Inny świat - Gustaw Herling – Grudziński

Problematyka utworu:

G. Herling – Grudziński przeżył sowiecki obóz w Jercewie. Napisał potem powieść pt. "Inny świat" ( wyd. ang. 1951 ) – chłodną relację, nie przesyconą zbytnim ładunkiem emocji, lecz nie pozbawioną refleksji filozoficznych.

Czas akcji:

"Inny świat" obejmuje dwa lata obozowego życia – od aresztowania za przestępstwo "bycia Polakiem" po styczeń 1942 – kiedy to autor po głodówce protestacyjnej został zwolniony i przedostał się do armii gen. Andersa.
Książka rzeczywiście przedstawia inny świat.
Świat łagru sowieckiego, w którym "preparuje się więźnia" – tzn. człowiek popada w stan, w którym "uczucia i myśli obluzowują się", "pomiędzy skojarzeniami powstają luki" – coś na kształt tępoty, posłuszeństwa, uległości - po to, aby przeżyć lub choćby uniknąć bólu czy głodu.
Obozowe zniewolenie – to fizyczne i psychiczne złamanie człowieka. Grudziński poraża czytelnika obrazem łagru, jaki odmalowuje w powieści.

Życie w łagrze:

Kolejne części utworu dotyczą różnych sfer obozowego życia: praca, posiłki, choroba, spotkania z ludźmi z zewnątrz, wiara, życie seksualne.
Te cząstki składają się na zorganizowaną całość, która ma być nie tylko dowodem potworności, lecz także próbą analizy i zrozumienia tak niepojętego systemu.

Oto realia obozu sowieckiego:

- selekcja i niszczenie słabszych ( klasyfikacja ludzi wg kotłów );
- "wyższość" więźniów przestępczych ( urków ) nad politycznymi;
- śmierć – wciąż obecna i stanowiąca cały proces: od chorób, głodu
po męki psychiczne;
- samobójstwo staje się aktem wolności i stanowienia o sobie;
- śmierć nie czyni wrażenia na tych, którym udaje się przeżyć;
- katorżnicza praca;
- wzajemna nieufność i powszechne donosicielstwo;
- "sponiewieranie" ciała ludzkiego: odmrożenia, wypadanie zębów i włosów,
kurza ślepota;
- absolutna zmiana znaczeń wartości, takich jak miłość, wolność,
miłość fizyczna, macierzyństwo.



Grudziński odtwarza łagrowy świat z dużą precyzją i dokładnością.
Jest to świat całkowicie inny – za drutami łagru obowiązują inne prawa, jest to machina nastawiona na całkowite wyeksploatowanie człowieka w niewolniczej pracy i pozbawienie go indywidualności.

Człowiek w łagrze:

Właściwie dzieje wszystkich więźniów Jercewa są wstrząsające, szokują nawet mało wrażliwego człowieka.

Oto Kostylew i jego proces samookaleczania. Człowiek ten, aby uniknąć pracy, codziennie wkładał rękę w ogień. Lecz nie dla samego "uciekania" przed wysiłkiem. "Ręka w ogniu" to bunt Kostylewa przeciw zniewoleniu, to idea: "nie będę dla nich pracował, choćby za cenę swojego cierpienia, zdrowia i życia".

Inny przykład rzeczy straszliwej, to nocne łowy i historia Marusi... Łowy "na kobiety" i gwałty nie mieszczą się w wyobraźni, fakt, że w potrzebie choćby odrobiny ludzkiego uczucia Marusia niewolniczo oddaje się Kowalowi, a ten, by nie zrazić do siebie kolegów, "oddaje" ją im jak "rzecz" do użytkowania - dławi w gardle. Podobnie historia "generalskiej doczki", którą zmuszono głodem do tego, by zrezygnowała z "cnotliwości". Udało się. Gdy odstąpiła od swych zasad raz – dziewczynie stało się obojętne: z kim, gdzie i kiedy – byle zdobyć jedzenie... Szybko utraciła urodę i jasność myślenia.

Podobnie tragiczny jest przypadek Pamfiłowa – bezgranicznie pogrążonego w miłości do syna, który wyrzeka się go, by nie być "rodziną przestępcy" – lecz sam potem trafia do obozu.

Poraża i napawa wstrętem wszechogarniająca siła donosu - Grudzińskiego wydał najlepszy przyjaciel... Analiza głodu – zwłaszcza gdy bohater podejmuje głodówkę pod koniec pobytu w Jercewie, gdy uwolniono Polaków po pakcie Sikorski – Majski, a kilku ( w tym Grudzińskiego ) pominięto. Opis poszczególnych etapów puchnięcia głodowego, analiza psychiki wyniszczonego człowieka – odbierają czytelnikowi sen.