Wyżyna Lubelska - informacje ogólne

1. Położenie regionu

Lubelszczyzna, jako kraina geograficzna, obejmuje obszar między środkową Wisłą a Bugiem. W jej skład wchodzą dawne historyczne ziemie – lubelska z łukowską, zaliczane w Polsce przedrozbiorowej do Małopolski oraz ziemia chełmska i ziemia bełska, wchodzące w obręb Wołynia i Rusi Czerwonej. Obszar ten wyróżnia się położeniem geograficznym na tle kraju i kontynentu. Terytorium jego przecinają bowiem najwyższej rangi granice fizjograficzne. Mało widoczna w terenie, ale ważna geograficznie jest północno-wschodnia linia graniczna, oddzielająca Polesie i Wyżynę Wołyńska, czyli Europę Wschodnią, od reszty obszaru, który przynależy już do Europy Zachodniej. Druga granica – północna, zaznacza się w terenie wysoką na ponad 20 m krawędzią Wyżyny Lubelskiej. Rozdziela ona równoleżnikowe pasy Nizin Środkowopolskich, jako fragmenty Niżu Europejskiego, od południowej strefy wyżyn i starych gór Europy. Wyniesiona ponad otoczenie strefa wyżynna Lubelszczyzny opada stromą krawędzią Roztocza także w kierunku południowym, ku młodej strefie obniżeń przedgórskich systemu alpejskiego. Północno-wschodnia część tego obniżenia należy do Lubelszczyzny.

2. Budowa geologiczna

Wyżyna Lubelska zbudowana jest ze skał wapiennych, powstałych w morzu w końcu ery mezozoicznej. Podczas epoki lodowcowej została ona pokryta grubą warstwą lessu. Woda utworzyła w nim wiele wąwozów i parowów. W południowej części Wyżyny znajdują się też najżyźniejsze gleby w Polsce- czarnoziemy. Są to gleby które wytworzyły się na obszarach lessowych porośniętych trawą. Ten zróżnicowany geograficznie obszar zbudowany jest ze skał węglanowych różnego wieku. Przykrywają je osady czwartorzędowe o zróżnicowanej miąższości, z których największe rozprzestrzenienie mają lessy. To one sprawiają, że na dużych obszarach dominują wyraziste elementy erozyjnego krajobrazu lessowego. Less stal się też podłożem najlepszych gleb i dzięki temu dobre i bardzo dobre gleby stanowią tu największy w kraju odsetek.

3. Surowce naturalne

Surowce mineralne
a). surowce energetyczno - chemiczne
- węgiel kamienny
b). surowce skalne
- wapienie
- dolomity
- margle
- kreda
- gipsy
- piaski
- żwiry

4. Rzeźba terenu

Środkowe i południowo - wschodnie obszary województwa zajmuje Wyżyna Lubelska. Zbudowana jest ze skał okresu kredowego: wapieni, opok krzemionkowych, gez, margli i kredy piszącej. Różnice odpornościowe wym. skał przyczyniły się do wytworzenia urozmaiconej rzeźby, którą tworzą: ostańce, pagóry, płaskowyże, obniżenia bezodpływowe, doliny - w tym przełomowe. W miejscach pokrytych grubszą warstwą (15-20 m) lessu, np. na Płaskowyżu Nałęczowskim, powstała gęsta sieć wąwozów. Średnia wysokość Wyżyny - 200-220 m. n.p.m. w części zachodniej, 220-240 m. n.p.m. w części południowo-wschodniej. Od wschodu do Wyżyny Lubelskiej przylega Wyżyna Wołyńska, a od płd. wsch. wał Roztocza, który rozciąga się od okolic Kraśnika do Hrebennego, a poza granicą Polski - do Lwowa, wykazując różnorodny typ krajobrazu: w części zachodniej - lessowy, w środkowej - wapienno-piaszczysty, we wschodniej - ostańcowy, o kulminacjach do 390 m. n.p.m. Roztocze opada ku Kotlinie Sandomierskiej tektoniczną krawędzią, której maksymalna wysokość wynosi 80 m (koło Frampola). W granicach województwa znajduje się tylko fragment Kotliny, obejmujący dorzecze środkowej Tanwi i dolnej Sanny. Na

piaszczystym, często zwydmionym terenie Kotliny rozprzestrzeniły się Lasy Janowskie i Puszcza Solska. Na północ od pasa wyżyn rozciągają się nizinne i przeważnie równinne krainy: Małego Mazowsza (w dorzeczu dolnego Wieprza), Polesia Lubelskiego i Południowego Podlasia. Deniwelacje są tu rzędu 10-20 m, przeciętne wysokości 150-170 m n.p.m. W podłożu występują osady wodno-lodowcowe: piaski, żwiry, mułki oraz obszary bagienno -torfowiskowe, np. Krowie Bagno koło Urszulina. Urozmaiceniem krajobrazu są moreny, wydmy, przełomowy odcinek Bugu oraz obszerne kompleksy leśne.

5. Klimat

Województwo Lubelskie charakteryzuje się klimatem umiarkowanie kontynentalnym, przy czym można je podzielić na dwie części: północno-wschodnią i południowo-zachodnią. Część północno-wschodnia (Polesie Lubelskie, Podlasie, Małe Mazowsze) charakteryzuje się klimatem bardziej wilgotnym, a zarazem surowszym. Część południowo-zachodnia (Wyżyna Lubelska, Roztocze) ma klimat nieco łagodniejszy i bardziej suchy

Średnia suma opadów rocznych wynosi 600 mm. Największą ilość opadów ma Roztocze (ok. 750 mm rocznie). najniższą sumę opadów ma Wyżyna Lubelska i Podlasie - ok. 550 mm rocznie. Średnie roczne temperatury wynoszą od 7C na Roztoczu do 7,6C na wschodzie województwa. Na obszarze województwa przeważają wiatry zachodnie. Południowa część charakteryzuje się dużym nasłonecznieniem, zwłaszcza Wyżyna Lubelska i Wołyńska oraz Kotlina Sandomierska. Historia naturalna - odmienność wpływów klimatu oraz różnorodność form powierzchni ziemi, sąsiedztwo obszarów o charakterze stepowym i podmokłym oraz obszarów pojeziernych, torfowych, nieuregulowanych koryt rzek, znacznych obszarów leśnych decydują o wyjątkowej różnorodności flory i fauny międzyrzecza Wisły i Bugu. Przyrodę tego regionu kształtowało wzajemne przenikanie się klimatu atlantyckiego i kontynentalnego.

6. Gleby

Region lubelski zróżnicowany jest silnie pod względem geologiczno-geomorfologicznym, co wpływa na urozmaicenie pokrywy glebowej. Na zróżnicowanie gleb i ich przydatność rolniczą wpływają na Lubelszczyźnie przede wszystkim skały macierzyste podłoża, przy równoczesnym udziale klimatu, stosunków wodnych, rzeźby terenu, szaty roślinnej i różnorodnej działalności człowieka. Przydatność rolnicza gleb, oceniana według zawartości w nich próchnicy, składników mineralnych, wilgotności oraz składu mechanicznego dzieli Lubelszczyznę na trzy nierównej wielkości obszary.

Pas najurodzajniejszych gleb typu czarnoziemów, brunatnych, płowych i rędzin, zaliczanych do gleb bardzo dobrych i dobrych, zajmuje około 50% powierzchni regionu. Pas ten przebiega równoleżnikowo i pokrywa się z obszarem Wyżyn: Lubelskiej i Wołyńskiej oraz Roztocza Zachodniego. Gleby płowe, wytworzone z lessów i utworów lessowatych, dominują na zachód od Wieprza, natomiast gleby brunatne występują na Grzędzie Horodelskiej oraz na obszarze międzyrzecza Bugu i Huczwy. Płat najlepszych czarnoziemów leży w południowo-wschodniej części Lubelszczyzny: na Grzędzie Sokalskiej i w Kotlinie Hrubieszowskiej. Rędziny przeważają na wschodzie – na Pagórkach Chełmskich, w Padole Zamojskim i w Kotlinie Pobuża, ale są także w części zachodniej Wyżyny Lubelskiej: w Kotlinie Chodelskiej, na Wzniesieniach Urzędowskich, rzadziej na Roztoczu.Północnym, nizinna część Lubelszczyzny ma rożne typy gleb, ale z przewagą słabszych gleb bielicowych. Ich podłoże stanowią polodowcowe piaski gliniaste i słabogliniaste. Podobnie w południowym obszarze nizinnym, na Równinie Biłgorajskiej, przeważają gleby bielicowe i rdzawe, wytworzone przeważnie z piasków luźnych. Mady zajmują na Lubelszczyźnie niewielkie powierzchnie w dolinach największych rzek. Z reguły są to gleby dobre. Jeśli są zbyt podmokłe, przeznacza się je na łąki i pastwiska. Jeszcze inne gleby przeważają na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. W dolinach rzecznych i na rozległych obniżeniach pojeziernych dominują gleby bagienne, wytworzone przede wszystkim z torfów niskich.

9. Parki narodowe, pomniki przyrody

- Poleski Park Narodowy
Park reprezentuje przyrodę wschodniej części Polski. Zajmuje płaskie tereny w zachodniej części Równiny Łęczyńsko-Włodawskiej, będącej częścią Polesia Podlaskiego. Teren Parku posiada typowy krajobraz równinny, o niewielkich różnicach wzniesień. Wznoszą się one na wysokość ok. 170 - 172 m n.p.m. Większe wzniesienia ponad 180 m n.p.m. występują tylko w części centralnej. Obszar Parku urozmaicony jest niewielkimi, płytkimi jeziorami (m.in. Sumin, Moszne, Długie). Znajdują się tu liczne torfowiska i bagna. Zbiorowiska leśne są stosunkowo ubogie. Największe powierzchnie zajmują lasy mieszane, olsy, bory bagienne i bory mieszane. Na piaszczystych wyniesieniach spotyka się bory sosnowe. Ponadto występują tu podmokłe łąki, zarośla szuwarowe, a także zbiorowiska wodne i bagienne. Najważniejszymi torfowiskami są: · w zachodniej części Parku Torfowisko Orłowskie z jeziorami Łukim i Krasnym, · w części centralnej Bagno Pociągi obejmujące torfowiska wokół jezior Mosznego, Długiego i Wytyckiego, · w części wschodniej - Durne Bagno i Bagno Bieleckie, · w części południowej stanowiącej odrębną część Parku - Bagno Bubnów i Bagno Staw.

- Roztoczański Park Narodowy
Utworzony rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 maja 1974 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 120 z późn. zm.) do 1 stycznia 1999r. w województwie zamojskim - obecnie województwie lubelskim. Powierzchnia 8481,76 ha, z czego 5 obszarów o łącznej powierzchni 808 ha objęto ochroną ścisłą. Są to Bukowa Góra, Czerkies, Nart, Jarugi i Międzyrzeki. Cztery pierwsze obejmują najcenniejsze fragmenty buczyny karpackiej i boru jodłowego z ich osobliwościami przyrodniczymi. Międzyrzeki natomiast to tereny rozległych torfowisk wysokich i przejściowych. Wokół Parku utworzono otulinę o powierzchni 38095,87 ha. W lasach Parku poza obszarami ścisłymi 400 drzew objęto ochroną jako pomniki przyrody. Park powstał na bazie istniejących tu wcześniej rezerwatów przyrody - 8 leśnych oraz 3 florystycznych. Obejmuje niewysokie, zalesione pasma wzgórz, zbudowane głównie ze skał wapiennych i kredowych w zachodniej części Roztocza Środkowego w południowo-wschodniej Polsce. Występuje tu silnie zróżnicowana rzeźba terenu: z wąwozami, malowniczą doliną rzeki Wieprz i sztucznymi stawami (Echo, Florianki, Kościelny). Na terenie Parku spotyka się 21 typów siedlisk leśnych, od lessowych do borowych, m.in.: buczyna karpacka, bór bagienny, bór jodłowy, bór mieszany, świetlista dąbrowa i inne.

Oprócz dwóch parków narodowych na terenie województwa lubelskiego znajdują się:
1. Chełmski Park Krajobrazowy,
2. Kazimierski Park Krajobrazowy,
3. Kozłowiecki Park Krajobrazowy,
4. Krasnobrodzki Park Krajobrazowy,
5. Krzczonowski Park Krajobrazowy,
6. Park Krajobrazowy "Lasy Janowskie",
7. Nadwieprzański Park Krajobrazowy,
8. Park Krajobrazowy "Podlaski Przełom Bugu",
9. Park Krajobrazowy "Pojezierze Łęczyńskie",
10. Południoworoztoczański Park Krajobrazowy,
11. Park Krajobrazowy Puszczy Solskiej,
12. Poleski Park Krajobrazowy,
13. Skierbieszowski Park Krajobrazowy,
14. Sobiborski Park Krajobrazowy,
15. Strzelecki Park Krajobrazowy,
16. Szczebrzeszyński Park Krajobrazowy,
17. Wrzelowiecki Park Krajobrazowy

WARUNKI GOSPODARCZE LUBELSZCZYZNY

1. Przemysł

Region lubelski ze względu na dość ubogą bazę surowców mineralnych (poza złożami węgla kamiennego) oraz niedostatek własnych źródeł energii należał i należy do najsłabiej uprzemysłowionych regionów Polski. Największym ośrodkiem przemysłowym regionu jest Lublin, który razem z pobliskim Świdnikiem stanowi zespół zatrudniający w produkcji ponad 40 tys. Osób. Wartość globalnej produkcji przemysłu tego zespołu stanowi prawie połowę wartości produkcji przemysłowej całego regionu. Do najważniejszych ośrodków przemysłowych w regionie należą jeszcze Puławy, Chełm, Zamość, Kraśnik, Biała Podlaska, Łuków i Poniatowa. Na Lubelszczyźnie główną gałęzią przemysłu jest przemysł spożywczy oparty o bogatą bazę surowców rolnych regionu. Największym ośrodkiem przemysłu spożywczego w regionie i zarazem jednym z największych w kraju jest Lublin. Znajdują się tu m.in. duże zakłady mięsne, 2 chłodnie składowe, zakłady jajczarsko-drobiarskie, duża cukrownia, wytwórnia tytoniu, zakład rektyfikacji spirytusu, mleczarnie, elewator zbożowy i kilka młynów przemysłowych, słodownia i browary, a ponadto w Polsce siarkownia chmielu. Z poszczególnych działów przemysłu spożywczego na wyróżnienie zasługuje cukrownictwo, którego powstanie i rozwój wiąże się z występowaniem dobrych gleb na Wyżynie Lubelskiej. W regionie lubelskim istnieje 8 cukrowni (Garbów, Klemensów, Lublin, Opole Lubelskie, Rejowiec, Strzyżów, Werbkowice i Wożuczyn), przy czym cukrownie w Werbkowicach i Lublinie należą do największych w kraju. Przemysł młynarski reprezentowany jest przez duże młyny przemysłowe w Lublinie oraz w Chełmie, Hrubieszowie, Krasnymstawie, Radzyniu Podlaskim, Tomaszowie, Lubartowie i Zamościu. Ponadto potrzeby ludności wiejskiej w zakresie przetwarzania produktów zbożowych pokrywa produkcja kilkuset młynów gospodarczych (spółdzielczych i prywatnych).Przemysł browarniczy reprezentowany jest przez browary w Lublinie, Chełmie, Kraśniku, Janowie Lubelskim, Zamościu i Zwierzyńcu. Większe wytwornie win owocowych istnieją w Chełmie, Sandomierzu, Nieledwi i Nałęczowie; miody pitne produkuje się w Milejowie i Lublinie.

Do większych zakładów przemysłu spożywczego w regionie lubelskim należą zakłady przemysłu tłuszczowego w Bodaczowie, wytwórnia pasz treściwych w Zamościu, wytwórnia tytoniu w Lublinie i Krasnymstawie, chłodnie składowe w Lublinie i Zamościu oraz fabryka żelatyny w Puławach. Przemysł spożywczy reprezentowany jest ponadto przez szereg średnich i drobnych zakładów, jak piekarnie, ciastkarnie, masarnie itd.

Przemysł metalowy i maszynowy reprezentuje dość różnorodny wachlarz produkcji. Do większych zakładów tego typu należą fabryka łożysk tocznych w Kraśniku oraz fabryki maszyn rolniczych i wag w Lublinie. Z lokalną bazą surowcową związany jest przemysł materiałów budowlanych. Dwie duże cementownie w Chełmie i Rejowcu wykorzystują miejscowe złoża margli i kredy. Cegielnie i klinkiernie województwa bazują głównie na lessach. Rozwinęła się też produkcja cegły silikatowej oraz produkcja prefabrykatów budowlanych. Na Lubelszczyźnie istnieją jeszcze duże możliwości rozwoju przemysłu w oparciu o miejscowe surowce mineralne, zwłaszcza węgiel kamienny i produkty rolno-hodowlane.

2. Rolnictwo

Region lubelski jest jednym z głównych ośrodków produkcji rolnej w kraju. Na ten fakt wpływa zarówno duży areał gruntów ornych i użytków rolnych, jak tez największy w kraju odsetek gleb dobrych i bardzo dobrych, na które przypada 37% ogólnej powierzchni gruntów ornych. Przeciętna wielkość gospodarstw indywidualnych wykazuje spore różnice w poszczególnych częściach województwa. Na słabych glebach Niziny Mazowieckiej, Niziny Podlaskiej i Polesia Lubelskiego jest największa (5-7 ha); mniejsza jest na słabych glebach płd.-zach. części regionu (Kotlina Sandomierska 4-5 ha), natomiast na dobrych glebach Wyżyny Lubelskiej i przyległej doń części Wyżyny Wołyńskiej wynosi tylko 3 do 4 ha. Użytki rolne są podstawowym bogactwem Lubelszczyzny. Ich powierzchnia stanowi 6,6% użytków krajowych. Strukturę użytków rolnych ukształtowały przede wszystkim bardzo dobre warunki środowiska przyrodniczego oraz działalność gospodarcza człowieka. W województwie lubelskim bardzo duży odsetek stanowią grunty orne, bo aż ponad 80% użytków rolnych, przy średniej krajowej 76,7%. Drugą cechą wyróżniającą Lubelszczyznę jest ponad trzy razy większy, niż średni w Polsce udział sadów w powierzchni użytków rolnych. Natomiast pastwisk jest mniej, niż średnio w kraju (podobnie jest z procentem łąk). Dane te świadczą, że warunki przyrodnicze Lubelszczyzny są korzystne dla rolnictwa. Występujące tu gleby oraz mały obszar łąk i pastwisk sprawiają, że produkcja roślinna odgrywa większą rolę niż zwierzęca. W zasiewach i zbiorach dominują: pszenica, warzywa i owoce, czy rośliny o stosunkowo wyższej towarowości. Natomiast na słabszych glebach krain nizinnych uprawia się: żyto, owies oraz ziemniaki, które w znacznej części przeznacza się na paszę. Dlatego większa jest tu rola produkcji zwierzęcej, zwłaszcza trzody chlewnej. Lubelszczyzna przoduje wyraźnie w uprawie takich roślin przemysłowych, jak tytoń, chmiel i konopie. Jest też ważnym producentem mleka i przetworów mlecznych, jaj i drobiu, miodu i ziół leczniczych. Lubelszczyzna ma znaczący udział w uprawach wszystkich zbóż, ale najważniejsza jest pszenica. Mimo bardzo korzystnych warunków przyrodniczych plony jej są niższe, niż wynosi średnia dla kraju. Wybitnie „lubelską” uprawą przemysłową jest chmiel. Jego plantacje można zaliczyć do nasadzeń trwałych, gdyż odrastają i plonują na jednym miejscu nawet przez 25 lat, wymagają gleb próchniczych i dobrego nasłonecznienia. Z krajowego areału uprawy chmielu na województwo lubelskie przypada aż 70% powierzchni. Obszar uprawy tej rośliny w Polsce (która zajmuje 7 miejsce w świecie) jest i tak zbyt mały w stosunku do możliwości przyrodniczych. Uprawa tytoniu, lnu i konopi dominuje we wschodniej części województwa. Na tym obszarze skupia się blisko 20% krajowych zasiewów tytoniu. Te gatunki wymagają wiele pracy przy ich pielęgnacji i zbiorze. Dlatego ich uprawa była związana z małymi gospodarstwami i dostateczną ilością siły roboczej. Uprawa rzepaku i rzepiku zajmuje ważne miejsce wśród roślin przemysłowych i stanowi bazę surowcową dla jedynego zakładu przemysłu tłuszczowego „Bolmar” S.A. w Bogdaczowie koło Zamościa.

W hodowli bydła pozycja Lubelszczyzny jest gorsza niż innych obszarów rolniczych kraju. W obsadzie sztuk na 100 ha użytków rolnych jedynie województwo lubelskie jest bliskie średniej krajowej. Najwięcej bydła hoduje się w środkowej i południowo-zachodniej części wyżynnej, a najmniej w nizinnej, północno-wschodniej części regionu. Sytuacja ta świadczy o nie wykorzystanych możliwościach, jakie stwarzają dla hodowli bydła warunki naturalne północno-wschodniej Lubelszczyzny. Możliwości rolnictwa Lubelszczyzny nie są w pełni wykorzystane. Wprawdzie strukturę upraw można uznać za korzystną, wysokotowarową, ale uzyskiwane plony nie nalezą do najwyższych, szczególnie w uprawie pszenicy, buraków cukrowych, ziemniaków i warzyw. Nie stosuje się tutaj intensywnego zasilania nawozami mineralnymi ani też chemicznej ochrony roślin. Niższe niż w innych regionach kraju uprzemysłowienie sprawia, że zanieczyszczenie środowiska jest na Lubelszczyźnie mniejsze. Produkcja tak dziś propagowanej zdrowej żywności jest, więc olbrzymią i realną szansa tego regionu.

3. Zakłady przemysłowe

Zakłady przemysłowe na Lubelszczyźnie są skupione w Lublinie i jego okolicach. Największym zakładem przemysłowym w województwie są Zakłady Azotowe S.A. w Puławach.

Województwo lubelskie skupia następujące gałęzie przemysłu:
- przemysł elektromaszynowy
- metalowy
- maszynowy precyzyjny
- środków transportu
- elektrotechniczny i elektryczny
- przemysł chemiczny
- organiczny
- włókien chemicznych i tworzyw sztucznych
- farmaceutyczny
- nawozów sztucznych
- przemysł mineralny
- cementowy
- porcelanowo – fajansowy
- cegielniany
- betoniarski
- szklarski

Lubelski Okręg Przemysłowy
- przemysł przetwórczy
- metalowy i maszynowy
- samochodowy
- spożywczy
- włókienniczy i skórzany

4. Turystyka

Na Lubelszczyźnie oraz w samym Lublinie warto zobaczyć:

a). Lublin
- Brama Krakowska
- Trybunał
- Rynek
- Kościół i klasztor Dominikanów
- Wieża Trynitarska
- Katedra
- Ulica Grodzka
- Muzeum – Apteka
- Zamek
- Kaplica Trójcy Świętej na Zamku
- Cmentarz przy ul. Lipowej
- Kościół Matki Boskiej Zwycięskiej
- Kościół i klasztor Bernardynów
- Stary cmentarz żydowski
- Państwowe Muzeum na Majdanku
- Ogród Botaniczny
- Skansen Wsi Lubelskiej
- Zalew Zemborzycki

Katedra Lubelska

Katedra Lubelska św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty jest to kościół, w którym swój "tron" ma biskup lubelski. Prace budowlane rozpoczęto w roku 1586 po otrzymaniu zgody na budowę kościoła od króla Stefana Batorego. Po osiemnastu latach budowę zakończono. W roku 1752 wybuchł pożar, który dokonał wielkiego zniszczenia świątyni. Kościół odbudowano, by po latach w 1795 roku (po III rozbiorze Polski) stać się składem zboża dla wojska. Na początku XIX wieku powstał plac katedralny i przebudowano fronton kościoła w stylu klasycystycznym. Przed wejściem wzniesiono sześciokolumnowy portyk z tarasem. II wojna światowa przyniosła katedrze ogromne straty, Niemcy na jej początku zrzucili na nią 10 bomb. Po zakończeniu wojny odbudową kościoła zajął się biskup Stefan Wyszyński. Od roku 1992 kościół jest Archikatedrą.

Zamek Lubelski

Początki Zamku Lubelskiego datuje się na XII wiek. W połowie XIII wieku dla wzmocnienia obronności grodu została postawiona murowana wieża obronna - baszta-donżon. W XIV wieku, w czasie panowania Kazimierza Wielkiego wzniesiono w tym miejscu gotycki zamek na planie prostokąta z murami obronnymi. Na początku XVI wieku Zygmunt Stary rozpoczął przebudowę zamku na okazałą rezydencję królewską w stylu renesansowym.

W 1569 roku podpisano tutaj Unię Lubelską. W wyniku wojen, jakie prowadziła Rzeczpospolita w XVII wieku Zamek uległ zniszczeniu. W jego miejsce w latach 1824-1826 władze zaborcze wzniosły na wzgórzu budowlę w stylu neogotyku angielskiego - gmach więzienia. Więzienie zlikwidowano dopiero w 1954 roku. Po przeprowadzeniu prac remontowych, Zamek przeznaczono na cele muzealne. Od 1957 roku jest siedzibą główną Muzeum Lubelskiego.

Lubelskie Stare Miasto

Kamienica Lubomelskich należała do najbogatszych w epoce Jagiellonów kamienic lubelskich. Z czasów przebudowy w roku 1540 zachował się fragment renesansowego portalu z gmerkiem Lubomelskich "Zadora".

Dom Rzemiosła nazywany inaczej Kamienicą Klonowica. Na jej murach wisi tablica pamiątkowa o treści: Sebastian Fabian Klonowic (1545-1602) Poeta i satyryk, pisarz miejski, ławnik, wójt, burmistrz i dożywotni rajca miasta Lublina. Od 1574 roku mieszkał w tym domu i tu zmarł 28 VII 1602 roku.

Środek rynku wypełnia budynek dawnego ratusza i Trybunału Koronnego. Ratusz postawiono w średniowieczu. Po pożarze w roku 1575 gmach odbudowano i umieszczono w nim, powołamy w roku 1578 Trybunał Koronny dla ziem Małopolski. Był on najwyższą instancją sądowniczą dla szlachty. Największych zmian w wyglądzie gmachu dokonał Dominik Merlini, nadworny architekt królewski i nadał mu obecny klasycystyczny kształt. Odbyło się to w latach 1781-87. Obecnie mieści się w nim Pałac Ślubów.

Brama Grodzka została wzniesiona w 1785 roku według projektu Dominika Merliniego. Wtedy był to piętrowy budynek mieszkalny z szerokim przejazdem w parterze. Pierwotna forma bramy miała plan czworoboczny, zakończona była blankami obronnymi i wieżą. Obecny, przylegający do niej wiadukt zastąpił dawny, drewniany pomost, przebiegający nad suchym jarem. Za pośrednictwem zwodzonego mostu łączył on wzgórze staromiejskie
z zamkowym. Dziś przez Bramę Grodzką przechodzi się ze Starego Miasta prosto do Zamku.

Wieża Trynitarska jest dominującym punktem wysokościowym w panoramie Lublina. Jest neogotycką budowlą z 1819 roku. W jej wnętrzu ma swoją siedzibę Muzeum Archdiecezjalne Sztuki Sakralnej, a z górnej galerii odsłania się niezapomniany widok na miasto.

b). Województwo lubelskie
Kazimierz Dolny czyli Wisła, renesans i spichlerze
- Rynek z zabytkową studnią
- Kościół św. Jana Chrzciciela i Bartłomieja
- Ruiny zamku
- Baszta
- Góra Trzech Krzyży
- Suszarnia i koguty z ciasta
- Kamienica Celejowska – Muzeum Nadwiślańskie
- Góra Plebania – Muzeum Klasztorne z zabytkowymi schodami
- Spichlerz Mikołaja Przybyły
- Zamek w Bochotnicy

Wojciechów
- Muzeum Ludowej Sztuki Kowalskiej

Nałęczów
- Park zdrojowy
- Muzeum Bolesława Prusa w pałacu Małachowskich
- Muzeum Stefana Żeromskiego

Puławy
- Park
- Pałac Czartoryskich
- Świątynia Sybilli
- Domek Gotycki

Gołąb
- Kościół Parafialny i Domek Loretański

Czarnolas
- Muzeum Jana Kochanowskiego

Janowiec
- Kościół
- Ruiny zamku Firlejów
- Skansen

Piotrawin
- Kościół gotycki

Lubartów
- Kościół i klasztor Kapucynów
- Kościół św. Anny
- Pałac Firlejów – Sanguszków

Kozłówka
- Zespół pałacowo – parkowy
- Park
- Galeria sztuki socrealizmu

Firlej
- Kościół Przemienienia Pańskiego
- Jezioro Firlej

Parczew
- Kościół św. Jana Chrzciciela

Włodawa (miasto trzech kultur)
- Rynek
- Cerkiew Prawosławna
- Kościół i klasztor Paulinów
- Synagoga
- Muzeum byłego Obozu Zagłady w Sobiborze

Łęczna
- Rynki
- Duża Synagoga
- Domy Zajezdne

Zamość (w tym Twierdza Zamość)
- Ratusz
- Kamienice przy rynku
- Pierzeja północna
- Muzeum Okręgowe
- Pierzeja wschodnia
- Pierzeja południowa
- Pierzeja zachodnia
- Kościół Franciszkanów
- Stara Brama Lwowska
- Bastion – Nadszaniec
- Dawna dzielnica żydowska
- Dawna bożnica
- Mykwa
- Rynek Solny
- Park miejski
- Stara Brama Lubelska
- Katedra
- Muzeum Sakralne
- Dawny Pałac Zamojskich
- Arsenał – Muzeum Barwy i Oręża
- Plenerowa ekspozycja uzbrojenia
- Zoo

Tomaszów Lubelski
- Kościół Modrzewiowy

Bełżec
- Dawny hitlerowski obóz zagłady (obecnie mauzoleum)

Susiec
- Szlak Szumów

Krasnobród
- Kościół i klasztor Dominikanów
- Muzeum Parafialne
- Kalwaria krasnobrodzka
- Kaplica na Wodzie
- Rezerwat Leśny „Święty Roch”

Zwierzyniec
- Kościół św. Jana Nepomucena
- Budynki zarządy ordynacji Zamojskiej

Szczebrzeszyn
- Kościół św. Mikołaja
- Cerkiew Zaśnięcia Matki Bożej
- Synagoga
- Kirkut

Terespol (Brześć)
- XIX-wieczna Twierdza Brzeska (Przedmoście Terespolskie)

Dęblin
- Forteczny kulturowy krajobraz XIX-wiecznej Twierdzy Dęblin

Pliszczyn
- Ruiny zamku

Turystyka w województwie lubelskim stoi na przyzwoitym poziomie. Jest tu wiele miejsc które warto odwiedzić i które są chlubą naszego województwa.

III. POTENCJAŁ LUDNOŚCIOWY REGIONU

1. Historia regionu

Tereny dzisiejszego województwa lubelskiego były zamieszkane już w czasach paleolitu. W X w. prowadziła tędy ważna droga handlowa z Kijowa do Krakowa i Pragi a grodem głównym był Czerwień dziś wieś „Czermno”- powiat Hrubieszowski. Zachodnią połowę ziem lubelskich, między Wisłą a Wieprzem przyłączył do tworzącego się państwa polskiego już Mieszko I. W XII i XIII wieku wchodziła w skład księstwa sandomierskiego. Ziemie te były w tym czasie nękane najazdami tatarskimi, litewskimi i ruskimi, a Lublin przez krótki okres (przełom XIII i XIV w.) należał do Rusi. Wschodnia część województwa między Wieprzem a Bugiem od X do XIV wieku była spornym obszarem między Polską a Rusią. Obejmowała tzw. Grody Czerwieńskie. W 981 r. zajął je książę kijowski Włodzimierz Wielki, A w latach 1018- 1031 przyłączył je do Polski Bolesław Chrobry. W 1031 opanował je książę kijowski Jarosław Mądry i były one przez ok. 300 lat w posiadaniu książąt ruskich. Jako lenno do Polski przyłączył je Kazimierz Wielki (1340- 1366). Ziemia chełmska ( z Chełmem) i bełska (z Bełzem dziś na Ukrainie) została wcielona do Korony pod koniec XV wieku. W tym samym czasie tereny północno- wschodnie (obecnie powiat bielski i część włodawskiego) przeszły we władanie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Wiek XIV przyniósł stabilizację tych ziem, po zawarciu Unii Polsko-Litewskiej w Krewie (1385) przez Lubelszczyznę wiodła droga polityczna, którą król podróżował z Krakowa do Wilna. Rozwinął się handel międzynarodowy (wschód-zachód, północ-południe). W XV i XVI wieku wzrosło znaczenie Lublina. W 1474 roku za panowania Kazimierza Jagiellończyka, utworzono samodzielne województwo lubelskie, niezależne od Sandomierza. Nie pokrywało się z obecnym obszarem, obejmowało jego zachodnią część. Po unii lubelskiej (1569) Lubelszczyzna zaczęła odgrywać jeszcze poważniejszą rolę polityczną. Lublin był miejscem obrad sejmu i Trybunału Koronnego i słynnych jarmarków. Przełom wieku XVI i XVII to „złoty wiek” tych terenów. Rozkwit miast, handlu i rzemiosła. Tworzyły się wielkie majątki rodów magnackich ( Firlejów, Tarnowskich, Zamoyskich). Hetman wielki koronny Jan Zamoyski zbudował „miasto idealne”, miasto twierdzę – Zamość. Rozkwitła kultura i sztuka. W 1594 roku powołano Akademię Zamojską (trzecia po krakowskiej i wileńskiej). Załamanie nastąpiło w czasie wojen w połowie XVII wieku: powstanie Chmielnickiego (1648-1654), wojna polsko – rosyjska (1654- 1656), najazd szwedzki ( 1655- 1656) i przemarsze oddziałów siedmiogrodzkich działających ze Szwedami (1657). Druga fala zniszczeń nastąpiła na początku XVIII wieku – w czasie wojny północnej (walki szwedzko – rosyjsko – saskie). Odbudowa gospodarki przypada na drugą połowę XVIII wieku. Reformy jednak zostały przerwane rozbiorami Polski. Po trzecim rozbiorze cały obszar dzisiejszego województwa został wcielony do Austrii. W 1809 roku obszar ten został oswobodzony przez księcia Józefa Poniatowskiego i dołączony do Księstwa Warszawskiego. Powstały dwa departamenty: lubelski na południu (Lublin, Chełm i Zamość) i siedlecki na północy (Siedlce, Sokołów Podlaski, Biała Podlaska i Włodawa). Wschodnia granica z Rosją biegła na linii Bugu, zachodnia wzdłuż Wisły. Do wybuchu powstania listopadowego (1830- 1831) ośrodkiem kulturalnym prócz Lublina były Puławy, gdzie mecenat sprawowali Czartoryscy, chcieli stworzyć „Polskie Ateny”. Po powstaniu nastąpiły prześladowania i rusyfikacja.

Ożywienie gospodarcze nastąpiło w drugiej połowie XIX wieku (cukrownictwo, gorzelnictwo, młynarstwo). Zbudowano kolej Warszawa – Terespol (przez Białą Podlaską, 1866) i kolej Nadwiślańską (Warszawa – Lublin – Chełm – Kowel, 1877).

Podczas I wojny światowej tereny między Wisłą a Bugiem okupowane były przez armię austriacką i niemiecką. W Lublinie w 1918 roku podjęto próbę utworzenia Tymczasowego Rządu Ludowej Republiki Polskiej – z Ignacym Daszyńskim na czele. W 1919 roku powstało województwo lubelskie (Siedlce i południowe Podlasie) typowo rolnicze. Ciężkie były losy ziemi lubelskiej podczas II wojny światowej. Były tu obozy koncentracyjne ( Majdanek, Sobibór, Bełżec) odbudowa nastąpiła w latach 50.

2. Liczba ludności

W całym regionie mieszkają prawie dwa miliony ludzi, co stanowi 5% ludności kraju. Z tego w 31 miastach zamieszkuje nieco mniej niż połowa ludności, wobec tego udział ludności miejskiej jest wyraźnie niższy od średniej krajowej. Ludność rozmieszczona jest nierównomiernie. Najrzadziej zasiedlone jest Polesie Lubelskie i Roztocze oraz tereny na wschód od doliny Wieprza. Wśród miast, liczbą mieszkańców wyróżnia się Lublin (stolica województwa), skupiający ponad 40% miejskiej ludności regionu.

3. Kultura regionu

Jest jeszcze jedna dziedzina życia, która wyróżnia Lubelszczyznę – to sztuka lubelskiej wsi. Stonowane w barwach, ale bogato zdobione guzikami, wstążkami, krajkami i haftami stroje ludowe, garncarstwo – szczególnie siwaki rożnych kształtów i ornamentacji, artystyczne kowalstwo, rzeźba w drewnie, pisanki i wycinanki wciąż są autentyczne i świeże. Niezwykle żywotnym zjawiskiem jest bogata poezja ludowa, której twórcami są chłopi-poeci. Powstaje ona na podłożu zanikających pieśni i przyśpiewek oraz realiów codziennego życia. Stowarzyszenie Twórców Ludowych popiera oryginalną i piękną działalność artystyczną lubelskiej wsi, a przykładowe nazwiska twórców – poety Jana Pocka, mistrza garncarskiego Jakuba Czeczeleskiego, mistrza wycinanek Ignacego Dobrzyńskiego, artysty kowala Jana Pietraka, rzeźbiarza Andrzeja Wieleby – wpisały się na stałe w kulturę tego regionu i naszego kraju.Dzięki wielowiekowej historii miast Lubelszczyzny ich zabudowa zajmuje poczesne miejsce w dziejach polskiej architektury. Zbudowanie od podstaw nowego miasta – Zamościa, przebudowanie Lublina i Kazimierza Dolnego oraz wzniesienie wielu obiektów, głównie sakralnych, w innych miastach sprawiło, że region ten zapisał się szczególnie w architekturze renesansowej. Wyodrębnił się tu nowy styl budownictwa, zwany renesansem lubelskim lub szkołą lubelską. Ważną rolę odgrywają również zabytki architektury barokowej i klasycystycznej.

4. Znani ludzie

Wiele jest miejsc na Lubelszczyźnie związanych z wybitnymi mężami stanu, uczonymi, pisarzami i twórcami kultury narodowej. Należą do nich między innymi: Mikołaj Rej, Biernat z Lublina, Jan Kochanowski, Jan Zamoyski, Szymon Szymonowic, Adam Kazimierz Czartoryski, Stanisław Staszic, Wincenty Pol, Henryk Wieniawski, Bolesław Prus, Stefan Żeromski i Józef Czechowicz.

IV. PODSUMOWANIE

Lubelszczyzna ma wyjątkowo korzystne warunki dla rolnictwa. Powierzchnia użytków rolnych jest o ponad 10 % większa od średniej krajowej, a warunki agroklimatyczne sprzyjają uprawie wysoko towarowych roślin przemysłowych, zbóż, warzyw oraz drzew i krzewów owocowych. Buraki cukrowe, pszenica, chmiel, tytoń, maliny, truskawki to typowo „lubelskie” uprawy. Wytworzone z nich produkty spożywcze orz używki zasilają w dużym stopniu rynek krajowy i są przedmiotem eksportu. Cechą, która determinuje krajobraz regionu, jest lessowe podłoże występujące na znaczącej części powierzchni Wyżyny Lubelskiej, stanowiącej trzon województwa lubelskiego. Działalność rolnicza spotęgowała naturalne procesy erozyjne, typowe dla obszarów lessowych. Na lessach Lubelskiego wykształciły się gleby dość dobrej, a miejscami bardzo dobrej jakości, czyli gleby brunatne oraz czarnoziemy. Zapewniają one warunki rozwoju rolnictwa należące do lepszych w Polsce. W efekcie stosunkowo wysoki procent ludności jest zatrudniony w rolnictwie, szczególnie w południowo-wschodniej części województwa, a region ten uważany jest za jeden z największych obszarów rolniczych Polski. Dalsze perspektywy rozwoju rolnictwa wymagają przede wszystkim zmian struktury wiekowej ludności wsi, która się starzeje; zagospodarowania znacznego areału gruntów ornych i trwałych użytków zielonych; prawidłowo prowadzonych melioracji; skutecznego zapobiegania erozji i degradacji prawie czwartej części gleb. Region lubelski, mający trwałe podstawy rozwoju w wybitnie rolniczym zapleczu, może wysunąć się na czołowe miejsce wśród obszarów rolniczych kraju. Szczególną jego szansą jest możliwość prowadzenia ekologicznego rolnictwa, przy dobrych warunkach agroklimatycznych i czystości środowiska. Potencjał przemysłowy regionu, kadra wysoko kwalifikowanych pracowników oraz duże zasoby surowców mineralnych, głownie węgla kamiennego, dają dobre nadzieje na dalszy rozwój. Uważam, że pomimo bardzo sprzyjających warunków uprawy ziemi plony osiągane na Lubelszczyźnie nie należą do wysokich i powinny być o wiele wyższe. Jest to konsekwencją dużego rozdrobnienia gospodarstw i stosunkowo niskiej kultury rolnej.

LUBELSZCZYZNA W LICZBACH

Powierzchnia - Województwo lubelskie należy do jednego z większych w Polsce. Zajmuje 8% powierzchni kraju (25 155 km² - trzecie miejsce w kraju).

Ludność - Województwo lubelskie zajmuje siódme miejsce w kraju. Mieszka tu 5,8% ludności Polski (2241 tys.).

Gęstość zaludnienia - 89 osób/km² (średnia krajowa 124 osoby/km²).

Miasta - Na Lubelszczyźnie jest 40 miast. Największe z nich to:
Lublin (ok. 360 tys. mieszkańców),
Chełm (ok. 70 tys.)
Zamość (ok. 65 tys.)
Biała Podlaska (ok. 60 tys.)
Puławy (ok. 55 tys.)
Kraśnik (47 tys.)
Świdnik (40 tys.)
Łuków (ok. 32 tys.)
Biłgoraj (ok. 28 tys.)
Lubartów (ok. 23 tys.)

Powiaty - Lubelszczyzna posiada 20 powiatów i 4 miasta na prawach powiatów. Największe powiaty to:
bialski
zamojski
chełmski
lubelski
biłgorajski
- przeciętna powierzchnia powiatu wynosi 1006 km².

Gminy - 213
Sołectwa - 3645
Wsie - 4206