Barok jako zaprzeczenie renesansowej koncepcji sztuki.

RENESANS BAROK

UMIAR – Znaleźć właściwą miarę w życiu i sztuce, pamiętać, że w życiu radości przeplatają się z cierpieniem. Być rozważnym, nie popadać w rozpacz ani przesadę. Cieszyć się z tego co ofiarował nam los.
BOGACTWO – korzystać ze wszystkich dostępnych nam środków wyrazu. Rozwijać kunszt słowny. Nie unikać przesady. W sztuce – preferować dekoracyjność, malarskość, przepych.

SPOKÓJ – Spokój sumienia i spokój ducha. Żyć umiejętnie, w zgodzie z porządkiem natury, znajdując pociechę w opiekuńczym Bogu. Tworzyć sztukę jasną i klarowną. Tworząc – uczyć się albo dawać radość.
EKSPRESJA – Zaskakiwać, a nawet szokować czytelnika. Pamiętać, że brzydota i okrucieństwo też mogą stać się tematami dla artysty.

PROSTOTA – Zachować prostotę obyczaju – na przykład chroniąc się w zaciszu wiejskiego dworku. Przyglądać się naturze, pracować, bawić się. Unikać zawiłości w myśleniu i pisaniu.
SZTUCZNOŚĆ – Natura wymaga upiększenia. Komplikacje i zawiłości są prawdziwym żywiołem artysty. Liczy się tylko oryginalność, wyrafinowany smak, erudycja. Dziwaczności też są w cenie.

HUMANIZM – "Homo sum; humani nil a me alienum puto" (człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce) Słowa greckiego pisarza Terencjusza niech będą dla nas wzorem. Podziwiać człowieka – twórcę wszelkich dzieł. Pamiętać o uprzywilejowanej pozycji człowieka we wszechświecie.
NIEPOKÓJ METAFIZYCZNY – Zrozumieć, że w obliczu Boga, a nawet kosmosu, człowiek jest nicością. Zadawać pytania o sprawy ostateczne, a nie znajdując odpowiedzi – popadać w rozpacz albo melancholię. Rozmyślać o śmierci i czasie minionym.

HARMONIA – Uczyć się od starożytnych mędrców i artystów doskonałości kompozycji. Brać pod uwagę proporcje i kanony. Raczej kontynuować i doskonalić istniejące już gatunki niż stwarzać nowe.
KONCEPT - Cenić zaskakującą pointę, kunsztowny paradoks, metaforę i poetycki koncept. Poznać wszystkie tajemnice poetyckiego warsztatu. Brać od starożytnych przede wszystkim elementy dekoracji.

CZŁOWIEK RENESANSU – Tak zwana "osobowość renesansowa", czyli człowiek wszechstronnie wykształcony i utalentowany, geniusz znający historię ludzkości. We Włoszech : Leonardo da Vinci, Michał Anioł.W Polsce : Kopernik. Literatura podsuwa nam ponadto wzory skromniejsze : poety mędrca (Kochanowski) i dobrego gospodarza?patrioty (Rej).
CZŁOWIEK BAROKU –Osobowość bardzo różnorodna, tak jak zróżnicowany jest barok w poszczególnych krajach. W literaturze polskiej spotykamy na przykład barok dworski (Jan Andrzej Morsztyn), sarmacki (Wacław Potocki) i ewentualnie religijny ("poeci metafizyczni" : Sęp Szarzyński, Grabowiecki). Ideałem Morsztyna byłby zapewne "homo ludens" (człowiek zabawy), Potockiego : szlachcic–patriota.