Krótki opis ogranizacji międzynarodowych

NATO – Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, potocznie Pakt Północnoatlantycki, organizacja polityczno-wojskowa powstała w wyniku podpisania 4 kwietnia 1949 roku Traktatu Północnoatlantyckiego przez 10 krajów europejskich: państw-członków Unii Zachodniej (Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Wielka Brytania) wraz z pięcioma dodatkowymi krajami (Dania, Islandia, Norwegia, Portugalia, Włochy) oraz USA i Kanadę. Członkami NATO jest 26 państw: Belgia, Bułgaria (od 2004 r.), Czechy (od 1999 r.), Dania, Estonia (od 2004 r.), Francja, Grecja (od 1952 r.), Hiszpania (od 1982 r.), Holandia, Islandia, Kanada, Litwa (od 2004 r.), Luksemburg, Łotwa (od 2004 r.), Niemcy (od 1955 r.), Norwegia, Polska (od 1999 r.), Portugalia, Rumunia (od 2004 r.), Słowacja (od 2004 r.), Słowenia (od 2004 r.), Stany Zjednoczone, Turcja (od 1952 r.), Węgry (od 1999 r.), Wielka Brytania, Włochy. Najmłodszych członków NATO: Litwę, Łotwę, Estonię, Słowację, Słowenię, Rumunię i Bułgarię zaproszono do członkostwa na szczycie w Pradze (listopad 2002 r.). Kraje te stały się członkami NATO 2 kwietnia 2004. Oficjalnymi kandydatami do członkostwa są Albania, Macedonia i Chorwacja.

ANZUS – Pakt Bezpieczeństwa Pacyfiku (ang. Pacific Security Treaty) - pakt polityczno-wojskowy powołany w 1951, nazywany często ANZUS od pierwszych liter nazw państw-sygnatariuszy Australii (Australia), Nowej Zelandii (New Zealand) i Stanów Zjednoczonych (United States). Jego powstanie wiąże się z amerykańska polityką tworzenia antykomunistycznych bloków militarnych i stanowiło odpowiednik NATO w tym rejonie świata. Jego podstawowym celem było zapewnienie bezpieczeństwa w rejonie Oceanu Spokojnego. W roku 1987 zawieszono członkostwo Nowej Zelandii, po tym jak ogłosiła się strefą bezatomową.

UZE – Unia Zachodnioeuropejska (Western European Union - WEU) została utworzona w 1954 po przekształceniu powstałej w 1948 Unii Zachodniej grupującej Francję, Wielką Brytanię i kraje Beneluksu. Obecnie w jej skład wchodzą wszyscy członkowie Unii Europejskiej oprócz Austrii, Danii, Finlandii i Szwecji. UZE jest organizacją polityczno-obronną. Do momentu powstania UE nie odgrywała większej roli. Obecnie stała się bardziej aktywna, czego przejawem było stworzenie Korpusu Europejskiego, zacieśnianie współpracy z NATO i zaproszenie do współpracy na prawach partnera stowarzyszonego państw stowarzyszonych z Unią Europejską i ubiegających się o członkostwo w tej organizacji.

Rada Europy – międzyrządowa organizacja skupiająca prawie wszystkie państwa Europy, zajmująca się przede wszystkim ochroną praw człowieka, ochroną demokracji i współpracą państw członkowskich w dziedzinie kultury. Rada Europy powstała 5 maja 1949 roku w wyniku podpisania przez 10 państw (Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy) Traktatu Londyńskiego. Obecnie liczy 46 członków. Jej siedzibą jest Strasburg. Rada Europy jest często mylona z instytucjami Unii Europejskiej: Radą Europejską i Radą Unii Europejskiej.

Członkowie Rady Europy: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy, Grecja (9 sierpnia 1949), Turcja (9 sierpnia 1949), Islandia (9 marca 1950), RFN (13 lipca 1950), Austria (16 kwietnia 1956), Cypr (24 maja 1961), Szwajcaria (6 maja 1963), Malta (29 kwietnia 1965), Portugalia (22 września 1976), Hiszpania (24 listopada 1977), Liechtenstein (23 października 1978), San Marino (16 października 1988), Finlandia (5 maja 1989), Węgry (6 listopada 1990), Polska (26 listopada 1991), Bułgaria (7 maja 1992), Estonia (14 maja 1993), Litwa (14 maja 1993), Słowenia (14 maja 1993), Czechy (30 czerwca 1993), Słowacja (30 czerwca 1993), Rumunia (7 października 1993), Andora (10 października 1994), Łotwa (10 lutego 1995), Albania (13 lipca 1995), Mołdawia (13 lipca 1995), Macedonia (9 listopada 1995; przyjęta pod nazwą Była Jugosłowiańska Republika Macedonii), Ukraina (9 listopada 1995), Rosja (28 lutego 1996), Chorwacja (6 listopada 1996), Gruzja (27 kwietnia 1999), Armenia (25 stycznia 2001), Azerbejdżan (25 lutego 2001), Bośnia i Hercegowina (24 kwietnia 2002), Serbia i Czarnogóra (3 kwietnia 2003), Monako (5 października 2004).

KBWE/OBWR – Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie powstała w 1975 r., instytucja międzynarodowa, powołana w celu współpracy między krajami Europy w dziedzinie zapobiegania wojnom, konfliktom etnicznymi i naruszeniom praw człowieka. W 1995 jej nazwa została zmieniona na OBWE (Ogranizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie). Idea powstania konferencji zrodziła się w latach 60-tych, kiedy stało się jasne, że dla dobra Europy należy nawiązać współpracę pomiędzy państwami należącymi do NATO i Układem Warszawskim. Na forum Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych (14 grudnia 1964 r.) Adam Rapacki - minister spraw zagranicznych PRL zaproponował zwołanie ogólnoeuropejskiej konferencji na temat bezpieczeństwa i pokoju. Od 1975 r. odbywały się nieregularne konferencje. Dopiero w 1990 r. w Paryżu zadecydowano o zinstytucjonalizuwaniu struktur KBWE. W 1994 r. zadecydowaniu o konieczności przekształcenia Konferencji w sprawnie działającą organizację, spotykającą się regularnie. Wtedy też zmieniono nazwę na OBWE i utworzono stały sekretariat organizacji w Wiedniu.

OJA/UA – Organizacja Jedności Afrykańskiej, jedna z najważniejszych i najliczniejszych regionalnych organizacji międzynarodowych zrzeszająca niemal wszystkie państwa Afryki z wyjątkiem Maroka. Założona została 25 maja 1963 roku w Addis Abebie (Etiopia), która pozostawała jej siedzibą. Cele organizacji: umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich, pogłębienie wszechstronnej współpracy politycznej i gospodarczej między nimi, zapewnienie warunków do szybkiego rozwoju tych krajów, wykorzenienie kolonializmu i rasizmu, zapobieganie sporom pomiędzy państwami afrykańskimi i wewnątrz nich (OJA stoi na stanowisku nienaruszalności granic kolonialnych). Organizacja ta znalazła się w latach 90-tych w znacznym kryzysie, wynikającym w dużej mierze z głębokich podziałów politycznych i ideologicznych pomiędzy współczesnymi państwami afrykańskimi. Zakończyła działalność 8 lipca 2002 roku. Jej miejsce zajęła Unia Afrykańska w swoich założeniach po części wzorująca się na Unii Europejskiej.

OPA – Organizacja Państw Amerykańskich utworzona w 1948 roku na konferencji w Bogocie jako sukcesorka istniejącej od 1889 roku Międzynarodowej Unii Republik Amerykańskich. Członkami organizacji są łącznie 34 państwa, w tym Ameryki Łacińskiej (od 1962 bez Kuby) oraz USA i Kanada. W roku 1951 ogłoszono postanowienia tzw. Karty z Bogoty, która określa cele OPA. Zgodnie ze sformułowaniami Karty do zadań OPA należy: umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie amerykańskim, wspieranie współpracy gospodarczej, kulturalnej i społecznej, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych regionu, pokojowe regulowanie sporów między państwami członkowskimi.

LPA – Liga Państw Arabskich, organizacja międzynarodowa utworzona 22 marca 1945 w Kairze przez państwa arabskie powiązane wspólnotą języka, historii, kultury i religii. Powstanie Ligi zostało zatwierdzone podpisaniem przez 7 krajów założycielskich Protokołu Aleksandryjskiego. Obecnie jej członkami jest 21 państw oraz Organizacja Wyzwolenia Palestyny. Siedzibą LPA jest Kair (w latach 1979-1990 był nią Tunis).

Członkowie LPA: państwa założycielskie (22 marca 1945, oprócz Jemenu - 5 maja tego roku): Arabia Saudyjska, Egipt (zawieszony w latach 1979-89), Irak, Jemen, Jordania (wówczas jeszcze jako Transjordania), Liban, Syria, późniejsi członkowie (wg daty przystąpienia): Libia - 28 marca 1953 (wycofała się w październiku 2002), Sudan - 19 stycznia 1956, Maroko - 1 października 1958, Tunezja - 1 października 1958, Kuwejt - 20 lipca 1961, Algieria - 16 sierpnia 1962, Zjednoczone Emiraty Arabskie - 6 czerwca 1971, Bahrajn - 11 września 1971, Katar - 11 września 1971, Oman - 29 września 1971, Mauretania - 26 listopada 1973, Somalia - 14 lutego 1974, Palestyna reprezentowana przez Organizację Wyzwolenia Palestyny - 9 września 1976, Dżibuti - 4 września 1977, Komory - 20 listopada 1993.

ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych, uniwersalna organizacja międzynarodowa, z siedzibą w Nowym Jorku, powstała 24 października 1945 r. w wyniku podpisania Karty Narodów Zjednoczonych. ONZ jest następczynią Ligi Narodów. ONZ stawia sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, rozwój współpracy między narodami oraz popieranie przestrzegania praw człowieka. Zadania ONZ: utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa za pomocą zbiorowych i pokojowych wysiłków, rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami na zasadach samostanowienia i równouprawnienia, rozwiązywanie konkretnych problemów międzynarodowych (gospodarczych, społecznych, kulturalnych, humanitarnych, czy dotyczących praw człowieka) na zasadzie współpracy międzynarodowej oraz uznania równości ras, płci, języków i wyznań. Stanowienie ośrodka uzgadniania działań narodów w imię wspólnych celów. Obecnie członkami ONZ jest 191 państw.

Do ONZ nie należą: Watykan (status obserwatora), Palestyna (status obserwatora), Tajwan, Somaliland i Sahara Zachodnia. Oto one: Afganistan (od 1946 r.), Albania (od 1955 r.), Algieria (od 1962 r.), Andora (od 1993 r.), Angola (od 1976 r.), Antigua i Barbuda (od 1981 r.), Arabia Saudyjska, Argentyna, Armenia (od 1992 r.), Australia, Austria (od 1955 r.), Azerbejdżan (od 1992 r.), Bahamy (od 1973 r.), Bahrajn (od 1971 r.), Bangladesz (od 1974 r.), Barbados (od 1966 r.), Belgia, Belize (od 1981 r.), Benin (od 1960 r.), Bhutan (od 1971 r.), Białoruś, Birma (od 1948 r.), Boliwia, Bośnia i Hercegowina (od 1992 r.), Botswana (od 1966 r.), Brazylia, Brunei (od 1984 r.), Bułgaria (od 1955 r.), Burkina Faso (od 1960 r.), Burundi (od 1962 r.), Chile, Chiny, Chorwacja (od 1992 r.), Cypr (od 1960 r.), Czad (od 1960 r.), Czechy (od 1993 r.), Dania, Demokratyczna Republika Konga (od 1960 r.), Dominika (od 1978 r.), Dominikana, Dżibuti (od 1977 r.), Egipt, Ekwador, Erytrea (od 1993 r.), Estonia (od 1991 r.), Etiopia, Fidżi (od 1970 r.), Filipiny, Finlandia (od 1955 r.), Francja, Gabon (od 1960 r.), Gambia (od 1965 r.), Ghana (od 1957 r.), Grecja, Grenada (od 1974 r.), Gruzja (od 1992 r.), Gujana (od 1966 r.), Gwatemala, Gwinea (od 1958 r.), Gwinea Bissau (od 1974 r.), Gwinea Równikowa (od 1968 r.), Haiti, Hiszpania (od 1955 r.), Holandia, Honduras, Indie, Indonezja (od 1950 r.), Irak, Iran, Irlandia od 1955 r.), Islandia (od1 1946 r.), Izrael (od 1949 r.), Jamajka (od 1962 r.), Japonia (od 1956 r.), Jemen (od 1947 r.), Jordania (od 1955 r.), Jugosławia (od 2000 r.), Kambodża (od 1955 r.), Kamerun (od 1960 r.), Kanada, Katar (od 1971 r.), Kazachstan (od 1992 r.), Kenia (od 1963 r.), Kirgistan (od 1992 r.), Kiribati (od 1999 r.), Kolumbia, Komory (od 1975 r.), Kongo (od 1960 r.), Korea Południowa (od 1991 r.), Korea Północna (od 1991 r.), Kostaryka, Kuba, Kuwejt (od 1963 r.), Laos (od 1955 r.), Lesotho (od 1966 r.), Liban, Liberia, Libia (od 1955 r.), Liechtenstein (od 1990 r.), Litwa (od 1991 r.), Luksemburg, Łotwa (od 1991 r.), Macedonia (od 1993 r.), Madagaskar (od 1960 r.), Malawi (od 1964 r.), Malediwy (od 1965 r.), Malezja (od 1957 r.), Mali (od 1960 r.), Malta (od 1964 r.), Maroko (od 1956 r.), Mauretania (od 1961 r.), Mauritius (od 1968 r.), Meksyk, Mikronezja (od 1991 r.), Mołdawia (od 1992 r.), Monako (od 1993 r.), Mongolia (od 1961 r.), Mozambik (od 1975 r.), Namibia (od 1990 r.), Nauru (od 1999 r.), Nepal (od 1955 r.), Niemcy (od 1973 r.), Niger (od 1960 r.), Nigeria (od 1960 r.), Nikaragua, Norwegia (od 1945 r.), Nowa Zelandia, Oman (od 1971 r.), Pakistan (od 1947 r.), Palau (od 1994 r.), Panama, Papua-Nowa Gwinea (od 1975 r.), Paragwaj, Peru, Polska, Portugalia (od 1955 r.), Republika Południowej Afryki, Republika Środkowoafrykańska (od 1960 r.), Republika Zielonego Przylądka (od 1975 r.), Rosja, Rwanda (od 1962 r.), Rumunia (od 1955 r.), Saint Kitts i Nevis (od 1983 r.), Saint Lucia (od 1979 r.), Saint Vincent i Grenadyny (od 1980 r.), Salwador, Samoa (od 1976 r.), San Marino (od 1992 r.), Senegal (od 1960 r.), Seszele (od 1976 r.), Sierra Leone (od 1961 r.), Singapur (od 1965 r.), Słowacja (od 1993 r.), Słowenia (od 1992 r.), Somalia (od 1960 r.), Sri Lanka od 1955 r.), Stany Zjednoczone, Suazi (od 1968 r.), Sudan (od 1956 r.), Surinam (od 1975 r.), Syria, Szwajcaria (od 2002 r.), Szwecja (od 1946 r.), Tadżykistan (od 1992 r.), Tajlandia (od 1946 r.), Tanzania (od 1961 r.), Timor Wschodni (od 2002 r.), Togo (od 1960 r.), Tonga (od 1999 r.), Trynidad i Tobago (od 1962 r.), Tunezja (od 1956 r.), Turcja, Turkmenistan (od 1992 r.), Tuvalu (od 2000 r.), Uganda (od 1962 r.), Ukraina, Urugwaj, Uzbekistan (od 1992 r.), Vanuatu (od 1981 r.), Wenezuela, Węgry (od 1955 r.), Wielka Brytania, Wietnam (od 1977 r.), Włochy (od 1955 r.), Wybrzeże Kości Słoniowej (od 1960 r.), Wyspy Marshalla (od 1991 r.), Wyspy Salomona (od 1978 r.), Wyspy Świętego Tomasza i Książęca (od 1975 r.), Zambia (od 1964 r.), Zimbabwe (od 1980 r.), Zjednoczone Emiraty Arabskie (od 1971 r.)

CEFTA – Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu; to porozumienie handlowe między Polską, Czechami, Słowacją, Węgrami, Słowenią, Rumunią, Bułgarią i Chorwacją. Porozumienia zawarły 21 grudnia 1992 w Krakowie Polska, Węgry i Czechosłowacja ("Trójkąt Wyszehradzki"). Słowenia dołączyła w roku 1996, Rumunia w 1997, Bułgaria w 1998 i Chorwacja w 2002. Po przystąpieniu większości państw CEFTY do Unii Europejskiej 1 maja 2004 r., umowa ta straciła na znaczeniu. Obecnie jedynie ułatwia handel pomiędzy Bułgarią, Rumunią i Chorwacją, a resztą członków.
ODCE – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, organizacja międzynarodowa skupiająca 30 wysoko rozwiniętych i demokratycznych państw, powstała 30 września 1961 r. z przekształcenia Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC). Została założona przez 20 państw, które podpisały Konwencję o Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju z 14 grudnia 1960 r. Celem OECD jest wspieranie państw członkowskich w osiągnięciu jak najwyższego poziomu wzrostu gospodarczego i stopy życiowej obywateli. OECD zajmuje się też pomocą dla najbiedniejszych państw.

Siedzibą OECD jest Paryż. Członkowie ODCE: Australia (od 1971 r.), Austria, Belgia, Czechy (od 1995 r.), Dania, Finlandia (od 1969 r.), Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Islandia, Japonia (od 1964 r.), Kanada, Korea Południowa (od 1996 r.), Luksemburg, Meksyk (od 1994 r.), Niemcy, Norwegia, Nowa Zelandia (od 1973 r.), Polska (od 1996 r.), Portugalia, Słowacja (od 2000 r.), Stany Zjednoczone, Szwajcaria, Szwecja, Turcja, Węgry (od 1996 r.), Włochy, Wielka Brytania.

NAFTA –Północnoamerykański Układ Wolnego Handlu, umowa zawarta pomiędzy USA, Kanadą i Meksykiem, tworząca pomiędzy tymi państwami strefę wolnego handlu. W przeciwieństwie do Unii Europejskiej NATFA nie tworzy ponadpaństwowych ciał rządowych, a jej prawo nie jest nadrzędne w stosunku do prawa narodowego. Porozumienie NAFTA weszło w życie 1 stycznia 1994.

WTO – Światowa Organizacja Handlu, organizacja międzynarodowa z siedzibą w Genewie. WTO stanowi kontynuację Układu Ogólnego w Sprawie Taryf Celnych i Handlu (GATT), została powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT. Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest Genewa. Polska była jednym z państw założycielskich - stosowne porozumienie ratyfikowała w roku 1995. Głównym zadaniem Światowej Organizacji Handlu jest liberalizacja międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania koncesji handlowych podmiotom zagranicznym.

Wspólnota Narodów to międzynarodowa organizacja oficjalnie zawiązana w 1926, dobrowolnie zrzeszająca niepodległe kraje, z których większość była w ubiegłych wiekach częścią brytyjskiego imperium kolonialnego. Część państw członkowskich Wspólnoty Narodów uznaje brytyjskiego monarchę za głowę swojego kraju, jednak większość z nich to republiki, w których głową państwa jest prezydent. Królowa Elżbieta II wszędzie traktowana jest jako Głowa Wspólnoty Narodów. Członkowie: Europa Wielka Brytania (1931), Cypr (1961), Malta (1964), Ameryka Północna Kanada (1931), Jamajka (1962), Trynidad i Tobago (1962), Barbados (1966), Bahamy (1973), Grenada (1974), Dominika (1978), Saint Lucia (1979), Saint Vincent i Grenadyny (1979), Antigua i Barbuda (1981), Belize (1981), Saint Kitts i Nevis (1983), Ameryka Południowa Gujana (1966), Afryka Republika Południowej Afryki (1931-1961, ponownie od 1994), Ghana (1957), Nigeria (od 1960, zawieszona w 1995, przyjęta ponownie w 1999), Sierra Leone (1961), Tanzania (1961), Uganda (1962), Kenia (1963), Malawi (1964), Zambia (1964), Gambia (1965), Botswana (1966), Lesotho (1966),
Mauritius (1968), Suazi (1968), Seszele (1976), Namibia (1990), Mozambik (1995, obecnie jedyny członek WN, który nie należał do Imperium Brytyjskiego), Kamerun (1995), Azja Indie (1947), Pakistan (1947-1972), ponownie od 1989, zawieszony w 1999, powrócił do pełnego członkostwa 22 maja 2004, Sri Lanka (1948), Malezja (1957), Singapur (1965),
Bangladesz (1972), Malediwy (1982), Brunei (1984), Australia i Oceania Australia (1931), Nowa Zelandia (1931), Samoa (1970), Tonga (1970), Fidżi (1970-1987, ponownie od 1997), Papua-Nowa Gwinea (1975), Wyspy Salomona (1978), Vanuatu (1980), Tuvalu (1978), Kiribati (1979), Nauru (1999).

EOG – Europejski Obszar, strefa wolnego handlu obejmująca kraje Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (z wyjątkiem Szwajcarii). EOG opiera się na czterech fundamentalnych wolnościach: swobodzie przepływu ludzi, kapitału, towarów i usług. Porozumienie o utworzeniu EOG podpisano w Oporto 2 maja 1992 roku. Wejście w życie układu opóźniało się z powodu odrzucenia go w referendum w Szwajcarii w grudniu 1992 roku. Po wykluczeniu odniesień do Szwajcarii z umowy, ostatecznie weszła ona w życie 1 stycznia 1994 roku. Na mocy umowy z Oporto obywatele wszystkich państw należących do EOG mogą się swobodnie przemieszczać, osiedlać i nabywać nieruchomości na ich terenie. W zamian EFTA łoży na unijny Fundusz Spójności. Kraje EFTA przyjęły do swojego ustawodawstwa dużą część szczegółowych przepisów wspólnotowych (nie dotyczy to jednak m.in. polityki rolnej czy walutowej).