Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie w II Wojnie Światowej.

Polskie Siły Zbrojne (PSZ) na Zachodzie , były to formacje wojskowe tworzone przez polski rząd emigracyjny poza krajem dla konty-nuowania walki zbrojnej przeciw hitlerowskim Niemcom u boku koalicji państw alianckich. PSZ na Zach. składały się z: wojsk lądowych, marynarki wojennej i lotnictwa z własnym dowództwem na czele. W ciągu 6 lat wojny przez PSZ na Zach. przewinęło się ok. 300000 żołnierzy. Naczelnymi wodzami byli: gen. W. Sikorski (do 4 VII 1943), gen. K. Sosnkowski (lipiec 1943 — wrzesień 1944) i gen. T. Bór-Komorowski (październik 1944—45: faktycznie nie do-wodził). Organy dowodzenia: Sztab NW (6 oddziałów; szefowie sztabu: płk K. Kędzior, gen. T. Klimecki — do 4 VII 1943 i gen. S. Kopański — od 6 VIII 194.1), MSWojsk (przekształcone w 1942 w MON). Kierow-nictwo Marynarki Wojennej i Inspektorat (dowództwo) Polskich Sił Powietrznych. Ministrowie: gen. Sikorski, gen. M. Kukieł, szef kierownictwa marynarki wojennej — kontradmirał J. Świński. Inspektorzy (do-wódcy) Polskich Sił Powietrznych: gen. J. Zając, gen. Ujejski, gen. M. Iżycki, Instytucje centralne: Centralna Komisja Regulaminowa (CKR, Wojskowy Trybunał Orzekający (WTO), Wojskowy Instytut Techniczny (W1T), Wojskowy Instytut Geograficzny (WIG), Biuro Administracji Funduszem Obrony Narodowej (FON), Biuro dla Spraw Rodzin Wojskowych. Taką definicję możemy przeczytać w prawie każdej encyklopedii, Ja spróbuję rozwinąć ten temat.
Po mianowaniu naczelnym wodzem gen. Sosnkowskiego nastąpiła szeroka roz-budowa naczelnych organów wojskowych. Powołano do służby czynnej wielu oficerów będących dotychczas bez przydziału, wyznaczając im prace przygotowawcze do zorganizowania administracji wojsk, na czas obej-mowania władzy w wyzwalanym kraju. Zaczęto 5-miesięczne kursy przygotowawcze, w Wyższej Szkole Wojskowej. (WSWoj.), zorganizowane jesienią 1940 przy Oddziale Operacyjnym Sztabu Naczelnego Wodza. W latach następnych uruchomiono roczne kursy Wyższej Szkoły Wojskowej w Peebles (Szkocja). Wysyłano również oficerów na studia do brytyjskich i amerykańskich uczelni wojskowych. Przy MON uruchomiono też w 1943 Wyższą Szkołę Lotniczą i Centrum Wyższych Studiów Wojskowych na którym przeszkolone zostały trzy kursy kandydatów na dowódców związków operacyjnych i taktycz-nych. Pierwsze formacje PSZ na Zachodzie powstały w okresie od września 1939 do czerwca 1940. Było to Wojsko Polskie we Francji, którego zalążkiem stała się dy-wizja polska, tworzona od połowy września 1939 po-czątkowo z ochotników staraniem polskiwj emigracji za-robkowej. Stany liczebne Wojska Polskiego we Francji wzrastały stopniowo w miarę napływu z kraju żołnie-rzy, którzy uszli niewoli i przez Węgry, Rumunię lub kraje bałtyckie przedostali się na Zachód oraz w wy-niku poboru prowadzonego przez administracje francuskie. i limitowanego wydajnością stacji rozdzielczych. W czerwcu 1940 wojska lądowe osiągnęły liczbę 72900 żołnierzy. Utworzono brygadę podhalańską (górską) i dwie dywizje piechoty, zapoczątkowano organi-zację dwóch lekkich dywizji piechoty powołano do życia instytucje centralne i rozwinięto sieć szkolnictwa wojskowego. Siły lotnicze liczyły 9500 osób i formowały się równolegle we Francji i W. Brytanii na podstawie oddzielnych umów. Do połowy 1940 powstały trzy dywizjony i kilkanaście kluczy lotnictwa myśliwskiego, dwa dywizjony specjalne i jeden bombowy. Marynarka wojskowa której skład osobowy wynosił ok. 1420 osób, bazowała w W.Brytanii i składała się z dywizjonu niszczycieli, dywizjonu okrętów podwodnych i zespołu szkolnego.
Jako pierwsze po klęsce wrześniowej podjęły walkę jednostki marynarki wojskowej. Od 7 IX 1939 w składzie zespołów brytyjskiej marynarki wojennej wykonywał zadania bojowe dywizjon niszczycieli polskich (Błyskawica, Burza, Grom),, który w przeddzień wybuchu wojny opuścił Bałtyk i dołączył do floty brytyjskiej. W październiku 1939 przybył do Szkocji okręt podwodny Wilk. Nieco później dołączył okręt podwod-ny ORP Orzeł, który zdołał ujść z internowania w Tallinie. 8 IV 1940 ORP Orzeł wykrył i storpedował niemiecki transportowiec zdążają-cy ku brzegom Norwegii. W kwietniu i maju na wodach norweskich działał dywizjon niszczycieli. Tam też pod Narwikiem poniósł pierw-szą stratę. 4 V 1940 zatonął od bomb nieprzyjaciela ORP Grom; zginęło 59 marynarzy. W marcu do walk na Zachodzie włączyło się lot-nictwo myśl. 26 III 1940 klucze polskie., formowane na ziemi francuskiej, przyby-ły do strefy frontowej i stoczyły pierwsze walki powietrzne nad Bel-gią i północną Francją. Piloci polscy (136 osób) do 18 VI 1940 zestrzelili 51 samolotów niemieckich., tracąc 26 pilo-tów. Działania na lądzie zapoczątko-wała Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (SBSP). Włączona w skład północno-zachodniego korpusu ekspedy-cyjnego sprzymierzonych, o świcie 24 IV odpłynęła do Norwegii. Stan liczebny brygady wynosił ok. 5000 żołnierzy. Bataliony polskie stanowiły 1/3 sił lądowych sprzymierzonych, działających w rejonie Narwiku. Po wylądowaniu brygada miała pilnować wybrzeża wyspy Hinnoy (Lofoty). Jeden z batalionów został wydzielony do natarcia na Bjerkvik (13—14 V 1940). Zaraz potem główne siły brygady objęły odcinek na płw. Ankenes (na południe od Narwiku), gdzie do końca maja prowadziły walki obronne na gó-rzystym terenie. W bitwie o Narwik brygada pod-halańska miała zdobyć Ankenes oraz osady Bcisfjord i Sildvik. Brygada polska ułatwiła oddziałom francusko-norweskim opanowanie miasta Narwik. Następnie SBSP do 8 VI 1940 osłaniała załadowanie wojsk korpusu ekspedy-cyjnego na okręty i jako jedna z ostatnich odbiła od brzegów Norwegii, udając się w drogę powrotną do Francji.
W I fazie niemieckiej agresji na Holandię, Belgię i Francję obok lotnictwa polskiego walczyło kilka polskich kom-panii przeciwpancernych przydzielonych do dywizji francuskiej. W II fazie (w tzw. bitwie o Francję), która rozpoczęła się 5 VI, oprócz ośmiu kompanii przeciwpancernych (każda około 80 ludzi) wziął udział oddział pancerny pod nazwą 10 brygady kawalerii pancernej (1709 ludzi). Zadaniem od-działu było zabezpieczenie styku między dwiema armiami francuskimi (4 i 6) wycofującymi się na południe. Po potyczkach pod Champaubert i Montmirail oddział polski przeszedł do odwrotu, w trakcie którego w nocy na 17 VI 1940 zaskakującym atakiem odbił na krótko Montbard, zajęte przez batalion 66 pp 13 DZmot niemieckiej.
l Dywizja Grenadierów Polskich (16 165 żołnierzy) wnio-sła istotny wkład w działania wojsk francuskich. w tzw. Sek-torze Sarry w Lotaryngii, stawiających opór l A niemieckiej. Od 9 do 14 VI 1940 obsadzała odcinek Altwiller, Lenning i w ciągu dwóch następnych dni prowadziła dzia-łania opóźniające w kierunku Dieuze, Lagarde. 17—21 VI 1940 stoczyła ciężkie boje na kanale Marna — Ren pod Lagarde, a potem na południe od tej rubieży w rejonie Baccarat i Raon — 1'Etape. Równie ważna rola przy-padła w udziale 2 dywizji strzelców pieszych (15830 ludzi), działającej w składzie 45 K francuskiej w rejonie Belfortu. W trakcie wycofywania się na południe 18—19 VI 1940 doszło do walk na wzgórzach Cios du Doubs, w pobliżu granicy szwajcarskiej. Oddział wydzielony dy-wizji (5 pułk strzelców pieszych i dywizyjny oddział rozpoznawczy) osłaniał przeprawy na rzece Saone, gdzie poniósł duże straty. Siły główne dywizji wyco-fały się na terytorium Szwajcarii i zostały internowane. W obronie tzw. reduty bretońskiej zostały zaangażo-wane 15—18 VI pododdziały 3 DP, pułk wystawiony przez Centrum Wyszkolenia w Coetquidan oraz SBSP po jej powrocie z Norwegii. W ewakuacji wojsk alianckich z Francji do W.Brytanii uczestniczyły niszczyciele Błyskawica i Burza oraz statki marynarki handlowej. W ostatnich dniach kampanii francuskiej wal-czące jednostki polskie, z wyjątkiem 2 dywizji strzelców pieszych internowanej w Szwajcarii (ok. 13000), zosta-ły rozwiązane. Tylko nieliczne grupy żołnierzy zdołały ewakuować się do W. Brytanii razem z ośrodkami szkoleniowymi i organizacyjnymi nic zaangażowanymi w walce. Ocalała również będąca w stadium organi-zacji Brygada Strzelców Karpackich, która po kapitulacji Francji przeszła z Syrii do Palestyny.
Klęska Francji przekreśliła koncepcje rządu emigracyjnego gen. Sikorskiego kontynuowania walki zbrojnej u boku Francuzów i nadzieje na rychłe zwycięstwo i po-wrót do kraju. Sformowane z niemałym trudem woj-sko uległo rozproszeniu. Dotychczasowe źródła rekru-tacji były wyczerpane. Wojna jednak trwała. U boku W. Brytanii, która była zdecydowana walczyć dalej, stanął również emigracyjny rząd polski, podejmując na nowo próbę odtworzenia PSZ na terenie W. Brytanii w opar-ciu o ubogie zasoby ludzkie uzyskane w drodze ewakuacji resztek wojska z Francji. PSZ miały się składać z wojsk lądowych, morskich i powietrznych. Praktycznie jednak, dysponując zaledwie 27 614 żołnierzami (przy proporcji 3,5 żołnierza na l oficera) z dużą nadwyżką niezdat-nych do służby liniowej starszych oficerów i wobec braku bazy rekrutacyjnej, nie można było planować większej rozbudowy wojsk ląd. Postanowiono zatem na razie utworzyć z oddziałów ześrodkowanych w Szko-cji skadrowany l korpus. Składał się on z dwóch brygad strzelców i kilku brygad skadrowanych (rów-nowartość bojowa batalionu piech.). Z naczelnych organów wojsk, zachowano jedynie sztab naczelnego wodza i niektóre instytucje centralne, zrezygnowano z mi-nisterstwa. Instytucję ministerstwa reaktywowano dopiero w 1942 w związku z tzw. akcją kontynentalną (praca konspiracyjna w środowiskach polskiego we Francji i Belgii).
Wobec groźby inwazji niemieckiej w 1940/41 korpusowi polskiemu powierzono do osłony 200-kilometrowy odcinek wybrzeża wschodniej Szkocji, także załogami polskimi obsadzono niektóre pociągi. Załogi dwunastu pociągów zorga-nizowano w cztery dywizjony (załoga: 35—50 ofice-rów). Część oficerów skierowano do służby w wojskach kolonialnych. Spośród 800 kandydatów, którzy zgło-sili się do służby w Afryce Zachodniej przyjęto 273 oficerów.
Główną uwagę zwrócono na rozwój lotnictwa. Lot-nicy polscy szybko włączyli się do bitwy o Wielką Brytanię. Od lipca 1940 ok. 100 pilotów polskich latało w formacjach myśliwskich RAF. W sierpniu powstały dwa pierwsze polskie dywizjony myśliwskie (302 i 303). Udział pilotów polskich w tej bitwie był duży. Przyznano im: 203 pewne zestrzelenia, 35 prawdopodobnych i 36 uszkodzonych maszyn niemieckich Korzystnie też kształto-wało się porównanie strat do uzyskanych rezultatów. Na jednego pilota poległego w walce wypadło 6 ze-strzelonych samolotów niemieckich, podczas gdy w forma-cjach bryt. stosunek ten wynosił l :3.
Wybuch wojny niemiecko-radzieckiej 22 VI 1941 rozszerzył możliwości rozbudowy PSZ poprzez wykorzystanie polskich zasobów ludzkich na terenie ZSRR. Były to zasoby tym cenniejsze, że niemal całkowicie zawiodła akcja werbunkowa w obu Amerykach. 30 VII 1941 nawiązane zostały polsko-radzieckie stosunki dyplomatyczne, a 14.VIII podpisana umowa wojskowa na mocy której przystąpiono do organizacji Armii Polskiej w ZSRR. Skład armii ustalono definitywnie w grudniu 1941 na sześć dywizji piechoty (96000 żołnierzy). Armia ta (łącz-nie ok. 83 000 osób) w następstwie pogorszenia się stosunków polsko-radzieckich została w dwóch ewakuacjach: marcowej i sierpniowej 1942, wyprowadzona na Środkowy Wschód, gdzie podporządkowano ją dowództwu brytyjskiemu. W ten sposób rząd emigracyjny. przekreślił szansę udziału części sił zbrojnych w walce z Niemcami u boku Armii Radzieckiej. W wyniku uzyskania tą drogą uzupełnień sformowano 25 II
1942 l Dywizję Pancerną, a 6 VIII 1943 4 DP, które miały two-rzyć trzon l Korpusu Pancerno-Motorowego w Szko-cji, zreorganizowanego na mocy rozkazu z 23 IV 1942. Oprócz tego 4 brygadę skadrowaną rozwinięto (23
IX 1941) w l Samodzielną Brygadę Spadochronową. Wszystkie pozostałe jednostki i instytucje wojskowe podporządkowano z końcem 1942 dowództwu brytyjskiemu.
W 1941—42 na Bliskim Wschodzie polski wysiłek zbrojny wyrażał się w udziale Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich w operacjach w północnej Afryce. Bryga-da liczyła niespełna 5000 żołnierzy. Po 4 miesiącach w obronie Tobruku wzięła udział wraz z oddziałami 8 A brytyjskiej w pościgu za nieprzyjacielem. 14—16 XII brygada przełamała pozycje wojsk włoskich pod El-Ghazalą, w Cyrenajce organizowała przeciwdesantową. obronę wy-brzeża, następnie wspólnie z brygadą ,,Wolnych Francuzów" fortyfikowała węzeł dróg pustynnych w Meliki, broniła pozycji pod EI-Ghazalą; jej artyleria wspierała szturm Bardii, uwieńczony zdobyciem twierdzy, drugiej po Tobruku co do wielkości i zna-czenia w Libii. W lutym i marcu 1942 brygada odeszła do Palestyny na odpoczynek i reorganizację. Po wchło-nięciu uzupełnień z ZSRR brygada została rozwinięta w 3 Dywizję Strzelców Karpackich, która wraz z dy-wizjami wyprowadzonymi przez gen. Andersa z ZSRR stanowiła trzon Armii Polskiej na Wschodzie rozlo-kowanej na terytorium Iraku. W lipcu i sierpniu 1943 z Armii Polskiej na Wschodzie został wyłoniony Drugi Korpus Polski i jeszcze w tym samym roku przesunięty do Egiptu, a na przełomie 1943/1944 przerzu-cony na front włoski.
W działaniach wojennych w 1944 została zaangażowana podstawowa część PSZ na Zachodzie. Do tego czasu siły lotnictwa polskiego wzrosty do 14 dywizjonów i brały in-tensywny udział m.in. w ofensywie Niemieckiej, w obronie Anglii przed niemieckimi środkami bezpilotowymi, w zwalczaniu niemieckich okrętów. Dywizjon specjalny latał nad Polskę i inne kraje okupowane ze zrzutami dla partyzantów. W ramach przygotowań aliantów do inwazji na kontynent (operacja ,,0verlord") polski dywizjony lotnictwa myśliwskiego zostały zorganizowane w trzy skrzydła. Dwa z nich (131 i 133) brały bezpoś-redni udział w inwazji oraz wspierały działanie wojsk lądowych aliantów we Francji, Belgii, Holandii i w Niem-czech, a trzecie skrzydło wykonywało zadania specjalne (minowanie wód, poszukiwanie okrętów przeciwnika, patrolowanie) z baz na Wyspach Brytyjskich.
W obronie nad rzeką Sangro we Włoszech znalazł się cały 2 Korpus Polski (ok. 50000 żołnierzy wraz z od-działami i pododdziałami rodzajów wojsk i służb). W walkach obronnych nad rzeką Sangro i w bitwie o Monte Cassino korpus, przełamując linię ,,Gusta-wa" i linię „Hitlera", poniósł duże straty. W okresie 25 IV — 31 V 1944 poniósł straty liczące 4199 osób, tj. 9.1% stanu osobowego (45999 osób), w tym 924 (22%) poległych, 2930 (69,8%) rannych i 345 (8,2 %) zaginionych. Dla porównania: straty korpusu francuskiego wynosiły 7,6% kanadyjskiego 5.79% i brytyjskiego 8,55%. W połowie czerwca 2 Korpus Polski prowadził działania na samo-dzielnym kierunku operacji wzdłuż wybrzeża Adriatyku; 24 VII 1944 w wyniku operacji zaczepnej zdobył Ankonę, po czym zawiązał walki o linię Gotów (przełamana ostatecznie 31 VIII — l IX 1944). Jesienią i zimą (14 X 1944— l l 1945) prowadził walki w Ape-ninie Emiliańskim, a 2 I — 8 IV 1945 — działania obronne nad rzeką Senio; zakończył wojnę wkrocze-niem 21 IV 1945 do Bolonii.
Na początku sierpnia 1944 weszła do działań w Nor-mandii l Dywizja Pancerna (15642 żołnierzy i 381 czoł-gów), która aż do końca wojny działała w ramach l A kanadyjskiej, wykonując najczęściej główne zadania. Szczególnie ważną rolę odegrała w bitwie pod Falaise (18—21 VIII). Podczas pościgu dywizja wyzwoliła wiele miast belgijskich i uniemożliwiła przeciw-nikowi zorganizowanie skutecznej obrony na ko-lejnych rubieżach. W trakcie walk we Flandrii 19— 22 IX stoczyła bój pod Axel, 29 X wyzwoliła Bredę i szereg mniejszych miejscowości. W kwietniu 1945 prowadziła walki we Fryzji, sforsowała 19 IV Kustenkanal, kończąc działania woj. 6 V zajęciem bazy morskiej Wilhelmshaven, w której poddało się 10 dowództw dywizji piechoty, 8 pułków piech. i arty-lerii, 3 admirałów i generałów oraz 1900 oficerów i 32 000 szeregowych. Na zdobycz wojenną składały się: 3 krążowniki, 18 okrętów podwodnych, amunicja, materiały i tysiące ton żywności.
We wrześniu 1944 w operacji powietrzno-desantowa „Market-Garden" brała udział l samodzielna brygada spadochronowa (stan bójowy ok. 2000 żołnierzy). 17—26 IX brygada walczyła w Holandii, w ścisłym współ-działaniu z l dywizją powietrzno-desantową (bryt.) w rejonie Arnhem i Driel.
Ogółem w czasie wojny lotnictwo polskie na Zachodzie wykonało m.in. ok. 80000 lotów, zestrzeliło i uszko-dziło ok. 1000 samolotów npla, strąciło 190 bomb latających (V-1), zrzuciło ok. 14000 t bomb (nie licząc bomb zrzuconych przez myśliwce), zniszczyło kilka tysięcy pojazdów mechanicznych i wagonów kolejowych., zatopiło lub uszkodziło ok. 200 różnych jednostek pływających.
Okręty pod polską banderą walczyły na Oceanie Atlantyckim oraz morzach: Północnym, Norweskim i Śródziemnym: często działały na M. Arktycznym; uczestniczyły też w operacjach przeciwko liniowym okrętom niemieckim, pływały w konwojach do Kanady, Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego. Brały także udział w głównych morskich operacjach desantowych w Afryce Północnej i w Normandii. Ich liczne zwycięstwa nie obyły się bez strat. W akcjach zatonęło 6 okrętów polskich (Grom, Orzeł, Jastrząb, Kujawiak, Orkan, Dragon).
PSZ byty niemal bez przerwy czynne bojowo podczas wojny w Europie. Świadectwem ich udziału w walkach był wysoki stopień strat, które tylko w zabitych, rannych i zaginionych sięgały 10% stanu osobowego. Toteż główną troską naczelnych władz wojskowych, była sprawa rezerw. Sięgnięto nawet po jeńców—Polaków wcielonych przymusowo do armii niemieckiej. Pierwszą ich partię w liczbie 2000 ochotników wykorzystano już w 2 połowie 1943. W dwóch ostatnich latach wojny „ewakuacja specjalna" stanowiła podstawowe źródło uzupełnień, dostarczając wojsku łącznie ok. 89000 żołnierzy. Do skupisk polonijnych w Europie Zachodniej dotarto ponownie dopiero w 2 połowie 1944 i w pierwszych miesiącach 1945 (robotnicy polscy wywiezieni przymusowo do Niemiec, uwalniani z obozów jeńcy polscy).W ten sposób do końca wojny z terenów Francji wcielono ok. 7000 i z obszaru Niemiec zachodnich 21 000 osób.
Stan PSZ na Zachodzie na dzień l V 1945 wynosił 194 500 żołnierzy. Dysponowały one ok. 950 działami i moździerzami, ok. 1100 działami przeciwpancernymi i przeciwlotniczym, przeszło 1330 czołgami j działami pancernymi., 2970 transporterami opancerzonymi i 1800 samochodami pancernymi oraz ok. 32 000 różnych pojazdów mechanicznych. W chwili zakończenia wojny znajdowała się na froncie zachodnim w rejonie Wilheimshayen l dywizja pancerna dysponująca 415 czołgami i działami pańć., 515 transporterami i samochodami opanc., 3470 innymi pojazdami mech. Oraz 198 działami i moździerzami. Na froncie w tym w rejonie Bolonii znajdował się 2 Korpus Poi. (55 500 żołnierzy),dysponujący 874 działami i moździerzami, 264 czołgami i działami pancernymi, 1670 transporterami i samochodami opancerzonymi oraz ponad 12000 innych pojazdów mechanicznych. W Szkocji, jeszcze nie w pełnej gotowości bojowej, był l Korpus Pancerno-Motorowy mający w swoim składzie 4 dywizję piechoty i 16 brygadę panc. Łącznie ze stacjonującą tam brygadą spadochronową liczył on ponad 30000 ludzi. W południowych Włoszech znajdowała się 7 dywizja piech. skompletowana w 80% oraz 16 brygada piechoty i 16 pal w Egipcie zaś 14 samodzielna brygada pancerna, razem ok. 36 000 osób. Siły powietrzne w liczbie 14 dywizjonów wraz z ośrodkami szkoleniowymi liczyły ok. 14 000
personelu i 252 samoloty bój. Marynarka wojenna z polskimi załogami składała się z l krążownika i 6 niszczycieli, 3 okrętów podwodnych i 6 ścigaczy (łącznie 18 153 ton). Siły morskie uzupełniała marynarka handlową wykorzystywana do przewozów morskich o ogólnym tonażu 138000 BRT.
Po zakończeniu działań wojennych oddziały polskie pełniły służbę okupacyjną w Niemczech i Włoszech. Do kraju wróciło ok. 120000 żołnierzy. Reszta pozostała na emigracji, przechodząc okres demobilizacyjny (1949—50) w tzw. Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia. Niemniej już po 1949 spośród pozostałych na emigracji byłych żołnierzy PSZ na Zachodzie wielu indywidualnie powróciło do kraju.