Historia gospodarcza

Despotie Wschodnie

Dwa ośrodki geograficzne stanowiły kolebkę cywilizacji. Stworzyły się one głównie w dolinach wielkich rzek tj. Tygrys, Eufrat, Nil. Na Bliskim Wschodzie powstało państwo o nazwie Mezopotamia, a później Babilonia (obecny Irak i częściowo Iran). W Dolinie Nilu powstało państwo Egipt. Wszystkie te państwa o ustroju monarchistycznym zaliczamy do starożytnych despotii wschodnich.

Odmienny charakter wśród państw na Bliskim Wschodzie miało Państwo Fenickie oraz Królestwo Izraela, które szczyt potęgi osiągnęło za królów Dawida i Salomona. Szczególnym przypadkiem było imperium Aleksandra Macedońskiego (Aleksander III Wielki), który w 330 r. p.n.e. rozbił Persję (Iran). Stworzył imperium obejmujące Grecję, Egipt, Azję aż po rzekę Indus.

Źródła prawa w Despotiach Wschodnich

Kodeks Hammurabiego
Pierwszy dobrze znany dokument stanowiący źródło prawa Państwa Babilońskiego. Uchodzi za najstarszą kodyfikację świata. Tekst kodeksu wyryty jest na bazaltowej steli (kamiennej płycie) o wysokości ok. 2m i liczy ok. 300 . Zawiera przepisy z dziedziny prawa procesowego, karnego i prywatnego. Nie ma charakteru systematycznego zbioru, bo przepisy z różnych dziedzin są ze sobą wymieszane. Sformułowania są kazuistyczne (nakazowe), a nie w formie norm ogólnych. Przepisy prawa karnego mają charakter klasowy (tzn. osoby należące do niższych klas miały niższą ochronę prawną i odwrotnie. Hammurabi stosuje przede wszystkim kary talionu i kary odzwierciedlające. Kara talionu powtarza niejako skutek przestępczego czynu np. jeżeli ktoś komuś wybił oko, to jemu też trzeba wybić oko – zasada „oko za oko, ząb za ząb”(kara taka sama jak skutek przestępstwa).

Kodeks Hammurabiego jest pierwszym dobrze znanym unormowaniem prawnym prawa gospodarczego.
Europejski system prawny wywodzi się z prawa rzymskiego, opartego na kodeksach. Z kolei prawo rzymskie powstało w oparciu o Kodeks Hammurabiego.

Prawo zwyczajowe i przypadek – kraje anglosaskie.

Charakter gospodarczy Despotii Wschodnich
1. Kraje, które rozciągały się na wielkich przestrzeniach i miały głównie charakter kontynentalny, tzn. w gospodarce dominowała gospodarka z eksploatacją ziemi (rolnictwo) oraz handlem lądowym.
2. Gospodarki tych krajów opierały się w większej lub mniejszej mierze na przcy niewolniczej.
3. Na czele państwa stał monarcha mający władzę nieograniczoną i przez nikogo nie kontrolowaną. Władza miała charakter teokratyczny i związana była z działalnością religijną.
4. Państwo było centralistycznie podporządkowane monarsze. W tamtych warunkach komunikacyjnych i gospodarczych odległość była dużym problemem miedzy władzą centralną i organami władzy lokalnej. Stąd częste bunty i rozpad Despotii.

Starożytne państwa śródziemnomorskie.

Od II tysiąclecia p.n.e. zaczęły się tworzyć nad Morzem Śródziemnym pierwsze państwa reprezentujące inną niż Despotie Wschodnie kulturę organizacyjną i gospodarczą. Państwa te były związane z gospodarką morską (Grecja, Azja Mniejsza), a następnie u wybrzeży zachodnich Morza Śródziemnego powstała Sycylia i Rzym. Państwa greckie miały charakter państw-miast (polis). Do największego rozkwitu doszły 2 państwa-miasta, tj. Ateny i Sparta.

Stosunki społeczno-gospodarcze w Sparcie:
- Państwa spartańskie powstały ok. XI w. p.n.e. w wyniku podboju Peloponezu przez Dorów
- Sparta była monarchią z tym, że rządzoną przez dwóch królów
- W IX w. p.n.e. Spartanie zrobili reformy wewnętrzne i w ten sposób powstał ustroj arystokratyczny Sparty.
- W przeciwieństwie do innych polis greckich handel zewnętrzny nie odgrywał istotnej roli.
- Podstawą gospodarki było rolnictwo.

Społeczeństwo Sparty dzieliło się na 3 klasy:
1. Spartiaci – byli klasą panującą; od 7-30 roku życia służyli w wojsku, dopiero potem mogli założyć rodzinę; głównym ich zadaniem była obrona kraju i wojna, tworzyli więc coś w rodzaju armii zawodowej, stąd Sparta miała charakter kraju militarnego; tylko oni mieli prawa polityczne; słynęli z odwagi, waleczności; na początku była równość majątkowa; kobiety były dosyć wysportowane – głównym ich zadaniem było rodzenie zdrowych dzieci (miała miejsce selekcja – chore zrzucano z górki).

2. Periojkowie – była to ludność miast; zajmowała się głównie rzemiosłem i handlem; osobiście była wolna, ale nie miała praw politycznych; w momencie zagrożenia ze względu na przewagę liczebną Periojków nad Spartiatami wódz (efor) mógł wydać decyzję o pozbawieniu życia dowolnej ilości Periojków.

3. Heloci – ich położenie było najgorsze; ludność autochtoniczna podbita przez Spartiatów, którzy utrzymywali ich w posłuszeństwie terrorem, organizując przeciwko nim tzw. krypteje, czyli ekspedycje karne.

Ustrój państwa
Głównymi organami arystokracji spartańskiej były:
• geruzja (Rada Starszych, składająca się z dwóch królów i 28 obywateli, którzy ukończyli 60 lat-gerontów)
• apella (Zgromadzenie Ludowe, składające się z obywateli którzy ukończyli 20 lat).

Życie społeczno-gospodarcze i polityczne ludów germańskich i słowiańskich.

1. Ludy germańskie – konspekt.
2. Ludy słowiańskie – miały zostać omówione, ale tak się nie stało.

Gospodarka Polski w okresie średniowiecza.

Obszar Państwa Piastów obejmował ok. 250 tys. km2 i obejmował teren mniej więcej dzisiejszej Polski. W X w. doszło do konsolidacji plemion słowiańskich, czego kulminacją był chrzest Polski w 966 r., dokonany przez Mieszka I. Europa Środkowa znajdowała się na obrzeżach wpływów kościoła bizantyjskiego (prawosławie) i rzymskokatolickiego. Po śmierci Bolesława Krzywoustego w 1138 r. Państwo Polskie zostało podzielone na dzielnice, a w 1181 r. Odpadło Pomorze Zachodnie uznając zwierzchnictwo cesarza Niemiec. W 1226 r. Konrad Mazowiecki sprowadził do Polski Zakon Krzyżacki i dał im Ziemię Chełmińską. W latach 1249-1252 utraciliśmy Ziemię Lubuską. Obszar Polski skurczył się do 100 km2 (Mazowsze i Wielkopolska). W 1320 r. Władysław Łokietek podjął próbę zjednoczenia Państwa Polskiego-co mu się udało.

Kazimierz Wielki w 1370 r. włączył Ruś Halicką. Rozpoczął proces odbudowy Państwa Polskiego poprzez reformę sądownictwa, budowę warowni, nacisk na rozwój gospodarki, rozbudowę armii. W grodach osadzane były załogi drużynników, którzy przekształcili się w szlachtę (w szczycie rozwoju stanowili 10% społeczeństwa polskiego).

Społeczeństwo

W średniowieczu potencjał gospodarczy państwa zależał przede wszystkim od liczby ludności i obszaru. To uzależnienie było tym silniejsze, że większość PKB była w rolnictwie, a wielkość produkcji rolnej określana była głównie przez gęstość zaludnienia.

Ludność Polski na tle innych krajów europejskich
Lp. Kraj Liczba ludności (w mln ) Zaludnienie (os./km2)
w roku 1000 w roku 1350 w roku 1000 w roku 1350
1. Polska 1,3 2 5 8
2. Włochy 7 8 24 28
3. Francja 9 15 17 28
4. Niemcy 5,4 8,5 10 16
5. Anglia 2,5 3,5 8 11
6. Ruś 8,5 12 1,6 2,3

Wzrost gęstości zaludnienia w późnym średniowieczu związany był z osadnictwem ludności niemieckojęzycznej w dwóch pasmach:
• na południu - Nysa Łużycka i Odra
• na północy - Odra i Drawa.

U schyłku średniowiecza wykształciła się w Polsce monarchia stanowa. Możemy rozumieć ją jako:
a) odrębność prawno-sądową określonych grup ludności; ludność miejska (stan miejski) podlegała prawu meklemburskiemu, stan rycerski podlegał prawu rycerskiemu, a stan duchowny, uniwersytety i szkolnictwo prawu kanonicznemu; Żydzi natomiast prawu mozaistycznemu, tj. władzy sądowej rabinów nadzorowanej przez państwo; poddani chłopi-kolonizacja wsi na prawie niemieckim; sytuacja chłopów pańszczyźnianych była odmienna w dobrach królewskich, rycerskich i duchownych;

b) warstwę społeczną; wyróżniamy tu 3 stany:
• szlachecki (wejście drogą urodzenia lub nobilitacji, tj. nadania szlachectwa przez panującego)
• mieszczański
• chłopski.

Miasta i handel
Do miast pełniących funkcję ośrodków wymiany międzynarodowej w Polsce w XIII i XIV w. należały: Kraków, Gdańsk, Wrocław, Kamieniec Podolski.
Oprócz tego silną pozycję osiągały takie miasta jak: Toruń, Lublin, Lwów, Warszawa, Poznań.
Ogólnie średniowiecze uważane jest za dobry okres dla Polski.

Rola Kościoła w gospodarce

Kościół zawsze starał się wydawać sąd moralny w kwestiach gospodarczych i społecznych, kiedy wymagały tego podstawowe prawa człowieka. W zadaniach Kościoła powinno być bowiem dbanie o dobro ludzi (człowieka jako jednostki) i o społeczeństwo (jako kraj).

Kościół a praca

Gospodarstwo domowe (rodzina) jako najmniejsza jednostka społeczna w wyniku wykonywania pracy przez jej członków. W ten sposób powstaje prawo majątkowe i prawo własności.
Jeśli chodzi o pracę Kościół zabiera głos głównie w kwestii etyki i prawa do pracy. Praca winna być uszlachetnieniem bytu człowieka. Im więcej jest pracy, tym lepiej dla społeczeństwa. Im zdolniejszy pracownik, tym praca powinna przynieść mu większe korzyści. Praca ma być uczciwa, wykonywana wg zasad moralności chrześcijańskiej. W etyce katolickiej dozwolone jest by wykonywanie pracy prowadziło do majątku. Uważa się za nieszczęśliwego człowieka tego, który mimo ciężkiej pracy do niczego nie doszedł.

Kościół a 7 przykazanie

W słowach tych jest zakaz przywłaszczania dobra drugiego człowieka wbrew jego woli. Przykazanie to nakazuje sprawiedliwość i miłość w zarządzaniu dobrami materialnymi i owocami pracy ludzkiej. Wspólne dobro wymaga powszechnego poszanowania dóbr (wspólnych i osobistych) i własności prywatnej.

Kościół a globalizacja

Od końca XVII w., kiedy system suwerennych państw uważano, że religia powinna być poza sferą państwa. Religia powinna mieć tylko znaczenie dla życia osobistego danego człowieka, a nie dla polityki państwa. Taki pogląd należy uważać za błędny obserwując wydarzenia na świecie w ciągu ostatnich 25 lat. Możemy zapytać: „Czy nie było udziału Kościoła w osobie Jana Pawła II w wypadku komunizmu w Europie Środkowo-Wschodniej , w przemianach w Ameryce Łacińskiej, Azji, Afryce Południowej?”
Zachodzi bowiem pytanie: „Jaki system polityczny jest dobry?” Odpowiedź brzmi: „Dobry jest, gdy robi coś dobrego dla drugiego człowieka.”

Kształtowanie się stosunków kapitalistycznych w XIX w. – konspekt.

1. Postęp ekonomiczny i techniczno-organizacyjny w końcu XVIII i początku XIX w.
a) Przemysł
b) Rolnictwo
c) Systemy pieniężne: bankowość, kredyt, skarbowość
2. Komunikacja, transport i łączność.
3. Handel.

Gospodarka światowa u schyłku XIX i początku XX w.

1. Tworzenie państw kolonialnych w XIX w.
2. Gospodarka Polski w drugiej połowie XIX w.
3. Rewolucja przemysłowa w drugiej połowie XIX w.
4. Gospodarka światowa na początku XX w.

Ad.1
Państwa Europy Zachodniej (Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Holandia, Hiszpania i Portugalia) dążyły w drugiej połowie XIX w. bądź to do utrzymania dotychczasowych kolonii lub do zdobycia nowych, głównie w Afryce i Azji. Rosja natomiast skupiła się w swoich działaniach na kolonizacji Syberii oraz zdobyciu wpływów na Kaukazie.

Kolonie
Wielka Brytania była największym imperium kolonialnym. Posiadała znaczne kolonie w Afryce oraz wpływy w Azji (Hongkong).
Francja dążyła głównie do zdobycia koloni w Afryce Północnej (Algieria, Libia).
Niemcy, ponieważ spóźniły się na pierwszą ekspansję kolonialną mocarstw zachodnich, starały się za wszelką cenę zdobyć kolonie, szczególnie w Afryce (Namibia).
Hiszpania i Portugalia - ich rozwój kolonialny został utrzymany na poziomie Ameryki Łacińskiej.

Ad.2
Gospodarka Polski w drugiej połowie XIX wieku była bardzo zróżnicowana. Najbardziej rozwinięty gospodarczo był zabór pruski z centrum przemysłowym w Poznaniu. Po upadku powstań narodowych patrioci polscy stworzyli koncepcję pozytywizmu, czyli pracy u podstaw. Polegało to na tym, że zamiast walczyć zbrojnie należy rozwijać przemysł i gospodarkę. Liderem był Hipolit Cegielski. Duży nacisk na rozwój rolnictwa i rzemiosła. Wprowadzono nawozy sztuczne, maszyny rolnicze, płodozmian.
Zabór rosyjski-słabszy gospodarczo od pruskiego; głównym centrum przemysłowym była Warszawa. Przemysł cukierniczy (fabryki Wedla).
Zabór austriacki(Galicja)- gospodarcza stolica w Krakowie; najbiedniejszy region w Polsce, tzw. nędza galicyjska; wynikało to głównie z rolniczego charakteru tamtych terenów, dużego rozdrobnienia gospodarstw chłopskich, nadmiaru ludności, szczególnie na wsi; zabór ten cieszył się największymi swobodami politycznymi; posiadał nawet swoich przedstawicieli w parlamencie Austro –Węgier.
Śląsk- rozwój górnictwa, hutnictwa.
Łódź- przemysł włókienniczy, socjal w II połowie XIX w.
Niemcy były pierwszym krajem, który wprowadził ubezpieczenia społeczne, zasiłki dla bezrobotnych i renty. W żadnym zaborze, w którym mieszkali Polacy, nie było pomocy socjalnej.

Emigracja

Część ludności rozpoczęła emigrację zarobkową w II połowie XIX w. Szacuje się, że w okresie od 1850-1900 wyemigrowało z Polski od 5-7 mln. ludzi. Na dzień dzisiejszy szacuje się, że z Polski wyemigrowało:
Lp. Kraj Liczba emigrantów
1. Stany Zjednoczone 10-20 mln
2. Ameryka Południowa 1,5 mln
3. Kanada 0,5 mln
4. Australia 150 tys.
5. byłe ZSRR 0,5 mln
6. Niemcy 0,5 mln
7. Wielka Brytania 0,5 mln
8. Francja 0,5 mln
9. Republika Południowej Afryki 10 tys.

Ad.3
Rewolucja przemysłowa w Polce przyszła z opóźnieniem około 40-50 lat w stosunku do tej w Anglii. Zastosowanie takich urządzeń jak maszyna parowa, krosno, młoty pneumatyczne, itd. spowodowało zwiększenie wydajności a tym samym powstanie nowych fortun (klasa burżuazyjna). Znaczny postęp w rolnictwie dokonał się tylko w zaborze pruskim. Głównymi centrami przemysłowymi w Polsce stały się Warszawa, Kraków, Poznań, Łódź, Lwów. Przemysły, w których zastosowano nowości techniczne to: górnictwo, hutnictwo, włókiennictwo, przemysł maszynowy. Nie było znacznego postępu w rolnictwie głównie ze względu na rozbicie gospodarcze. Dokonał się znaczny postęp w użyciu maszyn rolniczych w dużych folwarkach (stosowano pługi, żniwiarki, kosiarki).

Ad.4
Na początku XX wieku do głównych mocarstw światowych możemy zaliczyć Francję, Wielką Brytanię, Niemcy, USA, Rosję i Austro-Węgry. Wśród tych państw rozpoczęła się walka o wpływy... Początki lotnictwa, innowacji technicznych, konflikt z biedotą.
Na początku XX wieku konflikty spowodowane walką o dostęp do źródeł surowców, rynków zbytu oraz o ... polityczne. Doprowadziło to do wybuchu I wojny światowej. Dodatkowym problemem mocarstw było nasilenie się ruchów socjalistycznych i komunistycznych oraz niepodległościowych (Polska). Postęp techniczny został wykorzystany do walki zbrojnej. Samoloty skonstruowane w końcu XIX w. wykorzystano do celów wojskowych.

Wpływ I wojny światowej na gospodarkę
I wojna światowa była finansowana przez emisję obligacji (bez pokrycia), ta sama metoda została zastosowana przez rządy do pokrycia deficytu w okresie powojennym. Doprowadziło to do lat prosperity nazywanych złote lata 20. Kres okresu prosperity nastąpił w 1929 r. poprzez krach na giełdzie nowojorskiej tzw. czarny czwartek. Był to początek nowego zjawiska w gospodarce światowej zwanego wielkim kryzysem gospodarczym

Polska po I wojnie światowej
Efektem I wojny światowej było odzyskanie przez Polskę niepodległości w 1918 r. Podstawowym problemem gospodarczym nowego Państwa Polskiego była integracja trzech zaborów (inny system miar, szkolnictwa, inne systemy urzędnicze, centra przemysłowe).
Koncepcja rządu polskiego polegała na tym, aby zbudować Centralny Okręg Przemysłowy (COP).Brak dostępu do morza (Wolne Miasto Gdańsk) – budowa Gdyni. Głównym architektem sukcesów gospodarczych Polski w okresie międzywojennym był Eugeniusz Kwiatkowski.

Gospodarka Polski a Wielka Inflacja
Ze względu na nasilone procesy inflacyjne w 1924 r. Władysław Grabski podjął decyzję o zamianie marki polskiej na złoty. Wymiana ta była nie ekwiwalentna. Dzięki pomyślnej reformie walutowej złotówka polska stała się silnym pieniądzem.

Odrodzenie Polski a I wojna światowa.
W 1914 r. w wyniku różnych dążeń ówczesnych mocarstw doszło do konfliktu zbrojnego, który nazywamy I wojną światową. Ponieważ Polska znajdowała się pod trzema zaborami Polacy byli zmuszeni walczyć po dwóch stronach skonfliktowanych państw. Działania wojenne w dużej mierze toczyły się na ziemiach polskich co spowodowało znaczne zniszczenie, szczególnie w Kielcach, Lwowie, które kilkakrotnie przechodziły z rąk do rąk. Wojna zaowocowała upadkiem handlu, kłopotami z zaopatrzeniem w żywność opał i odzież. Dodatkowo problemy miast powiększyły się w związku z dużym napływem uchodźców ze wsi. Żywność została reglamentowana (system kartkowy) co dodatkowo zaostrzyło sytuację. Pod koniec I wojny światowej w 1918 r. w związku z rewolucją październikową 1917 r., podczas której nastąpił rozpad Rosji Carskiej oraz z wyraźnym kryzysem takich państw jak Austro-Węgry i Niemcy, Polacy rozpoczęli działania mające na celu utworzenie zalążków Państwa Polskiego. W listopadzie 1918 r. przybył do Warszawy Józef Piłsudski, któremu Rada Regencyjna oddała władzę nad wojskiem, a następnie uległa samorozwiązaniu. Piłsudski na mocy specjalnego dekretu został Tymczasowym Naczelnikiem Państwa do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego.

Władze polskie nie zostały uznane od razu na forum międzynarodowym, co uniemożliwiło formalną odbudowę Państwa Polskiego.
Niezależnie od sytuacji politycznej z obszaru RP usuwano dawne słupy graniczne, dzielące zabory. Niestety znacznie dłużej utrzymywały się różnice w gospodarce, infrastrukturze
i mentalności mieszkańców poszczególnych zaborów. Polska dążyła do odbudowy granic
z 1772 r., tj. z czasów Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Reforma rolna i konstytucja
Przed nowo wybranym sejmem stały poważne zadania. W kraju, w którym znaczna część ludności mieszkała na wsi, konieczna była reforma rolna związana m.in. z parcelacją majątków ziemskich oraz komasacją gruntów. Należy podkreślić, iż na wsi polskiej panowały nastroje radykalne, co tylko zaostrzało sytuację. Wprowadzono podział władzy na : ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Od początku odbudowywanej państwowości polskiej istotną rolę odgrywały problemy graniczne z Niemcami, Związkiem Radzieckim i częściowo z Czechami. Problemy z Niemcami dotyczyły przynależności Wielkopolski, decyzja w jej sprawie miała zapaść na konferencji paryskiej. Zaowocowało to pierwszym zwycięskim powstaniem (Powstanie Wielkopolskie). Również na Śląsku problemy z uzyskaniem przynależności do Polski zaowocowały 3 powstaniami. Na południowej granicy ostro rysował się konflikt polsko-czeski o Śląsk Cieszyński.

Granica wschodnia
Inna sytuacja odnośnie granic panowała na olbrzymich obszarach wschodnich, którymi władała dawna RP (w okresie szczytowego rozwoju RP Obojga Narodów miała 1 mln km 2). Powrót do granic sprzed 1772 r. budził sprzeciw przede wszystkim ZSRR, jak również części ludności etnicznej (miejscowej) – Ukraińców i Litwinów.
Piłsudski w swojej koncepcji dążył do odbudowy państwa federacyjnego na wzór RP Dwojga lub Trojga Narodów, tj. Polaków, Litwinów i Ukraińców.

Rok 1920 – gospodarcze konsekwencje wojny polsko-radzieckiej
Rząd polski nie wierząc w szczerą intencję zawiązania pokoju ze strony ogarniętego wojną domową Związku Radzieckiego, zdecydował się na zbrojna rewindykację terenów, które przed rozbiorami wchodziły w skład RP. Koleje tej wojny były bardzo zmienne. Przełomowym momentem była bitwa warszawska, której konsekwencją było ustalenie granic na tzw. linii Curzona.
Mówiąc o gospodarce Polski XX-lecia międzywojennego, należy zwrócić uwagę na następujące problemy:
1. integracja trzech zaborów o różnym stopniu zaawansowania gospodarczego i innej mentalności społeczno-politycznej;
2. nowe Państwo Polskie było tworem wielonarodowościowym o dużym udziale w strukturze ludnościowej Ukraińców, Żydów, Białorusinów i Litwinów;
3. pieniądz czasów wojny.

W II połowie XIX w. ziemie polskie zostały zintegrowane systemami monetarnymi państw zaborczych. Pieniądz zastępczy głównie w formie bonów i kwitów pojawił się w obiegu we wszystkich 3 zaborach w sierpniu 1914 r. Wynikło to z faktu, że znaczną część I wojny światowej finansowano poprzez emisję bonów i obligacji. Ponieważ kraje uczestniczące w I wojnie światowej finansowały w dużej mierze działania wojenne przez emisję bonów i obligacji, w 1929 r. ma miejsce Wielki Kryzys Gospodarczy.

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości pieniądzem w Polsce była marka polska. Ze względu na gwałtowny wzrost inflacji w 1924 r. Władysław Grabski, premier i reformator gospodarki polskiej opracował plan naprawy finansów państwa, którego głównym założeniem była wymiana nieekwiwalentna marki polskiej na złoty. Banknoty wprowadzone do obiegu wraz z reformą walutową obejmowały nominały od 1-500 zł, z wyłączeniem 200 zł. Kurs początkowy nowego złotego w stosunku do dolara wynosił 5,18 zł. Pieniądze wymieniano
w relacji 1,8 mln marek za 1 zł.

Polityka industrializacji w Polsce i przebudowa gospodarcza po II wojnie światowej.
Plan 3-letni i plan 6-letni.

W połowie 1946 r. po ustaleniu nowych granic Państwa Polskiego (312 tys. km2, tj. po utracie ziem wschodnich i przyłączeniu tzw. ziem odzyskanych), opracowany został 3-letni plan odbudowy gospodarczej Polski (1947-1949). Jego autorem był Hilary Minc. Poważny wpływ na założenia ekonomiczne planu miał również Czesław Bobrowski, prezes Centralnego Urzędu Planowania. Od pracy nad planem odsunięto PSL (w związku ze sprawą Mikołajczyka).

Plan 3-letni przewidywał m.in.:
- odbudowę przemysłu
- zagospodarowanie ziem odzyskanych i ich zintegrowanie z resztą kraju
- zwiększenie produkcji w rolnictwie
- podniesienie ogólnego poziomu życia ludności.

Założenia planu były więc proste, a niski pułap wyjściowy wskaźników ekonomicznych ułatwiał ich realizację. W efekcie plan został przekroczony na wielu płaszczyznach. Opracowanie założeń i początki realizacji planu 3-letniego toczyły się w obliczu poważnych rozbieżności politycznych pomiędzy ówczesnymi partiami (PPR i PPS).

Komuniści dążyli do ukształtowania w Polsce modelu gospodarki państwowej. Socjaliści bronili struktury trójstopniowej i trójsektorowej, dbając przede wszystkim o silną pozycję
i rozwój spółdzielczości.

W latach 1950-1956 realizowano w Polsce plan 6-letni. Na jego założeniach zaważyły z jednej strony koncepcje ustrojowe, lansowane przez PZPR, a z drugiej sytuacja międzynarodowa (początek „zimnej wojny”, odrzucenie przez Polskę, pod naciskiem ZSRR, Planu Marshala, wojna w Korei). Dlatego też za zadania priorytetowe uznano działania związane z przemysłem zbrojeniowym, hutniczym, maszynowym i wydobywczym.

Przyjęto wzorowane na ZSRR koncepcje budowy dużych kombinatów przemysłowych,
np. Nowa Huta, Stocznia Szczecińska, Zakłady Chemiczne Police.

Efektem przesunięcia środków w sferę przemysłu było znaczne pogorszenie się sytuacji na wsi. Rolnictwo było dyskryminowane przy podziale dochodu narodowego, chociaż wymagano od niego wypracowywania coraz wyższych środków na działalność innych działów gospodarki (obowiązek dostarczania kontyngentów).

Oświata
Odbudowa oświaty i nauki została uznana przez władze powojennej Polski za dziedzinę priorytetową. Efektem tego było wprowadzenie obowiązkowego szkolnictwa i zwiększenie liczby osób studiujących – likwidacja analfabetyzmu.
Ukończenie studiów gwarantowało otrzymanie mieszkania. Ponadto absolwenci mieli obowiązek podjęcia pracy, do której skierowało ich państwo.

W 1956 r. zmarł Stalin. Jego następca Nikita Chruszczow ogłosił w przemówieniu doktrynę o błędach stalinizmu, co zaowocowało tzw. odwilżą w Polsce. Efektem tego był powrót do rolnictwa indywidualnego oraz do rzemiosła.

W latach ’70 w wyniku zamieszek pierwszym sekretarzem KC PZPR zostaje Edward Gierek. Wprowadza politykę otwarcia się Polski na Zachód, czego efektem jest zakup technologii oraz pożyczki na rozwój przemysłu. Buduje się Huta Katowice, rozbudowują się stocznie, także sektor rolno-spożywczy korzysta z lat prosperity.
Rok 1980 – kryzys, powstanie Solidarności, strajki.
Po 1980 r. następowało systematyczne pogarszanie się sytuacji gospodarczej Polski oraz wystąpiły duże zjawiska inflacyjne.
Na rynku brakowało towarów ( przewaga popytu nad podażą). Próbując ratować sytuację wprowadzono program 3 x S – Samodzielność Samorządność Samofinansowanie oraz próbowano pójść tzw. trzecią drogą, tj. drogą Jugosławii.
Jesienią 1986 r. ekipa gen. Jaruzelskiego zachęcona polityką pierestrojki (przebudowy), wprowadzoną w Związku Radzieckim przez Gorbaczowa, zdecydowała się na kolejną liberalizację gospodarki, która miała na celu zwiększenie produkcji oraz częściowe urynkowienie gospodarki. Działania te nie przyniosły efektów i inflacja w 1989 r. wynosiła już kilka tys.% rocznie.
Mając na uwadze braki na rynku, wprowadzono w Polsce reglamentację (system kartkowy).

Przyrost naturalny w Polsce po II wojnie światowej
Przed II wojną światową Polska posiadała ok. 32 mln obywateli. W czasie wojny zginęło ok. 6 mln obywateli, w tym 4 mln Żydów. Po wojnie nastąpił bum demograficzny.
W 1952 r. przyrost naturalny wynosił 19%.
W 2005 r. bez pracy pozostaje 3 mln Polaków, tj. 19,4% zawodowo czynnych, a więcej niż mln nie pracuje już ponad 2 lata. 40% ludzi z wyższym wykształceniem, która nie ukończyła 24 roku życia, jest bezrobotna.
Pojawia się pytanie:
„Czy obecny wzrost gospodarczy stwarza szansę na szybką poprawę sytuacji na rynku pracy?”
Odpowiedź brzmi:
„Nie, ponieważ ma on charakter bezzatrudnieniowy i jest związany z innowacjami i nowymi technologiami.”

Globalizacja, integracja, nowa ekonomia w świetle
historii gospodarczej.

Północ-Południe
Problemem, z którym zetknął się współczesny świat jest podział naszego globu na bogatą Północ (USA, Kanada, kraje Unii Europejskiej, Japonia) i biedne Południe(kraje afrykańskie, arabskie, Ameryka Południowa). W krajach tych bardzo duży przyrost naturalny, a mały przyrost PKB i do dnia dzisiejszego nie rozwiązano problemów głodu oraz chorób, w tym głównie AIDS.
Chrześcijańska Północ i Islamskie Południe
Problem terroryzmu
Hegemonia USA w świecie a aspiracje Unii Europejskiej
Stany Zjednoczone na przestrzeni XX w. uzyskały pozycję mocarstwa światowego, jak również kraju, który wchłaniał emigrację na poziomie robotników, jak i inteligencji.

Mocarstwowość ZSRR jako budowniczych systemu przeciwnego do systemów kapitalistycznych, np. kosztem Polski.
Globalizacja i antyglobaliści
Po II wojnie światowej kraje europejskie wyciągnęły wnioski z rozwoju i przewagi gospodarczej USA i postanowiły stworzyć Unię Europejską.

Aspekt pracy ( nawiązanie do poprzedniego wykładu)
Bezrobocie
Polska ok.. 20% (dla porównania Japonia 2-3% - bezrobocie naturalne, tzn. że część ludności po prostu nie chce pracować);
Społeczeństwo polskie nie nadaje się do pracy w branży usługowej;
Robotnikom dziękujemy;

W Polsce robotnicy stanowią 40-50%;
- Stocznia Szczecińska w szczytowym okresie zatrudniała 11 tys. pracowników;
- Duże przedsiębiorstwa gwarantowały swoim pracownikom mieszkania zakładowe, przedszkole dla ich dzieci, służbę zdrowia, wczasy;
- Plan Balcerowicza – „wszystko co duże musi być małe”- powstanie małych i średnich przedsiębiorstw.

Gospodarka światowa a energia
Okresy energetyczne wg Teflera
1. Wykorzystanie siły mięśni (koni, krów).
2. Wiek pary (James Watt – maszyna parowa).
3. Wiek ropy.
4. Alternatywne źródła energii.