Bohaterowie literaccy wobec ważnych wyborow życiowych.Omów problem, odwołując się do wybranych utworów.(Bilbliografia,ramowy plan wypowiedzi)

Swoją prezentację chciałabym rozpocząć słowami Wisławy Szymborskiej:

,,Tyle wiemy o sobie ile nas sprawdzono’’

Egzystencjaliści uważali, że każdy człowiek nie podejmuje decyzji właściwie tylko w dwóch przypadkach. Nie ma wpływu na to, że pojawia się na tym świecie, a także nie decyduje o tym kiedy z niego zniknie (wyjąwszy przypadki samobójstw). Tak więc człowiek w ciągu swojego życia jest zmuszony do bezustannego podejmowania decyzji. Czasem są to wybory zwyczajne, codzienne, a czasem takie które determinują całe życie. Są to ważne ,,wybory życiowe’’. Człowiek żyje w określonych warunkach społecznych, historycznych, narodowych, które wytyczają postępowanie człowieka. I chociaż egzystencjaliści twierdzili, że człowiek zastaje świat pozbawiony wartości i zasad mogących mu pomóc w pokierowaniu swoim życiem, jest zdany tylko na siebie, to jednak każdy może żyć zgodnie z zasadami, normami, ideałami, wartościami funkcjonującymi w danym społeczeństwie, narodzie, regulującymi reakcje pomiędzy nim (jednostką) a innymi ludźmi.

W mojej wypowiedzi przedstawię losy kilku bohaterów, których ważne wybory życiowe zadecydowały o ich losie.

Pierwszą postacią, której poświęcę swoją uwagę jest Antygona, bohaterka tragedii antycznej- Sofoklesa.
Antygona tłumaczy swoją decyzję słowami:

,,Współkochać przyszłam, nie współnienawidzić’’.

Postanowiła wbrew rozkazowi Kreona pochować brata zdrajcę zdając sobie sprawę z konsekwencji wyboru (śmierć). Była wierna swoim zasadom życiowym. Najważniejsze dla niej było podporządkowanie się prawom religii. Jej decyzja wynikała z miłości do brata i poczucia odpowiedzialności, konieczności wypełnienia obowiązku. Prawa boskie stawiała ponad prawa ludzkie. Prawdopodobnie Antygona nie zaznałaby spokoju sumienia poddając się rozkazowi Kreona. Wielka odwaga i determinacja w walce o wartości, które były dla niej najważniejsze, odpowiedzialność i konsekwencja w działaniu, pewność swojego wyboru pozwoliły na dokonanie tak wielkiego czynu, którego skutkiem była śmierć bohaterki. Jej wybór był zdeterminowany przez fatum.

Kolejnym z prezentowanych przeze mnie bohaterów jest Makbet- Szekspira

,,Kim jest ten człowiek co tak broczy krwią’’

Makbet stanął w sytuacji tragicznego, ale jakże kuszącego wyboru. Mógł zyskać wszystko: koronę Szkocji, władzę, pozycję, miłość i uznanie ukochanej kobiety. Mógł również wiele stracić, przede wszystkim to, co dla rycerza najistotniejsze: honor, szacunek do samego siebie, wartości którymi się do tej pory w życiu kierował. Wybór Makbeta jest w głównej mierze wyborem moralnym pomiędzy przyzwoleniem na zbrodnię, a niezgodę na nią. Niestety zwycięża żądza władzy i Makbet morduje pomimo wieloletniej przyjaźni z królem oraz dręczącej świadomości, że perfidnie wykorzystuje zaufanie jakim darzy go władca. Z powodu słabości charakteru, magii przepowiedni i konsekwentnej postawy żony bohater uległ. Jedno morderstwo pociąga za sobą następne. Makbet jest nękany wyrzutami sumienia, utratą spokoju- cierpi i zdaje sobie sprawę, że też wkrótce zginie, ponieważ nie może już wpłynąć na zmianę swojego losu. Człowiek za zło wyrządzone musi ponieść konsekwencje.

W powieści poetyckiej Adama Mickiewicza padają słowa:

,,Słodszy wyraz nad wszystko, wyraz miłości, któremu nie masz równego na ziemi, oprócz wyrazu- ojczyzna’’

Ojczyźnie swoje życie podporządkowuje Konrad- główny bohater utworu.
Konrad podjął dwie decyzje. Poświęcił życie prywatne i miłość do Aldony decydując się na walkę z Krzyżakami w obronie Litwy. Nie byłby szczęśliwy żyjąc w zniewolonym kraju. Nie jest możliwe szczęście osobiste, gdy ojczyzna cierpi. Konrad zmusił się do rezygnacji z ideału rycerza w imię walki z Krzyżakami. Metody walki: kłamstwo i zdrada są sprzeczne z kodeksem rycerza. Jednak postępowanie w zgodzie z etyką rycerską nie przyniosłoby wolności ojczyzny. Konrad decyduje się na samobójstwo także wbrew etyce chrześcijańskiej, zmusiło go do tej decyzji poczucie własnej klęski. Zdrada, którą wybrał nie pozwoliła mu odnaleźć na nowo sensu życia. Konrad osiągnął cel swojego życia, pokonał potęgę krzyżacką i właściwie dalsze jego życie straciło sens.

Następnie przedstawię postać Kordiana tytułowego bohatera dramatu romantycznego Juliusza Słowackiego

,,Jam jest posąg człowieka, na posągu świata’’

Jako młody chłopak nie ma pomysłu na życie, cierpiał na ,,chorobę wieku’’. Po podróży po Europie, dojrzał do czynu. Bohater na górze Mont Blanc podejmuje decyzję poświęcenia swego życia dla ratowania wolności ojczyzny. Bierze udział w spisku, który ma na celu zamordowanie cara. Pomimo tego, że wszyscy spiskowcy rezygnują z działania Kordian sam podejmuje decyzję dokonania czynu. Jednak będąc pod drzwiami komnaty cara mdleje sparaliżowany przez strach i wyobraźnię. Bohater zostaje zamknięty w szpitalu dla obłąkanych. Decyzja Kordiana (zamach na życie cara) spowodowana była pojmowaniem ojczyzny jako największej wartości, wręcz sacrum- świętości. Kordian, bohater romantyczny-działa samotnie, jako jedyny spośród spiskowców bierze odpowiedzialność za swój wybór i próbuje dokonać czynu nieetycznego. Porywa się na dokonanie czynu szaleńczego, dlatego poddaje się strachowi i w konsekwencji nie morduje. Bohater jest przykładem kondycji psychicznej Polaka rozdartego pomiędzy wolą działania, pragnieniem czynu, a niemożliwością spełnienia. Jednostka w epoce romantyzmu nie jest do końca wolna w swoich decyzjach, wydaje jej się tylko, że tworzy historię niczym i przez nikogo nie skrępowana, tymczasem tak naprawdę nie potrafi pozbyć się ograniczeń moralnych (śmiertelny grzech królobójstwa który nie mieści się w kodeksie rycerskim ) i psychicznych (słabość i lęk przed złymi mocami władającymi światem)

Teraz chciałabym omówić wybór życiowy Justyny Orzelskiej, bohaterki powieści realistycznej ,,Nad Niemnem’’ Elizy Orzeszkowej

Bohaterka ,,Pragnęła iść, biec, komuś w czymś pomagać, na celu coś mieć, ku czemuś zmierzać’’

Zubożała szlachcianka, mieszka u swojego wuja Benedykta Korczyńskiego, nie ma żadnych obowiązków, czuje się bezużyteczna i niepotrzebna, wewnętrznie nie zgadza się na bezczynność i marnotrawienie życia ludzi z którymi przebywa (bogata szlachta i arystokracja). Odrzuciła Różyca, nie chciała kontynuować romansu z arystokratą Zygmuntem. Wybrała niewykształconego, ale uczciwego, pracowitego, pełnego godności chłopa- Jana Bohatyrowicza. Jej wybór podyktowany jest niewątpliwie przesłankami racjonalnymi, które nadają sens życiu. Justyna rezygnując z pustego, bez wartości życia u boku arystokraty świadomie wybiera ciężką pracę, która pozwala jej odnaleźć siebie oraz upragnione szczęście, ponadto jest to decyzja zgodna z ideałami głoszonymi przez pozytywistów, którzy uważali, że celem życia człowieka nie jest bezmyślne pławienie się w dostatku, ale ciężka praca na rzecz ogółu społeczeństwa (utylitaryzm)

Kolejnym bohaterem któremu poświęcę moją uwagę jest Doktor Tomasz Judym, bohater młodopolskiej powieści ,,Ludzie bezdomni’’

Doktor Tomasz Judym pochodził z bardzo biednej rodziny, Warszawa- dzielnica nędzy (ulica Ciepła). Fakt ten całkowicie zdeterminował jego życie. Został lekarzem i chciał walczyć o ulepszanie rzeczywistości, walczyć ze złem na świecie, ludzką krzywdą i niesprawiedliwością. Życie Judyma obrazowało jego bezustanną wewnętrzną walkę o potwierdzenie dokonanego wyboru. Syn szewca, człowiek z nizin społecznych odczuwał ścisły związek ze środowiskiem lekarzy. Decyzja Judyma nie realizowała jedynie prostego schematu, dobro ogółu- szczęście-osobiste. Doświadczenia Judyma związane z problemami cierpienia i śmierci pozwalały mu na stopniowe i konsekwentne dorastanie do misji. Wybór Judyma miał swoje źródło w wewnętrznym poczuciu moralnego
obowiązku niesienia pomocy cierpiącym, był głosem sumienia. Wyzbył się do końca egoizmu porzucając Joasię. Był całkowicie przygotowany, wewnętrznie dojrzały i przekonany do realizacji podjętej misji. Mamy prawo uważać, że jego wielkie posłannictwo zakończy się sukcesem.,, Muszę wyrzec się szczęścia. Muszę być sam jeden’’ mówi bohater decydując się na rozstanie z ukochaną.

Innych wyborów musieli dokonywać bohaterowie w czasie wojny i okupacji. Bohaterowie tacy jak Tadeusz z opowiadań Borowskiego, którym przyszło się zmierzyć z rzeczywistością obozu koncentracyjnego.

Produktem obozowej edukacji stał się człowiek ,,zlagrowany’’, czyli taki, który przystał na panujące tam prawa, zaakceptował obozową moralność, śmierć współwięźnia traktując nie jako zbrodnię, lecz zwyczajną normę, coś, co nie mieściło się w normalnym świecie cywilizacji. Przykładem człowieka zlagrowanego jest właśnie Tadek, cynik oswojony z potwornością obozu, który postawił sobie tylko jeden cel-przetrwać za wszelka cenę. Nadzieja na ocalenie postawiła bohatera w sytuacji tragicznego wyboru między życiem a śmiercią. ,,Bo żywi zawsze mają rację przed umarłymi’’ Można było ocalić swoje człowieczeństwo, odrzucając okrutne nieludzkie prawa rządzące obozem, ale tym samym skazując się na śmierć, albo przystosować się do obozowego życia, rezygnując z wartości tworząc sobie w ten sposób szanse na przeżycie. Bohater nie reprezentował postawy heroicznej, przystosował się do warunków życia w obozie, wybierając życie,jednak nie był człowiekiem do końca zlagrowanym, o czym świadczą niektóre z jego reakcji na zbrodnię i zło. Tego wyboru nie można oceniać, gdyż nie mieści się on w systemie wartości i norm dotychczas uznawanych przez ludzkość.

,,Wielkość człowieka polega na jego postanowieniu by być silniejszym niż warunki czasu i życia’’- taką postawę reprezentuje doktor Bernard Rieux ,bohater ,,Dżumy’’ Alberta Camusa, literatura współczesna

Doktor Rieux, szlachetny, skromny, wierny powołaniu (walczy z epidemią bo jest lekarzem i niesienie pomocy ludziom jest po prostu jego obowiązkiem). Wybór doktora nie dotyczy samej kwestii walki z epidemią, ale heroicznego, bezustannego, bezkompromisowego wysiłku walki ze złem. Poświęca własne sprawy (śmierć żony w sanatorium) dla ratowania miasta. Fascynująca jest siła i heroizm w konsekwencji i wytrwaniu wobec raz podjętego wyboru. Doktor reprezentuje postawę aktywności, walki ze złem, odrzuca postawę zgody i akceptacji cierpienia. Zdecydowanie i siła charakteru nie pozwala mu choćby na cień wątpliwości dotyczących podjętych decyzji. Jednak bohater ma świadomość, że zło zostało tylko uśpione i nie wiadomo gdzie i kiedy się znowu pojawi.

Artur, bohater dramatu Sławomira Mrożka ,,Tango’’-
,,Chciał zwyciężyć wszystkojedność i bylejakość’’

Artur był młodym, 25 letnim studentem medycyny i filozofii. Pragnął uporządkować otaczającą go rzeczywistość, w której panował kompletny chaos i totalny brak jakichkolwiek wartości. Świat w którym żył Artur, całkowitej tolerancji, pozbawiony był jakiegokolwiek sensu. Bohater chciał za wszelką cenę pokonać bezwład i anarchię panującą w jego domu, ponieważ tylko w ten sposób mógł określić własną tożsamość, mógł po prostu dojrzeć. Pragnął uporządkować świat według zasad i norm. Jego konkretne działanie dotyczyło próby zawarcia ślubu z Alą zgodnie z odwieczną tradycją. Jednak okazuje się że ślub, zamiast przywrócić utracony system wartości przybiera charakter groteskowej przebieranki. Bohater pochłonięty nową ideą zmiany porządku świata, panowania nad ludzkim życiem i śmiercią zamienia się w bezwzględnego dyktatora. Niestety zdolnym do bycia dyktatorem okazuje się Edek, który zabija Artura. Ten młody, wykształcony, refleksyjny, nieszczęśliwy intelektualista pragnący uciec od przeciętności miał wszelkie zadatki na bohatera pozytywnego jednak w zderzeniu z brutalna siłą lokaja wrażliwy Artur ponosi klęskę.

Bohaterowie dokonywali różnorodnych wyborów.
Podsumowując moje rozważania, uważam, że wybory podjęte przez bohaterów można podzielić na:
Wybory tragiczne (Antygona, Tadek), wybory zależne od warunków historycznych (Konrad, Kordian), decyzje podyktowane wyborami moralnymi- walka ze złem (doktor Judym, doktor Rieux) lub wybór niemoralny- poddanie się złu (Makbet), wybór podyktowany ideologią epoki (Orzelska) oraz wybór walki o własną tożsamość (Artur). Cechą wspólną wszystkich bohaterów w momencie podejmowania decyzji jest samotność. Różne są konsekwencje podjętych wyborów, od poczucia szczęścia i spełnienia do zupełnej klęski bohatera.
BIBLIOGRAFIA
Literatura podmiotu
Sofokles, Antygona, Wrocław 1984.
W. Szekspir, Makbet, Kraków 1980.
A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Wrocław 1990.
J. Słowacki, Kordian, Wrocław 1986.
E. Orzeszkowa, Nad Niemnem, Wrocław 2000.
S. Żeromski, Ludzie bezdomni, Wrocław 1987.
T. Borowski, U nas w Auschwitzu [w:] Wybór opowiadań, Warszawa 1984.
A. Camus, Dżuma, Warszawa 1957.
S. Mrożek, Tango [w:] Antologia dramatu tom II, Warszawa 1976.


II. Literatura przedmiotu
Historia literatury polskiej w zarysie, pod red. M. Stępnia i A. Wilkonia, Warszawa 1983.
Cz. Miłosz, Historia literatury polskiej, Kraków 1993.
Szkolny słownik filozoficzny, wyb. i oprac. J. Syjud, Katowice 2000.
J. Kott, Szekspir współczesny, Kraków 1997.
B. Gutowska, O „Tangu’’ i ,,Emigrantach’’ Sławomira Mrożka, Katowice 1998.
Słownik filozofii, pod. red. J. Hartmana, Kraków 2004.
S. Srebrny, Wstęp [w:] Sofokles, Antygona, Wrocław 1984.
M. Inglot, Wstęp [w:] J. Słowacki, Kordian, Wrocław 1986.
S. Chwin, Wstęp [w:] A. Mickiewicz, Konrad Wallenrod, Wrocław 1990.
Maciejewska, Wstęp [w:] S. Żeromski, Ludzie bezdomni, Wrocław 1987.
Kowalska, „Dżuma” Alberta Camusa, Warszawa 1968.
W. Wójcik, Opowiadania Tadeusza Borowskiego, Warszawa 1972.
III. Ramowy plan wypowiedzi
1. Określenie problemu
Człowiek musi podjąć trud wyboru w ważnych momentach życiowych. Decyzja o wyborze zasad i wartości, które mogą pomóc mu w pokierowaniu swoim życiem zależy tylko od niego.
2. Kolejność prezentowanych argumentów (treści):
Antygona- miłość do brata
Makbet- żądza władzy
Konrad Wallenrod, Kordian- poświęcenie dla ojczyzny
Justyna Orzelska- realizacja haseł pozytywistów
Doktor Tomasz Judym- pomoc najbiedniejszym
Doktor Bernard Rieux- moralny obowiązek niesienia pomocy cierpiącym
Bohater opowiadania ,,U nas w Auschwitzu’’- nadzieja ocalenia życia
Artur- pokoleniowy bunt przeciwko zastanemu światu
3. Wnioski
Bohaterowie podejmują różnego rodzaju decyzje życiowe, uzależnione od warunków historycznych, społecznych, ideologicznych lub przyjmowanych zasad i norm postępowania. Wszystkich łączy poczucie samotności, różne są także konsekwencje wyborów bohaterów.