Narząd wzroku

Wszystkie informacje, które dostajemy z otoczenia, docierają do nas za pomocą wyspecjalizowanych komórek zmysłowych, zwanych receptorami, które reagują na zmiany w otaczającym nas świecie i przetwarzają je na impulsy zrozumiałe dla mózgu. Wiele receptorów zgrupowanych jest w organy, zwane narządami zmysłów.
Najbardziej złożonym ze wszystkich narządów jest narząd wzroku. Należy on do tzw. telereceptorów- czyli receptorów odbierających bodźce ze źródeł odległych, jak np. światło (lub dźwięk, substancje wonne). Umiejscowiony jest on najwyżej w organiźmie, co pozwala mu na uzyskanie jak największego pola zasięgu (widzenia).
W skład narządu wzroku wchodzi oko składające się z gałki ocznej, związanej z nerwem wzrokowym, oraz narządy dotykowe (aparat ochronny), obejmujące mięśnie gałki ocznej, brwi, powieki, spojówki i narząd łzowy.

Gałka oczna znajduje się w oczodole wraz z nerwem wzrokowym, ciałem tluszczowym, mięśniami i gruczołem łzowym. Gałka oczna zbudowana jest z trzech błon, ściśle do siebie przylegających w części tylnej, a w przedniej częściowo rozdzielonych.
Najbardziej zewnętrznie znajduje się błona włóknista. Jest ona najmocniejsza ze wszystkich błon gałki. Wyróżnia się w niej część tylną, większą – twardówkę i przednią, mniejszą – rogówkę.
->Twardówka obejmuje 4/5 powierzchni całej błony włóknistej. Ma ona barwę białawą, stąd też jej druga nazwa – białkówka. W ścianie twardówki znajduje się otwór dla przejścia nerwu wzrokowego i kilka mniejszych otworków, przez które przechodzą naczynia i nerwy. Od zewnątrz twardówkę pokrywa wiotka tkanka łączna, nazwana błona nadtwardówkową, a powierzchnię przylegającą do naczyniówki pokrywaja liczne kom. Barwnikowe, które stanowia tzw. blaszkę brunatną twardówki.
->Część przednia – rogówka – jest przezroczysta i obejmuje 1/5 pow. gałki. Przezroczystość swą rogówka zawdzięcza temu,że nie ma w niej naczyń krwionośnych, a włókna nerwowe nie mają osłonek.Rogówka od zewnątrz jest pokryta nabłonkiem płaskim bogato unerwionym, bardzo wrażliwym na urazy, podrażnienia chemiczne i wysychanie, dlatego musi stale pozostawać w środowisku wodnym, co zapewnia jej ciecz wydzielana jej przez gruczoł łzowy.
Następna błoną jest błona naczyniowa, w której wyróżnia się trzy części: naczyniówkę, ciało rzęskowe i tęczówkę.
->Naczyniówka to tylna część błony naczyniowej, która pokrywa od zewnątrz siatkówkę. Jest ona utworzona z bardzo gęstej sieci naczyń włosowatych o dużej średnicy, zapewniających dobre ukrwienie siarkówki.
->Ciało rzęskowe stanowi środkową część błony naczyniowej, ma kształt pierścienia, leży między tęczówką a rabkiem zębatym siatkówki. Zewnętrzna powierzchnia ciała rzęskowego przylega do twardówki, a wewnętrzna do ciała szklistego wypełniającego gałkę oczną. Do
wewnętrznego pierścienia ciała rzęskowego umocowana jest soczewka za pomocą cienkich włókien łącznotkankowych, tworzących obwódkę rzęskową soczewki. W obrębie ciała rzęskowego są rozmieszczone włókna mięśniowe gładkie, ułożone okrężnie i promieniście- tworzą one mięsień rzęskowy. Mięsień ten kurcząc się zwalnia obwódkę rzęskową, co umożliwia zmniejszenie promienia krzywizny soczewki (jej uwypuklenie)- czyli akomodację oka.
->Tęczówka jest najbardziej ku przodowi wysuniętą częścia błony naczyniowej, dobrze widoczną przez rogówkę. Tęczówka ma średnicę ok. 12 mm, w jej środku znajduje się okrągły otwór o zmiennej wielkości. Otwór ten nazwano źrenicą. Dzięki jej zdolnościom zwężania i rozszerzania się może ona regulować ilość światła wnikającego do wnętrza gałki ocznej. Gdyby porównać gałkę oczną do aparatu fotograficznego, to źrenica pełni w nim rolę przesłony. Zabarwienie tęczówki jest bardzo różne- od prawie czarnego, poprzez brązowe, zielone, żółte do jasno niebieskiego, a nawet fiołkowego. Barwa tęczówki zależna jest od ilości barwnika i od budowy powierzchni przedniej tęczówki.
Błona wewnętrzna gałki to siatkówka. Jest ona błoną światłoczułą,ale jedynie w części tylnej gałki – wzrokowej. Ta część siatkówki (wzrokowa) jest cienką (0,2 – 0,4 mm) przezroczystą błona barwy różowej. Pomiędzy błoną naczyniową a siatkówką, znajduje się cienka warstwa barwnikowa, która pochłania światło i nadaje czarne zabarwienie źrenicom. Siatkówka jest przymocowana jedynie w miejscu przejścia w część rzęskową i wejścia nerwu wzrokowego, poza tym jest luźno związana z podłożem i może się przesuwać względem niego. Przyleganie siatkówki do naczyniówki jest związane z utrzymywaniem się właściwego ciśnienia cieczy wodnistej i ciała szklistego. W przypadku obniżenia się ciśnienia w gałce ocznej może dojść do „odklejenia się” siatkówki, co jest poważnym schorzeniem.
Budowa siatkówki jest bardzo złożona, występuje w niej 10 warstw, w których znajdują się komórki wrażliwe na światło i barwy. Istnieja dwa rodzaje komórek światłoczułych: pręciki i czopki. Pręciki są komórkami wydłużonymi, wrazliwymi na stopień natężenia światła (obraz czarno-biały). Mają większy udział w widzeniu o zmroku. Czopki to komórki o kształcie buteleczek, wrażliwe na barwy. Mają większy udział w widzeniu przy pełnym oświetleniu. Czopki zawierają trzy rodzaje barwników wrażliwych na światło: czerwone, zielone i niebieskie, co umożliwia widzenie kolorów. Brak lub uszkodzenie różnego rodzaju czopków powoduje kłopoty z rozróżnianiem kolorów.
Najbardziej czułą częścią siatkówki jest plamka ( kiedyś nazywana plamką żółtą). Plamka jest najwrażliwszym na światło miejscem siatkówki ze względu na zagęszczenie w nim komórek światłoczułych. Całkowicie niewrażliwe na światło jest miejsce wyjścia nerwu wzrokowego, gdzie nie ma komórek światłoczułych. Miejsce to nazwano tarczą nerwu wzrokowego ( dawniej plamka ślepą).

Wnętrze gałki ocznej wypełnione jest cieczą wodnistą i ciałem szkilstym, jest tam również soczewka. We wnętrzu gałki ocznej można wyróżnić trzy przestrzenie: położoną z przodu między rogówką a tęczówką i soczewką komorę przednią oka, z tyłu za tęczówką znajduje się komora tylna oka. Wypełnione są one płynem zwanym cieczą wodnistą. Pozostałą większa część gałki wypełniona jest ciałem szkilstym. Wszystkie te przestrzenie są ze sobą połączone, dlatego w gałce ocznej panuje jednolite ciśnienie.

Soczewka jest dwuwypukłą soczewką (odpowiednik soczewki w aparacie fotograficznym), zbudowana z całkowicie przezroczystych włókien taknki łącznej. Kształt soczewki może się zmieniać w zależności od odległości, z której oglądamy dany obiekt. Zmiana ta jest możliwa dzięki temu, że warstwy zewnętrzne soczewki sa miękkie, a jedynie jądro leżące w głębi jest znacznie twardsze.* U osobników młodych jądro jest małe i miękkie, z upływem lat powiększa się, aby w wieku starczym objąć całą soczewkę ( w wieku straczym zachodzi zmętnienie soczewki zwane zaćmą ).

Aparat ruchowy gałki ocznej stanowią mięśnie poprzecznie prążkowane, w pełni zależne od naszej woli. Sa to cztery mięśnie proste i dwa skośne. Mięśnie proste rozpoczynją się w oklicy ujścia kanału nerwu wzrokowego, a kończą na gałce ocznej ku przodowi od jej równika. Noszą one nazwy zależnie od położenia : mięsień prosty górny oka, dolny, boczny, przyśrodkowy- każdy z nich obraca gałkę w inna srtonę. Mięśnie skośne rozpoczynają się w tym samym miejscu co mięśnie proste, lecz kończą w gałce ocznej ku tyłowi od jej równika (obracają one biegun gałki ku bokowi ) Poza mięśniami związanymi bezpośrednio z gałką oczną w oczodole jest jeszcze mięsień dźwigacz powieki górnej. Początek jego jest na pierścieniu ścięgnistym razem z mięśniami prostymi, a zakończenie w skórze powieki górnej. Skurcz tego mięśnia powoduje uniesienie powieki i rozszerzenie szpary ocznej.



Nerw wzrokowy
Nerw wzrokowy zaczyna się w siatkówce oka. Jego początek stanowią pręciki i czopki, będące komórkami receptorowymi, zwanymi I neuronem. II neuronem sa komórki dwubiegunowe warstwy zwojowej siatkówki. III neuron tworzą komórki wielobiegunowe warstwy zwojowej nerwu wzrokowego siatkówki. Nerw wzrokowy opuszcza oczodół przez kanał wzrokowy i wnika do jamy czszki. Tam kończy się skrzyżowaniem wzrokowym. W skrzyżowaniu mniej więcej połowa włókien nerwowych przechodzi na stronę przeciwną, tworząc po każdej stronie pasmo wzrokowe prowadzące głównie do ciała kolankowego bocznego, a także do pokrywy śródmózgowia i wzgórza. Wskutek skrzyżowania, wprawym pasmie wzrokowym znajdują się włókna perzwodzące impulsy nerwowe z prawych połówek obu siatkówek, w lewym – z lewych połówek obu siatkówek. Ciało kolankowe boczne stanowi pierwotny, podkorowy ośrodek wzroku. Dalszy etap drogi wzrokowej odbywa się we włóknach promienistości wzrokowej, które wychodzą z komórek ciała kolankowego bocznego i biegną do IV neuronu w głównym, korowym ośrodku wzroku, mieszczącym się w korze mózgowej płata potylicznego.
Przecięcie nerwu wzrokowego powoduje ślepotę na jedno oko, a przecięcie pasma wzrokowego po jednej stronie powoduje połowiczne niedowidzenie w obu oczach po stronie przecięcia.
Nerw okoruchowy
Nerw okoruchowy somatycznie unerwia mięsień dźwigacz powieki górnej oraz wszystkie mięśnie gałki ocznej, z wyjątkiem mięśnia prostego bocznego i mięśnia skośnego górnego oka. Natomiast autonomicznie, przez włókna przywspółczulne, unerwia mięsień zwieracz źrenicy i mięsień rzęskowy. Somatyczne i autonomiczne jądra tego nerwu znajdują się w śródmózgowiu. Porażenie tego nerwu powoduje: opadnięcie powieki, zez rozbieżny, rozszerzenie źrenicy, zaburzenia akomodacji.
Nerw bloczkowy
Nerw bloczkowy unerwia ruchowo mięsień skośny oka. Jądra początkowe tego narwu leżą w śródmózgowiu. Wychodzi on z pnia mózgu po stronie grzbietowej.
Porażenie nerwu bloczkowego powoduje zez rozbieżny z odchyleniem gałki ocznej ku górze.


Akomodacja oka
Dzięki zmianie siły załamywania soczewki pod wpływem reakcji mięśnia rzęskowego istnieje możliwość skupienia w ognisku leżącym na siatkówce zarówno promieni biegnących niemal równolegle od odległych przedmiotów, jak i rozbieżnych od przedmiotów znajdujących się w pobliżu. Zmiana siły załamywania soczewki odbywa się na zasadzie odruchowej. Podczas oglądania przedmiotów odległych mięsień rzęskowy jest rozkurczony, co powoduje napięcie obwódki rzęskowej i spłaszczenie soczewki. Przy patrzeniu na przedmioty bliskie następuje skurcz mięśnia rzęskowego, obwódka rzęskowa ulega rozluźnieniu i soczewka staje się bardziej wypukła, co zwiększa jej siłę załamywania promieni świetlnych. Z wiekiem soczewka traci swą elastyczność i nie może przybierać bardziej wypukłego kształtu. Wówczas człowiek dobrze widzi przedmioty odległe, ale do pracy i czytania potrzebuje zwykle okluarów.

Kontrola średnicy źrenicy
Średnica źrenicy kntrolowana jest odruchowo. Wzrost natężenia światła padającego na siatkówkę wywołuje skurcz mięśnia zwieracza źrenicy (średnica źrenicy maleje, nawet do 2-3 mm lub mniej by nie dopuścic do nadmiaru światła w siatkówce oka.), a zmniejszenie natężenia - skurcz mięśnia rozwieracza źrenicy (źrenica rozszerza się dochodząc do 7-8 mm średnicy). Źrenice zwężaja się również przy patrzeniu na przedmoity znajdujące się blisko, a rozszerzają pod wpływem emocji, np. strachu, bólu, szczęścia, oraz w trakcie wykonywania zadań umysłowych.

„Odbieranie obrazów”
Promienie świetlne przechodzące przez rogówkę i źrenicę ulegają załamaniu przez soczewkę, która skupia je na siatkówce. Zgodnie z prawami optyki, obraz oglądanego przedmiotu wytworzony na siatkówce jest rzeczywisty, pomniejszony i odwrócony. Bodźce wzrokowe są przenoszone za pośrednictwem nerwu wzrokowego do ośrodka wzrokowego znajdującego się w płacie potylicznym kory mózgowej. Tam właśnie następuje właściwa interpretacja odbieranego obrazu i jego odwrócenie. Widzenie przestrzenne (trójwymiarowe) jest możliwe dzięki widzeniu obuocznemu. Każde oko widzi inaczej ten sam przedmiot, a dopiero mózg łączy te obrazy w całość.