Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego

Wspólczesni historycy tlumacza upadek cesarstwa zachodniorzymskiego na dwa sposoby: Jedni upatruja jego przyczyny w dlugotrwalych procesach zachodzacych juz od panowania Dioklecjana (wersja ta jest bardziej popularna). Druga grupa natomiast widzi przyczyny upadku w latach od 395 do 461 na skutek problemów finansowych imperium.

Niektórzy historycy twierdza, iz ziarna upadku zasiali, podczas swego panowania, Dioklecjan (284-305) i Konstantyn I (305-337). Podczas panowania Dioklecjana armia zostala podzielona na oddzialy graniczne (limitanei) i polowe (comitatenses). Wyodrebniono takze oddzialy pretorianów, ale te nie mialy wiekszej roli w starciach z wrogiem. Zolnierze w oddzialach stacjonujacych na granicach imperium zmienili sie w pól zolnierzy, pól rolników, co odbilo sie znaczaco na efektywnosci armii. Wprowadzil on takze barbarzynców do wojska, co zmniejszylo sily obronne Rzymu. Slabosc zolnierzy na granicach spowodowala koniecznosc zwiekszenia liczebnosci armii mobilnej. Zaowocowalo to wzrostem zapotrzebowania na rekrutów, przy jednoczesnym sprzeciwie ze strony wlascicieli ziemskich, dotyczacym wcielania zbyt duzej liczby chlopów do armii.

Cesarstwo jednak by nie upadlo, gdyby na kryzys w panstwie nie nalozyly sie problemy z zewnatrz w postaci najazdów wojsk barbarzynskich. Nieliczne i slabe dotychczas plemiona barbarzynców przeksztalcily sie z czasem w silne grupy, takie jak Goci, Frankowie i Alanowie.

Najpierw barbarzyncy atakowali zewnetrzne obszary cesarstwa, lupili je i wracali na ziemie, z których przybyli. Nastepnie coraz wiecej plemion zaczelo myslec o osiedleniu sie w granicach panstwa rzymskiego. Wczesniejsi wladcy opierali sie atakom. Potem jednak pojawili sie Hunowie, którzy zaczeli spychac Gotów w granice imperium. Ich zachodnia grupa - Wizygoci - chciala schronic sie w granicach imperium, na co przystal ówczesny cesarz Walens. W roku 376 osiedlili sie w diecezji trackiej. Na skutek jednak zlego traktowania przez wladze rzymskie, podniesli oni bunt. Wspomagani przez niezadowolona ludnosc prowincji i niewolników, rozbili armie Walensa pod Adrianopolem w roku 378. Od tego momentu Rzymianie nie dawali sobie rady z wyparciem Gotów poza obszar panstwa, jednak Teodozjusz I osiedlil ich na obszarze Balkan.

Pózniej, na poczatku V wieku, Wizygoci zaatakowali sama Italie. Pod dowództwem Alaryka zajeli w roku 408 Pannonie i Noricjum a nastepnie zaatakowali Rzym, od którego odstapili po wzieciu olbrzymiego okupu. W roku 410 jednak zlupili miasto i wycofali sie z powrotem do Galii. W tym czasie cesarz przeniósl stolice do Rawenny.

Po tym wydarzeniu inne plemiona zaczely brac z Wizygotów przyklad. Wandalowie, Alanowie i Swebowie przekroczyli Ren - naturalna granice cesarstwa w roku 406 i zaczeli sie osiedlac na terenie calego imperium zachodniego. Wizygoci, Alanowie i Swebowie zajeli tereny Hiszpanii. Wandalowie uderzyli na Afryke. W Galii zamieszkali Burgundczycy, Frankowie i Wizygoci. Pózniej Ostrogoci (druga czesc powstala po podziale Gotów) zajeli Italie.

W polowie V wieku na Rzym uderzyli Hunowie, pod wodza Atylli, zwanego równiez "biczem bozym". Najpierw zajeli Pannonie i Mezje, potem weszli do Galii, gdzie na polach Katalaunijskich, w roku 451, zwarli sie z wojskami rzymskimi dowodzonymi przez Aecjusza. Przegrali oni te bitwe i musieli cofnac sie za Ren. Rok pózniej Atylla zaatakowal z podobnym skutkiem pólnocna Italie. Panstwo Hunów rozpadlo sie w 453 r. po smierci ich wodza. Ataki te, choc nie przyczynily sie nadmiernie do zmniejszenia granic imperium, oslabily znacznie sile jego wojsk.

Ostatecznym ciosem wymierzonym w cesarstwo byl atak Wandalów przeprowadzony w 455 roku z ich posiadlosci w pólnocnej Afryce. Zaatakowali oni Rzym i zlupili go, niszczac wszelkie budowle i dziela sztuki. Nie oszczedzili nawet swiatyn.

Druga grupa historyków umieszcza poczatek konca imperium miedzy 395 a 461 r. W roku 395, przy podziale imperium rzymskiego, czesc zachodnia zostala z biedniejszymi prowincjami, co spowodowalo obnizenie podatków. Problemem stalo sie oplacanie rekrutów, co doprowadzilo do znacznego oslabienia sil wojskowych. Oprócz tego zachodnia czesc cesarstwa miala do obrony wieksza linie granic i to jej glównie zagrazaly najazdy barbarzynców. Niebagatelne konsekwencje mial atak Wandalów na Afryke, który spowodowal dalsze straty w skarbcu oraz w armii i narazil tereny morza Sródziemnego na ataki piratów. Do przyczyn wewnetrznych nalezy tez zaliczyc wyrazny brak sily niewolniczej, na której dotychczas opierala sie gospodarka Rzymu. W 461 roku zostal zamordowany Majorian, co praktycznie uniemozliwilo odbicie prowincji afrykanskich. Autorytet wladzy cesarskiej upadal coraz nizej.

Nastepnym powodem upadku byly wojny domowe toczone na przestrzeni IV oraz V wieku. Spowodowaly one utrate zasobów, zarówno pienieznych, jak i ludzkich, które mogly zostac wykorzystane w walce z najezdzajacymi w tym czasie panstwo barbarzyncami. Wojny te toczyli: Konstantyn przeciwko Licyniuszowi (316-324), Magnencjusz przeciwko Konstantynowi II (351-353), Teodozjusz przeciwko Magnusowi Maximusowi (383-388) oraz Eugeniuszowi (392-394). W V wieku poszerzyly sie do stopnia rzymskich generalów. Pózniej problemem stali sie uzurpatorzy. Ostatni z nich to Odoaker, który w 476 r. obalil rzad w Rawennie. Chociaz wojny te stanowily glównie problem natury politycznej, mialy takze efekt militarny, prowokujac czesto kolejne najazdy barbarzynców i zmniejszajac szanse ich odparcia.

Bezposrednim powodem upadku cesarstwa zachodniego bylo obalenie nieletniego cesarza Romulusa Augustulusa. Dokonali tego najemnicy germanscy, pod dowództwem Odoakra w 476 roku. Insygnia wladzy cesarskiej zostaly odeslane Zenonowi, ówczesnemu cesarzowi wschodniej czesci panstwa. Date te uznajemy za kres cesarstwa zachodniorzymskiego, a wraz z nim calej epoki historycznej - starozytnosci.

Upadek cesarstwa zachodniorzymskiego byl procesem dlugim i skomplikowanym. Mialo w nim udzial wiele róznorakich czynników, zarówno wewnetrznych, jak i zewnetrznych. Gdyby rozpatrywac upadek na plaszczyznie militarnej, to mozna powiedziec, ze zostal spowodowany nie tyle slaboscia samej armii, ale jej przywódców. W aspekcie politycznym glówna role odegral upadek autorytetu wladzy cesarskiej, natomiast gospodarczym - brak funduszy na rozwój panstwa i budowe silnej armii oraz niedostatek taniej sily roboczej w postaci niewolników. Na te trzy przyczyny nakladaja sie jeszcze zmasowane najazdy barbarzynców. Wszystko to zadecydowalo o ostatecznym upadku imperium.

Podzial Cesarstwa Rzymskiego wiazal sie tez z rozlamem religijnym. Bizancjum przyjelo za swoja religie prawoslawie, natomiast Karol Wielki wprowadzil religie rzymskokatolicka.