Jak analizować i interpretowac wiersze

ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTU LITERACKIEGO (POETYCKIEGO)

Wstępne rozpoznanie całości:
a) poszukiwanie nadrzędnego sensu utworu, sprecyzowanie zakresu owych poszukiwań,
b) sformułowanie wstępnej hipotezy interpretacyjnej.

1. Nadawca – adresat:
a) kto do kogo mówi
- kreacja podmiotu lirycznego (,,ja” liryczne)
- konstrukcja adresata monologu (,,ty” liryczne)
- relacje między podmiotem a adresatem: dystans (ja – ty, ja – wy), identyfikacja (my, ja – my),
b) w jakiej sytuacji:
- sytuacja liryczna (okoliczności wypowiedzi, uwarunkowania sytuacyjne)
- rodzaj liryki (bezpośrednia, pośrednia, wyznania, itp.)

2. Ukształtowanie wypowiedzi:
a) jak mówi:
- konstrukcja (organizacja) wypowiedzi lirycznej (np. monolog, dialog)
- pozycja ,,ja” lirycznego (dystans, zaangażowanie, humor, ironia, itp.)
- język wypowiedzi, znaczące operacje sensotwórcze (charakterystyczne cechy języka poetyckiego, innowacje słowotwórcze i frazeologiczne)
b) w jakim gatunku się wypowiada:
- związek pomiędzy ukształtowaniem formalnym a charakterem wypowiedzi
- dostrzeganie funkcjonalności rozwiązania artystycznego, funkcjonalna analiza uwzględniająca znajomość konwencji oraz znaczeniotwórczą rolę zabiegów formalnych
- opis i analiza jako podst. Uogólnień interpretacyjnych, poprawne i funkcjonalne operowanie podstawowymi pojęciami z zakresu poetyki oraz budowy języka,
c) dominanta kompozycyjna (nadrzędna zasada organizacji utworu)
- wpływ odczytanej dominanty na przyjętą hipotezę interpretacyjną,

3. Temat utworu:
a) o czym mówi – informacje stematyzowane i implikowane:
- uwzględnienie miejsc nacechowanych znaczeniowo (tytuł, puenta, gatunek),
- kluczowe wyrażenia i znaczące motywy kulturowe, funkcjonalne wykorzystanie przywołanych w utworze odwołań do kontekstu kulturowego (motywy, nawiązania intertekstualne),
b) jak wpisuje się w powszechnie obowiązujące poglądy (kontekst macierzysty)

4. Przywołanie właściwych kontekstów oraz sposób ich wykorzystania w odczytaniu sensu utworu:
a) nawiązania przywołane w utworze bezpośrednio
b) inne układy odniesienia, które oświetlają utwór: konteksty kulturowe (kontekst filozoficzny, estetyczny, genologiczny) i konteksty osobiste

5. Interpretacja uogólniająca:
a) wynikająca z odczytania całości teza interpretacyjna
b) sposób oceny i wartościowania.

6. Interpretacja porównawcza:
a) rozpoznawanie nadrzędnej zasady zestawienia utworów:
- podobieństwa
- różnice
- wstępna hipoteza odczytania zestawu
b) analiza i interpretacja utworów (podstawowe płaszczyzny porównania utworów):
- miejsce nacechowane semantycznie, kluczowe wyrażenia i motywy,
- instancje nadawczo – odbiorcze,
- ukształtowanie wypowiedzi,
- temat,
- kontekst
- uogólnienie utworów w kontekście wykorzystanych układów odniesienia,
c) uogólnienie interpretacyjne zestawu tekstów.

ANALIZA I INTERPRETACJA TEKSTÓW POETYCKICH

1. Jak zacząć? (wstępne rozpoznanie całości):
- utwór ……. podejmuje odwieczny temat/ problem …..
- utwór…….. jest charakterystyczny dla ……. (epoki, autora, stylu…)
- utwór…….. jest zaskakujący, bo …….
- utwór…….. porusza…..
- temat…….. ujęty jest w ……. sposób (zaskakujący, typowy …….)

2. Kto mówi?
- podmiotem lirycznym jest: zakochany mężczyzna, człowiek dokonujący rozrachunku z własnym życiem, osoba stawiająca sobie filozoficzne pytania, człowiek poszukujący/ podejmujący/ rozważający, wspominający,
- wypowiedź podmiotu lirycznego jest zbieżna z poglądami autora tekstu, ponieważ ….., więc wiersz można uznać za przykład liryki osobistej,
- podmiot liryczny nie ujawnia się w sposób bezpośredni, niewiele można o nim powiedzieć, jednak jego sposób rozważania tematu, problemu.... świadczy o jego wrażliwości, stanie ducha, wykształceniu, sposobie widzenia świata,

3. Jaka jest sytuacja liryczna? Do kogo mówi, w jakiej sytuacji?
- słowa podmiotu lirycznego wypowiedziane zostały w sytuacji wielkiego napięcia emocjonalnego, w chwili zadumy, wahań, w obliczu…. (np. śmierci, nieszczęścia)

4. Jaka jest konstrukcja wypowiedzi?
- wypowiedź jest wyznaniem ….(kogo?) dekadenta/ człowieka końca wieku/ (czego?) wątpliwości, utraty wiary, miłości….
- wypowiedź ma charakter wyznania, jest dyskursywny,
- podmiot liryczny posługuje się maską, gdyż słowa wypowiada drzewo…
- wypowiedź ma formę dialogu, (kto, z kim rozmawia? Pozornego czy rzeczywistego?) uczucia, przeżycia, poglądy….. podmiotu lirycznego ujawnione są bezpośrednio – cyt. Uczucia, przeżycia, poglądy….. podmiotu lirycznego ujawnione są w formie opisu (czego?) np. stalowego, ponurego nieba,
Poglądy podmiotu lirycznego wypowiadane są z zaangażowaniem, podmiot liryczny posługuje się ironią, ujawnia dystans wobec wypowiadanych treści, opisywanych osób.

5. Jakim językiem wiersz został napisany?
- wiersz obfituje w środki stylistyczne typowe dla ….
- język utworu zbliżony jest do mowy potocznej…..
- moją uwagę zwróciły licznie występujące…. (neologizmy, archaizmy,….)
- w utworze dostrzec można słowa, zwroty, obrazy typowe dla …..(rzeka, błoto, bezsens, nirwana, zniechęcenie, znużenie, tłum ...)

6. W jakim gatunku się wypowiada? Co o tym świadczy?
7. Co jest najważniejszego w kompozycji (np. powtórzenia, paralelizm)? Jaką funkcję pełni tytuł?
8. Jaki jest temat utworu? Jaki problem porusza? Co opisuje? O czym mówi wprost? Co można wyczytać pomiędzy wierszami?
9. Jakie dostrzegasz motywy?
10. Czy użyte zostały np. symbole, alegorie?
11. Na ile tekst jest zbieżny z nastrojem, poglądami typowymi dla epoki, w której powstał?
12. Kto jeszcze o tym pisał? Do czyich poglądów autor nawiązuje? Jakie są konteksty filozoficzne?
13. Inne konteksty – biograficzne, estetyczne, społeczne, ….
14. Jak ty wiersz czujesz i oceniasz?
15. Podsumowanie, wnioski.

DO, KOGO MÓWI PODMIOT LIRYCZNY? JAKIE SĄ RELACJE MIĘDZY PODMIOTEM LIRYCZNYM I ADRESATEM JEGO WYPOWIEDZI?

Adresatem wypowiedzi jest …..
Podmiot liryczny zwraca się do …..
Podmiot liryczny jest dla adresata mistrzem, uczniem, synem ….
Podmiot liryczny oczekuje od adresata odpowiedzi na pytania, pocieszenia, przyjęcia określonej postawy życiowej, zmiany poglądów….

Podmiot liryczny zwraca się do….:
- Boga, - żałości,
- Muzy, - śmierci,
- pojęcia abstrakcyjnego, - ojczyzny,
- narodu, - pokolenia,
- człowieka młodego - kochanej kobiety,
- matki, - grupy społecznej,
- przyjaciół np.,,Do przyjaciół Moskali - współwyznawców,
- innych ludzi, - żołnierzy,
- innych matek, - sił nadnaturalnych,
- aniołów, - osoby uznawanego za mistrza,

Tytuł wskazuje, że adresatem wypowiedzi jest ….
Adresat jest wyraźnie wyeksponowany….
Ty Liryczne jest wyeksponowane w drugiej zwrotce, w zakończeniu utworu….
Adresatem wypowiedzi jest….., świadczy o tym forma gramatyczna czasowników (tryb rozkazujący, apostrofa), zaimki wskazujące…
Podmiot liryczny identyfikuje się z adresatem…
Trudno określić adresata wypowiedzi, ponieważ….