Zasady działania i tworzenia spółek kapitałowych Sp. z o.o. oraz S.A.

W obowiązującym prawie polskim spółkami kapitałowymi są:
- Spółka akcyjna
- Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Wyposażone one są w osobowość prawną. W prawie polskim S. A. może utworzyć jednoosobowo Skarb Państwa, gmina i inne osoby prawne, jeśli wynika to z przepisów szczególnych ( np. art. 29 ust 4 ustawy o obrocie publicznym). Znowelizowanym ustawą z 23. 12. 88r. art. 158 kodeksu handlowego dopuszcza możliwość jednoosobowego założenia spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, przy czym możliwość taką posiadają osoby fizyczne, jak i prawne, wyjąwszy inną jednoosobową spółkę z ograniczona odpowiedzialnością, która możliwości takiej niema. Spółka Akcyjna jest typową spółką kapitałową. Swymi początkami sięga ona XV i XVI w. Jednakże jej prototypami były dopiero wielkie towarzystwa handlowe, zakładane dla eksploatacji nowo odkrytych krajów zamorskich zwłaszcza Indii i Ameryki. Pierwsze obszerniejsze uregulowanie S. A. zostało zawarte w Landrechcie Pruskim, a następnie w Kodeksie handlowym francuskim. W Polsce prawo akcyjne uregulowano najpierw rozporządzeniem Prezydenta RP z 22. III. 1928r. , zmienione rozporządzeniem z 3. XII. 1930r. oraz rozporządzeniem z dnia 27. X. 1933r. . Uregulowanie prawa dotyczącego spółek akcyjnych zostało zawarte w przepisach kodeksu handlowego, a także w niektórych przepisach szczególnych. Uregulowanie spółki akcyjnej w kodeksie handlowym wytrzymało próbę czasu i nie wymaga zasadniczych zmian. Retuszu, uzupełnień lub poprawek wymagają niektóre jego postanowienia, co dyktowane jest aktualnymi potrzebami obrotu, jak i koniecznością harmonizacji prawa spółek z prawem Unii Europejskiej. W prawie polskim spółka akcyjna może być zawiązana w każdym celu prawnie dozwolonym, zarówno gospodarczym, jak i niegospodarczym (np. kulturalnym, charytatywnym). Spółki akcyjne stanowiły jednak jak i nadal stanowią przede wszystkim formę prawno organizacyjną działalności gospodarczej, w szczególności ułatwiającą tworzenie wielkich przedsiębiorstw oraz koncentracje kapitału. Poprzez odpowiednią politykę w zakresie udzielania koncesji bezpośredni udział Skarbu Państwa w kapitale spółki itp. , możliwa jest kontrola państwa nad jej działalnością. Należałoby w związku z tym, że tylko w tej formie mogą być prowadzone spółki akcyjne, których przedsiębiorstwo ma znaczenie państwowe lub charakter użyteczności publicznej. Z uwagi na to, że w spółce akcyjnej związek akcjonariuszy ze spółką jest luźny i indywidualność akcjonariuszy w zasadzie jest dla spółki obojętna, istnieje potrzeba prawnej ochrony nie tylko wierzycieli, ale i samych wspólników. Istnieją trzy sposoby tworzenia spółek akcyjnych:
- Koncesyjny
- Normatywny (meldunkowy)
- Mieszany ( normatywno koncesyjny)

W polskim prawie obowiązuje system mieszany, albowiem spółki akcyjne powstają w zasadzie systemem normatywnym, np. przedsiębiorstwa bankowe i ubezpieczeniowe, działające w formie spółki akcyjnej, wymagają koncesji odpowiedniego organu, który zatwierdza w tedy statut i jego ewentualne zmiany. Powstanie spółek akcyjnych uzależnione jest od spełnienia kilku przesłanek, z których najważniejsze to:
- Określenie celu działalności spółki
- Sporządzenie w formie aktu notarialnego statutu spółki
- Uzyskanie koncesji ( w przypadku, gdy jest ona wymagana)
- Powołanie organu spółki
- Zapewnienie minimum kapitału zakładowego
- Wpis do rejestru handlowego
Zawiązanie spółki akcyjnej nastąpić może przez samych założycieli lub łącznie z osobami trzecimi albo w drodze publicznej subskrypcji. Założenie jednoczesne ( łączne) uregulowane zostało art. 314 kodeksu handlowego a także, art. 313 i 315 kodeksu handlowego. Z przepisów tych wynika, że ten sposób zawiązywania spółki zbliżony jest do tego, jaki istnieje przy powoływaniu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Założyciele sami lub łączne z osobami trzecimi w formie aktu notarialnego wyrażają zgodę na powstanie spółki i treść statutu, deklarując liczbę i rodzaj akcji objętych przez każdego z nich, cenę emisyjną akcji i termin wpłat na akcie oraz zatwierdzają wybór pierwszych władz spółki. Jeśli w zawiązaniu spółki i objęciu akcji mają uczestniczyć także osoby z poza grona założycieli, nastąpić to musi za zgodą założycieli spółki, wyrażoną bądź wcześniej w statucie spółki, bądź w terminie późniejszym w konkretnym akcie przystąpienia do spółki osoby trzeciej, w konkretnym akcie przystąpienia do spółki osoby trzeciej, każdorazowo sporządzonym w formie aktu notarialnego. Osoby trzecie przystępujące w tym trybie do spółki nie są jej założycielami i w związku z tym nie mają uprawnień ani obowiązków założycieli. Z chwilą sporządzenia aktu notarialnego (aktów) zawiązania spółki, obejmującej cały kapitał akcyjny, zarząd zobowiązany jest zgłosić spółkę do rejestru handlowego celem zarejestrowania. Zawiązanie spółki akcyjnej w drodze subskrypcji publicznej zostało szczegółowo uregulowane w art. 316 i 328 kodeksu handlowego. W myśl zawartych tam postanowień, zawiązanie spółki w tym trybie wymaga spełnienia następujących przesłanek:

- Publicznego ogłoszenia statutu ( art. 316 k. h.) Monitorze Sądowym i Gospodarczym
- Złożenia przez założycieli do depozytu sądowego kaucji w wysokości 5% kapitału akcyjnego
- Ogłoszenie publicznego tzw. prospektu, czyli ogłoszeń wzywających do zapisywania się na akcie. Prospekty powinny zawierać dane określone w art. 61 i 85 ustawy o publicznym obrocie papierami wartościowymi oraz w przepisach wykonawczych odnośnie do prospektu emisyjnego i memorandum informacyjnego
- Zebrania zapisów na akcje, które sporządzone być powinny w dwóch egzemplarzach ( jeden dla subskrybenta drugi dla spółki) i zawierać dane określone w art. 319$2k. h.
- Przydziału akcji subskrybentom, który w myśl art. 323$1 k. h. nastąpić powinien w ciągu 2 tygodni od upływu terminu zamknięcia subskrypcji, pod warunkiem, że wszystkie akcie zostały subskrybowane i należycie opłacone
- Zwołania przez założycieli zgromadzenia organizacyjnego w terminach do 2 miesięcy od daty zamknięcia subskrypcji, na którym są rozstrzygane zagadnienia określone w art. 327 i 328 k. h. , i które odbywa się według zasad walnego zgromadzenia
- Zarejestrowania spółki, do którego zobowiązany jest zarząd. Zapisy i wpłaty na akcje mogą być dokonywane przez subskrybentów wyłącznie w NBP i innych bankach, które mają na to zezwolenie Ministra Finansów. Nieważny jest zapis na akcje dokonany pod warunkiem lub zastrzeżeniem.

Termin zapisywania się na akcje nie może być dłuższy niż 3 miesiące od dnia otwarcia subskrypcji. Jeśli w terminie oznaczonym w ogłoszeniu cała liczba akcji zaoferowanych nie zostanie subskrybowana i należycie opłacona, spółkę uważa się za niedoszłą do skutku, założyciele zaś powinni o tym publicznie powiadomić w pismach, w których publicznie ogłoszono subskrypcje, wraz z wezwaniem subskrybentów do odbioru wpłaconych kwot. Obowiązkiem zarządu jest zgłoszenie spółki do rejestru handlowego w ciągu 3 miesięcy od sporządzenia statutu lub zamknięcia subskrypcji. Przez zarejestrowanie spółka nabywa osobowość prawną. Osoby, które działały w imieniu spółki przed jej zarejestrowaniem, odpowiadają osobiście i solidarnie ( art. 335$2 k. h.).

Jak stąd wynika, akt rejestracji spółki akcyjnej jest ostatecznym etapem w procedurze powstania spółki. Odtąd spółka akcyjna jako osoba prawna istnieje ważnie, a w razie stwierdzenia uchybień prawnych przy jej zakładaniu powinna je usunąć. W razie nie usunięcia istotnych braków może ona ulec rozwiązaniu przez sąd rejonowy w ciągu 5 lat od jej zarejestrowania. Po tym terminie z powodu powyższych braków spółka nie może być rozwiązana ( art. 337 k. h.). Rejestracja ma, więc znaczenie konstytutywne i uzdrawiające, podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Podobne są też dane, które podlegają rejestracji oraz wymagania, co do niezbędnych załączników do wniosku o rejestracje ( art. 330-333 k. h.) Po zarejestrowaniu spółki zarząd powinien w ciągu 2 tygodni założyć w Ministerstwie Gospodarki ( lub innym właściwym resorcie) dokumenty założycielski i podać sąd, w którym spółkę zarejestrowano. Kapitał akcyjny spółki akcyjnej spełnia takie samo zadanie gospodarcze, jak kapitał zakładowy w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Na kapitale akcyjnym opiera się byt spółki akcyjnej, on też stanowi fundusz zaspokojenia wierzycieli i podstaw zdolności kredytowej spółki. Kapitał akcyjny jest sumą czystego majątku, które spółka zobowiązana jest utrzymać w całości i nie rozdzielać jej pomiędzy wspólników. W konsekwencji kapitał ten należy umieszczać po stronie biernej ( w pasywach bilansu), a zysk spółki powstaje dopiero wówczas, gdy aktywa przewyższają wszystkie, łącznie z kapitałem zakładowym pasywa. Z uwagi na powyższe stwierdzenia, do kapitału akcyjnego odnieść należy rozważania zawarte w niniejszym opracowaniu odnośnie do kapitału zakładowego Spółki z o. o. . Wysokość kapitału akcyjnego powinna być oznaczona w statucie spółki, w sumie pieniężnej wyrażonej w zasadzie w walucie polskiej. Zebranie kapitału przez przyjęcie akcji przez samych założycieli lub wspólnie z innymi osobami, oznaczonymi jest obecnie regułą. Tak, że jedna publiczna subskrypcja na akcje, popularna w początkowych fazach kapitalizmu uregulowana przez kodeks handlowy, jest obecnie w Polsce stosowana w coraz szerszym zakresie, zwłaszcza w obrocie publicznym. Gospodarcza funkcja kapitału akcyjnego umożliwia stałość tego kapitału, jego funkcja prawna polega na tym, że jest podstawą uczestnictwa w spółce. Kapitał ten, bowiem dzieli się na akcje, których objęcie lub nabycie jest przesłanką uzyskania praw w spółce. Pojęcie akcji – wyraz „akcja” używany jest zazwyczaj w potrójny znaczeniu, a mianowicie do oznaczenia:
- Ułamka kapitału zakładowego
- Papieru wartościowego
- Ogółu praw i obowiązku akcjonariuszy wobec spółki

Spółka akcyjna, będąc osobą prawną, może działać tylko poprzez swoje organy, którymi są wolne zgromadzenia, zarząd oraz rada nadzorcza lub komisja rewizyjna albo oba te organy łącznie. Kompetencje tych organów są podobne jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością. Zarząd jest organem spółki akcyjnej, który prowadzi jej przedsiębiorstwo i reprezentuje spółkę na zewnątrz, a ponadto podejmuje czynności faktyczne i prawne wynikające ze statutu lub ustawy oraz inne czynności, które są niezbędne do funkcjonowania spółki, a nie są wyraźnie zastrzeżone innym władzom spółki. Może być ono jedno lub wieloosobowy, wybierany w sposób i trybie przewidzianym przez statut z pośród akcjonariuszy lub z poza ich grona. W przeciwieństwie do spółki z o. o. , S. A. musi posiadać radę nadzorczą lub komisje rewizyjną a jeśli statut tak stanowi obje te władze łącznie. Rachunkowość, do której prowadzenia obowiązana jest każda spółka akcyjna, zmiany jej statutu, a także rozwiązanie spółki akcyjnej oraz jej likwidacja unormowane zostały przez kodeks w zasadzie podobny, jak w odniesieniu do analogicznych zagadnień w spółce z o. o. . Mając, zatem na uwadze powyższe ustalenia wystarczy zwrócić uwagę na tylko te kwestie, które w S. A. wymagały lub z tych czy innych względów zostały unormowane odmiennie niż w spółce z o. o. . Rachunkowość, do której prowadzenia zobowiązana jest każda spółka akcyjna, normuje obecnie ustawa o rachunkowości oraz art. 382 $2, 3; 385$1; 421; 427; 429-430 k. h. . Wynika z nich, że zarząd spółki obowiązany jest sporządzić i przedstawić organom nadzoru bilans za ostatni rok, rachunek zysków i strat oraz pisemne sprawozdanie z działalności spółki w tym okresie za rok obrachunkowy ( obrotowy) uważa się w razie braku odmiennych postanowień rok kalendarzowy. Łączenie się S. A. uregulowane zostało w art. 463-469 k. h. . Regulacja ta jest niemal identyczna, jak w przypadku łączenia spółek z o. o. . Ustawa przewidująca, bowiem łączenie S. A. bądź przez przeniesienie całego majątku spółki (przyjętej) na inną (przyjmującą) w zamian za akcje, które spółka przyjmująca wydaje akcjonariuszom spółki przyjętej, bądź po przez zawiązanie nowej spółki akcyjnej, na którą przechodzi majątek wszystkich łączących się spółek w zamian za akcje nowej spółki. O ile przy połączeniu spółek następuje utrata osobowości prawnej spółki przyjętej, o tyle przy przekształceniu S. A. w spółkę z o. o. i odwrotnie mamy do czynienia ze zmianą formy prawnej spółki, a nie zmiany podmiotów. W związku z tym zrozumiałe jest postanowienie art. 491 k. h. że przekształcenie, o którym mowa, nie powoduje zmian w stosunku do osób trzecich. Przekształcenie S. A. i Spółki z o. o. wymaga uchwały wolnego zgromadzenia powziętej większością ¾ oddanych głosów i przy obecności wspólników posiadających minimum ½ kapitału. Statut może ustanowić nowsze wymagania. Przegłosowana mniejszość może ze spółki wystąpić, przy czym mogą oni – po zarejestrowaniu przekształcenia spółki – dochodzić wypłaty kwot, jakie odpowiadają wartości posiadanych akcji obliczonych na podstawie bilansu. Akcjonariusze (udziałowcy), którzy pozostają w przekształconej spółce, otrzymują udziały (akcje) odpowiadające wartości ich dotychczasowych akcji. Natomiast do majątku przekształconej spółki z o. o. w S. A. i do akcji wydawanych wspólnikom tej spółki stosuje się przepisy k. h. o wkładach niepieniężnych i akcjach wydawanych w zamian za te wkłady. Uchwała o przekształceniu spółki zyskuje moc prawną przez zarejestrowanie. Następuje ono, gdy spełnione zostaną warunki szczególne, wymienione w art. 493 k. h. , a także warunki przewidziane przez k. h. dla powstania spółki z o. o. , względnie S. A. .
Najczęściej występującym w praktyce rodzajem spółek jest Spółka z O. O. . Jej istotom jest umowne wydzielenie określonej masy majątkowej (kapitał zakładowy), w celu prowadzenia działalności gospodarczej z wyłączeniem odpowiedzialności wspólników za zobowiązania takiej spółki. W tym miejscu należy uczynić zastrzeżenie, że wyłączenie odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki nie jest absolutne, istnieje, bowiem w Polsce pewien wyjątek od tej zasady, a mianowicie dotyczący zobowiązań podatkowych. W konsekwencji oznacza to, że w majątku prywatnego udziałowca Spółki z o. o. mogą być egzekwowane kwoty zadłużenia, jakie ma spółka z racji nie płacenia podatków. Należy też zaznaczyć, że kodeks handlowy nie limituje liczby wspólników spółki z o. o. może być tylko jedna osoba prawna lub fizyczna. W takim przypadku jest ona nazywana jedynym wspólnikiem. Spółka z o. o. jest w gruncie rzeczy spółką kapitałową, ale w niektórych z nich występować może głębsza więź osobowa pomiędzy wspólnikami. Dotyczy to sytuacji, w których wspólnicy zdecydowali, że zmiana w gronie udziałowców będzie wymagała zgody władz spółki, a w przypadku przedstawienia oferty zbycia udziałów przez dotychczasowego udziałowca pozostałym wspólnikom przysługuje prawo pierwokupu. Do powstania spółki z o. o. potrzeba:
- Zawarcia aktem notarialnym umowy spółki
- Wniesienia całego zadeklarowanego kapitału zakładowego
- Ustanowienia władz spółki
- Dokonania przez sąd wpisu do rejestru handlowego
Kluczowym elementem spółki z o. o. , ale również S. A. jest jej kapitał zakładowy. Pełni on w niej trojaką role:
- Jego wniesienie w ustalonej wysokości, jest niezbędnym warunkiem powstania spółki
- Jest bazą majątkową, na której ma być oparta działalność spółki
- Jest podstawą zabezpieczenia wierzycieli spółki

Przedmiotem wkładu do kapitału zakładowego, ale także akcyjnego w S. A. , mogą być pieniądze lub majątek w postaci ruchomości i nieruchomości, a nawet przedsiębiorstwo, w rozumieniu kodeksu cywilnego. Poza tym wkłady mogą być pokryte wartościami prawnymi takimi jak np. patenty, licencje oraz udziałami w obcych przedmiotach gospodarczych. Najważniejszą korzyścią, jaką spodziewa się osiągnąć wspólnik z tytułu uczestnictwa w spółce z o. o. jest dywidenda, czyli udział wspólnika w czystym zysku do podziału za poprzedni rok obrachunkowy. Obowiązkowymi władzami spółki są: zarząd i zgromadzenie wspólników. Umowa danej spółki z o. o. może postanowić o powołaniu dodatkowego organu w postaci rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej. W spółkach z o. o. , w których kapitał zakładowy przekracza ustaloną sumę, a wspólników jest więcej niż 50 powołanie rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej jest obligatoryjne. Kodeks handlowy zawiera także przepisy o odpowiedzialności cywilnej i karnej, w razie naruszenia niektórych postanowień tego kodeksu.