwa lubelskiego znajdują się liczne obszary chronione, w tym dwa parki narodowe—Roztoczański PN na Roztoczu Środkowym i Poleski PN na Równinie Łęcko—Włodawskiej. Ważniejsze parki krajobrazowe występują w pd. części województwa. Są to: Skierbieszowski PK, Szczebrzeszyński PK, PK Puszczy Solskiej i PK Lasy Janowskie, na pn. znajduje się jedynie PK Polaski Przełom Bugu.
Do najciekawszych obszarów turystycznych zalicza się powiat puławski (Puławy, Kazimierz Dolny i Nałęczów), tereny Roztocza, Równinę Łęczyńsko—Włodawską, oraz miasta Zamośc i Lublin. Z powodu niedostatecznej infrastruktury turystycznej walory województwa nie są w pełni wykorzystywane. Do terenów szczególnie interesujących i najczęściej odwiedzanych przez turystów należy obszar w trójkącie Puławy—Kazimierz Dolny—Nałęczów, gdzie utworzono Kazimierski park Krajobrazowy. Obszar ten przecina przełomowa dolina Wisły ze skalnymi zboczami, stromo opadającymi ku rzece. Procesy erozyjne, jakie zachodzą na terenie parku, wyżłobiły głębokie wąwozy lessowe (najgłębsze—do 30 m—40m—w okolicach Nałęczowa i Kazimierza Dolnego).
Centralnym punktem tego rejonu jest Kazimierz Dolny. Centrum miasta stanowi rynek z pięknymi kamienicami, z których dwie są szczególnie cenne. W rynku ponadto znajdują się częściowo drewniane domu z XVIIIw. i okazała, barokowa kamienica Gdańska z 1796r. Na rynku stoi również kościół parafialny. Pierwotnie gotycki, po pożarze w 1561r. odbudowany w stylu renesansowym. Wewnątrz m.in. organy z 1620r. (jedne z najstarszych w Polsce). Powyżej kościoła parafialnego widać ruiny XIVw. Są one dobrym punktem widokowym. Jeszcze wyżej stoi kamienna baszta, służąca dawniej jako latarnia wskazująca drogę statki płynącym Wisłą. Słynne spichlerze są usytuowane w pewnej odległości od siebie ale nad brzegiem Wisły. Wzniesione zostały w końcu XVI i na pocz. XVIIw. w stylu renesansowym, mają ozdobne szczyty i wysoki, strzeliste dachy.
Położony niedaleko Nałęczów jej jedynym uzdrowiskiem województwa. Leczone są tutaj choroby układu krążenia. Znajduje się tutaj m.in. osiem sanatoriów, dwa szpitale uzdrowiskowe, ponadto dom wczasów profilaktycznych, ośrodek odnowy biologicznej. Podstawowe zabiegi to kąpiele kwasowęglowe, kąpiele solankowe i kuracja wodami leczniczymi. Najcenniejszym zabytkiem jest pałac Małachowskich. W parku zdrojowym znajduje się pijalnia wód mineralnych z pięknym palmami wewnątrz i staw z wyspa na Bystrej.
Równie pięknym, lecz bardziej odludnym rejonem jest Roztocze. W krajobrazie roztoczańskim uwagę zwracają wapienne ostańce i wydmy. Rzeka Tanew tworzy piękne, niewysoki wodospady zw. tutaj „suwami”. Na terenie Roztocza znajduje się Roztoczański PN. Bogata jest fauna parku. Liczne jelenie, sarny, dziki, lisy., W 1982 r. utworzono tutaj ostoję konika polskiego. Jeden z rezerwatów „Piekiełko” koło Tomaszowa Lubelskiego chroni kamienny krąg sanktuarium pogańskiego.
Głównymi ośrodkami letniskowymi są:
Susiec—był największym ośrodkiem metalurgicznym i szklarskim ordynacji zamojskiej.
Krasnobród—do dziś przetrwał jedynie zarys rynku, gdyż cała drewniana zabudowa centrum została spalona w czasie walk w 1939r. Niedaleko stoi barokowy zespół klasztorny, który jest głównym sanktuarium maryjnym Zamojszczyzny.
Zwierzyniec—na wyspie sztucznie wykopanego stawu usytuowany jest barokowy kościół Na Wodzie. Naprzeciw znajduje się klasycystyczny zespół budynków ordynacji zamojskiej.
Niedaleko roztocza znajdują się duże kompleksy leśne:
Puszcza Solska—to jeden z największych kompleksów leśnych w Polsce. Tworzą go przeważnie bory sosnowe rosnące na piaskach polodowcowych o różnym stopniu wilgotności (od borów suchych na wydmach, poprzez bory świeże, wilgotne, bagienne, aż po torfowiska w obniżeniach terenu).
Lasy Janowskie—w drzewostanach przeważają gatunki iglaste, głównie sosna, rosnąca na mało żyznych siedliskach suchych i wilgotnych.
W zachodniej części Równiny utworzono Poleski PN—rozległością torfowisk i bagien (30% powierzchni parku) obszar ten ustępuje jedynie Bagnom Biebrzańskim. Szata roślinna przypomina miejscami tundrę i lasotundrę. Niektóre jeziora zarastają kożuchem płytkich roślin. Żyją tu m.in. żółw błotny, orlik krzykliwy, sowa błotna, żuraw, bocian czarny, cietrzew, łoś, wydra i wilk.
Największe skupiska obiektów zabytkowych znajdują się w Zamościu. Kolegiata i ratusz zostały wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Znajdujący się pośrodku miasta Rynek Wielki ma wymiary 100x100m. Otaczają go dwupiętrowe kamienice. W pn. pierzei rynku stoi imponujący ratusz z wieżą wys. 52m. Kolegiata, od 1992 katedra wzniesiona na końcu XVIw. została w latach 1824—26 przebudowana. Krypta pod katedrą, z grobami Zamojskich, jest udostępniona do zwiedzania. W dawnym pałacu Zamojskich, wzniesionym w latach 1581—86 obecnie mieści się sąd. Wczesnobarokowy budynek Akademii Zamojskiej, powstała na planie kwadratu. Obok kościół św. Katarzyny. Cennym zabytkiem jest bożnica. Jest to późnorenesansowy budynek. Wewnątrz zachowała się bogato rzeźbiona szafka ołtarzowa.
Stare miasto otaczają w większości zachowane do dziś fortyfikacje i bramy. Część z nich pochodzi z końca XVIw, m.in. Stara Brama Lubelska i Stara Brama Lwowska. Poza wałami miasta znajduje się Rotunda.
Stolicą województwa jest Lublin. Zamek Lubelski został wzniesiony w XIVw. przez Kazimierza Wielkiego. Najstarszym budynkiem na wzgórzu zamkowym jest baszta z połowy XIIIw. Najcenniejszym zabytkiem jest gotycka kaplica Świętej Trójcy z 2 poł. XVIw., z późnorenesansowym szczytem z 1 polowy XVIIw. w kwadratowej nawie i wielobocznie zamkniętym prezbiterium sklepienia krzyżowe. Wnętrze zdobią unikatowe freski.
Ze wzgórza zamkowego znakomicie widać Stare Miasto z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym. Rynek ma kształt nieregularnego czworoboku. Na środku stoi masywna bryła Starego Ratusza.
Najcenniejszym zabytkiem sakralnym Lublina jest kościół Dominikanów. Pierwotnie gotycki, przebudowany w stylu renesansowym i później barokowym. Panoramę miasta można oglądać z wieży Tryniatarskiej. Obok stoi archikatedra św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty (wzniesiona w stylu renesansowo—barokowym). Nieopodal katedry stoi staromiejska Brama Krakowska z przedbramieniem. Brama zachowała gotycki, XIV—wieczny zrąb murów mimo późniejszych przebudów.