Kalendarz

Kalendarz- (z łacińskiego kalendae- „pierwszy dzień miesiąca”), system rachuby dni i dłuższych odstępów czasu; obecnie używanym prawie na całym świecie kalendarzem jest k. gregoriański (wprowadzony 15 października 1582 r. przez papieża Grzegorza XIII), który jest oparty na dł.→ roku zwrotnikowego; w k. gregoriańskim lata dzielą się na zwyczajne (365 dni) i przestępne (366 dni); lata przestępne (kolejne lata podzielone przez 4 z wyjątkiem pełnych setek, gdzie liczba setek nie podzielna przez 4) mają wyrównać różnicę między rokiem zwykłym (365 dni), a śr. dł. roku (365,2425 dób słonecznych) w k. gregoriańskim (o ok. 26 s. większą od roku zwrotnikowego: ≈365,2425 dni); rok kalendarzowy dzieli się na 12 miesięcy (po 30 lub 31dni każdy z wyjątkiem lutego- 28 dni w roku zwykłym i 29 w roku przestępczym); historia: w starożytności podstawowa jednostką obliczania czasu był system ksieżycowo- słoneczny; najstarsze kalendarze oparte były na systemie księżycowym (k. babiloński, grecki, chiński); k. babiloński, używany w Babilonii w okresie Hammurabiego (XVIII/XVII w. p.n.e.), przyjęli Asyryjczycy ok. XII w.. p.n.e. (podział roku na 12 lub 13 miesięcy, podział dnia na godziny i minuty- doba babilońska liczyła 12 godzin nocnych i 12 dziennych); k. chiński (księżycowo- słoneczny) używany w Chinach w II w. p.n.e., dzielił rok na 12 miesięcy po 19 i 30 dni (co pewien czas- 7 razy w ciągu 19-letniego cyklu- dodawano 13 miesiąc, jest to tzw. Cykl Metona z Aten, analogicznie jest w k. babilońskim, greckim i współczesnym żydowskim); początek roku przypadał na styczeń lub luty; miesiące nie miały nazw, jedynie numery i dzieliły się na dekady; używano tez k. cyklicznego, w którym lata połączono w 60-letnie cykle; k. chiński ewoluował w kierunku systemu k. słonecznego; do k. księżycowo- słonecznego zaliczyć można k. hebrajski (żydowski), liczący 354 dni, 12 miesięcy, tygodnie mają po 7 dni; w celu wyrównywania czasu w stosunku do roku słonecznego co trzy lata dodaje się t13 miesiąc przestępny (drugi adar) powodujący, że poszczególne miesiące przypadają o tej samej porze roku; miesiące rozpoczynają się od nowiu księzycowego (rosz chodesz); rok religijny rozpoczyna się jesienią 1 dnia miesiąca tiszri (wrzesień/październik); nazwy miesięcy wywodzą się z tradycji babilońskiej; pełny cykl k. hebrajskiego zmyka się w okresie 19 lat; k. muzułmański jest k. księżycowym; został wprowadzony w 632 roku przez Mahometa (12→miesięcy synodycznych, dł. roku wynosi w przybliżeniu 354 dni i 8 godzin); Arabowie wprowadzili cykl 30- letni (19 lat zwyczajnych po 5\354 dni i 11 lat przestępnych 355dni); rok mahometański jest o 11 dni krótszy od zwrotnikowego (33 lata gregoriańskie odpowiadają 34 latom mahometańskim); początek dnia liczy się od zachodu słońca; dni tygodnia (prócz piątku i soboty) oznacza się cyframi: niedziela-1; pierwowzorem k. słonecznych jest k. egipski (rok zwiera 12 miesięcy po 30 dni i 5 dni dodatkowo na końcu roku); rok był krótszy od zwrotnikowego o ¼ dnia, w ten sposób początek roku przesuwał się przez wszystkie pory roku (rok wędrowny); zmieniła się również data heliakalnego wschodu Syriusza, potrzebnego do obliczenia terminu wylewu nilu; 1461 lat kalendarzowych egipskich równało się 1460 latom Syriusza (okres Sotis, Sot- od egipskiej nazywa Syriusza); rok egipski dzielił się na 3 pory roku (po 4 miesiące każda: wylew Nilu, siew, żniwa); doba egipska liczyła 24 godziny; k. egipski urzędowo obowiązywał do 46 p.n.e., do dziś stosowany jest w Kościele koptyjskim (w Etiopii), oparty na nim jest k. armeński, stosowany w astronomii do czasów Kopernika; do XVI w. w Europie używano k. juliańskiego (wprowadzonego w 46 p.n.e. przez Juliusza Cezara); k. juliański jest w użyciu do dziś w rosyjskiej cerkwi, patriarchaty i autokefalie prawosławne Grecji i Azji Mniejszej stosują zmodyfikowany k. neojuliański (inaczej k. nowy wschodni, dający nieco lepsze przybliżenie roku zwrotnikowego niż k. gregoriański) wprowadzony w 1923; k. juliański oparty był również na dł. roku zwrotnikowego (śr. dł. roku 365 i ¼ doby, większa o ponad 11 min. od roku zwrotnikowego); w k. juliańskim co 4 rok był przestępny; z powody różnic między rokiem zwrotnikowym, a średnią dł. roku kalendarzowego następowało przesunięci w czasie (data równonocny wiosennej przesuwała się średnio 0o 1 dzień co 128 lat); spowodowało to przesunięcie (cofniecie) o 10 dni (od 325 do XVI w.) daty równonocny wiosennej, której podstawa obliczania dnia Wielkanocy (pierwsza niedziela po pierwszej wiosennej pełni księżyca), i konieczności przeprowadzenia reformy; k. kościelny opiera się na 2 systemach: słonecznym i słoneczno- ksieżycowym (żydowskim): dł. roku kościelnego odpowiada słonecznemu, podczas gdy Wielkanoc i zależne od niej święta oblicza się na podstawie k. słoneczno- księzycowego (stąd święta stałe- Boże Narodzenie i ruchome- Wielkanoc); daty dzienne określane są imionami patronów, których święta przypadają w danym dniu, lub odstępem pomiędzy większymi świętami. Są tez kalendarze takie jak: słowiański, księżycowy, Majów, rewolucji francuskiej.