Ustroje w Atenach

VII w. p.n.e. - ARYSTOKRACJAW Atenach w VII w. p.n.e. niepodzielnie rządziła arystokracja. Zgromadzenie ludowe wybierało co prawda najwyższych urzędników - archontów, ale musieli oni wywodzić się z arystokracji. Archonci po ukończeniu trwającego rok urzędowania wchodzili w skład areopagu - rady zbierającej się na wzgórzu Aresa. Areopag kontrolował urzędników, strzegł ustroju i praw, nakładał kary, od których nie było apelacji, był więc najważniejszą instytucją polityczną w państwie.W Atenach pojawiało się coraz więcej ludzi, którzy wzbogacili się na handlu. Mieli pieniądze, lecz nie mieli dóbr ziemskich i nie pochodzili ze starych rodów. Arystokraci pogardzali więc nimi i nie dopuszczali do rządzenia państwem. Jednocześnie zmieniała się sytuacja w rolnictwie: tylko duże majątki przynosiły dochód, drobni rolnicy zaś nie byli w stanie utrzymać się ze swoich działek i zaciągali długi pod zastaw własnej ziemi, a w ostateczności także własnej osoby. W ten sposób bardzo wielu Ateńczyków utraciło ziemię lub popadło w niewolę, wielu zostało sprzedanych za granicę na targach niewolników. Pod koniec tego stulecia w Atenach drobni właściciele domagali się oddłużenia, a z drugiej strony bogacze nienależący do arystokracji dopominali się udziału w rządach. Atenom groziła wojna domowa o wiele poważniejsza niż walki toczone pomiędzy przedstawicielami arystokratycznych rodów.

ATENY VI w. p.n.e. - REFORMA SOLONA
Na początku VI w. p.n.e. (w 594 r.) Ateńczycy powierzyli zreformowanie państwa Solonowi, jednemu z archontów. Pierwszym jego krokiem było umorzenie długów i wykup obywateli sprzedanych w niewolę. Jednocześnie podzielił on społeczeństwo na cztery grupy w zależności od dochodów. Najwyższymi urzędnikami (archontami) mogli zostać przedstawiciele dwóch pierwszych grup, czyli najbogatsi mieszkańcy Aten, ale już nie tylko arystokraci. Najbiedniejsi, przedstawiciele czwartej grupy, nie byli w ogóle wybierani na urzędników, uczestniczyli jednak w zgromadzeniu ludowym. Rada Areopagu nadal utrzymała swoje znaczenie instytucji
kontrolującej przestrzeganie prawa i działalność urzędników. Utworzono jednak Radę Czterystu, która przygotowywała kwestie przedkładane zgromadzeniu ludowemu. Rozstrzygało ono zatem sprawy przedstawione mu przez Radę Czterystu, wybierało zgodnie z cenzusem majątkowym urzędników. Zgromadzeniu nadano też pewne uprawnienia sądownicze.
Solon - mędrzec i poeta - po ustanowieniu swoich reform wyjechał z Aten. Wkrótce spory pomiędzy rodami rozgorzały na nowo i ostatecznie w połowie VI w. p.n.e. w Atenach rządy objął tyran Pizystrat. Jego rozumne panowanie przyczyniło się do rozwoju miasta. Pod sam koniec tego wieku archont Klejstenes przeprowadził kolejną reformę. Radę Czterystu zastąpiono Radą Pięciuset. Najważniejszą zmianą był nowy podział na okręgi wyborcze Attyki, tak pomyślany, by osłabić znaczenie dawnych rodów arystokratycznych panujących w poszczególnych regionach półwyspu.


ATENY V w. p.n.e. - DEMOKRACJA

Po bitwie pod Salaminą następowały w Atenach szybkie przemiany; przede wszystkim malała rola Areopagu, do tej pory najważniejszej instytucji w państwie. Pod koniec pierwszej połowy V w. p.n.e. przeprowadzono reformę, która pozostawiła Areopagowi tylko funkcje sądu w sprawach karnych. Rolę głównego organu politycznego przejęło zgromadzenie ludowe. Wyjąwszy urząd strategów - dowódców wojskowych, wszystkie inne urzędy obsadzano drogą losowania. W połowie V wieku obrano Peryklesa jednym ze strategów. Ten doskonały mówca przez następne 20 lat decydował o polityce Aten. Przyczynił się do ostatecznego ukształtowania demokracji. Aby każdy, nawet najbiedniejszy Ateńczyk mógł poświęcać się polityce, Perykles wprowadził wynagrodzenie dla urzędników. Do tej pory urząd uważany był za zaszczyt, toteż urzędnicy pełnili swe funkcje honorowo. Taki system uniemożliwiał objęcie urzędu uboższym obywatelom, zmuszonym pracować na swe utrzymanie. Perykles wprowadził także diety za udział w zgromadzeniu ludowym oraz za uczestnictwo w świętach religijnych, podczas których urządzano przedstawienia teatralne.
W demokracji, która w zamierzeniu miała być rządem wszystkich obywateli, w rzeczywistości szeroki zakres władzy uzyskiwali przywódcy ludu, zwani demagogami. Koszty demokracji ateńskiej w znacznej części pokrywane były funduszami z kasy Ateńskiego Związku Morskiego.