Pojęcia

Nastepstwa kulistosci ziemii: roznice w nagrzaniu i zwiazane z tym strefy oswietleniowe. Nastepstwa rucu wirowego (obrotowy) ziemii: zmiana dnia i nocy, splaszczenie ziemii na biegunach, pozorny ruch sklepienia niebieskiego, odchylenie kierunkow wiatrow. Nastepstwa ruchu obiegowego: roznica temperatur, zmiana por roku, rytmiczne zmiany w swiecie organicznym strefowosc zjawisk przyrodniczych, nierownomierne nagrzanie i oswietlenie ziemii, wystepowanie dni i nocy polarnych, zmiana wysokosci slonca nad horyzontem, zmiana miejsca wschodu i zachodu slonca. Elementy mapy: na plaszczyznie, siatka kartograficzna, w skali (zmniejszeniu), za pomoca legendy. Podzial mapy ze względu na: tresc (ogolnogeograficzne, tematyczne), skale (wielkoskalowe, srednioskalowe, maloskalowe), przeznaczenie (turystyczne, administracyjne, geodezyjne, wojskowe). Metody przedstawiania na mapach: literowa, graficzna, znakowa. Wulkany: eksplozywny- Mayon, efuzywny- Hekla i Mauna Loa, stratowulkan – Wezuwiusz i Etna. Płyty litosfery- duze, sztywne i stabilne czesci litosfery, graniczace ze soba wzdluz stref o duzej aktywnosci tektonicznej, sejsmicznej i często wulkanicznej. Ryft- waski, dlugi i gleboki row tektoniczny odznaczajacy się intensywnym wulkanizmem i aktywnoscia sejsmiczna. Paleontologia- nauka zajmujaca się organizmami zyjacymi w przeszlosci. Skamienialosci- szczatki roslin lub zwierzat zachowane w naturalny sposób w skalach lub tez w innych srodowiskach. Skamienialosci przewodnie- stosunkowo krotko, na znacznym terenie. Wietrzenie- niszczenie skał. Proces miechanicznego, fizycznego i chemicznego niszczenia, pod wplywem wody, organizmow zywych. RZEKA Czynniki wplywajace na jej ustoj: uksztaltowanie terenu, budowa geologiczna, pokrywa roślinną, klimat, obecnosc zbiornikow wodnych, dzialalnosc czlowieka. I Erozja wglebna”V” II Erozja boczna, meandry III Akumulacja. Sklada się: zmiennosc przeplywow w ciagu roku, rodzaj zasilania (opadowe, roztopowe, gruntowe). Akumulacja- gromadzenie osadow niesionych przez wody plynace. Nastepuje w miejscu, w którym maleje przedkosc wody i zwieksza się jej sila transportowa. Erozja- proces mechanicznego zlobienia powierzchni ziemi i wynoszenia skal pod wplywem czynnikow zewnetrznych. Procesy krasowe- procesy rozopuszczania skal. Żłobi krasowe- tworzy je woda z CO2, która wymywa bruzdy ulozone zgodnie z linia splywu wody. Żebra skalne- powstaja pomiedzy zlobkami. Lejek krasowy- miejsce w którym woda intensywnie rozpuszcza wapien tworzac obnizenie. Uwaly- rozlegle zaglebienia powstale w wyniku polaczenia się wielu lejkow krasowych. Polja- kotliny powstale w wyniku dlugotrwalych i intensywnych procesów krasowych. Mogoty- pojeduncze, wyizolowane ostance o kopulastym ksztalcie i stromych stokach. WIATR rzezbi powierchnie ziemi dzieki procesom erozji eolicznej (korazji), wywiewaniu (deflacji) i akumulacji osadow. Pustynia kamienista: swiadki, ostance, grzyby skalne, graniaki. Piaszczysta: barchany (nad morzem- paraboliczne). Wiatry stale- pasaty. Okresowo zmienne- monsuny. SKAŁY naturalny skaldnik litosfery: magmowe- w wyniku zastygania magmy (granit, bazalt), osadowe- w wyniku osadzania (piaski, zwiry, wegiel), przeobrazone- pod wplywem wysokiej temperatury i cisnienia. TEKTONIKA I Praeuropa- platformy i tarcze prekambryjskie. II Paleoeuropa (f. kaledonskie) i Mezoeuropa (f. hercynskie) = faldowania paleozoiczne. III Neoeuropa- fałdowanie alpejskie. KLIMAT charakterystyczny dla danego obaszaru przebieg stanow pogody, ustalony na podstawie wieloletnich pomiarow i obserwacji (obieg ciepla i wilgoci w atmosferze, globalna cyrkulacja atmosfery). Pogoda- chwilowy stan atmosfery na danym terenie (cisnienie atmosferyczne, kierunek i predkosc wiatru, temperatura powietrza, zachmurzenie, opady, fronty atmosferyczne). Czynniki ksztaltujace klimat polski: polozenie w umiarkowanych szerokosciach geograficznych, odleglosc od duzych zbiornikow wodnych, uksztaltowanie poweirzchni, ogolna curkulacja powietrza, rodzaje mas powietrza. Uklady baryczne nad polska: niż Islandzki, staly wyż Azorski, sezonowy Azorski. Masy powietrza ksztaltujace pogode w polsce: polarno- morskie, polarno- kontynentalne, zwrotnikowo- morskie, zwrotnikowo- kontynentalne, arktyczne. Okreslenie klimatu polski: umiarkowany, cieply przejsciowy. Miedzy przejsciowym- umiarkowanym a umiarkowanym- kontynentalnym. Cechy klimatu polski: zmiennosc pogody, rozklad temperatur powietrza, przewazajacy kierunek wiatrow z zachodu, szesc termicznych por roku. GLEBA czynniki: klimat, wody, podloze geologiczne, organizmy zywe, uksztaltowanie terenu, czas. Etapy powstawania gleby: procesy przygotowawcze (wietrzenie chemiczne i mechaniczne, wkroczenie drobnoustrojow), wlasciwe procesy glebotworcze (wkroczenie roslin wyzszych. Rosliny pobieraja skladniki mineralne ze zwietrzeliny, obumierajace szczatki roslin tworza warstwe próchnicy), proces przemieszczania się produktow wietrzenia: próchnicy.