Sprawa Polska w okresie napoleońskim

Umowne pojęcie "okres napoleoński" stosowane jest na oznaczenie okresu w historii Europy trwającego od 1794/97 do 1813/15 roku. Była to epoka bardzo krótka, ale wstrząsnęła ona podstawami politycznymi i społecznymi Europy. Dzięki zwycięstwom wojsk napoleońskich niektóre zdobycze rewolucji, głównie z zakresu prawa, upowszechniły się w całej Europie. Stąd też można stwierdzić, że Bonaparte z jednej strony zakończył rewolucję we Francji, ale z drugiej, rozpowszechnił jej dorobek. Objęcie władzy przez generała Napoleona Bonaparte było konsekwencją rozwoju wydarzeń historycznych. Okazał się on jedyną osobą, którą zmęczone społeczeństwo gotowe było obdarzyć zaufaniem. Kompromitacja rewolucyjnych elit otworzyła mu drogę do władzy. Jednocześnie był on produktem czasów rewolucji. Młody (obejmując władzę miał 30 lat), zdolny, ambitny, ale jednocześnie biedny i bez liczących się koneksji towarzyskich mógł ujawnić swoje talenty jedynie w czasach rewolucyjnych. Jak wielki był to talent i jaki miał on wpływ na sprawę polską, najbliższe lata miały dopiero pokazać.

Klęska powstania kościuszkowskiego, która pociągnęła za sobą trzeci rozbiór Polski, przypieczętowała upadek państwa. Przez 123 lata kraj znajdował się w niewoli. Zaczęto szukać sposobów, które pozwoliłyby odzyskać niepodległość. Pierwszą próbą było przybycie polskich emigrantów do Paryża w celu porozumienia się z Dyrektoriatem, aby ten, we wspólnych walkach, pomógł Polakom odzyskać utraconą wolność. Myślano o stworzeniu polskiego wojska na obczyźnie. Jednak ówczesne władze francuskie nie wyraziły na to zgody.

Kolejna szansa na zawiązanie polskich oddziałów powstała wraz z dojściem do władzy Napoleona Bonapartego. Stanął on na czele wojsk francuskich stacjonujących w północnych Włoszech (Lombardia), a w późniejszym czasie wyraził zgodę na utworzenie legionów pod dowództwem generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Zawarta została umowa z Republiką Lombardii, na mocy której oddziały polskie zobowiązane były pomagać jej w walce z Austriakami.

Przebywający w tym samym czasie we Włoszech Józef Wybicki ułożył pieśń patriotyczną "Jeszcze polska nie umarła, póki my żyjemy:, która w późniejszym okresie stała się hymnem narodowym.
W 1803 roku Legiony zostały rozwiązane. Część z nich Bonaparte wysłał aż do Ameryki Środkowej. Reszta legionistów służyła w armiach różnych krajów (głównie we Włoszech) lub tułała się prawie o żebraczym chlebie czekając lepszych czasów.

Lepsze czasy nadeszły dopiero w 1806 roku, gdy po klęsce Prus wojska napoleońskie zajęły Poznań i Warszawę. Traktat pokojowy w Tylży zawierał postanowienie o utworzeniu państwa zwanego Księstwem Warszawskim, które powstało z części ziem zaboru pruskiego. Ogromne znaczenie miało nadanie Księstwu Warszawskiemu konstytucji, której zasady ustrojowe były wzorowane głównie na napoleońskiej Francji. Jej uzupełnieniem był dekret grudniowy, gwarantujący silną władzę monarszą. Konstytucja Księstwa Warszawskiego wprowadziła także francuski kodeks cywilny (Kodeks Napoleona). Ustanawiała zasady równości wobec prawa oraz wolności osobistej.

Tak w skrócie przestawiają się wydarzenia, które ilustrują jak kształtowała się sprawa polska w okresie napoleońskim.

Rozbiory Polski były w historii Europy wydarzeniem bez precedensu: duże, liczące się państwo, o wielowiekowej historii i bogatej kulturze, przestało istnieć nie w wyniku wojny, lecz konsekwencji zaborczych planów rosnących w siłę sąsiadów. Fakt ten spowodował przewartościowanie europejskiego układu sił. Znacznie wzmocniła się pozycja Rosji i Prus. Trwały sojusz trzech zaborczych mocarstw zapowiadał nowy ład europejski, w 20 lat później wykrystalizowany na kongresie wiedeńskim w postaci Świętego Przymierza. Nowy układ sił politycznych pociągnął za sobą zasadnicze zmiany w życiu polskiego społeczeństwa. Przestały funkcjonować wytworzone przez stulecia więzi ekonomiczne łączące ziemie dawnej Rzeczypospolitej. Wszystkie stany społeczne podlegały odtąd prawom i zasadom obowiązującym w państwach zaborczych. Likwidacji uległy struktury polskiej państwowości: sejm, organy władzy wykonawczej i sądowniczej, wojsko, instytucje samorządu lokalnego. Przestały istnieć funkcje, stanowiska o wiążące się z nimi kariery polityczne. Zagrożone zostały polskie tradycje polityczne, odbudowane w nowym kształcie w okresie wielkich reform końca XVIII wieku. Zniszczony został ruch mieszczański, którego owocem było prawo o miastach, włączone do Konstytucji 3 Maja.

Zachodzące zmiany wyzwoliły wśród świadomych politycznie grup różnorodne postawy: najliczniejsza część pozostała bierna i wycofała się z życia publicznego. Stosunkowo niewielką grupę cechował lojalizm wobec zaborcy i służba, motywowana głównie doraźnymi korzyściami. Pojawiły się również postawy antyzaborcze, niezbyt powszechne, ale przybierające różne formy. Była to między innymi działalność podtrzymująca i kreująca polską kulturę i naukę – gromadzenie romantycznych, patriotycznych kolekcji pamiątek narodowych, patriotyczne przedstawienia teatru Bogusławskiego, działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Ważną rolę odgrywały także polskie biblioteki. Chlubą polskiego szkolnictwa stało się Liceum w Krzemieńcu, a przede wszystkim Uniwersytet Wileński. Rozpoczęto też działalność konspiracyjną, a polscy emigranci we Francji stworzyli tzw. Deputację oraz tzw. Agencję.

Deputacja Polska to organizacja emigracyjna, założona 22.VIII.1795 roku w Paryżu. Skupiała ona działaczy powstania kościuszkowskiego (m.in. D. Mniewski, G. Taszycki, F.K. Dmochowski, K. Prozor). Szybko radykalizująca się Deputacja Polska odrzucała Konstytucję 3 Maja, liczyła na rozwój konspiracji w kraju i dążyła do powstania zbrojnego z nadzieją na poparcie przez rewolucyjną Francję.
Agencja to przedstawicielstwo powstania kościuszkowskiego założone w 1794 roku w Paryżu przez Franciszka Barssa i Józefa Wybickiego. Po upadku powstania Agencja straciła rację istnienia. Jednak po opanowaniu Deputacji Polskiej przez działaczy radykalnych, przeciwstawiający się im działacze (F. Barss, J. Wybicki, K. Prozor) w lutym 1796 roku wznowili działalność Agencji, pod oficjalną nazwą — Polscy Uchodźcy, jako organizacji reprezentującej emigrację. Agencja nawiązywała do Konstytucji 3 Maja, przeciwstawiała się organizowaniu spisków w kraju. Współdziałała także w tworzeniu Legionów Dąbrowskiego, liczyła na pomoc dyplomatyczną i wojskową Francji w odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Pierwszą udaną próbę realizacji planów militarnych podjął generał Jan Henryk Dąbrowski. Należał do najwybitniejszych dowódców polskich. Po długoletniej służbie w wojsku saskim wstąpił w czasie Sejmu Wielkiego do armii polskiej. Zasłużył się on jako jeden z jej organizatorów, a w czasie powstania kościuszkowego wyróżnił się w walkach w obronie Warszawy i słynną wyprawą do Wielkopolski. Po upadku powstania liczył początkowo na konflikt Prus z pozostałymi zaborcami, gdy jednak okazało się to niemożliwe, związał swą nadzieję z Francją. Dąbrowski był przede wszystkim żołnierzem i sprawa odtworzenia armii była dlań najważniejsza. Dlatego przystał na propozycję Dyrektoriatu, by rokowania o utworzenie legionów polskich, głównie z jeńców wojennych, rekrutów galicyjskich, poprowadzić w Mediolanie z wodzem zwycięskiej armii francuskiej, generałem Napoleonem Bonaparte. Ze zdobytych na Austriakach terenów północnych Włoch Bonaparte utworzył niezależną od Francji Republikę Lombardzką. Przy tym państwie miały więc powstać legiony polskie.

9 stycznia 1797 roku podpisano konwencję o utworzeniu Legionów z Generalną Administracją Lombardii. Legiony przyjęły polską administrację wojskową. Zgodnie z założeniem, żołnierzy zaciągano w przeważającym stopniu z polskich jeńców wojennych i stąd było wśród nich wielu chłopów galicyjskich. Napływało także niemało ochotników z emigracji i kraju. Do lata 1797 roku pod sztandarami Legii było ponad 7 tys. wojska. Dąbrowski organizował dokształcanie oficerów, szeregowych nakazywał uczyć czytać i pisać. Morale polskich jednostek były wysokie, mimo iż żołnierz bywał źle płatny, a nieraz obdarty i bosy. Dla żołnierzy i oficerów służba w legionach była prawdziwą szkołą zarówno patriotyzmu jak i pojęć demokratycznych. Kościuszko zawsze czczony przez legionistów tak pisał do nich z Paryża: "Pomnijcie, obywatele, że jesteście związkiem siły zbrojnej narodu polskiego, że waszym jest przeznaczeniem zanieść dar wolności ojczyźnie i udział światła współziomkom".

Widok maszerujących oddziałów skłonił, w 1797 roku w Reggio nell\'Emilia we Włoszech, Józefa Wybickiego do ułożenia "Pieśni Legionów Polskich we Włoszech", rozpoczynającej się pierwotnie słowami "Jeszcze Polska nie umarła" pieśni, która jako wyznanie wiary w odzyskanie niepodległości od 1927 roku stała się polskim hymnem narodowym hymnem narodowym. Autorstwo melodii, utrzymanej w rytmie mazurka, nie jest ustalone. Od 1831 roku pełni on funkcje hymnu narodowego.

Najbliższa przyszłość przyniosła jednak legionistom gorzkie rozczarowanie. Legiony zostały użyte do tłumienia wystąpień zbrojnych ludu włoskiego walczącego o niezależność. Zostały tym razem zorganizowane na mocy układu z Republiką Cisalpińską (przekształcona Lombardzka).

W 1798 roku Francuzi posłużyli się Legionami, aby rozbić państwo papieskie i wypędzić Burbonów z Neapolu. Dowodzone przez generała Karola Kniaziewicza oddziały polskie odniosły w tej kampanii wiele sukcesów, opanowując m.in. niespodziewanym wypadem twierdzę Gaetę.

Po tych sukcesach nastąpiły ciężkie walki z wojskami austriackimi i rosyjskimi dowodzonymi przez Suworowa, które zaatakowały północne Włochy. Wojska francuskie, wraz z dzielnie walczącymi legionami, doznały krwawych klęsk szczególnie pod Magano i Trebbią. Podczas kapitulacji Mantui w 1799 roku dowódca francuski zgodził się na wydanie w ręce austriackie Polaków pochodzenia galicyjskiego. W ostatniej fazie walk w Genui zebrały się już tylko szczątki wojsk polskich, ok. tysiąca ludzi.

Dopiero zagrożona najazdem Francja zdecydowała się przejąć Legiony na własny żołd i zleciła Dąbrowskiemu odbudowę legionów włoskich, a Kniaziewiczowi utworzenie nowego Legionu Naddunajskiego. Wkrótce u boku Francuzów walczyło ok. 9 tyś. Polaków.

Legia Naddunajska walczyła na terenach Niemiec, w 1800 roku w bitwie pod Hohenlinden otworzyła drogę do Austrii.

Legiony Dąbrowskiego uczestniczyły w odzyskaniu północnych Włoch. Zawierając pokój w 1801 roku Napoleon nie krępował się wcale interesami polskimi, zostawiając Austrii wolną rękę w środkowej Europie i obiecując jej, jak również Rosji, niepopieranie wrogów wewnętrznych. Legiony miały przejść ponownie na służbę Republiki Cisapińskiej. Wywołało to rozłam wśród legionistów. Wielu poddało się wzorem Kniaziewicza do dymisji, inni myśleli o rozpaczliwych próbach przebicia się do Galicji. Niektórzy weszli w kontakt z tajnymi siłami włoskimi, w imię założeń rewolucyjnych przeciwko Napoleonowi. W tej sytuacji Bonaparte postanowił pozbyć się niewygodnego sojusznika. Część legionów wysłał w 1802 roku na San Domingo (Haiti), gdzie Francuzi nie mogli się uporać z walczącymi o wolność Murzynami. Żołnierz polski niechętnie walczył z tubylcami, uznając słuszność ich sprawy. Gdy w 1803 roku doszło do kapitulacji zwycięscy Murzyni traktowali Polaków lepiej niż Francuzów. Część z nich została i z tamtejszą ludnością założyła rodziny. Ostatecznie z 6 tys. wysłanych, powróciło ok. 300.

We Włoszech pozostało aż do utworzenia Księstwa Warszawskiego ok. 4 tys. legionistów na służbie Republiki Włoskiej. Walczyli oni w latach 1805-1806 z Austriakami pod Wenecją oraz z Anglikami w Kalabrii. Dopiero po zwycięstwach Napoleona nad Prusami 1807 r. część tych wojsk wróciła do kraju.

Czyn legionowy nie doprowadził do odrodzenia Polski. Mimo, iż zapisał się chlubną kartą, pozostawił rzesze zawiedzionych, gotowych zrezygnować z walki w obliczu wykorzystania ich idei wolnościowych przez inne mocarstwa dla własnych celów.

Jesienią 1806 roku Napoleon doszczętnie rozbił armię pruską pod Jeną i Auerstedt i wkroczył do Berlina. Napoleon starał się zjednać sobie Polaków, którymi chciał się posłużyć w walkach z nieprzyjaciółmi Francji. Nakazał wezwać do Berlina organizatorów legionów polskich we Włoszech – Józefa Wybickiego i generała Jana Henryka Dąbrowskiego. Zamiarem jego było wykorzystanie autorytetu, jakim cieszyli się wśród rodaków, w celu szybkiego stworzenia oddziałów na terenie wielkopolski. Nastąpiło to po przybyciu do Poznania w listopadzie 1806 roku. Napoleon, chcąc pozyskać Polaków do wojny z Rosją, 14 stycznia 1807 roku powołał w zajętej przez Francuzów Warszawie Komisję Rządzącą. Była ona organem władzy centralnej na wyzwolonych ziemiach polskich. Jej prezesem został Stanisław Małachowski. Wkrótce naczelnym wodzem mianowano księcia Józefa Poniatowskiego. Utworzono trzy legie pod dowództwem generałów: Józefa Poniatowskiego, Jana Henryka Dąbrowskiego i Józefa Zajączka. Łącznie liczyły one 30 tys. żołnierzy. W czerwcu wojska francuskie pokonały pod Frydlandem armię rosyjską. Miesiąc później (7 lipca) zawarto pokój w Tylży, narzucający Rosji blokadę kontynentalną. Na jego mocy Napoleon utworzył Księstwo Warszawskie. Terytorium Księstwa Warszawskiego składało się z ziem drugiego i trzeciego rozbioru pruskiego. Teren Księstwa obejmowało początkowo ok.104 tys. km¬2 powierzchni z ok. 2,6 mln mieszkańców, a po zwycięskiej wojnie przeciw Austrii obszar powiększono o ostatni zabór austriacki (z Krakowem i Lublinem) do 155 tys. km2 i 4,3 mln mieszkańców. Na jego czele stanął król saski – Fryderyk August Wettin.

22 lipca 1807 roku, po pokoju w Tylży i proklamowaniu Księstwa Warszawskiego, Napoleon nadał nowemu państwu konstytucję. Konstytucja Księstwa Warszawskiego była oparta na zasadach, które armia francuska przyniosła do wielu krajów Europy - równość wobec prawa i gwarancja własności prywatnej oraz wolności wyznania. Księstwo stało się monarchią konstytucyjną z dziedzicznym władcą.
Władzę ustawodawczą sprawował dwuizbowy sejm (z senatem i izbą poselską), który był pozbawiony inicjatywy ustawodawczej i zatwierdzał tylko projekty rządowe. Decydował także w sprawach monetarnych, podatków, prawa cywilnego i karnego. Senat, w którego skład wchodzili mianowani przez króla biskupi, wojewodowie, kasztelanowie (w sumie 18 senatorów), sprawował jedynie funkcje kontrolne. W skład izby poselskiej wchodziło 60 posłów szlacheckich wybieranych na sejmikach i 40 deputowanych wybieranych na zgromadzeniach gminnych.

Władza wykonawcza spoczywała w rękach księcia, powoływanych przez niego i przed nim odpowiedzialnych ministrów oraz Rady Stanu. W skład Rady wchodzili ministrowie i 6 radców stanu. Mieli oni kompetencje doradcze, opracowywali projekty ustaw, zajmowali się sądownictwem kasacyjnym i administracją.

Władza sądownicza należała do powszechnych, niezawisłych sądów. W sądownictwie nastąpiło oddzielenie sądownictwa karnego od cywilnego. Wprowadzono również tzw. Kodeks Napoleona. Realizował on w zakresie prawa cywilnego idee rewolucji z 1789 roku, uwzględniając wiele instytucji francuskiego prawa zwyczajowego i prawa rzymskiego. Oparty był na zasadzie wolności osobistej jednostki, formalnej równości obywateli wobec prawa, wolności własności prywatnej, swobody umów, świeckiego charakteru małżeństwa, ślubów cywilnych. Dopuszczał rozwody i poddawał sprawy małżeńskie sądownictwu powszechnemu. Był wielokrotnie nowelizowany i obowiązuje nadal we Francji. Kodeks Napoleona był wzorem dla kodyfikacji cywilnej w XIX wieku m.in. we Włoszech, Portugalii, Hiszpanii. Obowiązywał m.in. od 1808 roku w Księstwie Warszawskim i Królestwie Polskim. W 1825 wprowadzono w miejsce I księgi Kodeksu Napoleona (o osobach) Kodeks cywilny Królestwa Polskiego. Zmieniał on przepisy Kodeksu Napoleona przede wszystkim w zakresie prawa małżeńskiego osobowego.

W społeczeństwie Księstwa Warszawskiego przez cały czas dominowała orientacja profrancuska, wiążąca z Napoleonem I nadzieje na odbudowę niepodległej Rzeczypospolitej. Zniesiono przywileje stanowe i poddaństwo chłopów (wolność osobista bez nadania ziemi na własność). Część mieszczaństwa uzyskała prawa polityczne – zależne od cenzusu majątkowego. Utrzymano jednak znaczenie uprzywilejowania szlachty.

O sytuacji chłopów mówił dodatkowo dekret z 21 grudnia 1807 roku. Potwierdził on wolność osobistą chłopów, ale użytkowane przez nich gospodarstwa uznał za własność pańską. Pan uzyskał prawo usunięcia chłopa z gruntu po upływie roku od wydania dekretu. W rzeczywistości chłop stawał się czasowym dzierżawcą, a jeśli nie chciał utracić ziemi, musiał odrabiać pańszczyznę jako ekwiwalent za jej użytkowanie.

Kraj został podzielony według wzoru francuskiego na departamenty (poznańskie, kaliskie, bydgoskie, warszawskie, płockie, łomżyńskie; od 1809 roku także radomskie, krakowskie, lubelskie i siedleckie). Zorganizowano w szybkim tempie nowoczesny zarząd administracyjny, a także sprawnie działającą sieć sądów. Wiązało się to z zatrudnieniem dużej liczby nowych, fachowych urzędników. Pobierali oni pensje ze skarbu państwa. Była to nowa, biurokratyczna elita władzy, charakterystyczna dla nowoczesnego państwa burżuazyjnego.

Dla nich też stworzono w księstwie pierwszą szkołę kształcącą na potrzeby państwowe – Szkołę Prawną, od 1811 roku przekształconą w Szkołę Prawa i Administracji. Głównym promotorem tych zmian był minister sprawiedliwości Feliks Łubieński. W 1807 roku powołano Izbę Edukacyjną pod kierownictwem Stanisława Potockiego. Izba Edukacyjna stanowiła naczelny organ władzy oświatowej w Księstwie Warszawskim. Członkami byli m.in. Stanisław Staszic, Onufry Kopczyński i Samuel Bogumił Linde. Izba Edukacji Publicznej przyjęła zasadę ścisłego powiązania systemu szkolnego z administracją państwową. Dążyła do upowszechnienia szkolnictwa elementarnego. W 1808 roku wprowadziła obowiązek szkolny (po raz pierwszy na ziemiach polskich), nakładając zarazem na społeczności lokalne, miejskie i wiejskie, powinność tworzenia i utrzymywania szkół elementarnych — spowodowało to szybki wzrost liczby tych szkół w Księstwie Warszawskim, a następnie Królestwie Polskim. Na szczeblu szkolnictwa średniego powołała szkoły wydziałowe i podwydziałowe o kierunku realnym oraz szkoły departamentowe (gimnazja), z przewagą nauk ścisłych. Z inicjatywy Izby Edukacji Publicznej powstały w Warszawie szkoły wyższe: w 1808 roku Szkoła Prawa przekształcona w 1811 roku w Szkołę Prawa i Administracji, a w 1809 roku została założona Szkoła Lekarska. Od 1809 roku podlegał jej uniwersytet w Krakowie. Do prac nad podręcznikami Izba Edukacji Publicznej powołała w 1810 roku Towarzystwo Ksiąg Elementarnych, na którego czele stanął Samuel Bogumił Linde. Pod przewodnictwem Stanisława Staszica rozwijała się również działalność Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. W 1812 roku Izba Edukacji Publicznej przekształcona została w Dyrekcję Edukacji Narodowej.

Polityka zagraniczna i wojsko pozostały w gestii Napoleona. Udział wojsk Księstwa w wojnach napoleońskich i wiążąca się z tym konieczność przygotowania zaplecza armii i poboru rekruta prowadził do eksploatacji ekonomicznej zniszczonego kraju.

Trudna sytuacja gospodarcza Księstwa, tj. zmniejszenie eksportu zboża, spadek cen, zadłużenie skarbu (bajońska konwencja), wysokie koszty utrzymania armii — stały się bodźcem do intensyfikacji rolnictwa i prowadzenia protekcjonistycznej polityki w stosunku do przemysłu.

W styczniu 1813 roku Księstwo Warszawskie zostało zajęte przez wojska rosyjskie. W marcu car Aleksander I powołał Radę Najwyższą Tymczasową Księstwa Warszawskiego, a w 1815 roku zostało ono zlikwidowane decyzją kongresu wiedeńskiego (z 5/6 części terytorium utworzono Królestwo Polskie).

Okres napoleoński znacząco wpłynął na Polaków i sprawę polską. Ówczesna tragedia Polski polegała nie tylko na tym, że kraj został siłą rozdarty na trzy części i przestał istnieć jako niepodległe i suwerenne państwo. Tragedia tkwiła w tym, że Polacy byli podzieleni na społecznie i politycznie, a społeczeństwo polskie nie potrafiło się zespolić we wspólnym ruchu narodowowyzwoleńczym. Poparcie Napoleona Bonaparte dla sprawy polskiej rozbudziło nadzieje Polaków na uzyskanie niepodległości. Odrodził się duch walki i miłość do ojczyzny, tak głęboko skrywana w poprzednich latach. Powstanie polskich legionów świadczyło wobec całego świata, że Polacy nie zamierzali pogodzić się z gwałtem rozbiorów. Niemałe też było znaczenie legionistów jako szkoły dla późniejszej, zmodernizowanej armii polskiej. Doświadczenia w nich zdobyło ok. tysiąca oficerów. To właśnie legiony stanowiły znakomitą szkołę patriotyzmu dla młodych Polaków nie pamiętających przedrozbiorowej Rzeczypospolitej. Postawa legionisty wiernego do końca stanowiła wzorzec oddanego sprawie żołnierza. Fakt, że używano polskich odznak stopni oraz polskiego języka w komendach tylko potęgowało morale legionistów, a powstanie "Mazurka
Dąbrowskiego" jeszcze mocniej utwierdzało ich w przekonaniu, że poświęcali swe życie w słusznej sprawie.

Ogromne znaczenie miał także fakt powstania Księstwa Warszawskiego, jako zalążka Polski. Po wielu latach niewoli przełamany został stan likwidacji polskiej państwowości, a konstytucja Księstwa, Kodeks Napoleona oraz dekret grudniowy zapoczątkowały proces likwidacji stosunków feudalnych na ziemiach polskich. Choć instytucje napoleońskie nie dawały gwarancji samodzielności politycznej, to jednak fakt istnienia własnego państwa doprowadził do zaktywizowania społeczeństwa polskiego oraz znacznego wzrostu świadomości narodowej. Polacy swe dążenia niepodległościowe związali z orientacją profrancuską, stąd też w początkach XIX wieku na ziemiach polskich zapanował niezwykły kult Napoleona. Legenda ta — o genialnym żołnierzu i spadkobiercy rewolucji była rozpowszechniana przez romantyków i pozostała żywa do dziś. Epopeja napoleońska była tematem twórczości wielu artystów (m.in. P. Michałowskiego i W. Kossaka) i pisarzy (H. Balzac, H. Stendhal, V. Hugo, L.N. Tołstoj i in.). W literaturze polskiej, oprócz licznych utworów poetyckich z czasów Księstwa Warszawskiego, swój najdoskonalszy wyraz znalazła w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza i "Popiołach" Stefana Żeromskiego. Dzięki nim mit Napoleona Bonaparte o fenomenalnym wodzu walczącym o wolność uciskanych ludów i realizację rewolucyjnych zasad przetrwał wiele dziesiątków lat.