Motyw domu w literaturze

Motyw domu pojawia się w literaturze niemal wszystkich epok. Rzadko jednak dom to tylko cztery ściany, twórcy nadają mu zazwyczaj wymiar symboliczny pod słowem dom jest ukrytych wiele innych znaczeń. Slowo dom może oznaczać budynek, pewną przestrzeń. Dom daje nam poczucie bezpieczeństwa, tożsamości, a także jest oazą spokoju. Dzieła różnych epok przynoszą bardzo urozmaicone obrazy domu i rodziny. Dom to kolebka młodości, miejsce w którym dorastamy, gdzie przeżywamy nasze radości i smutki, tutaj także zostajemy wychowani na świadomych i odpowiedzialnych obywateli. Wspominając o domu przychodzą nam na myśl takie wyrazy jak: bezpieczeństwo, spokój, zaufanie, harmonia, opieka, życzliwość. Dom to azyl, schronienie, w którym czujemy się dobrze, jednak zdarza się ze nie znajduje to odbicia w rzeczywistości. Pisarze ukazują dom i rodzinę, jako ucieleśnienie najwyższego dobra dla człowieka. Jednak nie dla wszystkich przestrzeń domowa jest tym samym. Dla każdego dom może oznaczać, co innego jednak zawsze powinien być to kącik, w którym można poczuć przyjemna, rodzinną atmosferę. Dom jako rodzina czy dom jako ojczyzna to zawsze miejsce nam bliskie, już staropolskie przysłowie głosi: "Wszędzie dobrze, ale w domu najlepiej"

W wielu utworach literackich interpretowano słowo dom na różnorodny sposób, jednak zawsze był to i będzie ważny element w życiu człowieka. Jak widać dzieła pisarzy dają nam do zrozumienia, ze rodzinny dom zaczyna się naprawdę cenić dopiero wówczas, gdy się go straci. Wtedy bowiem człowiek widzi jego prawdziwą wartość.

Jednym z pierwszych znanych tekstów literatury, w którym w dość istotny sposób pojawia się motyw domu jest "Odyseja" Homera. Główny bohater Odyseusz w czasie swej tułaczki dążył do powrotu do rodzinnej Itaki. Dla mitycznego Odyseusza dom był wartością najwyższą. Nie był w stanie przyćmić jego uroku ani wdzięk Kirze, ani piękne pałace Feaków i ich skrzydlate okręty. Odyseusz uparcie wymykał się z objęć pięknych kobiet i luksusowych mieszkań władców, dążąc nieustannie do powrotu do domu. Król Odys rządził mądrze i rozważnie swym państwem Itaką, miał kochającą żonę, syna Telemacha i ojca. Niezmącony spokój Odysa przerwała wojna trojańska, na która to król musiał wyruszyć. Dzięki przebiegłości i sprycie bohatera (koń trojański), zdobyto Troje. W czasie powrotu do domu zabił jednookiego Cyklopa, syna Posejdona, za co bóg skazał go na tułaczkę. Po dziesięcioletniej tulaczce i wielu przygodach, wzruszeni opowieścią Feakowie (płynąc tratwą do domu napotyka burzę, która zesłana została przez Posejdona Cudem ratuje sobie życie i ląduje na wyspie Feaków> postanawiają odwieźć go, do upragnionej Itaki. Gdy powraca do domu zostaje nierozpoznany i staje do konkursu o własną żonę, co kończy się tragicznie dla zalotników. Wreszcie Odys, rozpoznany przez bliskich, może zaznać domowego szczęścia, za którym tak tęsknił. Homer, opisując głównie niesamowite przygody Odyseusza, nie do końca zdawał sobie sprawę, że swym dziełem wystawia jednocześnie wspaniały pomnik domowi i rodzinie jako najwyższym wartościom w życiu każdego człowieka. Odys nie poddawał się, ciągle próbował realizować swoje marzenie, mimo przeciwieństw losu. Miłość do rodzinny dodaje mu odwagi i siły, dzięki czemu cały i zdrowy powraca do domu. Dom w "Odysei" to miejsce upragnione, tęsknota Odyseusza za ojczyzną, która utracili i jednocześnie sens życia, do którego człowiek powinien dążyć za wszelką cenę.

Spora część twórczości Jana Kochanowskiego poświęcona jest motywie domu. Dom u Kochanowskiego to wszystko związane z Czarnolasem, który poeta wybrał sobie za swoją siedzibę. Do takich niewątpliwie należy fraszka "Na dom w Czarnolesie", w który poeta ukazuje swój stosunek do rodzinnego gniazda. Poeta bardzo sobie chwali swoje rodzinne życie i swój ojczysty dom. Przekłada jego spokój i ciszę ponad arystokratyczne salony obijane złotogłowiem. Skromny żywot bardziej odpowiada ideałowi rodzinnego życia Kochanowskiego, niż światowe życie prowadzone w europejskich stolicach kultury i sztuki, jakiego poeta zdołał zakosztować podczas wielu podróży. Jednak wybrany dom w Czarnolesie był dla niego ucieleśnieniem marzeń i potrzeb. Poeta wyraża swoje przekonanie ze unormowany tryb życia zapewnia spokojną starość i równowagę wewnętrzna. Ale bardzo szybko radość może zburzyć utrata bliskiej osoby, co można odczytać w cyklu trenów. Po śmierci córki Urszulki w domu zapanował smutek i pustka. Dom rodzinny jest więc w twórczości Kochanowskiego ukazany jako miejsce arkadyjskie, prawie idealne a także bezpieczne schronienie przez złem świata i miejsce, gdzie człowiek może zaznać prawdziwego wytchnienia i szczęścia. To właśnie w domu poeta odnajdywał spokój niezbędny do pracy twórczej.

Epopeja "Pan Tadeusz" również przedstawia motyw domu. Dworek w Soplicowie jest oazą polskości, schronieniem dla tradycyjnych polskich zwyczajów. Mickiewicz zwraca przede wszystkim uwagę na staropolska gościnność. Centrum oazy polskości w Soplicowie jest oczywiści dworek Sędziego. Gospodarz bardzo dba o to, aby w jego domu były zachowane tradycje, panował porządek, harmonia, życzliwość. Sędzia przestrzega dawnych obyczajów (podczas uczty każdy zajmuje wyznaczone miejsce; odbywają się polowania, grzybobranie, spotkania towarzyskie i narady)Na ścianach wiszą obrazy przedstawiające narodowych bohaterów, Kościuszkę i Rejtana oraz bitwę pod Racławicami; stary zegar wybija rytm mazurka Dąbrowskiego, a serwis rodowy używany od święta przedstawia historie polskich sejmików. Przedmioty wypełniające przestrzeń dworku wskazują na przywiązanie jego mieszkańców do tradycji narodowej. Świat Soplicowa nie ulega zachwianiu, bowiem jego porządek wyznaczony jest przede wszystkim przez rytm natury, wschody i zachody słońca określające czas rannego wstawania i wieczornego odpoczynku. Bardzo przywiązany do wszystkich przejawów tradycji jest Woski (strażnik myśliwskiej etykiety) oraz Sędzia, który wygłasza nauki o grzeczności. Obrazy z kraju lat dziecinnych umieszczone w "Panu Tadeuszu" podtrzymywały na duchu emigrantów polskich, którzy musieli przebywać z dala od ojczyzny. Poprzez to wyraża miłość do kraju, nostalgię i tęsknotę za domem.

Inna wymowę ma utwór Gabrieli Zapolskiej "Moralność Pani Dulskiej". Dulska dbając o "dobre imię" swojego domu i syna Zbyszka, zdolna jest do każdej podłości: wymawia mieszkanie chorej lokatorce, wyrzuca Hankę, żeby nie wydal się skandaliczny romans syna ze służącą. W tym domu najważniejszą role odgrywa pieniądz, brak natomiast wzajemnego zrozumienia i uczuć rodzinnych. Termin "dulszczyzna" stal się synonimem moralności na pokaz, zakłamania, stwarzania pozorów i obłudy.

"Ja was wszystkich nienawidzę i siebie razem z wami" mówi Zbyszko, który nie jest szczęśliwy mieszkając w tak zakłamanej atmosferze. Hesia jest cyniczna, bystra, ciekawska, jak na swój wiek ma bardzo niewyparzony język. Natomiast całkiem inna jest Mela, która jest bardzo naiwna. Opis salonu domu Pani Dulskiej zdradza poczucie estetyki właścicielki, jednocześnie ukazując kicze, wskazujące na skąpstwo i guście. Dominującym wrażeniem odnoście gospodyni domu jest jej dwulicowość, czyli dwa oblicza-jedno na pokaz, które odsalania światu a drugie odsłania tylko wobec domowników. Pierwsza pani Dulska jest kobieta uczciwa, szanowaną, pobożna, a także jest troskliwą żoną i matką. Drugie oblicze ukrywa przed światem kryje się w niej powiem prawdziwy tyran. Dulska jest osoba dominującą (wydziela mężowi papierosy i pieniądze, córce każe kurczyć się w tramwaju, aby zapłacić mniej, nie zezwala mężowi chodzić na spacery na kopiec Kościuszki, w zamian każąc mu chodzić wokół stołu, z czego drwią dziewczynki. Dzieci biorą przykład z rodziców i stają się podobne do ich matki. To wszystko nie wskazuje na odpowiedni stosunek do członków rodziny, dlatego w domu atmosfera jest napięta.

Uważam, że istotną sprawą w życiu człowieka jest posiadanie domu. Dom nie może być jednak tylko miejscem, gdzie się mieszka, ale także przestrzenią, w której kształtuje się nasza osobowość, światopogląd oraz stosunek do ludzi i świata. Dlatego tak istotna jest rola domu rodzinnego. To dzięki nim możemy stać się dobrymi ludźmi, lub wręcz przeciwnie, czasami przez dom jesteśmy nieszczęśliwi, źli, pełni negatywnych uczuć i emocji. Choć w życiu spotykają nas różne przygody, jednak zawsze powracamy do swojego miejsca na ziemi, do domu rodzinnego do najbliższych. Uważam ze pisarze pisząc o motywie domu, chciał w ten sposób przypomnieć jaką wartość ma nasz dom rodzinny.