Najazd Szwedów na Polskę

Najazd Szwedów na Polskę wprowadza do utworu wątek historyczny, który jest osnową wydarzeń z lat 1655-58. Autor ukazuje niezwykle trudną sytuację polityczną i militarną Polski. W 1655 Wielkie Księstwo Litewskie opanowane było przez ukraińskich Kozaków. W tym samym czasie Rzeczpospolita została najechane przez armię szwedzką. Celem najazdu było opanowanie ziem polskich, zyskanie pełnego panowania na Morzu Bałtyckim, rabunek dóbr. W związku ze zdradą magnatów i szlachty polskiej, wróg odniósł wiele sukcesów.

Kroniki opisują dokonujące się rabunki i gwałty okupantów, tworzenie się licznych oddziałów partyzanckich (składających się również z ludności wiejskiej - pierwsza partyzantka w Europie). Jako punkt zwrotny potopu szwedzkiego ukazał Sienkiewicz obronę Jasnej Góry (aspekty nadprzyrodzone). Wynikiem tego wydarzenia była konfederacja tyszowiecka - wypowiedzenie posłuszeństwa Karolowi X przez hetmanów polskich, zawiązanie konfederacji w obronie ojczyzny. Król powraca do Polski z wygnania, nawołuje lud do walki. Była to próba I rozbioru Rzeczpospolitej, w której miały uczestniczyć Szwecja, Prusy i książę Siedmiogrodu, Rakoczy.

Dramat narodu rozpoczął się w Wielkopolsce, gdzie wojska szwedzkie wkroczyły do Polski od strony Szczecina. Liczyły one 17 tys. żołnierzy, a na ich czele stał Arwid Wittenberg. Przeciwko Szwedom zwołano pospolite ruszenie, trochę piechoty łanowej. Była to jednak „armia” bardzo nieudolna gotowa raczej nie na walkę, ale na poddanie się.

Po wkroczeniu do Polski Szwedzi nie rozpoczęli od razu walki, mijał bowiem trzeci tydzień od wtargnięcia na teren Polski. Dnia 21 lipca wojska szwedzkie pojawiły się pod wsią Heinrichsdorfen i posuwały się pod dalej. Przed dotarciem do Ujścia, gdzie były wojska polskie, Wittenberg wysłał do obozu polskiego posłańca z listami, który przybył 18 lipca.

Szwedzi przeszli pod Wałcz, potem pod Piłę (24 lipca) i dotarli pod Ujście. Początkowo było słychać strzały z armat (głównie szwedzkich), potem pułki rajtami Wittenberga przegnały z pól przed obozem szlachtę. W nocy Szwedzi przeprawili się na drugi brzeg Noteci pod Dziębowem i otoczyli obóz polski. Polakom pozostało tylko porozmawiać z przeciwnikiem. Wreszcie Krzysztof Opaliński – wojewoda poznański podpisał akt poddania się pod protekcję króla szwedzkiego.

Kolejnym etapem jest zdrada kiejdańska. Przybyli do Kiejdan litewscy magnaci na uczcie zorganizowanej przez „pana” Kiejdan – Janusza Radziwiłła dowiadują się o podpisaniu aktu ugody. Wkrótce na czele drugiej armii wkracza do kraju król szwedzki, Karol Gustaw, po czym padają kolejne miasta: Warszawa, Kraków. Szwedzi zajęli już Wielkopolskę, Mazowsze, województwo sieradzkie. W Warszawie walki podjazdowe prowadził Stefan Czarniecki.

W czasie tak trudnej sytuacji, król ucieka na Śląsk, poczym Szwedzi prawie całkowicie opanowują Polskę. Na stronę Szwedów, na niekorzyść polski przechodzą magnaci.

Kolejnym jak się potem okazało przełomowym etapem stała się obrona Jasnej Góry. Przygotowaniami do obrony klasztoru zajął się przeor Augustyn Kordecki. Wojskami wroga dowodził zaś Miller. Wojska Szwedzkie przebywały w Wieleniu i stamtąd podeszły pod Częstochowę. Oblężenie miało się rozpocząć 18 listopada i wg Szwedów miało trwać kilka dni. Szwedzi zaatakowali o godzinie 1400. Chcąc przyśpieszyć upadek Częstochowy roznoszono informację, iż król abdykował. Mimo wszystkiego klasztor bronił się zaciekle i wygrał tą zaciętą bitwę ze Szwedami. Ważną rolę w czasie „szwedzkich oblężeń” spełnili chłopi, którzy stawili opór najeźdźcy. Zwycięska obrona Częstochowy, która broniła nie tylko wartości polskich, polskich ziem ale także wartości religijnych, niezwykle cennych dla narodu, stała się wielką podporą dla polaków.

Obrona klasztoru wpłynęła mobilizująco na cały naród. Przeciw szwedzkiemu najeźdźcy, który nie szanował ani praw szlacheckich, ani uczuć religijnych wybuchło już w grudniu 1655r. ogólnonarodowe powstanie. Obrona Częstochowy stała się punktem zwrotnym wojny polsko-szwedzkiej. Polacy zmobilizowani tym zwycięstwem zaczęli odnosić zwycięstwa i przewagę na Szwedami, aż do samego końca, całkowitego pokonania Szwedów.

Kolejnym ważnym wydarzeniem jest powrót króla do kraju, który następnie ma zatrzymać się we Lwowie. Król, Jan Kazimierz wraca przez góry i w okolicach Nowego Targu dochodzi do starcia królewskich żołnierzy ze Szwedami. Walka była nierówna, król miał tylko małą garstkę swych obrońców, a nieprzyjaciel liczne oddziały. Na pomoc przychodzą górale, dzięki którym Polacy wygrali bitwę. Małą, ale wygrana dla Polski bitwą, a raczej starciem było rozbicie podjazdu szwedzkiego pod Starym i Nowym Sączem. Kolejnym zwycięstwem było wyzwolenie Tykocina, gdzie przebywała tylko „garść Szwedów”.

Kolejnym etapem wojny polsko-szwedzkiej jest obrona Zamościa. Król szwedzki próbuje przekupić starostę, Jana Zamoyskiego bo poddał miasto, w zamian za województwo lubelskie, jednak Zamoyski odpowiada królowi słowami – „A ja ofiaruję jego szwedzkiej jasności Niderlandy!”. Oblężenie Zamościa kończy się fiaskiem. Wojska Karola Gustawa są w coraz gorszej sytuacji. Ciągłe walki i głód powodują nieustanne osłabienie.

Następnie, niedaleko Rudnika młody pachołek zdobywa chorągiew szwedzką, a sam król Karol ledwie uchodzi z życiem. Potem, wojska polskie zamykają Szwedów w sidłach Sanu i Wisły. Uwięziony w ten sposób Karol Gustaw podejmuje zabiegi dyplomatyczne w celu pozyskania sojuszników. Rozchodzą się pogłoski, że spieszy mu z pomocą armia grafa badeńskiego, jednak Czarniecki uprzedzając działania wroga, podczas bitwy pod Warką doszczętnie rozbija wojska Fryderyka.

Kolejny etap to oblężenie Lublina. W czasie oczekiwań wojsk polskich, udaje się Szwedom wyprowadzić z oblężenia, poza mury miasta, dużą liczbę swych żołnierzy. Potem pod oblężoną Warszawą z wojskiem koronnym i tatarskimi posiłkami przybywa Jan Kazimierz. Król wzywa Wittenberga do kapitulacji. Teb jednak odmawia, mimo iż ma niewielkie szanse na zwycięstwo. Dochodzi do szturmu, który wojska polskie zwyciężają bez problemów.

Polacy po rozgromieniu Szwedów w Częstochowie mają więcej nadziei i chęci do walki o Polskę. Kolejne rozbicie Szwedów, pod Janowem umacnia polaków.

Ostatnią bitwą w utworze jest bitwa pod Prostkami, do której dochodzi we wrześniu 1656 roku. Wojska konfederatów, mimo zaciętych walk, odnoszą efektywne zwycięstwo.

Po długich i męczących walkach ze Szwedami, Polacy odnieśli zwycięstwo i obronili swój kraj przed najeźdźcą.