Porównanie przedstawienia Boga, świata i człowieka w "Hymnie" Kochanowskiego i w "Świętym Boże" Kasprowicza.

Stwórca i jego dzieło. Analizując Hymn Jana Kochanowskiego fragment hymnu Święty Boże Jana Kasprowicza, porównaj sposoby przedstawienia Boga, świata i człowieka.

W niniejszej interpretacji porównawczej, postaram się skonfrontować ze sobą Hymn Jana Kochanowskiego oraz hymn Święty Boże Jana Kasprowicza. Skupię się na sposobie przedstawienia Boga, świata i człowieka. Zajmijmy się najpierw utworem Jana z Czarnolasu. Osoba autora reprezentuje literacko i biograficznie epokę Renesansu przypadającą na XV/XVI wiek. Odrodzenie charakteryzowało się powrotem do wzorców antycznych, zainteresowaniem człowiekiem, nasileniem tendencji humanistycznych, laicyzacją sztuki i jej dwujęzycznością oraz reformacją kościoła. Nurt Renesansowy docierał jednak do Rzeczpospolitej z opóźnieniem, a nierzadko mieszał się z koncepcjami średniowiecznymi. Uwidaczniało się to także w okresach twórczości Jana Kochanowskiego i jego stosunkiem do Boga. Drugi hymn – Święty Boże autorstwa Jana Kasprowicza zaliczamy do epoki modernizmu (Fin de siecle, neoromantyzmu, Młodej Polski).W epoce tej istniała różnorodność nurtów literackich, ale najbardziej charakterystyczne były dekadentyzm, ekspresjonizm czy też katastrofizm, których reprezentantem jest m.in. Kasprowicz czy też Kazimierz Przerwa Tetmajer.
Zanalizujmy najpierw Hymn Kochanowskiego. Już sam tytuł wskazuje, iż całość będzie miała wymowę i nastrój podniosły, wręcz patetyczny, uroczysty, dumny, godny. Kim jest osoba mówiąca? Z pewnością jest to ktoś głęboko wierzący w Boga i wiernie mu oddany, wychwalający go pod niebiosa (,,Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!). Jest on od niego uzależniony i stawia siebie niżej w hierarchii od Stwórcy. Możemy stwierdzić, iż podmiot liryczny wypowiada się w imieniu zbiorowości (,,Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?). Jak jawi się nam Bóg? Jest on wszechbędący [,,Kościół Cię nie ogarnie(…)] i wszechmocarny. Do niego należy władza nad światem i ludźmi. On jest głównym budowniczym porządku i mentorem wydającym zasady. [,,Tyś niebo zbudował (…) Tyś fundament założył nieobeszłej ziemi]. Jest on jednak łaskawy i ma ludzi pod swoja opieką. Jego wizerunek jest wyidealizowany, pozbawiony wad, krytyki. Świat, na którym żyją ludzie jest personifikowany a w szczególności natura. Jest wręcz sielankowy niczym arkadia (,,Rzeki wód nieprzebranych wielka hojność mają”,,,Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa”). Świat jest obrazem harmonii i ideału Boga zaś ludzie są szczęśliwi i wdzięczni za Jego miłosierdzie i łaskę. Dużą rolę w kreowaniu wizerunku człowieka, Boga i świata mają zastosowane środki stylistyczne jak: pytania retoryczne (,,Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary”?,,Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary”?), których funkcją jest chęć pokazania wdzięczności ludzi do boga oraz jego wychwalenia; epitety (złotymi gwiazdami, zioły rozlicznemi, nocna rosa, zamierzonych granic), pełniących rolę opisującą doskonałe dzieło stworzenia i wszechwładność Stwórcy; wykrzyknienia (,,Bądź na wieki pochwalon, nieśmiertelny Panie!” – funkcja sławiąca Boga i idealizująca go); personifikacja przyrody (,,Wino Jesień i jabłka rozmaite dawa”); anafora [(Czego(…), Tobie (…)], której funkcją jest zaakcentowanie obecności boga w życiu każdego człowieka i podtrzymania wrażenia dialogu między bogiem a światem ziemskim. Utwór ma budowę regularną stroficzną 4-terowersową, czyli pod względem budowy zachowuje zasady kompozycyjne klasycznego hymnu. Przejdźmy do analizy utworu Kasprowicza. Święty Boże. Jest to hymn, w którym podmiot liryczny zwraca się do Boga z prośbą o litość z błaganiem o zmiłowanie nad biednym, udręczonym przez los człowiekiem, którego życie, już od momentu narodzin nacechowane jest cierpieniem i niedolą. Jest ono samotną wędrówką, której kres tonie w mrokach beznadziei. Podmiot liryczny wypowiada się zdecydowanie w tonie pesymistycznym, wysuwa wręcz oskarżenie względem Boga, które można by uznać za akt rozpaczy, będące odwróceniem się od podstawowych aktów wiary w miłosierdzie boże),,Zrzuć z siebie, Ojcze, nietykalne blaski!). Podmiot liryczny możemy uznać za katastrofistę, dekadenta, krytyka,,obecnej sytuacji, w jakiej się znajduje”. Człowiek jawi się jako więzień ziemskiego padołu, który cierpi, zapomniany przez Boga. Jego sytuacje podkreśla smutna wizja natury (samotne pola, porosłe przydroża, dziki tatarak). Jak wyobrażony jest Bóg? Bóg jednak jest daleko i nie reaguje na wołanie człowieka: ,,na niedostępnym tronie siedzi pomiędzy gwiazdami'', kieruje ruchem słońca, gwiazd i księżyca. Dogląda swego doskonałego dzieła i ,,ani spojrzy na padolny smug''. Poeta rzuca Bogu oskarżenie, że nie jest wrażliwy na cierpienie człowieka, którego przecież sam stworzył. Jest nielitościwy, nieczuły na ziemską niedolę człowieka, zapatrzony we własne idee i pomysły. Poprzez istnienie świata może on mierzyć czas (,,proch gwiazd w klepsydrze przesypujesz złotej i ani spojrzysz na padolny smug!), który to stanowi jego główne zajęcie. Również i tutaj dużą rolę odgrywają środki stylistyczne jak: epitety ( senne podbiały, fioletowe szaleje dziki tatarak, samotne pola), podkreślające nastrój smutku, rozgoryczenia, żalu do boga, braku pozytywnych prognoz i perspektyw; wykrzyknienia (,,Zrzuć z siebie, Ojcze, nietykalne blaski!), będące wyzwaniem rzuconym dla Stwórcy, próbą wywarcia na niego wpływu, wrażenia, chęci nawiązania z Nim dialogu;
Podsumowując możemy stwierdzić, iż w Hymnie Jana Kochanowskiego został zastosowany inny sposób przedstawienia Boga, świata i człowieka niż ma to miejsce w hymnie Święty Boże Jana Kasprowicza. U pierwszego z nich Bóg i świat są wyidealizowani zaś człowiek wdzięczny i podległy Stwórcy, u Kasprowicza zaś przewija się element katastrofizmu, dekadentyzmu względem Boga. Następuje demitologizacja boga, zrównanie go z człowiekiem, świat zaś jest przeciwieństwem arkadii – symbolem smutku, ciszy, żalu i braku jakichkolwiek pozytywnych i optymistycznych idei. Człowiek zaś jest swoistym więźniem samego siebie, w którego umyśle czai się ciemność, bezsens, chęć rzucenia wyzwania bogu, prośby o litość. Pod względem budowy oba utwory również się od siebie różnią. Hymn Kochanowskiego jest klasyczny, nawiązuje kompozycją do hymnów antycznych, zaś Święty Boże Kasprowicza nie jest klasycznym dziełem. Inna jest również wizja natury w tychże analizowanych przeze mnie lirykach.