Czołgi Polskie

Polskie tankietki serii TK


W 1928 , angielska spółka Vickers Armstrong wyprodukowała dwa modele czołgu Vickers Carden Loyd Mark VI ich projekt przyciągnął uwagę kręgów wojskowych na świecie. W połowie 1929 , Polska nabyła pojedynczą tankietkie Mark VI i poddano ją próbą 20 czerwca 1929 w okolicach Warszawy . Dnia 29 czerwca 1929 , po gruntownych testach, zamówiono ponad 10 tankietek z przyczepami i częściami zamiennymi. Zamawiane wyposażenie przybyło we wrześniu 1929 i wówczas przeprowadzono testy na wielką skalę. Zdecydowano że tankietki mogą służyć jako pojazdy rozpoznawcze w jednostkach kawalerii zmotoryzowanej. Po akceptacji armii pod koniec 1929 rozpoczęto własną produkcję prototypów TK-1 i TK-2. Pojazdy TK-1 i TK-2 były odkryte z góry, uzbrojenie ich składało się z pojedyńczego karabinu maszynowego Kal. 7,92 mm wz. 25 a później wz. 30., który służył do rażenia celów naziemnych i powietrznych. Pancerz tankietek posiadał grubość 3-7 mm. Oby dwa modele były bardzo podobne różniły się szczegółami mechanicznymi napędu. Obydwa prototypy testowano latem 1930 r w Modlinie. Podjęto decyzję o kontynuowaniu prac nad dalszym rozwojem pojazdów, lecz w pełnej skali produkcji nie rozwinięto.
W 1930 na bazie tankietek TK-1 i TK-2, powstał cięższy ulepszony prototyp TK-3, który poddano próbą w marcu 1931. Tankietka miała wejść do produkcji pod koniec 1931. Od 1931 do 1932 wyprodukowano 300 tankietek Tk-3 w Państwowych Zakładach Inżynieryjnych pod Warszawą. TK-3 był pierwszym seryjnym polskim pojazdem pancernym. Załoga dwuosobowa chroniona była 3-8 mm pancerzem, uzbrojenie tankietki stanowił 7.92 mm karabin maszynowy wz.25 obsługiwany przez dowódcę. W 1931 tankietkę wyposażono w specjalną przyczepkę.
Bardzo interesującą modyfikację podwozia przeprowadzono w zakładach URSUS w 1931. Jej celem była adaptacja podwozia do transportu po drogach za pomocą specjalnie skonstruowanej platformy AT-1. Platforma ta wykorzystywała napęd własny tankietki przenoszony specjalnym łańcuchem z kół pędnych gąsienic na koła platformy. Podobną zamianę przeprowadzono adaptując tankietkę do transportu kolejowego za pomocą specjalnego podwozia. Mała liczba tych pojazdów została wyprodukowana i rozdzielona pomiędzy jednostki wyposażone w TK-3. Inną próbą było zastąpienie 7.92 mm karabinu maszynowego, cięższym karabinem Hotchkisa kal. 13,2 mm i zwiększenie grubości pancerza , ale model ten nie wyszedł z fazy projektu.

W 1933 , najlepszy model tankietki TK-3 (z wzmocnionym pancerzem) przemianowano na STK , a model seryjny na TKS. Produkcje TKS rozpoczęto w lutum 1934 w Państwowych zakładach inżynieryjnych i do września 1939 wyprodukowano 390 pojazdów. TKS był napędzany 42 konnym (później 46 KM) silnikiem Fiata produkowanym w Polsce. W stosunku do TK-3 modyfikacje także przeszło mocniejsze zawieszenie i napęd. Uzbrojenie TKS składało się z pojedynczego karabinu maszynowego kal. 7. 92mm wz . 25 albo wz . 30, pancerz posiadał grubość od 3 do 10 mm. Na początku 1936 podjęto próby przezbrojenia tankietek w 20 mm działo półautomatyczne (dwa modele z duńskim działem Madsen i szwajcarskim Solothurn. Niestety konstrukcje te nie spełniały pokładanych w nich nadziei. Dopiero powstała na przełomie 1938/39 polska automatyczna armata 20mm Fk wz . 38 spełniła te nadzieje. Wówczas to przystąpiono do przezbrojenia i modernizacji tankietek TKS i TK-3, armatę zamontowano na tankietce w kulistej osłonie. Niestety tylko kilkanaście tankietek zdążono zmodernizować do wrzesnia 1939. Jedna z takich tankietek dowodzonych przez Romana Orlika, 18 września zniszczyła trzy niemieckie PzKpfw 35 ( t ) niedaleko wsi Pociecha w centralnej Polsce. TKS z armatą 20 mm
W latach 30-tych polscy projektanci ulepszali pojazdy TK i TKS budując nowe warianty tych pojazdów TKW; TKD; TKF; TKS-d.
TKW to lekka tankietka rozpoznawcza zbudowana w 1934. W zamierzeniach projekt ten był podobny do brytyjskiego czołgu rozpoznawczego Mark I, którego konstrukcję oparto na Vickers Carden Loyd Mark VI z 1932. TKW był uzbrojony w karabin maszynowy cal. 7,92mm wz.30 montowany w obrotowej wieżyczce , grubość pancerza powiększono do 20 mm. Wieżyczka tego czołgu była użyta ostatecznie w rozwoju 4TP (prototypy PZInz . 140 i PZInz . 130).

TKD to samobieżne działo wyprodukowane w 1932 na bazie TK-3 z polską 47 mm armatą. Prowadzono też próby z Francuzkim działem 37 mm Puteaux, i brytyjskim 47 mm Vikersa.
TKF zmodyfikowana tankietka TK 3 wyposażona w nowy silnik 122B i uzbrojona poza karabinem maszynowym 7,92 mm wz. 25 w karabin przeciwlotniczy wz 28 czl. 9mm. Wyprodukowano około 20 modeli.


TKS d dalsza modyfikacja tankietki TKS produkowana w 1936. Było to samobieżne działo przeciw czołgowe z armatą firmy Bofors wz 36 kal. 37 mm
Pojazdy Tkw , Tkd i Tks D nigdy nie weszły do seryjnej produkcji i tylko kilka prototypów tych maszyn wyprodukowano .


W 1931 polscy konstruktorzy adaptowali podwozie TK do roli lekkiego artyleryjskiego ciągnika jako model C2T, po dalszych modyfikacjach w 1933 roku pojazd wszedł do produkcji. Był to projekt udany, pojazd zadziwiał szybkością i manewrowością.
Po klęsce wrześniowej te pojazdy wraz z innymi tankietkami były użytkowane przez Wehrmacht. W 1942 TK-3 i TKS wraz z polskimi samochodami pancernymi zostały przekazane przez niemców do Chorwacji.
Polska próbowała także eksportować tankietki serii TK. W latach 1934/35 sprzedano 6 tankietek do Estonii. Próbowano sprzedać też tankietki Rumuni i Hiszpanii (Hiszpania 80 szt), niestety transakcje te nie doszły do skutku. W wrześniu 1939 tankietki te były przestarzałą bronią i mało skuteczną, i uzbrojone nawet w 20 mm armatę nie stanowiły większego zagrożenia dla czołgów niemieckich. Stąd ich mała rola w kampanii wrześniowej mimo bohaterskiej postawie żołnierzy. Obecnie można obejrzeć TKS w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, natomiast kompletne TK-3 lub TKF znajdują się w Belgradzie na Forcie Kalemagdan, a TKS w Muzeum sił pancernych na Kubince pod Moskwą.
specyfikacja TK-3 TKS
ciężar 2430kg 2570kg (pierwsze) 2650kg (następne) 2800kg ( z dział. 20mm)
Załoga 2 czołgistów 2 czołgistów
Silnik Ford Model A 4-cylinder / 40KM Polski Fiat 122AC 6-cylinder / 42KM (pierwsze) Polski Fiat 122B 6-cylinder / 46KM (później)
Zapas paliwa 60 litrów 70 litrów
Prędkość 45-46km/h 40 km /h
Zasięg po drogach 200 km 180 km
Zasięg w terenie 100 km 110 km
Długość 2,58 m 2,56 -,58 m lub z działem 20 mm 2,98 m
Szerokość 1,78 1,76-,78 m
Wysokość 1,32 1,32-,33 m
Uzbrojenie 1 x 7.92mm Hotchkiss wz.25 1 x 7.92mm Hotchkiss wz.25 lub wz.30lub 20mm FK-A wz.38
Amunicja 7.92mm - 1800 szt. 7.92mm- 2000 szt. (wz.25)/ 2400 szt. (wz.30)20 mm 250 szt.
Pancerz 4-8 mm 3-10 mm


Polskie czołgi .


Udany zakup tankietek Vickersa doprowadził do zawarcia kontraktu z Vikersem na dostawę lekkiego czołgu (6-cio tonowy) Vickers-Armstrong Mark E (ten sam model posłużył Rosjanom jako pierwowzór czołgu T-26). Zakupiono dwa modele A i B. Model A wyposażony był w dwa karabiny maszynowe kal. 7,92 mm wz. 30, model B w 47 działo Vikersa i karabin maszynowy 7,92 mm. Kontrakt ten zawarty w 1931 roku zaowocował zakupem około 40 czołgów Mark E (modelu A i B), czołgi te zapoczątkowały rodzimą produkcję czołgów 7TP. Kontakty z Brytyjczykami doprowadziły do jeszcze jednego zakupu w 1931. Mianowicie zakupiono i poddano próbą, jeden czołg Mark I (Matilda I), uzbrojony w karabin maszynowy Vikersa (czołg podobny do radzieckiego T-28, powstałego w oparciu o tą konstrukcję).
Ostatnimi zakupami poprzedzającymi wybuch II Wojny Światowej były francuzkie lekkie czołgi. Renault R-35 (Renault typ ZM) zamówiony w ilości 100 szt, do momentu wybuchu II Wojny Światowej dostarczono 49 szt. Czołg był uzbrojony w 37 mm działo Puteaux S.A 1918 L/21 i 8 mm karabin maszynowy MAC 31. Po zatem w 1939 nabyto w celu przeprowadzenia testów trzy francuzkie lekkie czołgi Char Leger Hotchkiss H-35, uzbrojone identycznie jak R-35 w 37 mm działo Puteaux S . 1918 L/21 i 8 mm karabin maszynowy MAC 31.
Własne konstrukcje czołgów.
7TP lekki czołg.
W 1928 Vicers zbudował 6 tonowy czołg Mark E, który to zakupiła Polska w ilości około 50 egzemplarzy. Pierwotnie zakupiono dwa modele, Mark A i Mark B. Mark A uzbrojono w dwa karabiny maszynowe Brauninga wz 30 cal. 7,92 umieszczone w dwóch bliźniaczych wieżyczkach. Mark B uzbrojony był w 47 mm działo Vicersa i karabin maszynowy wz.30 cal. 7,92. Po testach w Polsce skoncentrowano się na modelu E, który poddano już w Polsce dalszym modyfikacją.
Polscy konstruktorzy zastąpili oryginalny silnik Armstrong Siddeley silnikiem diesla szwajcarskiej firmy Sauer, który odsłonięto wzmocnionym pancerzem. W 1934 modernizowany pojazd oznaczono jako 7TP. W 1935 ruszyła pierwsza polska produkcja zmodernizowanego dwuwierzyczkowego czołgu Mark pod symbolem 7TPdw. 7TPdw był tylko modelem przejściowym i został wyprodukowany w niewielkiej ilości. W 1937 wszedł drugi model 7TPjw uzbrojony w szwedzkie 37 mm działo Boforsa i jeden karabin maszynowy cal. 7,92 mm (brauning). Na przełomie 1938/39 czołg 7TPjw przeszedł dalsze modyfikacje wieżyczki, poszerzono gąsienice, wzmocniono zawieszenie, zmieniono silnik i wzmocniono pancerz. Tylko nieliczna ilość zmodernizowanych maszyn zdołano wyprodukować do momentu wybuchu wojny. Istniały też plany dalszej modyfikacji 7TP. Prototyp 9TP, niestety model ten nie doczekał się realizacji. Czołgi 7TP były budowane od 1935 do 1939 przez Państwowe Zakłady Inżynieryjne w dwóch zasadniczych wariantach dw i jw (dwu i jednowieżyczkowe). Planowano też produkcję modelu 7TPs na eksport do Jugosławii, niestety nic z tego nie wyszło. Na bazie podwozia 7TP polscy projektanci opracowali lekki ciągnik artyleryjski C7P. W wrześniu 1939 polska miała około 160 czołgów 7TP będących na wyposażeniu dwóch batalionów. Czołgi te w większości po klęsce wrześniowej zostały przemalowane w Panzergrau (niemieckie barwy ochronne i oznaczenia) i pokazane na zorganizowanej przez Niemców defiladzie zwycięstwa w Warszawie 8 października. Później Niemcy używali ich na tyłach do zadań pomocniczych i jako artyleryjskie ciągniki. Fragmenty 7TP można obejrzeć w Muzeum Wojska Polskiego.


Ciągnik artyleryjski i transporter C7P widok z tyłu
Specyfikacja 7TP jw
Masa 9900kg
Załoga 3 czołgistów
Silnik Sauer Diesel / 6-cylinder / 110KM
Prędkość 32km/h
Zasięg po drogach 150 km
Długość 4.75m
Szerokość 2.40m
Wysokość 2.27m
Uzbrojenie 1 x 37mm Bofors model 37 AT 1 x 7.92mm Browning karabin maszynowy model 33
Pancerz 5-18 mm



Projekty i prototypy


4TP (Ultra-lekki czołg)
Zaprojektowany przez Panstwowe Zaklady Inzynierii pod symbolem PZInz.140, jako lekki rozpoznawczy pojazd o masie 4,3 tony, obsługiwany przez dwóch czołgistów. Uzbrojony w 20 mm automatyczne działko i 7,92 mm karabin maszynowy. Planowano też wariant z 37 mm działem.

PZInz.130 lekki czołg pływający powstały w Panstwowych Zakladach Inzynierii. Masa amfibi 3,9 ton. Konstrukcja powstała na bazie 4TP (PZInz.140) i była uzbrojona w dwa karabiny maszynowe 7,92 mm.





10TP średni czołg kołowoąsieńnicowy zbudowany w oparciu o czołg Christie model 1931, podobny w klasie do sowieckich czołgów klasy BT, nieco lepszy od BT2. Masa czołgu 12,8 ton. Napędzany 210 konnym 12 cylindrowym amerykańskim silnikiem. Maksymalna prędkość czołgu 47 km/h, uzbrojenie 37mm działo umieszczone w pełnoobrotowej wieży, oraz jeden karabin maszynowy. Czołg był chroniony pancerzem 16 do 20 mm.
14TP to prototyp średniego 14 tonowego czołgu zbudowanego w polsce. Załoga składała się z czterech czołgistów. Czołg powstał w oparciu o nadwozie czołgu Christie. Napęd stanowił 300 KM silnik Maybach. Załoga czołgu była chroniona 20 do 60 mm pancerzem. Czołg był odpowiednikiem rosyjskich BT5/BT7.
20/25TP cieżki czołg wielowieżyczkowy podobny do rosyjskich T-28. Wykonano trzy projekty BBT; KSUS, PZI. Czołg BBT posiadał masę 23 ton i mógł posiadać armatę 40 lub 75 mm, grubość pancerza 50 mm. KSUS różnił się grubością pancerza która wynosiła 35 mm i masą równą w tym wypadku 22 tony. PZI był najcięższy z tej serii ważył 25 ton przy pancerzu 80 mm.


Samochody pancerne




Pierwszym był opancerzony samochód Ford T, uzbrojony w 7,92 mm karabin Maxma 05 "S". Wyprodukowany w 1920 w ilości 16 szt na bazie samochodu ciężarowego Ford T.
W 1920 nabyto też 19 lub 20 francuskich opancerzonych samochodów Peugeot Model 1918. Samochód ten był produkowany w trzech wersjach z 8 mm karabinem maszynowym Hotchkiss model 1914 (Auto-mitrailleuse AM) lub z karabinem maszynowym Hotchkiss model 1925 (Auto-mitrailleuse AM), trzeci model (Auto-canon AC) był uzbrojony w 37 mm działo Puteaux S.A 1918 L/21.
W 1928 w oparciu o francuzki samochód pancerny Citroen-Kegresse Model 1923 (1924), zbudowano 90 polskich samochodów pancernych wz.28 (model 1928). Samochody te były uzbrojone w 37mm działo Puteaux S.A 1918 L/21 lub 7.92mm karabin maszynowy Hotchkisa model 1925 MG.

Całkowicie polską konstrukcją był samochód pancerny Ursus wz.29 (model 1929), uzbrojony w 37 mm działo Puteaux S.A 1918 L/21 i dwa 7.92mm karabiny maszynowe Hotchkisa model 1925 MGs. W 1931 model ten został wyprodukowany w ilości 13 szt.

W 1934 powstał model 1934 wz.34-I i wz.34-II. Samochód pancerny wz.34 był wyposażony w działo 37 mm Puteaux S.A 1918 L/21 lub 7.92mm karabin maszynowy Hotchkisa model 1925 MG. Wz 34 powstał na bazie modyfikacji samochodów pancernych wz.28 (model 1928). Wyprodukowano 80 do 90 sztuk tych samochodów w trzech seriach w 1934.