Wojny w Polsce w XVII w.

POCZATKI OLIGARCHII MAGNACKIEJ W POLSCE NA PRZELOMIE XVI/XVII W.

1. Oligarchia - system władzy, gdzie rządzą magnaci
2. Przemiany społeczno - gospodarcze pod koniec XVI w.
a) spadek cen zboża na rynkach europejskich spowodował kryzys w rolnictwie, który przede wszystkim dotknął małe i średnie gospodarstwa szlacheckie
b) upadające folwarki skupują magnaci - zaczynają dominować wielkie posiadłości ziemskie (królewskie, kościelne, magnackie)
c) kolonizacja Ukrainy przez magnaterie w 2 połowie XVI w. Doprowadziło do powstania tzw. Nowej magnaterii
3. przemiany społeczne
a) zwiększa się liczba magnaterii oraz ubogiej szlachty, zmniejsza się liczba średniej szlachty
b) duża liczba szlachty pozbawiona majątków wstępuje na służbę u magnatów zachowując wszystkie przywileje
c) klienci to szlachcice głosujący na sejmikach a później na sejmach zgodnie ze wskazaniami magnata
d) uzależniając od siebie szlachtę, magnaci uzyskują wpływ na sejmiki, sejmy, narzucają swoja politykę królowi oraz całkowicie przejmują kontrole nad administracja i urzędami.
e) magnaci tworzą tzw. Ordynacje - majątki dziedziczone tylko przez jednego spadkobiercę
4. sytuacja wewnętrzną państwa w okresie rządów Stefana Batorego.
a) w latach 1579-1582 maja miejsce kolejne wojny o inflanty z Rosją , w których wojska polskie odnoszą zwycięstwo
b) wzrastają wpływy magnaterii i rozpada się obóz średnio szlachecki.

SYTUACJA WEWNETRZNA RP W OKRESIE PANOWANIA S.BATOREGO I ZYGMUNTA 3 WAZY

1. rządy Stefana Batorego
a) wojny o inflanty zakończone zwycięstwem polski (1579-1582)
b) zakończenie reform egzekucji praw: powstają trybunały koronny i litewski oraz stała armia (piechota wybraniecka)
c) pierwsze sejmy rozchodzą się bez podjęcia żadnych uchwal (sejm w 1585)
d) rozpada się obóz egzekucyjny (średnioszlachecki), a umacnia się oligarchia magnacka
2. w okresie rządów Zygmunta 3 Wazy władze w państwie przejmuje magnateria
a) regaliści (stronnictwo królewskie) tworzyli jezuici oraz przedstawiciele największych rodów magnackich
b) zwycięstwo kontrreformacji
c) próba umocnienie władzy króla doprowadza w roku 1606 do buntu szlachty (rokosz zebrzydowski)
d) wojna domowa w latach 1606-1607 kończy się zwycięstwem wojsk królewskich, jednakże król nie przeprowadza żadnych zmian. Do kompromisu doprowadzają magnaci.
3. skutki rokoszu zebrzydowskiego:
a) zwycięstwo oligarchii magnackiej
b) zapewnienie tronu polskiego synom Zygmunta 3 Wazy
c) początek kryzysu demokracji szlacheckiej
d) nie dochodzi do żadnych reform systemu politycznego - następuje dalsze osłabienie pozycji króla
e) RP rozpoczyna długotrwale i wyniszczające wojny ze Szwecja i Rosja


WOJNY POLSKO - SZWEDZKIE W XVII W.

1. przyczyny wojen
a) wybór na tron polski Zygmunta 3 Wazy, który łączył Polskę i Szwecje unia personalna, po utracie tronu szwedzkiego będzie próbował go odzyskać.
b) Zygmunt 3 Waza przyłączył inflanty szwedzkie (Estonie) do polski.
c) próba podboju wybrzeży nadbałtyckich przez Szwecje (polowa XVII w.)
d) utrzymywanie się znacznej części szlachty z wojen
2. przebieg wojen
a) 1 faza wojen
- w latach 1600-1611 trwa wojna o inflanty
- w 1605 w bitwie pod Kircholmem wojska polskie pokonują Szwedów (hetman Jan Karol Chodkiewicz)
- w końcowej fazie wojny polska traci wiele twierdz i zawiera niekorzystny pokój
b) 2 faza wojen
- w latach 1655-1660 (potop szwedzki)
- celem wojny jest podbój wybrzeży nadbałtyckich RP
- pospolite ruszenie szlacheckie kapituluje pod: ujściem (wielkopolska) i w kejdanach (Litwa)
- wygnanie króla Jana Kazimierza
- zdrada szlachty i części magnaterii uznających zwierzchnictwo króla szwedzkiego, zajęcie przez Szwedów ziem polskich
- obrona Częstochowy
- początek wojny przeciwko Szwedom powstaje konfederacja w Tyszowicach dowodzona przez Czarnieckiego (prowadzi wojnę partyzancka z udziałem chłopów i mieszczan)
- wyparcie Szwedów z polski i powrót króla do kraju
- w 1657 roku Polska traci kontrole nad lennem pruskim (traktaty Welawsko - Bydgoskie)
- traktat w oliwie w 1660 roku kończy wojny Polsko - Szwedzkie
3) skutki wojen:
a) zniszczenia wojenne, wyludnienie kraju, kryzys gospodarczy kraju
b) utrata Inflant

WOJNY POLSKO-ROSYJSKIE W XVII W. POWSTANIE CHMIELNICKIEGO

1. przyczyny wojen
a) rywalizacja polski i Rosji o hegemonie we wschodniej europie
b) rywalizacja o terytoria (Białoruś, Ukraina)
c) polityka magnatów dążąca do uzyskania wpływów politycznych w Rosji
d) duża liczba szlachty żyjąca z wojen
2. przebieg wojen
a) kryzys dynastyczny w Rosji na początku XVII w. Zachęcił magnaterie polska do interwencji w celu uzyskania wpływów i kontroli nad Rosją poprzez wprowadzenie na tron moskiewski polaka
b) w roku 1605 carem Rosji zostaje Dymitr 1 (kandydat magnatów)
c) kolejna interwencja magnatów doprowadziła do zajścia Moskwy (Dymitr 2)
d) próba opanowania tronu rosyjskiego przez Zygmunta 3 Wazę
e) w latach 1609-1611 wojska polskie zajmują Moskwę, zwycięstwo pod Kłuszynem w 1610r.
f) w 1619 r. Podpisano rozejm w Dywilinie dający RP znaczny obszar na wschodzie
g) w latach 1632-1634 obrona Smoleńska i pokój w Polanowie (1634) zawarty na warunkach z 1619r.
h) 1654-1655 Rosjanie zajmują część Litwy i Ukrainy przerywając ofensywe po ataku Szwedów na Polskę
e) (1660-1667)- zdołano odzyskać część ziem litewskich w 1667r. Zawarto rozejm w Andruszowie
3. skutki wojny
a) polska utraciła lewobrzeżna Ukrainę, ziemie Smoleńska, Kijów i ziemie Czernichowska
b) polska utraciła role dominanta na arenie międzynarodowej

KONFLIKTY POLSKO - KOZACKE W XVII W.

1. Ukraina na początku XVII w.:
a) jest częścią RP (od 1569r)
b) na Ukrainie kształtuje się ruch kozacki
c) kozacy przyjęli wojskowa strukturę społeczną na czele której stali atamani. Główny obóz kozacki znajdował się w siczy, kozacy wyznają prawosławie, nie uznają władzy politycznej poza tymi którzy służyli w wojskach koronnych.
2. charakter konfliktu polsko-kozackiego:
a) kozacy żądają autonomii i przywilejów (takich samych jak miała szlachta polska)
b) konflikt religijny (kozacy- prawosławie, Polacy - katolicyzm)
c) konflikt miedzy magnateria a kozakami(magnaci chcieli zrobić z kozaków chłopów pańszczyźnianych)
d) problem rejestru. Rejestr to spis kozaków służących w wojsku koronnym na żołdzie RP ludzi wolnych
3. powstania kozackie powstają od schyłku XVII w. Skierowane głównie ku magnaterii
4. powstanie chmielnickiego(1648)
a) w pierwszej fazie powstania wojska kozackie rozbijają wojska koronne (bitwy pod korsuniem, piławcami, żółtymi wodami)
b) wojska kozackie opanowują całą Ukrainę, wśród magnaterii przewiązało stanowisko stłumienia powstania
c) w bitwie pod Beresteczkiem w 1651r. Wojska koronne pokonują wojska kozackie, powstanie trwa dalej
d) w 1654r zostaje podpisana ugoda kozacko-rosyjska w Perejeslawiu (Ukraina ma być częścią Rosji, wybucha wojna polsko-rosyjska)
5. wojna polsko-rosyjska(1654-1655) kończy powstania kozackie. Kozacy sprzymierzenia z Rosja włącza przeciw RP
6. w 1658 r. zawarto ugodę w hadziaczu (nie weszła w życie)- kozacy mieli otrzymać szeroka autonomie wewnętrzną w ramach RP
7. w wyniku rozejmu i traktatu pokojowego z Rosja, Ukraina zostaje podzielona jej wiekszą część z Kijowem przyłączona zostaje do Rosji.

WOJNY POLSKO - TURECKIE W 17W.

1. przyczyny wojen
a) konflikt terytorialny(południowo wschodnie granice RP)
b) wojny przybierają charakter konfliktów religijnych(islamska Turcja przeciw chrześcijańskiej europie)
2.przebieg wojny
a) w pierwszej połowie XVII w. Toczą się wojny na południowo - wschodniej granicy RP (1620-bitwa pod Cecora)
b) w drugiej połowie XVII w. Wojny trwają od 1672 - najazd Turków na europę. upadek kamienia podolskiego.
c) traktat polsko-turecki w Buchaczu Polska traci Podole oraz płaci Turcji haracz
d) 1673-zwyciestwo Jana III Sobieskiego po Chocimiem (Sobieski zostaje królem polski)
e) w 1683-bitwa pod Wiedniem i zwycięstwo Sobieskiego
f) powstaje koalicja antyturecka tzw. Święta liga (Polska, Austria, Wenecja, papiestwo)
g) w 1699 ma miejsce pokój w Karłowicach, polska odzyskuje utracone wcześniej ziemie
3. skutki wojen z Turcja
a) dalsze osłabienie RP
b) wzmocnienie Austrii i początek kryzysu państwa tureckiego
c) zaostrzenie się konfliktów wyznaniowych

KRYZYS RP W 2 POLOWIE XVII W.

1. w połowie XVII w. Pogłębił się kryzys państwa, umacnia się oligarchia magnacka
2. Król Jan Kazimierz wystąpił z programem reform ustrojowych, które przewidywały:
- umocnienie władzy króla
- reforme sejmu (głosownie większości)
- urzędnicy mianowani przez króla mieli ściśle podlegając
b) w 1654 roku doszło do pierwszego zerwania sejmu przez jednego posła (przywilej liberum veto)
c) reformy miał zatwierdzić sejm w 1666r – dochodzi do buntu a następnie rokoszy (wojna domowa) dowodzonym przez hetmana Lubomirskiego
3. rokosz Lubomirskiego przeradza się w wojnę domowa
a) rokoszanie pokonują wojska króla, który abdykuje
4. schyłek 17w. To całkowitą władzą magnaterii oraz dalej pogłębiający się kryzys wewnętrzny
5. Królowie magnaci:
a) Michał Korybut Wisnowiecki
b) Jan 3 Sobieski
6. Zrywane są sejmy
7. Trwają walki wewnętrzne pomiędzy magnateria, w której coraz częściej angażują się ambasadorowie obcych krajów
8. Nastąpiła decentralizacja władzy
9. Kryzys gospodarczy
a) zniszczenia wojenne
b) spadek liczby ludności
c) utrwala się system pańszczyźniany, rolnictwo jest zacofane, upadają miasta
10. Kryzys obyczajowy
a) wzrasta nietolerancja religijna
b) upadają wzorce państw obywatelskich