Ład Jałtański w Europie po II wojnie światowej i proces jego zmian po roku 1989

W dniach 4 – 11 lutego 1945 roku, w pałacu Liwadia koło Jałty na Krymie odbyła się konferencja przywódców trzech głównych państw koalicji antyhitlerowskiej (tzw. Wielkiej Trójki) - prezydenta USA Franklina Delano Roosevelta, premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla i przywódcy ZSRR Józefa Stalina, w celu ustalenia podstawowych zasad powojennego światowego ładu politycznego. Zapadły tam decyzje które zmieniły Europę na pół wieku.

Sprawa Polska

We wrześniu 1939 roku ZSRR razem z III Rzeszą zaatakowały ziemie Polskie, dzieląc ją na dwie strefy – Niemiecką i Radziecką. Gdy 22 czerwca Niemcy napadły na ZSRR, Stalin przystąpił do koalicji antyhitlerowskiej, wysuwał równocześnie żądania uznania nowych granic Związku Radzieckiego, ustalonych w latach 1939-40.
Ostateczne rozstrzygnięcie tej sprawy miało miejsce podczas konferencji Wielkiej Trójki w Jałcie. Stalin, Churchill i Roosevelt toczyli rozmowy w realiach bardzo korzystnych dla Związku Radzieckiego sytuacji międzynarodowej – opanowania przez Armię Czerwoną całej środkowowschodniej Europy w tym i Polski i zabiegów Amerykanów o pomoc radziecką w wojnie z Japonią. Ostatecznie uzgodniono w sprawie Polski, że należy odbudować silną, wolną i demokratyczną Polskę, w której władzę sprawowałby Polski Rząd Tymczasowy Jedności Narodowej, zobowiązany do przeprowadzenia wolnych i niczym nie skrępowanych wyborów parlamentarnych. Ustalono również że podstawą do wytyczenia wschodniej granicy Polski będzie linia Curzona. Nie sprecyzowano jednak ani terminu ani terminu utworzenia nowego rządu, ani też nie określono terminu wyborów parlamentarnych.
W ten sposób Stalin, jako jeden z agresorów na Polskę w 1939, „legalnie” przyłączył zajęte ziemie do Związku Radzieckiego.



Sprawa Niemiecka

Podczas konferencji ustalono, że Niemcy zostaną podzielone na cztery strefy okupacyjne: Radziecką, Brytyjską, Amerykańską i Francuską. Podjęto także decyzje o zmianie granic III Rzeszy, Prusy Wschodnie oraz ziemie na wschód od Odry przyłączono do Polski.
Skutkami podziału Niemiec było utworzenie w późniejszych latach NRD i RFN. Strefy okupowane przez USA, Francję i Wielką Brytanię utworzyły najpierw bizonie (strefa brytyjska i amerykańska), a następnie trizonię (dołączona francuska) z czego powstała Republika Federalna Niemiec (RFN). Strefa Radziecka przekształciła się w Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD). Berlin także został podzielony na cztery strefy okupacyjny. Berlin także został podzielony na cztery strefy okupacyjne. W sierpniu 1961 zbudowano mur, który oddzielał Berlin (stolicę NRD) od Berlina zachodniego aż do roku ’89.


Państwa na które wkroczyła Armia Czerwona

Kraje, na które wkroczyła Armia Czerwona (Estonia, Łotwa, Litwa,) podczas II wojny światowej zostały przyłączone do ZSRR jako Socjalistyczne Republiki Radzieckie. Pozostałe państwa, na które wkroczyły wojska radzieckie (Polska, Niemcy – NRD, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria) stały się krajami satelickimi ZSRR. Oznaczało to w praktyce, że o najważniejszych sprawach państwa decydował w praktyce Związek Radziecki. Stało się tak gdyż mocarstwa zachodnie (USA, Wielka Brytania), nie umiały się przeciwstawić Stalinowi. USA potrzebowało sojusznika w wojnie z Japonią. A po wojnie było już za późno, gdyż Stalin w państwach, na które wkroczył instalował komunistyczny rząd, a w Polsce demokratyczne wybory, które miały się odbyć zgodnie z postanowieniami konferencji Jałtańskiej odbyły się w sposób niedemokratyczny.
Następstwami tych wydarzeń było podzielenie Europy na pół wieku na dwie części – Zachodnią i Wschodnią, powstanie dwóch zwalczających się ideologii.


Zmiany w Europie po ’89 – Jesień Ludów


Początkiem Jesieni Ludów był rozpoczęty w 1985 r. w ZSRR proces przekształceń systemu komunistycznego. Następnie, w 1988 r. w Polsce władza komunistyczna zgodziła się na rozmowy z przedstawicielami opozycji. Rozmowy trwały na wiosnę 1989 r. i są znane jako Rozmowy przy Okrągłym Stole. Ustalono termin pierwszych częściowo wolnych wyborów na 4 czerwca tegoż roku. W ich wyniku pierwszym premierem w Bloku Socjalistycznym, nie związanym z rządzącą partią został Tadeusz Mazowiecki.
Podobne wydarzenia miały miejsce na Węgrzech. Rozmowy rządu z opozycją doprowadziły do zmiany konstytucji tego kraju.
Równolegle, w NRD setki obywateli uciekały dziennie do sąsiedniego RFN, przez sąsiednie kraje. Gdy 9 listopada otwarto przejścia graniczne w Murze Berlińskim, zdecydowano, że mur powinien zostać zdemontowany, jednak nie wykonała tego władza, a spontanicznie tysiące ludzie z obu części miasta.
Pod wpływem tych wydarzeń zmiany stały się faktem w pozostałych krajach bloku. W grudniu do rozmów z opozycją przystąpił rząd Bułgarii, w Czechosłowacji wyłoniono niezależny rząd. W Rumunii obalono dyktaturę Nicolae Ceauescu.
ZSRR upadł dopiero w 1991 r., jednak już wcześniej nie był w stanie zapobiec rozpadowi swojego imperium. Z państw komunistycznych na świecie pozostały już tylko Chiny (obecnie przeprowadzające szereg reform kapitalistycznych), Wietnam (również coraz wyraźniej odchodzący od komunizmu), Kuba oraz Korea Północna.