Pamiętnik i opowieść to różne formy przywoływania przeszłości przez bohaterów literackich. Omów ich funkcje w wybranych 3-4 utworach.

Akcja utworów literackich rozgrywa się zazwyczaj w określonym miejscu i czasie. Jednak nie zawsze czytelnik jest w stanie zrozumieć sens i przyczyny wydarzeń, bez przytoczenia przez autora wcześniejszych sytuacji i zdarzeń zapisanych w pamięci bohaterów.

Sposobem przywoływania przeszłości jest umieszczenie w powieści pamiętnika lub opowieści, pisanej lub opowiadanej przez któregoś z bohaterów. Obie te formy różnią się od siebie.

Pamiętnik pisany jest regularnie, systematycznie, każdego dnia, lub co parę dni. Wydarzenia opisywane są na bieżąco, dzięki czemu są przedstawione bardzo dokładnie. Zawierają też dużą dawkę emocji, gdyż autor podczas pisania pamiętnika jest pod wpływem niedawnych zdarzeń.

Opowieść często nawiązuje do dawnych wydarzeń, ma własną fabułę, podaną ciekawie, aby zainteresować czytelnika lub słuchacza. W przeciwieństwie do pamiętnika, który najczęściej zawiera daty, w opowieści nie znamy tak dokładnego czasu. Akcja jest zwarta, opisana krótko i zwięźle.

Opowieść pełni ważną funkcję w powieści Williama Whartona p.t. „Ptasiek". Przyjaciel tytułowego Ptaśka, Al, opowiada o dawnych czasach, zastanawia się nad zaszłymi w nim zmianami. Ta opowieść pozwala czytelnikowi poznać charakter obu bohaterów, ich zachowania oraz pasje. Akcja książki toczy się, gdy Al i Ptasiek mają po dwadzieścia parę lat, a Ptasiek znajduje się w wojskowym szpitalu psychiatrycznym i udaje ptaka. Opowieści Ala przywołują ich dzieciństwo. Gdyby nie opisy młodych lat, książka byłaby niezrozumiała, nie znalibyśmy bohaterów tak dokładnie i nie bylibyśmy w stanie zrozumieć ich obecnego zachowania. Nie wiedzielibyśmy, że Ptasiek od młodych lat pasjonował się ptakami, ich lotem oraz sposobem w jaki żyją. Ta opowieść bardzo wzbogaca dzieło Whartona, powoduje, że czytelnik czuje się zżyty z bohaterami, ma wrażenie, że dobrze ich zna. Ta forma przywołania pamięci jest więc w tej książce bardzo ważna, powoduje, że czytelnik nie może się od niej oderwać.

Podobny efekt daje umieszczenie pamiętnika Rzeckiego w „Lalce" Bolesława Prusa. Pamiętnik Rzeckiego kontrastuje z precyzyjną narracją autora, który wszystko wie i rozumie, opisuje różnych bohaterów, konstruuje bieg wydarzeń, dostarcza czytelnikowi wyselekcjonowanej i uporządkowanej fabuły. Rzecki jest człowiekiem starym, trochę zdziwaczałym, o słabej pamięci. Swoje myśli przelewa na papier, ponieważ jako stary, niepoprawny romantyk nie potrafi porozumieć się z młodymi - pozytywistami. Forma pamiętnika w „Lalce" pozwala nam poznać poglądy Rzeckiego na temat wydarzeń opisanych przez autora. Wprowadza to możliwość „spojrzenia" na akcję z innej perspektywy, pozwala bardziej się w nią zagłębić - nie tylko „patrzeć" na dane wydarzenia, ale także poznać poglądy osoby, która uczestniczy w akcji. Rzecki w swoim pamiętniku ukazuje wydarzenia poprzedzające bezpośrednio akcję powieści (w tym młodość Wokulskiego). Pamiętnik subiekta uzupełnia treść powieści, wypełnia luki pozostawione przez narratora, ale także, jak pisze prof. Jan Zygmunt Jakubowski w książce „Literatura Polska - od średniowiecza do pozytywizmu", Prus zastosował formę pamiętnika, aby „treści polityczne (...) rozrzucone po całej powieści mogły ujść uwadze cenzora i faktycznie uszły, skomasowane zaś w jednym miejscu uniemożliwiłyby w ogóle jej ogłoszenie." Czyli Prus zastosował w „Lalce" formę pamiętnika, aby przekazać społeczeństwu swoje poglądy na temat obecnej sytuacji w kraju.

Innym dziełem literackim, w którym użyto formy przywołania pamięci (tym razem opowieści), jest „Konrad Wallenrod" - powieść poetycka Adama Mickiewicza. Podobnie jak w poprzednich opisanych przeze mnie książkach, autor posługuje się opowieścią, aby zaznajomić czytelnika z wydarzeniami, które rozgrywały się wcześniej, niż wydarzenia opisane w powieści. Akcja książki zaczyna się w przeddzień wyborów Wielkiego Mistrza Krzyżackiego. Zostaje nim Konrad Wallenrod. Jest on z pochodzenia Litwinem, który za namową swego przyjaciela Halbana przyłącza się do Krzyżaków, aby podstępem doprowadzić ich do klęski. O jego przeszłości dowiadujemy się z opowieści Wajdeloty - Halbana przebranego za litewskiego żebraka. Jest to kolejny przykład powieści (tym razem romantycznej), która nie zostałaby zrozumiana przez czytelnika, gdyby nie była przywołana pamięć jednego z bohaterów.

Wielu twórców używało form przywoływania pamięci przez bohaterów, niezależnie od tego, czy tworzyli w romantyzmie, pozytywizmie, czy też w czasach współczesnych. Formy te bardzo wzbogacają powieść, urozmaicają oraz czynią ją bardziej zrozumiałą. W życiu bardzo często, aby móc zrozumieć daną sytuację lub zdarzenie, musimy skorzystać z zasobów wiedzy zachowanych w pamięci. W literaturze jest tak samo. Autor powieści wprowadza nas w ważne dla jej zrozumienia wydarzenia, abyśmy mogli w pełni docenić i zrozumieć treść powieści.