Zagadnienie z historii od czasów nowożytnych do upadku państwa polskiego 1795

1. Omów przebieg ważniejszych odkryć geograficznych (kto, kiedy, gdzie).

W okresie renesansu dokonano pierwszych odkryć geograficznych. Europejczycy wyszli po za granice swoich krajów, a penetracja nowych obszarów wpłynęła na zmianę ludzkiego myślenia. Okazało się że istnieją inne sposoby życia, inna kultura, inna myśl i inne obyczaje. Wyprawy przynosiły dochody, zwożono kruszec i egzotyczne towary, rozwijał się handel i zwiększały się dochody. Na europejskie stoły trafiła sałata, poziomki, kalafior, goździki, cynamon, buraki i marchew. Odkrywcom nowych lądów przyświecał ideał krzewienia wiary chrześcijańskiej. Uosobieniem odkryć geograficznych jest Krzysztof Kolumb. Odkrył on w 1492 r. Amerykę.
1497-1499 r.- Vasco da Gamma wyrusza do Indii.
1512 r.- odkrycie Pacyfiku.
1519 r.- początek wyprawy Magellana, 1522 r.- Magellan odbywa pierwszą podróż dookoła świata.
1519 r.- przybycie Korteza do Meksyku
1534 r.- dotarcie do Kanady
1542 r.- dotarcie do Japonii i Filipin

2. Jakie możesz wymienić przyczyny odkryć geograficznych.

Poszerzenie dotychczasowych terytoriów, zdobycie bogactw, taniej siły roboczej, chrystianizacja, sprawdzenie czy kula ziemska jest okrągła i obalenie mitów o tym że na tajemniczych lądach żyją potwory, olbrzymy, lub istoty z psimi głowami.

3. Jakie idee i zasady cechowały humanizm?

Humanizm był cechą epoki renesansu, epoki ludzi genialnych, otwartych na problemy świata i człowieka. Przedstawiał on człowieka jako niepowtarzalne, najdoskonalsze dzieło Boże. Humanizm to prąd umysłowy zmierzający do odrodzenia znajomości języków i literatury starożytnej oraz wiedzy o człowieku. Hasłem humanizmu były słowa rzymskiego poety Terencjusza "człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce" pozwalało to uzmysłowić człowiekowi jego wartości, to że posiada osobowość. Za ideały humanizmu uznano: ład, optymizm życiowy, dążenie do szczęścia, umiejętność godzenia wartości wiecznych i ziemskich oraz tolerancję religijną.

4. Przedstaw przyczyny reformacji. Marcin Luter.

Reformacja - bunt przeciwko władzy i autorytetowi Kościoła wyrażający się odrzuceniem jego tradycji, zanegowaniem potrzeby pośrednictwa duchownych, pomiędzy ludźmi, a Bogiem oraz nakazem samodzielnego poszukiwania prawdy poprzez indywidualne studiowanie i interpretacje pisma świętego. M.Luter - niemiecki zakonnik, profesor teologii, krytykował hierarchie kościelną za nadużycia popełnione przy udzielaniu odpustó w. Luteranizm głosił, że zbawienie człowieka zależy nie od spełnienia dobrych uczynków, lecz od głębokiej wiary, jedynym źródłem tej wiary jest pismo święte. Wielką zasługą M.Lutra było przetłumaczenie na język narodowy Biblii.

5. Scharakteryzuj rozwój reformacji w Europie.

Z początkiem XVI w. nastąpiła w Europie reformacja zwana często reformą, przyczyn jej pojawienia było wiele, uważano że przygotował ją humanizm, jednocześnie pojawili się reformatorzy głosząc inną koncepcję kapłaństwa niż dotychczasowa. Nowe idee stały się atrakcyjne dla wielu ludzi. Rzesza niemiecka zróżnicowała się pod względem religijnym, rozgorzała wojna domowa, która zakończyła się po 30 latach. Podpisano w 1555 r. pokój w Augsburgu, który wprowadził równouprawnienie kościołów katolickiego i protestanckiego według zasady: "kogo władza tego religia".

6. Luteranizm, a kalwinizm. Podobieństwa i różnice

Idee
Luteranizm - krytyka sprzedaży odpustów, powrót do czystości wiary.
Kalwinizm - wiara w rygorystycznie pojmowane przeznaczenie, praca ziemska służbą dla chwały Boga, a bogactwo znakiem od Boga.

Doktryna
Luteranizm - głównym źródłem wiary pismo święte, zbawienie zależne od wiary, obowiązują dwa sakramenty: chrzest i komunia pod dwoma postaciami.
Kalwinizm - główne źródło wiary Biblia, Bóg z góry przeznacza jednych ludzi do zbawienia, innych na potępienie, sakramenty: chrzest i komunia, znakami zbawienia i symbolami zbawienia.

Kult
Luteranizm - odrzucenie kultu świętych, kultu relikwii oraz odpustów, prostota obrzędów religijnych, wprowadzenie języka narodowego do liturgii.
Kalwinizm - odrzucenie kultu Marii i świętych, nabożeństwa formą oddawania czci Bogu, odrzucenie mszy, język narodowy w liturgii.

Organizacja religijna
Luteranizm - odrzucenie zwierzchnictwa papieża, prymat władzy świeckiej nad duchowną, rozwiązanie zakonów i zniesienie celibatów, kościół wspólnotą ludzi wierzących.
Kalwinizm - zgromadzenie wiernych - synod powoływało ministrów, z którymi wspólnie zarządzali gminą kalwińską świeccy seniorzy (starsi).

7. Jakie były skutki odkryć geograficznych dla Europy.

Odkrycia geograficzne spowodowały przewrót w handlu światowym, wzrosła rola państw leżących na wybrzeżu atlantyckim, Hiszpanii i Portugalii, oraz Anglii i Holandii. Do portów przywożono nieznane towary, takie jak: ryż, kakao, kawę, herbatę i cukier. Z handlem na morzach łączyło się większe ryzyko, co skłoniło kupców do tworzenia spółek, powstawały tak zwane kompanie kupieckie. Upowszechniły się stosunki towarowo pieniężne, co spowodowało że obok rycerza konkwistadora, pojawił się kupiec bankier, którego bronią stał się pieniądz i kredyt. Rosło znaczenie rynku krajowego, kupcy powiększali swoje zasoby pieniężne, nastąpił rozwój banków, banknoty stały się rodzajem weksli. Powstały giełdy towarowe. Ceny żywności wzrastały bardzo szybko, a ceny produktów rzemieślniczych trochę wolniej, co spowodowało zjawisko ekonomiczne nazywane rewolucją cen
(nierównomierny wzrost cen różnych towarów). Nastąpiły zmiany w produkcji rzemieślniczej, rozwinął się system nakładczy i powstały manufaktury.

8. Scharakteryzuj życie gospodarcze Europy w XV i XVI w.

W Europie nastąpiło wiele przemian ekonomicznych zarówno w sferze miejskiej jak i wiejskiej. Ukształtował się system folwarczno - pańszczyźniany. Korzystne ceny uzyskiwany za produkty rolne na rynkach Europy powodowało że szlachta powiększała powierzchnię ziemi uprawnej. Powstały dwie strefy gospodarcze Europy: wschodnia i zachodnia. Szlachta na wschód od Łaby przeznaczała swe dochody na spożycie, a w zachodniej części na akumulację kapitału (gromadzenie pieniędzy).

9. Przyczyny i proces rozwoju gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej w Polsce XVI - XVII w.

Dobra koniunktura na płody rolne na zachodzie przyczyniła się do rozwoju gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej w Polsce. Dzięki dostępowi do Bałtyku mieliśmy możliwości eksportu i uczestnictwa w Europejskiej wymianie towarów. W Polsce zaczęła rozwijać się produkcja rolnicza, poszerzono areał gruntów uprawnych i powstały duże gospodarstwa rolno - hodowlane zwane folwarkami. Pierwsze folwarki powstały w dobrach kościelnych, potem w majątkach szlacheckich i magnackich. Najliczniejsze w Polsce były folwarki szlacheckie, wielkim ich problemem było brak siły roboczej, zwiększali więc pańszczyznę, czyli powinność chłopów na rzecz pana. Wzrost liczby ludności w miastach stworzył podstawę dla umacniania się na ziemiach polskich gospodarki folwarczno - pańszczyźnianej. Polska stała się spichlerzem Europy, w drugiej poł. XVI w. eksportowała rocznie około 75 tyś. Ton zboża.

10. Omów zasady ustrojów Rzeczypospolitej szlacheckiej.

Polska XVI w. była państwem stanowym, w którym najlepszą pozycję miał stan szlachecki. Szlachta dzieliła się na: magnatów, szlachtę służebną, gołotę szlachecką, szlachtę zagrodową. Podstawowym obowiązkiem szlachty była służba rycerska tzw. pospolite ruszenie. Szlachta posiadała liczne przywileje, miała prawo do udziału w sejmikach i posłowaniu na sejm, a także prawo wyboru króla. Na sejmie radomskim w 1505 r. szlachta przyjęła zasadę że do niej należy stanowienie prawa i porządku prawnego w państwie. Przyjęta wówczas konstytucja Nihil novi (nic nowego) gwarantowała szlachcie, że bez wspólnej zgody senatu i izby poselskiej król nie mógł wprowadzić żadnych zmian w prawach publicznych i przywilejach szlacheckich. Sejm złożony był z 3 stanów: króla, senatu i izby poselskiej. Izba poselska obradowała pod kierunkiem marszałka, senatowi przewodniczył król, a na początku i na końcu obrad izby wspólnie dopracowywały art. konstytucji. Sejm uchwalał ustawy podejmował decyzje w sprawie liczebności wojska, wydatków i dochodów państwa, wielkości podatków, polityce zagranicznej.

11. Przedstaw proces kształtowania się ustroju tzw. demokracji szlacheckiej.

Uchwalenie konstytucji Nihil novi stanowi datę graniczną w dziejach polskiego parlamentaryzmu, od 1505 r. datowany jest początek nowożytnego państwa polskiego, do kompetencji sejmu należą wszelkie zmiany prawa pospolitego i wolności publicznej. Poprzez wole szlachty wyrażaną na sejmach i sejmikach zrealizował się kształt demokracji szlacheckiej, jej zakres było rezultatem ścierania się interesów 3 stanów sejmujących.

12. Omów program ruchu egzekucyjnego szlachty i jego realizację.

Szlachta wystąpiła z programem reform państwowych, w czasach Zygmunta I zyskał on nazwę ruchu egzekucyjnego. Ruch ten dążył do ograniczenia roli możnowładztwa w państwie, respektowania praw i usprawnienie rządów. Początkowo ruch obejmował tzw. egzekucje praw oraz egzekucje dób r. Pojęcie egzekucji praw dotyczyło przekonania, że istniejące prawo jest dobre a zatem nie należy go zmieniać, lecz dokładnie wykonywać czyli egzekwować. Posłowie szlacheccy postulowali aby możnowładztwo zwróciło nieprawnie trzymane dobra. Szlachta podważała również zasadność rozdawania, sprzedaży i zastawu dóbr przez władcę dóbr królewskich. Następny postulat szlachty dotyczył zakazu łączenia w jednym ręku kilku urzędów, co nagminnie naruszał król Zygmunt Stary.

13. Przedstaw wojny jakie prowadził Stefan Batory i ich konsekwencje.

Wojna gdańska -1577 r. - bunt Gdańska spowodował, że doszło do walki, Gdańsk nie chciał płacić nowych podatków uchwalonych przez króla.
Wojna o Inflanty - 1579-1582 r. - pierwsza wyprawa na Połock rok 1579,
1580 r. - Batory opanował twierdze Wielkie Łuki, wojna zakończyła się rozejmem w 1582 r. w Jamie Zapolskim. Polska odzyskała Inflanty.

14. Omów wojny polsko-szwedzkie do poł. XVII w.

Wojny polsko-szwedzkie trwały kilkadziesiąt lat. U podłoża konfliktu stanęły początkowo spory dynastyczne, i spory terytorialne (Inflanty). 1675 r. - bitwa pod Kircholmem, dowodził hetman Jan Karol Chodkiewicz strona Polska wykorzystała husarię co przyczyniła się do zwycięstwa Polakó w. Mimo zwycięstwa Polaków pod Kircholmem wojna o Inflanty trwa nadal, aż do śmierci króla szwedzkiego Karola IX. W 1617 r. w rękach szwedzkich znalazła się Ryga, co było dużą strata dla Rzeczpospolitej. 1622 r. rozejm w Mitawie (zawarty na kilka lat, niekorzystny dla Polski). 1627 r. bitwa pod Oliwą, zwyciężyła flota polska. 1629 r. bitwa pod Trzczianą, zwycięstwo Polaków, znów rozejm 1629 r. zawarty w Starym Targu, na okres 6 lat. Wszystkie wojny zakończyły się ostatecznym rozejmem zawartym w 1635 r. w Sztumskiej Wsi na okres 26 lat.

15. Omów wojny polsko-rosyjskie w XVII w.

U źródeł polskiej interwencji w Rosji leżały dynastyczne aspiracje Zygmunta III. 1610 r. bitwa pod Kłuszynem, w której hetman Żółkiewski kompletnie rozbił silniejszego przeciwnika. Wojny i spory zakończono rozejmem w 1619 r. zawartym w Dywilinie.

16. Omów wojny polsko-tureckie w XVII w.

Pogorszenie stosunków polsko-tureckich nastąpiło wówczas, gdy Zygmunt III Waza wysłał na pomoc Habsburgom odziały lekkiej jazdy, włączając się w ten sposób w wojnę po stronie Habsburgów. Bitwa pod Cecorą 1620 r. - klęska oddziałów polskich. Obrona twierdzy Chocim 1521 r. - zakończona zawarciem pokoju. 1667 r. atak tatarski pod Podhajcami - zawarcie ugody. 1672 r. - wielka wyprawa Turecka na Polskę, pada twierdza Kamieniec Podolski, dochodzi do zawarcia upokarzającego traktatu w Buczaczu. 1673 r. - zwycięstwo hetmana Sobieskiego pod Chocimiem (otworzyło to hetmanowi drogę do tronu polskiego). Wiosną 1683 r. armia turecka wyrusza przeciw Austrii, dochodzi do bitwy pod Wiedniem, król Jan Sobieski jedzie na pomoc i odnosi zwycięstwo. Wojny z Turcją zakończyły się pokojem w Karłowicach zawartym w 1699 r.

17. Omów wojny polsko-kozackie w XVII w.

Działania wojenne zaczęły się latem 1649 r. od oblężenia Zbaraża. Armia polska została osaczona, doszło do ugody zawartej w 1649 r. ugody zborowskiej. Następnie w 1651 r. doszło do kilkudniowej bitwy pod Beresteczkiem, zwyciężyli Polacy. Po tej porażce kozackiej podpisano nowo ugodę w Białej Cerkwi. Ostateczną ugodą z kozakami zawarto w Hadziaczu w 1658 r. A ostatecznie utrwalono ją rozejmem w Andruszowie w 1667 r.

18. Przyczyny, przebieg i skutki dla Polski "potopu szwedzkiego".

Szwecja chciała przekształcić Bałtyk w swoje wewnętrzne morze, uznała że Polska jest łatwą zdobyczą, bowiem znajdowała się w trudnym położeniu. Polska magnateria skłócona z polskim królem zapewniała króla szwedzkiego o swoim poparciu. Armia szwedzkie zaatakowały Rzeczpospolitą w 1655 r. wkraczając na jej terytorium dwoma kolumnami wojsk, naruszając w ten sposób rozejm z 1635 r. bez walki w ręce Szwedów dostała się część polski: Warszawa, Kraków,. Fala potopów sięgnęła do Nowego Sącza. Nie było wśród szlachty polskiej woli walki, na Śląsk zbiegł król Jan Kazimierz. Szwedzi uderzyli na klasztor Jasnogórski i tu napotkali opór. Wybuchło przeciw Szwedom ogólnonarodowe powstanie. Dowództwo kampanii przeciw Szwedom Obią Stefan Czarniecki. Potop szwedzki zakończył się w 1660 r. pokojem zawartym w Oliwie pod Gdańskiem. Polska i Szwecja wróciły do stanu posiadania sprzed wojny. Rzeczpospolita utrzymała Kurlandię i część Inflant, Jan Kazimierz zrzekł się praw do tronu szwedzkiego, zaś Szwedzi zobowiązali się przestrzegać wolności handlu na Bałtyku oraz zwrócić zrabowane Polsce dobra kulturalne.

19. Reformacja i Kościół katolicki w Polsce.

Wraz z kształtowaniem się programu reform szlachta krytycznie odnosiła się pod adresem kościoła. Kościół w Polsce nie zaspakajał potrzeb wiernych, wyższe duchowieństwo rzadko przebywało w swoich diecezjach, angażując się w życie państwowe kraju. Biskupi gonili za majątkami i dobrami. Niższe duchowieństwo lekceważyło obowiązki duszpasterskie, do których było słabo przygotowane, dbali bardziej o dziesięcinę, niż głoszenie ewangelii.

20. Unia lubelska i jej konsekwencje dla dalszych losów Polski i Litwy.

W 1569 r. zawarto na sejmie w Lublinie unię łączącą Polskę i Litwę. Akt unii ustanawiał wspólne dla Polski i Litwy władzę: króla, sejm i senat, wspólna też miała być polityka zagraniczna, wprowadzono jednolitą monetę. Odrębne były: urzędy, skarb, wojsko i sądownictwo. Nie osoba władcy łączyła kraje lecz wspólne instytucje
(Unia realna). Połączona państwa utworzyły Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Polacy i Litwini mogli się osiedlać na całym terytorium państwa. Litwa była opóźniona gospodarczo, co zmuszało Polskę do większego zaangażowania się w rozwój gospodarczy oraz unia spowodowała zaniedbania polskich interesów na zachodzie i osłabienie pozycji polskiej wobec Habsburgów i Hohenzollernów. Unia podźwignęła kulturalnie Litwę.

21. Powstanie i zasady funkcjonowania Sejmu Walnego w Rzeczypospolitej.

Gdy rozstrzygane były sprawy szczególnej wagi, w państwie odbywały się zjazdy ogólnokrajowe, które nazywano sejmami walnymi. W ten sposób ukształtował się pod koniec XV w. system reprezentacji stanowej szlachty i panów wybieranych na sejmikach i zaopatrzonych w instrukcje poselskie.

22. Jakie wyznania niekatolickiej były rozpowszechnione w Rzeczypospolitej - na jakich terenach i wśród jakich warstw społecznych.

Luteranizm - szybko znalazł zwolenników wśród mieszczaństwa: Gdańska, Torunia, Poznania i innych miast. Miał on zwolenników nie tylko wśród mieszczan, ale także wśród wielkopolskich narodów szlacheckich, np. Górków, Ostrorogów i innych. Ośrodkiem stał się Królewiec.
Kalwinizm - szczególnie podatna na jego wpływy okazała się średnia i drobna szlachta małopolska i litewska, choć wśród jego wyznawców byli również magnaci, jak w Radziwiłłowie na Litwie czy Leszczyńscy, Tarnowscy i Kościeleccy w Koronie.

23. Konsekwencje rozwoju gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej dla Polski.

W XVI w. kraje położone na wschód od Łaby stały się wielkim spichlerzem dla państw Europy Zachodniej. Zboże płynące z Polski szerokim strumieniem pozwalało wyżywić - jak się oblicza - około miliona osób. Prócz zboża wywożone były także drewno i smoła, wosk i wełna, które przetwarzały zakłady produkcyjne na Zachodzie. Eksportowano także skóry i futra. Z Europy Zachodniej przywożone były wyroby rzemieślnicze, korzenie, tkaniny i artykuły luksusowe. W połowie XVII stulecia, gdy pojawiły się dla całej gospodarki ujemne następstwa systemu folwarczno-pańszczyźnianego. Wyrażały się one niekorzystną strukturą w handlu, wywozem surowców w zamian za przywóz artykułów przemysłowych, słabością ekonomiczną mieszczaństwa i ogólnym regresem gospodarczym. W sumie jednak Polska szesnastowieczna miała dobrze rozwiniętą produkcję rolną, nie ustępującą np. rolnictwu francuskiemu.

24. Jaką rolę w dziejach Rzeczpospolitej odegrały przywileje szlacheckie. Uzasadnij odpowiedź.

Szlachta jako stan uzyskała szczególne uprawnienia polityczne, gospodarcze, sądowo-administracyjne oraz zwolnienie od niektórych obowiązków o charakterze publicznym. Były to prawa polityczne nazywane przywilejami szlacheckimi. Najważniejszymi aktami, które tworzyły uprzywilejowaną pozycję szlachty w państwie były: zwolnienie od podatku poradlnego z wyjątkiem 2 groszy z łanu (przywilej koszycki z 1374 r.), zapewnienie nienaruszalności majątkowej i osobistej szlachty (przywileje Władysława Jagiełły z lat 1422, 1430-1433) oraz zakaz zwoływania pospolitego ruszenia i nakładania nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich. Na początku XVI stulecia średnia szlachta, by uniemożliwić skupienie władzy w jednym ręku, wystąpiła z żądaniem zakazu łączenia urzędów. Było to podyktowane obawą przed wzrostem znaczenia magnatów w państwie. Na sejmie radomskim w 1505 r. szlachta przyjęła zasadę, iż do niej należy stanowienie prawa i porządku prawnego w państwie. Przyjęta wówczas konstytucja Nihil novi (nic nowego)
Gwarantowała szlachcie, że bez wspólnej zgody senatu i izby poselskiej król nie mógł wprowadzić żadnych zmian w prawach publicznych i przywilejach szlacheckich.

25. Kultura i sztuka odrodzenia w Polsce - podaj przykłady.

Centralnym ośrodkiem kultury artystycznej był dwór królewski Zygmunta Starego i Zygmunta II Augusta, czasy te zostały nazwane złotym wiekiem kultury polskiej. Król Zygmunt Stary sprowadził architektów i rzeźbiarzy z Włoch, a także tkaniny zwane arrasami z Flandrii. Zygmunt August otaczał się twórcami takimi jak Kochanowski, Rej czy Górnicki. Przebudowano pałac i dwory szlacheckie w stylu renesansowym. Wielkim osiągnięciem złotego wieku była sztuka drukarska. Szczególnym miejscem w dziejach renesansu zajął Mikołaj Kopernik ze swoim dziełem " O obrotach sfer niebieskich ", wydane drukiem w 1543 r.

26. Barok i sarmatyzm w Polsce - podaj przykłady.

Barok narodził się we Włoszech, niósł ze sobą nową filozofie życia, nowe problemy w literaturze, nowy styl architektury i sztuki. Nowy styl architektury miał służyć kościołowi, do najpiękniejszych kościołów barokowych w Polsce należą kościół ś w. Piotra i ś w. Anny w Krakowie oraz ś w. Krzyża w Warszawie. W stylu barokowym budowano również pałace i rezydencje. Poeci i pisarze: Mikołaj Sęp Szarzyński, Jan Chryzostom Pasek, Wacław Potocki. Sarmatyzm - stał się ideologia szlachecką, charakteryzował się samouwielbieniem dla polskości oraz niechęcią do cudzoziemców i inaczej wierzących. Z czasem sarmatyzm został uznany za zbiór wad narodowych i hamulec reform.

27. Omów znaczenie tz w. ostatniej wojny z Zakonem krzyżackim 1519-1522.

W 1519 r. Polska rozpoczęła działanie wojenne, które doprowadziły w roku następnym do zajęcia niemal całego państwa zakonnego, zaś mieszczanie prusy dobrowolnie otwierali bramy swych miast przed wojskami polskimi. Wydawało się, że nadszedł wreszcie czas, kiedy całe Prusy zostaną na zawsze włączone do Królestwa Polskiego. Jednak w obronie zakonu wystąpili cesarz i papież. Łagodny król polski ulegający ich prośbom zgodził się pokojowo uregulować sprawę i zawarł z Albrechtem rozejm. Tak więc wojna 1519-1522 była ostatnią z Zakonem, za cenę poważnych ustępstw cesarz obiecał nakłonić zakon do przestrzegania obowiązków lennych wobec króla polskiego.

28. Geneza i znaczenie rewolucji przemysłowej w Anglii.

Na przełomie XVI i XVII w. Anglia przeżywała okres znacznego rozwoju gospodarczego. Czołową rolę w gospodarce odgrywało sukiennictwo, metalurgia, wydobycie węgla kamiennego. Na wsi rozwijała się produkcja rolna i handlowa. W miastach kupcy angielscy prowadzili zyskowny handel morski, powstawały i rozwijały się pierwsze banki. Czynnikiem hamującym były jednak pozostałości systemu feudalnego. W tej sytuacji mieszczaństwo, tz w. nowa szlachta, chłopi, zainteresowani byli zmianą istniejących stosunków. W Anglii wybuchła wojna domowa, w której początkowo sukcesy odnosiły wojska królewskie złożone głownie ze starej szlachty, na czele armii parlamentu, w której służyli mieszczanie i chłopi stanął Oliver Cromwell, który dzięki swym zdolnościom przekształcił armie parlamentu w dobrze wyćwiczone wojsko, które rozbiło oddziały wojsk angielskiego króla. Anglia - republiką. Rewolucja w Anglii odbiła się głośnym echem w Europie. Nie tyle z powodu obalenia, na krótko zresztą, monarchii, ale przede wszystkim dlatego, iż do władzy doszła burżuazja.

29. Omów wzrost znaczenia sąsiadów Polski: Austrii, Prus, Rosji na przełomie XVII i XVIII w.

Państwo rosyjskie na początku XVIII w. weszło do grona potęg europejskich. Było to za panowania cara Piotra I Wielkiego, następnie politykę poszerzenia znaczenia Rosji propagował też car Iwan Groźny - zamiarem władcy było otworzenie sobie drogi na Morze Czarne.
W Austrii umocnił się władza centralna, doprowadziło to do kryzysu i zmian ustrojowych, niemniej jednak na tronie zasiadła Maria Teresa jako cesarzowa utrzymując koronę i władzę.
Również Prusy wykorzystując trudności Rzeczpospolitej osłabionej wojnami zrzucili zwierzchność Polski, doprowadzając do znaczenia swojego państwa na arenie międzynarodowej.

30. Jakie były przyczyny rewolucji Francuskiej.

Społeczeństwo francuskie było stanowe; dzieliło się na trzy stany: duchowieństwo, szlachtę i tzw. stan trzeci. Duchowieństwo i szlachta nie płaciła podatków, miała dostęp do najwyższych urzędów i godności. Chłopi jednak, zarówno wolni, jak i poddani, zmuszeni byli do powinności na rzecz państwa i właścicieli ziemi, pochłaniających znaczną część dochodó w. Bogate mieszczaństwo, czyli burżuazja, stanowiąca górną warstwę stanu trzeciego, nie miało możliwości uczestniczenia w rządzeniu państwem, jak też swobody w rozwijaniu działalności gospodarczej. Stąd dążenia burżuazji do zmiany podstaw ustrojowych. Powszechne stawały się postulaty obalenia absolutyzmu i ustanowienia we Francji ustroju opartego na zasadach wynikających z prawa ludzi do wolności i równości.

31. Przedstaw organizację najwyższych władz Stanów Zjednoczonych.

Stany Zjednoczone stały się republiką o ustroju federacyjnym, wprowadzono podział władz na: ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Na czele państwa stanął prezydent posiadający bardzo szerokie uprawnienia (wybierany na 4 lata, szef rządu, głowa państwa, naczelny dowódca armii i floty.

32. Omów przyczyny wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych.

Do Ameryki Północnej emigrowała ludność prawie ze wszystkich krajów europejskich. Anglicy stanowili 2/5 mieszkańców kolonii. Przybysze chronili się tam przed prześladowaniami politycznymi i religijnymi, ale emigrowali także na kontynent amerykański w poszukiwaniu lepszych warunków życia. Wędrówka białych osadników na zachód i zdobywanie nowych terenów pod uprawę dokonywała się w toku uporczywej walki z Indianami. Prowadzenie ustawicznych wojen z Indianami i osłanianie białych osadników spowodowało konieczność utrzymywania w fortach i garnizonach wojska - a to kosztowało. Metropolia z jednej strony dążyła do utrzymania swojego monopolu w koloniach, z drugiej zaś wymuszała na nich, by produkowały głównie na jej potrzeby i rynek. W 1767 r. rząd angielski wprowadził wysokie cła na niektóre towary przywożone do kolonii. W 1773 r. grupa mieszkańców Bostonu przebrana za Indian wtargnęła na handlowy statek angielski i zatopiła w morzu ładunek herbaty. Rząd angielski nakazał zamknąć port w Bostonie i postanowił rozprawić się z organizatorami buntu - wszystko zmierzało do konfrontacji zbrojnej.

33. Scharakteryzuj osiągnięcia ideologiczne i myśl polityczną epoki oświecenia.

Na przełomie XVII i XVIII w. powstał nowy kierunek umysłowy, który przeciwstawiał rozum wiersze i którego hasłem stało się dążenie do powszechnego oświecenia umysłó w. Stąd kierunek ten nazwano Oświeceniem. Gruntowną krytykę feudalnych stosunków społecznych i przestarzałych form ustrojowych. Szczególnie atakowane były przywileje stanowe, umacniano się przekonanie o niesłuszności podziałów wynikających jedynie z pochodzenia. Ideologia oświecenia była przede wszystkim ideologią bogatego mieszczaństwa - kupców, przemysłowców, bankierów, a więc burżuazji uzyskającej sukcesy na polu gospodarczym i rywalizującej z przywiązaną do feudalnych tradycji szlachtą. Oświeceniowa myśl społeczna rozwiajająca się teoria państwa i prawa czerpały z myśli filozoficznej. Największym naukowym, kulturalnym i ideowym dziełem oświecenia była wielka encyklopedia francuska wydana w latach 1751 - 1780. Wiek oświecenia przyniósł nowy typ monarchii określany jako absolutyzm oświecony, państwa tak rządzone to: Austria, Prusy, częściowo Rosja, Szwecja, Hiszpania i Portugalia, państwa te umacniały cenytralizm w zarządzaniu, rozbudowywały armię, przemysł i handel.

34. Omów strukturę społeczeństwa we Francji w przededniu rewolucji.

We Francji utrzymywał się stanowy podział społeczeństwa.
Stan pierwszy - duchowieństwo, zróżnicowane wewnętrznie, wyższy kler opływa w dostatki (szlachta rodowa), niższy kler biedny (mieszczanie i chłopi). Duchowieństwo posiadało przywileje honorowe, sądownicze i podatkowe.
Stan drugi - szlachta urzędnicza i arystokracja - zróżnicowanie majątkowe ogromne. Szlachta zwolniona od podatków, posiadająca pewnwe przywileje honorowe.
Stan trzeci - najliczniejszy 99% narodu, najbardziej zróżnicowany wewnętrznie. Należą do niego mieszkańcy miast i wsi: bankierzy, poborcy podatkowi, kupcy, przemysłowcy, rzemieślnicy oraz robotnicy i biedota miejska.

35. Jakie epokowe zmiany we Francji dokonała rewolucja pod koniec XVIII w.

26 Sierpnia 1789 r. narodowe zgromadzenie ustawodawcze wydało deklaracje praw człowieka i obywatela. Deklaracja głosiła równość obywateli wobec prawa, tolerancję, swobodę słowa, podział władzy na ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Za rzecz nadrzędną uznano prawo człowieka do wolności - człowiek rodzi się wolnym i wolnym umiera, gwarantowała też prawo własności określając je jako święte i nienaruszalne. Z deklaracji zrodziło się hasło rewolucji francuskiej: wolność, równość, braterstwo. W 1791 r. uchwalono konstytucję, która przekształciła Francję w monarchię konstytucyjną. Władzę ustawodawczą przejęło zgromadzenie prawodawcze rządzone przez burżuazję, władza wykonawcza pozostała w rękach króla.

36. Jakie stronnictwa polityczne wykrystalizowały się w okresie rewolucji francuskiej i jakie były ich programy polityczne.

Jakobini propagujący republikańskie idee dążący do obalenia króla i żyrondyści reprezentujący arystokrację i bogatą burżuazję - uchwalili surowe prawa przeciwko duchownym i głosili hasła rozpoczęcia wojny przeciw Austrii, nie darzyli zaufania króla. Te dwa ugrupowania utworzyły konwent narodowy, który ostatecznie uchwalił zniesienie monarchii i Francja w 1792 r. stała się republiką.

37. Scharakteryzuj sytuację polityczną Polski za czasów saskich.

 Ingerencja państw ościennych w sprawy polskie.
 Sejm niemy rok 1717 - w Polsce umocniły się wpływy Rosji, w obecności wojsk rosyjskich zebrał się sejm zwany niemym, bowiem w czasie obrad nie dopuszczano posłów do głosu, uregulowane zostały stosunki polsko-saskie, wycofano z Polski wojska saskie, uchwalono też, że Polacy nie maja prawa wypowiadać się w sprawach Saksonii, a Sasi o sprawach Polski.
 Traktat trzech czarnych orłów, sąsiedzi zainteresowani byli utrzymaniem Polski, jako państwa słabego i zacofanego, mogli ją wykorzystywać w rozgrywkach pomiędzy sobą lub innymi państwami. W roku 1720 Rosja i Prusy podpisały w Poczdamie układ na mocy którego miały przeciwdziałać reformom w Polsce. W roku 1732 doszło do porozumienia Rosji i Austrii, trzy mocarstwa umówiły się że królem Polski może być tylko akceptowany przez nich kandydat.

38. Przyczyny i skutki konfederacji barskiej.

Luty 1768 r. w Barze na Podolu zawiązała się konfederacja, której program przewidywał pozbawienie tronu Stanisława Augusta, powrót do dawnych stosunków, odzyskanie niezawisłości państwowej. Przeciwko konfederatom wystąpiła część armii polskiej i wojska rosyjskie - rozgorzałe walki, które objęły całe niemal terytorium Rzeczypospolitej. Konfederacja upadła, nastąpiły bowiem nie tylko porażki militarne, lecz zmiany w polityce - porozumienie: Prus, Rosji i Austrii w celu rozbioru Polski.
39. Reformy sejmów: konwokacyjnego, koronacyjnego i rozbiorowego.
Sejm konwokacyjny zwoływany był przez prymasa, który zajmował się sprawami państwa w okresie bezkrólewia i przygotowywał wolną elekcję. W 1764 r. został zwołany sejm konwokacyjny, sejm utworzył komisję skarbową i wojskową, które ograniczały samowole podskarbich i hetmanów. Zniesiono przysięgę posłów na instrukcje poselskie i wprowadzono głosowanie większością w sprawach skarbowych. Na sejmikach w Koronie zniesiono liberum veto, zniesiono ponadto cła i myto i wprowadzono na granicach państwa cło generalne. Sejm rozbiorowy - rok 1773 zwołany w Warszawie, chciał przekształcić ustrój państwa, powołał komisję edukacji narodowej.

40. Jakie ziemie utraciła Rzeczpospolita w wyniku I rozbioru.

5 Sierpień 1772 r.
Austria - zagarnęła Spisz, starostwa: czorsztyńskie, nowotarskie i sądeckie oraz część woj.: krakowskiego, sandomierskiego i woj. ruskie ze Lwowem, po rzekę Zbrucz oraz woj. bełskie.
Prusy - Warmię, woj.: pomorskie, chełmińskie, część Wielkopolski i Kujaw.
Rosja - woj.: inflanckie, część połockiego, witebskiego, mścisławskiego, część mińskiego, ziemie dzisiejszej Białorusi położone między Dźwiną, Drucią i Dnieprem.

41. Jakie ziemie utraciła Rzeczpospolita w wyniku II rozbioru.

23 Stycznia 1793 r.
Zabór pruski: Gdańsk, Toruń, Wielkopolska, zachodnia część Mazowsza z Płockiem.
Zabór rosyjski: Białoruś, Ukraina i Podole. Zabór rosyjski był większy niż terytorium Polski po II rozbiorze.

42. Jakie ziemie utraciła Rzeczpospolita w wyniku III rozbioru.

24 Październik 1795 r.
Prusy podpisały układ rozbiorowy z Austrią i Rosją, zajmując 48 tys. km2 terytorium wraz z Warszawą, granice pruskie oparły się na linii Niemen - Narew - ujście Bugu. Austria - otrzymała Kraków, część Mazowsza i Podlasie oraz granice na Pilicy, Wiśle i Bugu. Rosja zagarnęła najwięcej, gdyż 62% terytorium Polski, był to obszar 120t ys. km2. Konwencja podpisana między zaborcami w Petersburgu 26 Stycznia 1797 r. głosiła, że na wieczne czasy należy wykreślić z mapy i pamięci nazwę Królestwa Polskiego.

43. jakie okoliczności doprowadziły do zwołania Sejmu Wielkiego.

Sejm Wielki rok 1788 - 1792. Sytuacja międzynarodowa - zmiana układy sił politycznych, wybuchła wojna z Turcją, która angażuje Rosję, więc dla Polski jest to dogodny moment do "naprawy Rzeczpospolitej". Sejm ten przeszedł do historii jako Sejm 4-letni, podjęto na nim uchwałę, aby powiększyć armię do 100 tys. żołnierzy, nałożono stały podatek na duchowieństwo 20% i szlachtę 10%.

44. Wojna polsko-rosyjska w obronie konstytucji 3 Maja.

Uchwalenie Konstytucji nastąpiło 3 Maja 1791 r. Zniesione zostało liberum veto i konfederacje. Konstytucja 3 Maja była największym dziełem Sejmu Czteroletniego. Pokonał on tym samym przeszkody polityczne i prawne na drodze budowy nowego ustroju.

45. Konfederacja targowicka i jej wpływ na losy Rzeczpospolitej.

Akt konfederacji został przygotowany 17 Kwietnia 1792 r. w Petersburgu, ale ogłoszono go pod fałszywą data 14 Maja w miasteczku Targowica, leżącym po stronie polskiej na Ukrainie. Na zajętych przez Rosjan terenach targowiczanie ustanawiali własne rządy i lokalne konfederacje do których należała część szlachty, na Litwie targowiczanie Kossakowscy: biskup inflancki Józef i jego brat Szymon chcący zdobyć tytuł hetmana, chcieli zapewnić sobie część prowincji. Katarzyna II odrzuciła starania strony polskiej o rozejm i zażądała żeby król Stanisław August tez przystąpił do konfederacji, co stało się w lipcu 1792 r. Armia Polska była jeszcze zdolna do działań, ale politycy nie wierzyli już w zwycięstwo i sens dalszej walki, wówczas 200 wyższych dowódców, a wśród nich Józef Poniatowski i Tadeusz Kościuszko złożyli na ręce króla dymisję.

46. Kultura oświecenia w Polsce.

Doniosła rola w dziele "naprawy Rzeczpospolitej" przypadła w tym okresie publicystyce prowadzonej w czasopiśmie "Monitor". Pisali w nim Adam Kazimierz Czartoryski (1734-1823), ksiądz Franciszek Bohomolec (1720-1784), ksiądz Adam Naruszewicz (1733-1796), biskup Ignacy Krasicki i wielu innych. Byli oni autorami bajek, listów poetyckich, poematów i satyr, jak Ignacy Krasicki, Franciszek Ksawery Dmochowski, Adam Naruszewicz czy Stanisław Trembecki. Inni, jak Tomasz Kajetan Węgierski, pisali pamflety, będące krytyką ówczesnych stosunków społecznych i politycznych (Sąd czterech ministrów). Ogromne zasługi dla rozwoju nauki polskiej doby oświecenia położyli bracia Śniadeccy. Jan Śniadecki (1756-1830) matematyk, filozof i astronom, był autorem wielu dzieł matematycznych oraz głośnej rozprawy O Koperniku. Jędrzej Śniadecki (1768-1838), chemik, biolog i lekarz był autorem pionierskiego dzieła "Teoria jestestw organicznych". Utworzone w 1773 r. Komisja Edukacji Narodowej ukształtowała nowy wzorzec nauczania.

47. Sejm Wielki i jego postanowienia.

(Sejm Wielki inaczej czteroletni 1788 - 1792). Podjęto uchwałę o powiększeniu armii do 100 tys. żołnierzy. Po raz pierwszy nałożono też stały podatek na duchowieństwo 20% i szlachtę 10%. W rzeczywistości jednak, z tych środków można było pod broń 65-tyś. armię.

48. Powstanie Kościuszkowskie i jego następstwa

Tadeusz Kościuszko - najwyższy Naczelnik Siły Zbrojnej Narodowej 24 Marca 1794 r. ogłoszono na rynku krakowskim Akt Powstania. Do pierwszej bitwy doszło pod wsią Racławice 4 Kwietnia 1979 r. - nieprzyjaciel został rozbity. W Warszawie wybucha powstanie na jego czele staje szewc, mistrz Jan Kiliński. W Warszawie ukształtował się rząd powstańczy pod nazwą Rady Najwyższej Narodowej. Tymczasem Kościuszko formował nowe pułki z rolników pod Połańcem.

49. W jakich okolicznościach powstało Księstwo Warszawskie, co zawierała jego konstytucja.

O losach Polski przesądził traktat pokojowy pomiędzy Francją i Rosją podpisany w lipcu 1807 r., zawierał on postanowienie o powołaniu do życia państwa polskiego o ograniczonej samodzielności i pozostającego we francuskiej strefie wpływów, ale nie noszącego imienia Polski. Obszar ten nazwano Księstwem Warszawskim, były to ziemie II i III zaboru pruskiego, władcą Księstwa został Fryderyk August z dynastii Wittinów. Ustrój Księstwa określała konstytucja nadana przez Napoleona w lipcu 1807 roku, zgodnie z nią Księstwo było monarchią dziedziczną z pełnią władzy wykonawczej w ręku panującego. W myśl polskich tradycji władza ustawodawcza należała do dwuizbowego Sejmu. W kwestii społecznej najistotniejszy był art. 4 mówiący - znosi się niewolę, wszyscy obywatele są równi przed obliczem prawa. Stan osób zostaje pod opieką trybunałów. Konstytucja oraz uzupełniające ją dekrety uporządkowały administrację i sądownictwo, do którego w 1808 r., wprowadzony został Kodeks Napoleona.

50. Omów wojny Francji z kolejnymi koalicjami antynapoleońskimi do pokoju w Tylży (1807).

W lipcu 1807 r. w Tylży miało miejsce spotkanie Napoleona i Aleksandra I. Zawarto wówczas pokój z Rosją, a później z Prusami. Rosja stała się sojuszniczką Francji, zwłaszcza w rozgrywkach z Anglią, godziła się na utworzenie z ziem drugiego i trzeciego zaboru pruskiego zależnego od Napoleona państwa polskiego pod nazwą Księstwo Warszawskie. W 1808 r. cesarz Francuzów postanowił usunąć wpływy i obecność Anglików z Portugalii, wojska francuskie wkroczyły do Portugalii i opanowały ją po krótkim oporze. Mimo kilku świetnych zwycięstw Napoleona , który udał się do Hiszpanii i ponownie zajął Madryt, Hiszpania widzieli w nim jedynie najeźdźcę i prowadzili z armią francuską wojnę partyzancką.

51. Omów wojny Francji z koalicjami antynapoleońskimi w latach 1807 - 1815.

Wiosną 1809 r armie austriackie uderzyły na trzech frontach, ale nie odniosły większych sukcesów. Po ciężkich walkach Napoleon ponownie zajął Wiedeń, Austria kolejny raz została pobita. Nie okazał się trwały sojusz z Aleksandrem I, antynapoleońskie tendencje w polityce rosyjskiej stawały się coraz wyraźniejsze, Napoleon uznał Rosję za niebezpiecznego przeciwnika i widząc zbliżający się konflikt uderzył pierwszy. W czerwcu 1812 r ponad półmilionowa armia napoleońska przekroczyła granicę rosyjską. Pierwsza wygrana bitwa pod Borodino nie zdołała jednak rozbić armii rosyjskiej. Surowa zima i trudne warunki pokonały armię napoleońską, szlak odwrotu stawał się jej grobem. Był to cios śmiertelny dla Napoleona. Rosja, Prus i Austria zebrały swe wojska przeciwko Francji, mimo iż Napoleon zebrał już siły, był to koniec wielkich zwycięstw. 16-19 października 1813 r bitwa pod Lipskiem zwycięstwo armii sprzymierzonych.

52. Wojsko polskie w wojnach napoleońskich

Utworzono legiony polskie, które miały walczyć u boku armii francuskiej, rzecznikiem tej sprawy był generał Jan Henryk Dąbrowski. Napoleon przyjął polskie oddziały jako legion posiłkowy wojska Republiki Lombardzkiej. Legiony w maju 1797 roku liczyły już 5 tys. żołnierzy. Legiony walczyły z państwami włoskimi sprzeciwiającymi się francuskiej ekspansji. Uczestniczyły w większości bitew kampanii włoskiej. W roku 1800 liczyły już 15 tys. żołnierzy. Legiony uczestniczyły w kampanii dla Francji w bitwie pod Hohenlinden, walczyły w Haiti przeciwko buntującej się tamtejszej ludności, mordercze walki w zabójczym klimacie były przyczyną praktycznej zagłady oddziałów polskich. Mimo całej goryczy i zastrzeżeń do Francji, legiony pozostawiły po sobie pozytywne oceny, bowiem walczyły u boku Napoleona prawie wszędzie, żołnierzy polskich oceniano wysoko.

53. Sprawa polska w okresie napoleońskim

Pojawienie się wojsk francuskich na ziemiach polskich, przyjęte było z mieszanymi uczuciami, obok entuzjazmu z obawą spoglądano w przyszłość. Popularny generał Dąbrowski wzywał Polaków do walki, w końcu listopada Francuzi dotarli do Warszawy. Na wyzwolonych terenach organizowano wojsko polskie i zręby sprawnie działającej polskiej administracji. W kampanii zimowej i wiosennej 1807 r u boku armii francuskiej walczyła 3o tysięczna armia polska, a od połowy stycznia działał tymczasowy rząd Polski. Dla Napoleona problemy Europy Wschodniej nie były najważniejsze, chodziło mu o to, aby Rosja zaakceptowała jego politykę na Zachodzie, nie znaczy to, że chciał w pełni zrezygnować z opanowanych ziem polskich, gotów był jednak do ustępstw na rzecz cara. W imieniu własnym jednak jak i w interesie innych sojuszników sprzeciwiał się odbudowaniu silnego, niepodległego państwa polskiego.