Używki

Używki to produkty spożywcze nie mające właściwości odżywczych, zawierające substancje, które działają pobudzająco na układ nerwowy. Najczęściej stosowane używki to: kawa, herbata, tytoń, napoje alkoholowe oraz narkotyki.

Herbata

Napar z liści herbaty, dzięki alkaloidom wywiera działanie pobudzające na układ nerwowy. Usuwa senność i zmęczenie, pobudza akcję serca i wentylację płuc, dzięki rozszerzeniu naczyń krwionośnych w mózgu, narządach i mięśniach.

Napar z liści herbaty zawiera pektyny, kofeinę olejki eteryczne i garbniki - tak więc nie jest zbyt zdrowy. Nie zawiera żadnych witamin ani soli mineralnych.
Ponadto stwierdzono, że tanina zawarta w garbnikach zabija witaminę C w mleku dodanym do herbaty.

Świeżo zaparzona herbata ma największą ilość kofeiny, a mało garbników. Im dłużej trwa proces parzenia i trzymanie "starej" herbaty, tym więcej w naparze jest szkodliwych garbników i osadu. Smak takiego "starego" napoju jest też gorszy. Po wypiciu herbaty ustępuje uczucie fizycznego zmęczenia i umysłowego znużenia.

Picie herbaty powoduje lekkie podwyższenie ciśnienia krwi, a po wypiciu mocnego naparu nie chce się spać.

Kofeina i jej metabolity zwiększają wydzielanie neuroprzekaźników co usprawnia procesy myślowe i poprawia nastrój. Herbata działa rozgrzewająco przez przyspieszenie przemian energetycznych. U osób przyzwyczajonych do codziennego picia herbaty reakcje takie są słabo widoczne. Stosuje się również przy zatruciach, biegunkach i innych zaburzeniach trawiennych. W ostatnich latach zwraca się uwagę na antyoksydacyjne działanie zawartych w herbacie polifenoli oraz ich wpływ na obniżenie ilości cholesterolu. Częste picie mocnego naparu z herbaty może być szkodliwe, gdyż zawarte w niej garbniki mocno działają na błonę śluzową, ograniczają wchłanianie składników pokarmowych, zwłaszcza białek, wiążą wapń, magnez, żelazo, cynk, miedź i inne ważne dla organizmu biopierwiastki. Garbniki niszczą również zawartą w treści pokarmowej witaminę B1.

W 100 gramach suchych listków herbaty jest średnio od 10 do 15 miligramów fluoru. Niektóre herbaty chińskie zawierają często jeszcze większe jego ilości z powodu stosowania na plantacjach pestycydów zawierających fluor. Przedłużanie czasu parzenia powoduje zwiększenie zawartości fluoru w naparze. W herbacie mogą również występować inne niepożądane zanieczyszczenia, ponieważ proces produkcji nie przewiduje mycia lub innego oczyszczania liści z zanieczyszczeń atmosferycznych lub pozostałości środków ochrony roślin. Często występuje nadmiar miedzi pozostałej po stosowaniu środków grzybobójczych.

Kawa

Palone ziarna kawy zawierają wodę, tłuszcze, garbniki oraz kofeinę. Najważniejszą substancją czynną odpowiedzialną za działanie kawy jest właśnie kofeina - alkaloid obecny także w wielu innych surowcach roślinnych, m.in. liściach herbaty i orzeszkach coli. W jednej filiżance kawy w zależności od gatunku znajduje się ok. 70-140 mg kofeiny.
Picie kawy pomaga usunąć oznaki zmęczenia, senność oraz “rozjaśnić” umysł dzięki pobudzeniu kory mózgowej, a przez to całego centralnego układu nerwowego.
Długotrwałe spożywanie w dużych ilościach kofeiny z kawy uzależnia organizm podobnie jak nikotyna i alkohol. Stwierdzono, że stałe dawki kofeiny zwiększają tolerancję organizmu na tę substancję. Jest to tzw. efekt wzmocnienia, czyli konieczność zwiększenia dawek. Po długotrwałym spożywaniu nagłe odstawienie wyzwala efekt fizycznego uzależnienia, który może się objawiać silnym bólem głowy, otępieniem i depresją ustępującymi natychmiast po wypiciu używki. Wypijanie 3-5 filiżanek kawy dziennie (ok. 300 mg kofeiny) jest już uważane za dolną granicę nałogowego picia kawy. Typowe objawy przedawkowania kofeiny to: przyspieszone bicie serca, podwyższone ciśnienie krwi, drżące ręce, niepokój, bezsenność.

Alkohol

Napoje alkoholowe powodują rozszerzanie naczyń krwionośnych, nie wyłączając tych, które znajdują się w skórze. Wynikiem tego jest utrata ciepła przez skórę, a więc wychłodzenie organizmu, mimo że osoba spożywająca alkohol odczuwa ciepło. Nadmierne spożywanie alkoholu może powodować uzależnienie fizyczne oraz psychiczne i prowadzić do zaburzeń emocjonalnych i odżywiania. Bezpośrednim skutkiem jest marskość wątroby, uszkodzenie nerwów, choroby serca, Alkohol wpływa także na predyspozycje genetyczne. Zawartość 0,5- 0,7 promila alkoholu we krwi powoduje nadmierną pobudliwość i obniżenie samokontroli, 2,0- 3,0 promila powoduje prawie całkowity brak koordynacji ruchowej, zaburzenia mowy; powyżej 4,0 promila powoduje głęboką śpiączkę i ryzyko zgonu.

Narkotyki

Są to środki odurzające pochodzenia roślinnego lub syntetycznego, powodujące w zależności od dawki uspokojenie, zniesienie bólu, odurzenie, euforię lub sen. Wielokrotne stosowanie prowadzi do przyzwyczajenia i tzw. głodu narkotycznego, a w konsekwencji do narkomanii, czyli całkowitej zależności od nich.

Przerwanie używania narkotyku powoduje głód narkotyczny z dolegliwościami fizycznymi i psychicznymi. Dłuższa narkomania powoduje zmiany osobowości, nastroju, głównie w układzie nerwowym, wyniszczenie organizmu.

Narkotyki nie są dopuszczone w Polsce do obrotu. Działają pobudzająco na korę mózgową przez zwiększenie stężenia adrenaliny i noradrenaliny w tkance nerwowej (w synapsach). W sferze psychicznej dają poczucie pewności siebie, wyostrzają percepcję i wspomagają koncentrację (wrażenie przyspieszenia myślenia), jednocześnie skutkują niekiedy upośledzeniem procesów myślowych. Somatycznie wywołują m.in.: zmiany ciśnienia tętniczego i czynności serca (gł. arytmię), zaburzenia jelitowo-trawienne, pocenie się, drgawki, bóle głowy, suchość w jamie ustnej, w skrajnych przypadkach - śpiączkę.

Działanie narkotyków jest krótkotrwałe, łatwo wywołują uzależnienie.U niektórych osób dają doznania negatywne: drażliwość, irytację i nerwowość, lęk i niepokój,
podejrzliwość oraz tendencję do zachowań agresywnych i autoagresywnych. Po ustaniu działania pojawia się stan przygnębienia, senność, depresja i zmęczenie, niekiedy reakcje lękowe i myśli prześladowcze. Długie przyjmowanie narkotyków powoduje trwałe wyniszczenie, zespół psychoorganiczny, zmiany osobowości, osłabienie libido i impotencję, psychozy, zwykle o charakterze paranoidalnym z halucynacjami, stanami majaczeniowymi i splątaniowymi, których faza zejściowa (końcowa) może prowadzić do zespołu Korsakowa.

Syndrom abstynencyjny pojawia się po odstawieniu wysokich dawek, częsty jest efekt uzależnienia psychologicznego.

Papierosy

Palenie papierosów jest niebezpieczne dla zdrowia ze względu na tlenek węgla i inne toksyczne związki powstające w procesie spalania, może prowadzić do uzależnień.
Nikotyna działa najpierw pobudzająco, a następnie porażająco na połączenia w zwojach nerwowych, zwłaszcza autonomiczny układ nerwowy. Poraża też nerwowe zakończenia ruchowe i ośrodki (depresja ośrodkowa) rdzenia przedłużonego. Śmierć przy zatruciu następuje wskutek porażenia oddechu (depresja oddechowa). Dawka śmiertelna od 50 mg, co odpowiada 2-3 papierosom przyjętym doustnie.

Objawami zatrucia są: nudności, ślinotok, wymioty, drżenie kończyn, bladość skóry, poty, biegunka, kolka jelitowa, drgawki lub kurcze mięśniowe, zaburzenia wzroku, początkowo zwolnienie, potem przyspieszenie tętna, zaburzenia świadomości, następnie utrata przytomności, zapaść, porażenie oddechu.

Wiadomo od dawna, że palenie powoduje raka płuc, pęcherza, wywołuje choroby krążenia, wady rozwojowe u dzieci palących matek. Szkodliwy wpływ palenia na zdrowie psychiczne jest dużo mniej znane. Zwłaszcza, że koncerny tytoniowe często reklamują papierosy jako sposób na szybką poprawę nastroju i łagodzenie napięcia.