Brak dostępu do bezpiecznej wody pitnej jest powodem ogromnej ilości chorób. Problem ten dotyczy głównie krajów Trzeciego Świata.
Dostępność czystej wody na świecie
Dostęp do świeżej, pitnej wody jest prawem każdego człowieka. Prawem takim samym, jak to do oddychania świeżym powietrzem. Pomimo to, duża cześć populacji ludzkiej (powyżej 1 miliarda, na 6 miliardów ludności zamieszkujących obecnie ziemię) nie ma do niej dostępu. Około 2,5 miliarda osób, czyli powyżej 1/3 ludzkości, nie ma również możliwości korzystania z urządzeń sanitarnych zaopatrzonych w wodę. Problem dotyczy szczególnie większej części kontynentu afrykańskiego oraz Azji. Nawet w stosunkowo rozwiniętych krajach jak np. Indie, zwłaszcza poza terenem miast, duża część ludności nie ma dostępu do czystej wody.
Dostęp do wody pitnej na świecie
Woda pokrywa ok. 70% powierzchni globu, jest to jednak w większości woda słona. Woda słodka zajmuje zaledwie 3% powierzchni. Znaczna jej większość, w postaci lodu pokrywa powierzchnię Antarktydy i Grenlandii. Woda dostępna dla człowieka stanowi jedynie ok. 1% wody na Ziemi. Jest to woda pochodząca z rzek, jezior i podziemnych źródeł. Z takiej ilości tego cennego surowca korzysta 6 miliarda ludzi zamieszkujących Ziemię. W 31 krajach (m.in. Kenii, Etiopii, Nigerii, Chinach, Indiach i Peru) istnieje poważny problem dostępu ludności do nie zanieczyszczonej świeżej wody. Szacuje się, że do 2025 roku liczba ludzkości wzrośnie do 8 miliarda. Zasoby wodne oczywiście nie zwiększą się. Musimy znaleźć sposoby oszczędzania i uzdatniania wody, którą mamy.
Dostępność do wody różni się pomiędzy poszczególnymi państwami, ale także w ich obrębie. 77% mieszkańców miast w Kongo ma dostęp do wody, natomiast jedynie 17% mieszkańców wiejskich terenów tego kraju może z tej wody korzystać. W Laosie sytuacja jest odwrotna: w zasadzie wszyscy mieszkańcy wsi mają dostęp do świeżej wody, sytuacja zaś gorzej wgląda w miastach, gdzie korzystać z niej może jedynie 60% ludzi. Zużycie wody, a co za tym idzie poziom higieny i zdrowia mieszkańców zależy od dostępności jej źródła. Jeśli jej ona dostępna w domu, czy chacie jej zużycie jest stosunkowo wysokie. Spada natomiast gwałtownie, jeśli źródło znajduje się powyżej kilku minut drogi od miejsca zamieszkania.
Zużycie wody zwiększyło się dwukrotnie w ciągu ostatnich lat. W wyniku tego zasoby źródeł podziemnych zmniejszają się szybciej niż się odnawiają. Przyczyniają się do tego głównie nieefektywne techniki nawadniania pól uprawnych. Zmniejszanie zasobów wód podziemnych powoduje degradację ziem, a co za tym idzie zmniejsza wydajność rolnictwa.
Czynnikiem niepokojącym ekspertów jest również wzrost populacji w niektórych częściach świata, szczególnie w krajach rozwijających się. Liczba ludzkości ma wzrosnąć do 8 miliardów w roku 2025. Liczba wody przypadającej na osobę zmniejszy się o ok. 40% - ze średnio 8.000 do 5.000 m3.
Sposoby oszczędzania wody
Czy problem można próbować rozwiązać? Istnieje kilka możliwości:
Należy poszukiwać nowych źródeł wody. Głównym z nich jest woda oceaniczna – techniki jej odsalania są jednak bardzo drogie. Ostatnio opracowano jednak nowe, energooszczędne metody oparte na zjawisku odwrotnej osmozy. Cienka półprzepuszczalna błona umieszczona jest pomiędzy zbiornikami ze słodką i słona wodą. Molekuły wody przechodzą za zbiornika wody słonej do zbiornika z woda słodką. Błona nie przepuszcza natomiast soli ani zanieczyszczeń. W chwili obecnej ok. 1% zasobów świeżej wody wykorzystywanej w świecie uzyskiwanych jest tą metodą.
Następnym sposobem jest oszczędne gospodarowanie i odpowiednia redystrybucja posiadanych zasobów wodnych: naprawa przeciekających rur, zbiorników do przechowania wody. Np. w zamieszkałej przez 17 mln osób, stale cierpiącej na niedobór wody stolicy Meksyku, naprawienie uszkodzonych miejsc w systemie wodociągowym pozwoliłoby na zaopatrzenie w wodę 3 milionów osób. W wielu krajach do 30% wody marnowanej jest poprzez przecieki w skorodowanych rurach, zaworach, uszkodzenia wodociągów. Naprawa urządzeń do dystrybucji wody oraz stosowanie technik oszczędzających wodę np. instalowanie oszczędnych spłuczek toaletowych, pozwoliłoby na uratowanie znacznej ilości tego życiodajnego materiału. W wielu krajach przez stulecia zbierano wodę deszczową. Koncentracja ludności w miastach doprowadziła do zaniechania tego sposobu oszczędzania wody. Przyszłością jest w chwili obecnej powrót do tej praktyki z zastosowaniem bardziej nowoczesnych metod.
Należy również rozwijać technologie zmniejszające zapotrzebowanie na wodę. W krajach rozwiniętych 60% wody zużywanej jest do celów przemysłowych, natomiast w krajach rozwijających się ogromną część wody (90%) używa się w rolnictwie, gdzie marnowana jest podczas nieefektywnych technik nawadniania upraw. W obu przypadkach kluczem jest poszukiwanie nowych technik pozwalających zmniejszyć zapotrzebowanie na wodę w procesach przemysłowych, rolnictwie: np. w przemyśle samochodowym zastąpienie stali przez aluminium i plastik pozwoliło na duże oszczędności w tej sferze.
Kolejnym sposobem ratowania zasobów wodnych naszej planety jest recykling, którego najprymitywniejszym przykładem są uprawy terasowe, gdzie woda przepływa z wyższych teras zasilając niższe.
Kolejnym ważnym zadaniem stojącym przed międzynarodowa społecznością jest uzdatnianie wody do picia, co nie jest powszechną praktyką w krajach rozwijających się. Dwiema głównymi technikami służącymi do uzdatniania wody są: jej chlorowanie oraz używana indywidualnie w gospodarstwach domowych technika SODIS (solar water disinfection technique) – pojemniki z wodą wystawione są na światło słoneczne, co pozwala na unieszkodliwienie większości zarazków.
Pozytywne przykłady znaleźć można już w kilku krajach. W Kenii istnieje Narodowy Związek Wody Deszczowej. W Laikipii zbiera się wodę deszczową w 200 litrowych, lub większych zbiornikach. Podobnie zbiera się wodę deszczową w Ghanie. W Sri Lance wodę deszczową zbiera się przy użyciu liści palmowych, pni drzew i skał. Rynny wykonane się z bambusa oraz pni drzew bananowych prowadzą wodę do zbiorników na szczytach dachów, gdzie jest wykorzystywana ona do celów domowych.
Biologiczne skażenia
Jednym z ważniejszych powodów, dla których powinniśmy walczyć o wodę jest to, że 75% chorób krajach rozwijających się to choroby przenoszone przez wodę, lub spowodowane brakiem dostępu do czystej wody, co uniemożliwia utrzymanie prawidłowego poziomu higieny, powodując łatwe ich rozprzestrzenianie. Zakażona, brudna woda zabija więcej ludzi niż AIDS, nowotwory czy wojny.
Choroby te zabijają powyżej 6 milionów dzieci rocznie (ok. 20.000 dzieci dziennie), z czego główną przyczyną śmierci małych dzieci jest biegunka, wywołana patogenami zawartymi w zanieczyszczonej wodzie (corocznie na całym świecie dzieci przechodzą 1,5 biliona epizodów biegunki, z tego 4 mln epizodów kończy się śmiercią).
Jeśli nie podejmiemy działań z zapobiegających – do roku 2020 umrze ludzi 135 mln z powodu chorób przenoszonych przez wodę. 1/3 populacji w krajach rozwiniętych zainfekowana jest pasożytami jelitowymi, prowadza do niedożywienia i niedorozwoju fizycznego dzieci. Schorzeniom tym łatwo można byłoby zapobiec zapewniając dostęp do świeżej wody.
Najczęstsze choroby przenoszone przez wodę
Choroba Zgony na rok Związek choroby z dostępem do wody lub urządzeń sanitarnych
Ogółem 5,29 milionów osób
Inwazje nicieniami przewodu pokarmowego 100.000 Ściśle związana z nieprawidłowym składowaniem fekaliów, złą higiena osobistą i domową.
Choroby biegunkowe 2.200.000 do 5.000.000 Ściśle związana z nieprawidłowym składowaniem fekaliów, złą higiena osobistą i domową.
Drakunkuloza. Ściśle związana z piciem niepewnej, skażonej wody.
Jaglica Ściśle związana z niedostateczną higieną twarzy i rąk związaną z brakiem dostępu do wody.
Malaria 1.500.000 Związana z nieprawidłową gospodarką wodną, przechowywaniem wody, źle zabezpieczonymi punktami wodnymi, nieprawidłowym przechowywaniem wody.
Denga 20.000 Związana z nieprawidłowym składowaniem śmieci (zanieczyszczających wodę), nieprawidłowym przechowywaniem wody, zarządzaniem punktami wodnymi.
Poliomyelitis Związana z zanieczyszczeniem wody fekaliami, niskim poziomem higieny, brakiem świeżej, pitnej wody.
Trypanosomoza 130.000 Związana z brakiem dostępu do bezpiecznych źródeł wody.
Filarioza wywołana W. bancrofti Związana z nieprawidłowym składowaniem śmieci (zanieczyszczających wodę), nieprawidłowym przechowywaniem wody, zarządzaniem punktami wodnymi.
Onchocerkoza 40.000 Związana z nieprawidłowa gospodarką dużymi zbiornikami wodnymi.
Choroby związane z wodą podzielić można na cztery klasy:
Choroby spowodowane spożyciem wody skażonej przez odchody ludzkie lub zwierzęce np. cholera, dur brzuszny, ameboza, inne choroby biegunkowe.
Choroby spowodowane brakiem higieny, oraz kontaktem skóry, śluzówek i oka z zakażoną wodą np. świerzb, jaglica, wszawica, choroby przenoszone przez pchły i kleszcze.
Choroby wywoływane przez pasożyty, dla których żywicielami pośrednimi są organizmy zamieszkujące skażoną wodę np. drakunkuloza, onchocerkoza, schistosomatoza i choroby spowodowane przez inne nicienie.
Choroby przenoszone przez organizmy żyjące nad wodą, głównie komary, będące zakażonymi wektorami np. denga, filarioza, malaria, onchocerkoza, żółta febra i trypanosomoza.
Chemiczne zanieczyszczenia wody
W niektórych rejonach świata problemem zdrowotnym są zatrucia związane z zanieczyszczeniem wody przez trucizny np. metale ciężkie. Najpowszechniejszym problemem jest zanieczyszczenie arszenikiem (Argentyna, Bangladesz, Chile, Indie, Meksyk).
Indie - dzieci u źródła skażonego arszenikiem
W Bangladeszu powyżej 20% pitnej wody przekracza dopuszczalny poziom tego pierwiastka (powyżej 0,05 mg/l). Spożywanie wody pitnej zawierającej arszenik w takim stężeniu powoduje różne konsekwencje zdrowotne: zmiany skórne, podwyższenie ciśnienia tętniczego, cukrzycę, bezpłodność, nowotwory nerek, pęcherza moczowego, skóry, płuc. Szacuje się, że około 1 osoba na 100, pijąca wodę zanieczyszczona arszenikiem umrze z powodu nowotworu.
W Chinach spożywanie tej wody wiąże się z występowaniem choroby zwanej „chorobą czarnej stopy”. Jest to martwica wywołana schorzeniem naczyń krwionośnych. Używanie takiej wody do celów higienicznych: prania, higieny osobistej uważa się za dopuszczalne, gdyż przenikanie arszeniku przez skórę jest minimalne. Naturalne sole arszeniku znajdują się w wodzie pitnej w bardzo małych stężeniach (poniżej 0,01 mg/l). Stężenia większe spowodowane są zanieczyszczeniami przemysłowymi (kopalnie, obróbka drewna).
Świeża woda pitna i dobre warunki sanitarne konieczne są dla prawidłowego, zdrowego życia.