Sposoby ukazywania bohaterskiej śmierci w literaturze. Scharakteryzuj je na przykładzie wybranych utworów należących do jednej epoki literackiej.

1. Bibliografia

I. Temat: Sposoby ukazywania bohaterskiej śmierci w literaturze.
Scharakteryzuj je na przykładzie wybranych utworów należących do jednej epoki literackiej.

II. Literatura podmiotowa:
1. Mickiewicz Adam: Konrad Wallenrod. Wyd. 7. Czytelnik. Warszawa 1972. (Wersy od 192 do 292)
2. Mickiewicz Adam: Pan Tadeusz. [w]: Dzieła poetyckie. Tom 4 Czytelnik. Warszawa1953. (Rozdział: Księga 10 Emigracja - Jacek).
3. Mickiewicz Adam: Reduta Ordona [w]: Słowa i teksty. Język polski. Podręcznik. Klasa 2. Literatura i nauka o języku. Szkoły ponadgimnazjalne. Do pracy w szkole. Klejnocki Jarosław, Łazińska Barbara, Zdunkiewicz-Jedynak Dorota. Wydawnictwo Szkolne PWN. Warszawa 2003. (Strony od 143 do 145).
4. Słowacki Juliusz Kordian. Red. Julian Krzyżanowski „Dzieła Wybrane”. Ossolineum. Wrocław 1978

III. Literatura przedmiotowa:
1. Drabarek Barbara, Folkowski Jacek, Rowińska Izabella: Słownik motywów literackich. Kram. Warszawa 1998. (Rozdział: Śmierć).
2. Matoszko Jadwiga: Szkolny słownik tematów literackich. Wyd. 4 Printex. Białystok 2003. (Rozdziały: Miłość do ojczyzny, Tragizm bohatera).

IV. Ramowy plan wypowiedzi
1. Określenie problemu

1.1 Bunt, nienawiść, cierpienie, poświęcenie - różne sposoby ukazywania śmieci bohaterskiej.

2. Kolejność przedstawiania treści:

2.1 A. Mickiewicz Konrad Wallenrod. Konflikt moralno-etyczny między dumą i honorem rycerskim - obowiązek partiotyczny.
2.2 A. Mickiewicz Pan Tadeusz. Ukazanie odrodzenia i zmienności człowieka zdolnego do poprawy i spełnienia misji odkupienia świata.
2.3 A. Mickiewicz Reduta Ordona. Wzór walki do samego końca i poświęcenie życia, gdy nic już więcej nie można zrobić.

2.4 J. Słowacki Kordian. Heroiczna klęska bohatera przypłacona życiem


V. Wnioski/podsumowanie
Bohaterska śmieć w epoce romantyzmu była często skutkiem psychologicznego wizerunku i historią dojrzewania młodego człowieka, jak i niezgodą konwencji obyczajowych i moralnych będących brakiem konkretnego, zdecydowanego działania.

VI. Materiały pomocnicze

Cytaty:
6.1 „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia - trzeba być lisem i lwem” (Motto Konrada Wallenroda zaczerpnięty z XVI - wiecznej książki N. Machiavellego „Książę”)
6.2 „Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści”
(J. Słowacki Kordian)
6.3 „... Gdyby dar żywota
Można zyskać ruszeniem palca u tej ręki,
To nie ruszyłbym palcem”
(J. Słowacki Kordian)


2. Matura ustna do wkucia :)

Wstęp
Większość ludzi kojarzy bohaterską śmierć jedynie z oddaniem życia w walce, gdzie ginie pozytywna postać. Ale czy to tylko takie zejście z tego świata można nazwać heroicznym? Po czym taką śmierć rozpoznać? Według mnie bohaterska śmierć powinna być związana z ideałami, wiarą, może być również bojem z o wiele silniejszym przeciwnikiem. Postać umierająca nie powinna bać się śmierci i być wierna do końca swoim ideom. Akt konania powinien odbywać się w momencie największej chwały. Umieranie także w literaturze nie jest przywilejem jedynie pozytywnych bohaterów. Postacie kontrowersyjne również mogą zginąć bohatersko tylko muszą spełnić powyższe warunki. W dziełach romantycznych przykładów heroicznej śmierci jest wiele i różnorodnie jest ona ukazana. Towarzyszy jej bunt, nienawiść, cierpienie i poświęcenie.

Konrad Wallenrod
Konrad Wallenrod, bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza jest chrześcijańskim rycerzem średniowiecznym. Wyznaje zasady kodeksu rycerskiego i postępuje zgodnie z nimi. Ale jest również Litwinem, głębokim patriotą, który nie może pogodzić się z sytuacją swojego kraju. Litwa nie ma szans w otwartej walce z zakonem krzyżackim. Chcąc ratować zagrożoną ojczyznę Konrad poświęca własne szczęście, miłość, ale także ideały do których jest głęboko przywiązany. Wybiera metodę niegodną rycerza „Macie bowiem wiedzieć, że są dwa sposoby walczenia – trzeba być lisem i lwem”. Od tej chwili podstęp i zdrada niegodne rycerza będą przyświęcać jego postępowaniu. Decydując się na to składa na ołtarzu ojczyzny nie tylko miłość, rodzinę, bliskich, ale przede wszystkim swoje własne życie, wyrzeka się siebie, swojego imienia i honoru. Dręczą go wyrzuty, że postępuje nienormalnie i niegodnie. Godzi to w jego dumę i rycerski honor. Osiągając cel nie potrafi czuć satysfakcji, duma z wykonania zadania przeplata się ze wstydem do sposobów, jakimi musiał się posłużyć. Dokonanie zemsty, nienawiść będące motywem działania wypaliły jego duszę i dlatego Konrad czuje się przegrany, a w nas budzi współczucie. Jego postępowanie zostało zdeterminowane sytuacją dziejową. Doprowadza to bohatera do samobójczej śmierci. Wiele osób uważa, że nie jest to godna śmierć. W jej ocenie trzeba wziąć pod uwagę, jaką siłą, charakterem i odwagą wykazał się Wallenrod wypijając truciznę. Gdy zostaje zdemaskowany i skazany na śmierć on sam wybiera samobójstwo. Zrobił to po to, by nie dać krzyżakom satysfakcji sądzenia i ukarania go za zdradę, która tak naprawdę była odwetem za zniszczenie jego rodzinnej Litwy. Żeby popełnić samobójstwo trzeba być niesamowicie odważnym lub szalonym. W chwili śmieci depcze on z nienawiścią i pogardą płaszcz krzyżowca, czuje satysfakcję z wykonania zadania, ale jednocześnie wstręt do metod, którymi musiał się posłużyć. Jego samobójstwo to rozpaczliwa próba ocalenia resztek honoru i uwolnienie się od męczarni i rozterek życia, które przyniosło mu ból i rozczarowanie.
Jacek Soplica
Bohaterska śmierć Jacka Soplicy łączy się, podobnie jak w Konradzie Wallenrodzie, ściśle z życiem na jakie się zdecydował. Młodość jego odbiega daleko od heroizmu. To prawdziwy warchoł, awanturnik i zabijaka. Gdy Stolnik odmawia mu ręki jedynaczki czuje się głęboko urażony. Powodowany złością zabija Stolnika. Ponieważ zdarzyło się to podczas najazdu Rosjan na zamek Horeszków traktowany jest nie tylko jako zabójca, ale zdrajca i Moskal. Ucieka z kraju i zostaje zakonnikiem. Ślady zdrajcy pragnie zmyć służąc ojczyźnie jako ksiądz Robak. Świadomy popełnionego zła sam wyznacza sobie karę. Całe dalszy życie podporządkowane zostanie pracy dla dobra ojczyzny. Walczy w wojsku napoleońskim, zostaje emigrantem, gromadzi fundusze i broń, a w końcu najazd na Soplicowo przekształca w bitwę z Moskalami. Broniąc własną piersią ostatniego z Horeszków, Hrabiego zostaje śmiertelnie ranny.
Mickiewicz w „Panu Tadeuszu” pokazał bohaterską śmierć księdza Robaka. Umierając wyjawił swoją tożsamość, wyspowiadał się z całego swego życia, a klucznika prosił o wybaczenie mu dawnych grzechów. Do wyznania tego potrzebował naprawdę wielkiej odwagi i siły ducha. Po śmierci został w pełni zrehabilitowany. Swój grzech odpokutował twórczym, owocnym działaniem i w chwili śmierci nie jest samotnym, tragicznym bohaterem lecz odrodzonym i zmienionym człowiekiem, zdolnym do wielkiej odpowiedzialności, a jednocześnie pokornym i ofiarnym. Zmarł spokojnie jako bohater i wielki patriota.
Ordon
Wątek samobójstwa jako heroicznej śmieci pojawia się u Mickiewicza w „Reducie Ordona”. Głośny bohater tego dzieła oddał swoje życie na szańcach Warszawy. W chwili, gdy Ordon nie mógł dłużej się bronić, bo Rosjanie przy pomocy miażdżącej przewagi żołnierzy przełamali opór Polaków, rzucił się do prochowni i ją wysadził. Wymagało to wielkiej odwagi, silnego charakteru i determinacji. Jego decyzji przyświęcały dwa cele: nie chciał oddać „moskalom” prochu ale także przez wysadzenie go chciał zabić jak najwięcej wrogów i odciężyć tym broniących się Polaków. Bohater swoją śmierć uważał za rzecz konieczną do wykonania tego zadania. Był wzorem walki do samego końca i poświęcenia życia, gdy nic już więcej nie można zrobić.
Kordian
Myśl samobójcza Kordiana, bohatera dramatu Juliusza Słowackiego, to wynik głębokiego pesymizmu młodzieńca wrażliwego, delikatnego, o duszy poety, ale znudzonego życiem, które uważa za pozbawione celu i bezsensowne. Miotają nim skrajnie odmienne nastroje: „Sto we mnie żądz, sto uczuć, sto uwiędłych liści”. Próba samobójcza okazuje się nieudana, ale pozostawia piętro na losie bohatera.
Kordian poszukując sensu życia postanawia poświęcić się dla narodu. Chce uczestniczyć w historii jako przywódca, spiskowiec, zabójca cara. Zawiedli go przywódcy i koledzy, ale najbardziej zawiodła go jego natura, gdyż działa sam, jest zbyt słaby, wrażliwy i pełen wątpliwości. Wątpliwości moralne zwyciężyły i Kordian poniósł klęskę. W obliczy śmierci, skazany czuje wielką niechęć do ludzi, a swoje poświęcenie uważa za bezsensowne. Stojąc przed plutonem egzekucyjnym bohatersko nie pozwala zawiązać sobie oczu. Śmierć ma być końcem jego ziemskich cierpień i rozterek.
„... Gdyby dar żywota
Można zyskać ruszeniem palca u tej ręki,
To nie ruszyłbym palcem”
Heroiczna klęska bohatera zostaje przypłacona życiem.

Zakończenie
Pisarze z epoki romantyzmu często ukazywali śmierć w swych dziełach. Było to spowodowane wydarzeniami historycznymi tamtej epoki oraz wykreowaniem bohatera narodowego, dla którego ojczyzna zajmuje najwyższe miejsce w systemie wartości i dla której gotowy jest zrobić wszystko – poświęcić także swoje życie. Bohaterska śmierć związana była też z dojrzewaniem młodego człowieka i poszukiwaniem celu w życiu. Ukazując śmierć bohaterów, autorzy pragnęli skłonić do walki o swój kraj, o wolność, odrębność narodową i kontynuowanie tradycji własnego narodu. Dzieła romantyczne osadzone są zazwyczaj w konkretnym okresie historycznym, a wydarzenia są w nich dobrze i szczegółowo opisane, dzięki czemu czytelnik uczy się od razu historii.